واریس پا در بارداری؟ نگران نباشید، درمان دارد!

واریس به‌دلیل جریان ضعیف خون ایجاد می‌شود. در چنین شرایطی، خون در رگ‌ها جمع شده و همین موضوع برآمدگی‌هایی را زیر سطح پوست ایجاد می‌کند. یکی از شایع‌ترین اندام‌هایی که دچار واریس می‌شود، پاها هستند. رگ‌های بیرون‌زده باعث ایجاد سوزش و ناراحتی می‌شوند اما معمولا پس از زایمان برطرف خواهند شد. باتوجه‌به اینکه واریس در بارداری بسیاری از مادران را درگیر دردهای زیادی می‌کند و آن‌ها می‌خواهند بدانند چطور از واریس حاملگی جلوگیری کنند، در این مقاله از مجله سلامت دکترساینا به بررسی علت ابتلای زنان باردار به واریس، درمان واریس در بارداری و روش‌های پیشگیری می‌پردازیم.

منظور از واریس در بارداری چیست؟

اصطلاح واریس از کلمه لاتین «واریکس» گرفته شده که به‌معنای «پیچ خورده» است. رگ‌های واریسی مانند طناب‌های پیچ‌اصطلاح «واریس» از واژه لاتین واریکس به‌معنای «پیچ‌خورده» گرفته شده است. رگ‌های واریسی مانند طناب‌های برجسته و پیچ‌درپیچ روی سطح پوست دیده می‌شوند. در دوران بارداری، به‌ویژه از سه‌ماهه دوم به بعد، بسیاری از زنان این تغییر را تجربه می‌کنند، زیرا افزایش حجم خون و فشار رحم روی عروق باعث گشادشدن سیاهرگ‌ها می‌شود.

بیشترین ناحیه‌ای که در بارداری درگیر می‌شود پاها هستند، اما واریس می‌تواند در بخش‌های دیگری از بدن نیز ظاهر شود، از جمله:

• بواسیر: در واقع همان واریسی‌شدن رگ‌های رکتوم یا اطراف مقعد است و یکی از مشکلات رایج دوران بارداری به‌شمار می‌آید.
• واریس پا: شایع‌ترین نوع، به‌ویژه در ساق و ران‌ها.
• واریس مچ پا: ناشی از فشار مضاعف بر رگ‌های انتهایی.
• واریس ناحیه تناسلی (فرج): می‌تواند همراه با احساس فشار و ناراحتی باشد.

رگ‌های عنکبوتی می‌توانند همراه رگ‌های واریسی ایجاد شوند. این رگ‌ها در واقع خطوط ریز آبی‌رنگ یا قرمزرنگی هستند که می‌توانید آن‌ها را زیر پوست خود ببینید. رگ‌های رنگی ریز مثل واریس‌های طنابی برآمده نیستند.

چرا رگ‌های واریسی در دوران بارداری ظاهر می‌شوند؟

سیاهرگ‌ها وظیفه دارند خون را از اندام‌ها به قلب بازگردانند. درون این رگ‌ها دریچه‌هایی وجود دارد که از برگشت خون جلوگیری می‌کنند. زمانی که دیواره یا دریچه‌های سیاهرگ‌ها ضعیف شوند، بخشی از خون به‌جای حرکت به‌سمت قلب، به عقب بازمی‌گردد و در همان ناحیه جمع می‌شود. این تجمع خون به‌مرور باعث گشادشدن رگ‌ها و ایجاد برآمدگی‌های قابل مشاهده و لمس روی سطح پوست می‌شود.

در دوران بارداری، حجم خون در گردش حدود ۳۰ تا ۵۰ درصد افزایش می‌یابد، اما جریان خون در پاها و اندام‌های تحتانی به‌سمت لگن کندتر می‌شود. این شرایط فشار بیشتری بر سیاهرگ‌ها وارد کرده و احتمال بروز واریس را بالا می‌برد.

به همین دلیل، رگ‌های واریسی در بارداری بیشتر در ساق پاها ظاهر می‌شوند، هرچند ممکن است در ناحیه باسن و حتی واژن نیز دیده شوند.

چه عواملی باعث واریس در دوران بارداری می‌شوند؟

در دوران بارداری، عوامل متعددی باعث افزایش احتمال ابتلا به واریس می‌شوند. عمده‌ترین دلایل واریس حاملگی موارد زیر هستند:

تغییرات هورمونی

تغییرات هورمونی در زنان باردار می‌تواند منجر به ایجاد رگ‌های واریسی شود چون با افزایش سطح هورمون پروژسترون، دیواره‌های سیاهرگ‌ها شُل شده یا به‌عبارتی گشاد خواهند شد. همین موضوع می‌تواند عملکرد دریچه‌ها را تحت تأثیر قرار دهد. با کاهش عملکرد دریچه‌ها، خون در رگ‌ها جمع شده و در نتیجه متورم می‌شوند.

فشار جنین در حال رشد روی رحم

در دوران بارداری، جنین در حال رشد، فشار زیادی به بزرگ سیاهرگ زیرین وارد کرده و باعث افزایش تعداد رگ‌های واریسی در اندام‌های تحتانی می‌شود. جنین که هر روز بزرگ‌تر و سنگین‌تر می‌شود با فشار روی رگ‌های لگن و بعاعث تغییر جهت جریان خون در ناحیه لگن و پاها خواهد شد.

لازم است بدانید که بزرگ سیاهرگ زیرین در واقع همان سیاهرگی است که خون را از پاها و اندام‌های تحتانی به‌سمت قلب هدایت می‌کند. پس با اعمال فشار روی آن، احتمال واریس پا در بارداری بیشتر از واریس دیگر اندام‌ها است.

افزایش وزن و افزایش مایعات بدن در بارداری

واریس بارداری تنها به تغییرات جریان خون محدود نمی‌شود، بلکه با افزایش وزن مادر و بالا رفتن سطح مایعات بدن نیز ارتباط مستقیم دارد. افزایش وزن فشار بیشتری بر اندام‌های تحتانی وارد می‌کند و تجمع مایعات اضافی در بافت‌ها، به‌ویژه در پاها و مچ‌ها، باعث می‌شود سیاهرگ‌ها تحت فشار بیشتری قرار گرفته و احتمال گشادشدن واریسی آن‌ها بیشتر شود.

تعدد بارداری

بارداری‌های متعدد نیز می‌تواند باعث واریس زنان شود چون بارداری متعدد همواره باعث بزرگ‌تر شدن قطر و تغییرشکل رگ‌های واریسی می‌شود.

یبوست در دوران بارداری

یبوست در دوران بارداری بسیار شایع است و می‌تواند به‌مرور باعث بواسیر شود. در این شرایط رگ‌های این ناحیه متورم شده یا به‌عبارتی واریسی می‌شوند.

رژیم غذایی نامناسب

مصرف بیش‌ازحد سدیم، کمبود فیبر و کاهش مصرف مایعات باعث احتباس آب در بدن زنان باردار شده و احتمال ابتلا به واریس و بواسیر را افزایش می‌دهد.

ژنتیک

اگر مادر باردار سابقه خانوادگی واریس داشته باشد، احتمال ابتلا به واریس بارداری افزایش پیدا می‌کند.

واریس در بارداری بیشتر در کدام نواحی بدن اتفاق می‌افتد؟

رگ‌های واریسی عموما در ران پا و ساق پا دیده می‌شوند، اما در دوران حاملگی، واریس واژن و باسن نیز شایع است. البته ممکن است تمامی زنان باردار به واریس باسن و واژن دچار نشوند.

علائم واریس در بارداری چیست؟

برخی از زنان باردار ممکن است در دوران بارداری به واریس پا دچار شوند اما هیچ‌گونه علائمی را تجربه نکنند. در مقابل ممکن است علائم زنان دیگر هنگام نشستن و ایستادن طولانی‌مدت شدیدتر شود. علائم واریس در بارداری به شرح زیر هستند:

• احساس سنگینی در پاها؛
• خارش پوست در اطراف رگ‌های متورم؛
• گرفتگی عضلات پا، به‌ویژه شب‌ها؛
• درد مداوم یا گذرا؛
• احساس تیر کشیدن در محل رگ‌های درگیر؛
• حس ضربان یا تپش در رگ‌های واریسی؛
• خشکی یا پوسته‌پوسته شدن پوست روی رگ‌ها؛
• حساسیت به لمس در ناحیه پایین پاها؛
• تورم یا اِدِم در پاها و مچ‌ها.

واریس بواسیر می‌تواند باعث درد و خارش شود. علاوه‌براین، زور زدن هنگام اجابت مزاج و همین‌طور تمیز کردن ناحیه درگیر باعث خونریزی خواهد شد.

چه زمانی از پزشک کمک بگیریم؟

همان‌طور که اشاره شد، واریس پا در بارداری عوارض جدی ندارد اما در شرایطی که علائم تشدید شد، باید به پزشک مراجعه کنید. بنابراین اگر علائم زیر را تجربه می‌کنید، باید سریعا با پزشک مشورت کنید:

• خونریزی از رگ‌ها؛
• تغییر رنگ پوست نزدیک به رگ‌های واریسی؛
• بثورات پوستی و زخم باز روی پوست نزدیک به رگ‌های واریسی؛
• نشانه‌های لخته شدن خون شامل درد، تورم و قرمزی پاها؛
• نشانه‌های پره‌اکلامپسی شامل سردرد، تاری دید و درد در قسمت بالای معده.

تشخیص واریس در بارداری چگونه است؟

پزشک متخصص بسته به علائم و ناحیه درگیر شامل پاها، اندام تناسلی و ناحیه رکتوم، معاینه‌های مختلفی را انجام می‌دهد. اگر علائم واریس در بارداری شدید باشد، پزشک معمولا سونوگرافی داپلر را برای اندازه‌گیری جریان خون در رگ‌های سطحی و عمقی تجویز خواهد کرد.

سونوگرافی داپلر یکی از روش‌هایی است که برای ارزیابی عملکرد دریچه‌های سیاهرگ‌ها خصوصا در کشاله ران نیز کاربرد دارد. بنابراین نتیجه این سونوگرافی می‌تواند مقدار خونی که در پاها جریان پیدا می‌کند را نشان دهد.

واریس می‌تواند با افزایش خطر لخته شدن خون در رگ‌های عمقی (ترومبوز ورید عمقی) همراه باشد. این شرایط منجر به عوارض جدی‌تر مانند آمبولی ریوی می‌شود. در چنین مواردی نیز پزشک متخصص برای تشخیص بهتر از سونوگرافی داپلر استفاده خواهد کرد.

درمان واریس در بارداری چگونه است؟

واریس پا در بارداری معمولا نگران‌کننده نیست چون اکثر زنان بعد از زایمان بهبود پیدا می‌کنند. به‌همین‌دلیل پزشک متخصص نیز برای درمان واریس در دوران بارداری اقدام جدی نمی‌کند. اما ممکن است اقداماتی برای تسکین درد و کاهش علائم و همچنین جلوگیری از تشدید واریس انجام شود.

به‌صورت‌کلی، ابتدایی‌ترین روش درمان واریس در بارداری شامل اقداماتی به‌ شرح زیر است:

• برای کمک به بهبود گردش خون در پاها، از ایستادن و نشستن طولانی‌مدت خودداری کنید.
• هر روز ورزش کنید. البته باید با پزشک متخصص مشورت کرده و ورزشی انجام دهید که برای خودتان و جنین بی‌خطر باشد.
• پیاده‌روی و شنا می‌تواند به افزایش گردش خون در رگ‌ها کمک کند.
• میزان سدیم در رژیم غذایی را محدود کنید چون باعث تورم پاها می‌شود.
• گاهی پاهای خود را بالاتر از بدنتان قرار دهید تا جریان خون به قلب بهبود پیدا کند.
• برای جلوگیری از اعمال فشار به ورید اَجوَف تحتانی (بزرگ‌ سیاهرگ پسین یا تحتانی) همواره به پهلوی چپ بخوابید. ورید اَجوَف تحتانی، ورید بزرگی است که خون را از پاها به قلب می‌رساند.
• برای بهبود گردش خون در پاها، هنگام نشستن پاهای خود را روی هم نیندازید.
• برای جلوگیری از جمع شدن خون در پاها، جوراب واریس بپوشید. بهتر است صبح‌ها و قبل از تورم پاها جوراب واریس را بپوشید.
• وزن خود را مدیریت کنید چون افزایش وزن می‌توان فشار بیشتری به رگ‌ها وارد کند.

اگر واریس بعد از زایمان برطرف نشد، پزشک گزینه‌های درمانی دیگری را پیشنهاد خواهد کرد که شامل جراحی، لیزردرمانی و اسکلروتراپی هستند.

روش‌های درمان بواسیر در دوران بارداری

همان‌طور که خطرات واریس در بارداری بسیار محدود بوده و در بیشتر مواقع بدون عوارض است، بواسیر نیز خطر آنچنانی برای زنان باردار نداشته و معمولا بعد از زایمان بهبود پیدا می‌کند. بااین‌حال، پزشک متخصص برای تسکین درد اقدامات زیر را تجویز می‌کند:

• پزشک متخصص پیشنهاد می‌کند از کیسه یخ یا کمپرس سرد استفاده کنید.
• پزشک متخصص نرم‌کننده‌های مدفوع یا کرم‌های مقعدی که در دوران بارداری بی‌خطر هستند را تجویز می‌کند.
• باید به‌ اندازه کافی آب بنوشید و میزان دریافت فیبر را در رژیم غذایی خود مدیریت کنید تا از یبوست جلوگیری شود.
• در طول روز، چندین‌ بار و هر بار به‌مدت ۱۰ دقیقه تا ۲۰ دقیقه در وان آب‌گرم بنشینید.

روش‌های درمان در صورت عدم بهبود بعد از زایمان

اگر چند ماه بعد از زایمان، واریس پاها بهبود پیدا نکرده و تشدید شدند، باید طبق دستور پزشک متخصص یکی از روش‌های درمانی زیر انجام شود:

لیزردرمانی واریس

لیزردرمانی یکی از متداول‌ترین روش‌ها برای کاهش علائم واریس است. پرتوی خفیف دستگاه لیزر با برخورد به ناحیه درگیر باعث تنگ‌تر شدن یا بسته‌ شدن سیاهرگ‌های واریسی و همچنین ترمیم بافت‌های آسیب‌دیده رگ‌ها خواهد شد. با مسدود شدن سیاهرگ‌های آسیب‌دیده، خونریزی بند آمده و به‌جای این رگ‌ها، خون در رگ‌هایی که نزدیک سیاهرگ‌ها قرار دارند جریان پیدا خواهد کرد. 

ابلیشن لیزری درون‌وریدی

این روش نرخ اثربخشی حدود ۹۸٪ داشته و بسیار ایمن‌تر از روش جراحی است. در ابلیشن لیزری درون‌وریدی ابتدا بی‌حسی موضعی انجام می‌شود؛ بعد از بی‌حسی با استفاده از تصویربرداری اولتراسوند، فیبر لیزری کوچکی داخل پوست تزریق می‌شود. با قرار گرفتن این فیبر در محل درگیر، ماده بی‌حسی بیشتری در اطراف رگ‌های واریسی تزریق می‌کنند. سپس فیبر، پالس سریعی از گرمای شدید را آزاد می‌کند که باعث فروپاشی و بسته‌شدن رگ واریسی خواهد شد.

ونفیت

ونفیت فرایندی بسیار مشابه با ابلیشن لیزر درون‌وریدی است. در هر ۲ روش از گرما برای از بین بردن رگ‌های آسیب‌دیده و واریسی استفاده می‌کنند. اما نوع و شدت گرمای مورد استفاده در این روش‌ها متفاوت است.

دمای مورد استفاده در روش ابلیشن لیزری درون وریدی می‌تواند تا ۷۰۰ درجه سانتی‌گراد افزایش پیدا کند. بنابراین حتی باوجود محلول عایق گرما در اطراف رگ، این روش می‌تواند به دیوارهای رگ آسیب برساند.

برخلاف لیزر ابلیشن که به گرمای تولیدشده توسط لیزر متکی است، در روش ونفیت نوع کنترل‌شده‌تری از گرما استفاده می‌شود که منبع آن انرژی فرکانس رادیویی است. بنابراین دمای این روش معمولا تا ۱۲۰ درجه سانتی‌گراد افزایش پیدا کرده و هدف‌مندتر است.

اسکلروتراپی

درحالی‌که ونفیت و ابلیشن لیزر درون وریدی برای بستن و از بین بردن رگ‌های واریسی به گرما متکی هستند، در روش اسکلروتراپی همان نتیجه از طریق تزریق مواد شیمیایی حاصل می‌شود.

در این روش، از یک محلول تحریک‌کننده استفاده می‌کنند که مستقیما به داخل وریدهای واریسی تزریق خواهد شد. این محلول باعث تورم رگ‌ شده و در نتیجه با قطع جریان خون، رگ‌ها کوچک می‌شوند. اکثر زنان بارداری که به واریس پا مبتلا شده‌اند تنها به ۲ جلسه اسکلروتراپی نیاز خواهند داشت.

اسکلروتراپی را می‌توان با اکسید نیتروژن نیز انجام داد که به کاهش درد فرایند درمان رگ‌های واریسی و کاهش سطح اضطراب بیمار کمک می‌کند.

واریتن

در برخی موارد ممکن است پزشک متخصص به‌جای اسکلروتراپی از روش واریتن استفاده کند. تنها تفاوت این ۲ روش نوع ماده‌ای است که از آن برای بستن رگ‌های واریسی استفاده می‌شود. در واریتن به‌جای ماده شیمیایی از ماده‌ای فوم‌مانند استفاده می‌کنند که جریان خون را مسدود کرده و رگ‌های واریسی مشکل‌ساز را از بین می‌برد.

فلبکتومی سرپایی

در این روش، پزشک متخصص برای درمان واریس بارداری، با الگویی از برش‌های کوچک روی پوست، رگ‌های درگیر را برمی‌دارد. رگ‌ها به‌صورت قطعه‌قطعه برداشته می‌شوند تا زمانی‌که تمامی نواحی مشکل‌ساز درمان شوند.

در برخی موارد، پزشک متخصص پیشنهاد می‌کند این روش را با ونفیت یا لیزردرمانی درون وریدی ترکیب شود. این روش در مواردی کاربرد دارد که چندین ناحیه از بدن بیمار درگیر رگ‌های واریسی باشد.

فلبکتومی سرپایی تنها روی رگ‌های واریسی بزرگ انجام می‌شود، درحالی‌که نواحی کوچک‌تر را می‌توان با استفاده از روش‌های کمتر تهاجمی درمان کرد.  

جراحی آندوسکوپی ورید

از جراحی آندوسکوپی ورید معمولا برای بیمارانی استفاده می‌شود که زخم‌های شدید دارند. در این روش درمان واریس در دوران بارداری، پزشک متخصص لوله‌ای کوچک را وارد رگ می‌کند. در انتهای این لوله، دوربینی کوچک قرار دارد که همان مکانیزم اصلی بستن رگ است.

پس از بسته شدن رگ تحت درمان، رگ‌های واریسی از بین رفته و در نتیجه دیگر منبع درد و ناراحتی وجود ندارد. نکته مهم اینکه، روش جراحی آندوسکوپی وریدی تهاجمی‌تر از سایر گزینه‌های مدرن است و در نتیجه خطر آسیب و عفونت افزایش پیدا می‌کند. از طرفی زمان بهبودی بیمار نیز طولانی‌تر خواهد بود.

ونوسیل

ونوسیل روش جدید درمان واریس در بارداری است. در این روش، چسبی انعطاف‌پذیر به‌وسیله یک کاتتر کوچک وارد رگ‌های واریسی بزرگ می‌شود. یکی از مزایای این روش، عدم نیاز به بی‌حسی قبل از درمان است.

تنها مشکل این روش درمانی، عدم تجزیه کامل چسب است. بنابراین این چسب به ماده‌ای ثابت در رگ تبدیل خواهد شد. علاوه‌براین، حدود ۵ درصد از بیماران که با ونوسیل درمان می‌شوند، واکنش آلرژیک به چسب نشان می‌دهند که باعث درد و التهاب می‌شود.

آیا می‌توان از واریس بارداری پیشگیری کرد؟

برای پیشگیری از ابتلا به واریس در دوران بارداری باید گردش خون در رگ‌ها را بهبود ببخشید. اقدامات زیر می‌تواند به پیشگیری از واریس حاملگی کمک کند:

• از نشستن و ایستادن طولانی‌مدت خودداری کنید.
• موقع نشستن پاهای خود را به‌صورت ضربدری روی هم قرار ندهید.
• چندین‌بار در روز روی زمین دراز کشیده و پاهای خود را روی دیوار قرار دهید.
• لباس تنگ نپوشید.
• کفش پاشنه‌بلند نپوشید.
• همواره به پهلوی چپ خود بخوابید.
• جوراب واریس برای پیشگیری استفاده کنید.
• پاهای خود را ۳۰ بار به بالا و پایین خم کرده و بکشید.
• پاهای خود را ۸ بار به‌سمت راست و ۸ بار به‌سمت چپ بچرخانید.

رگ‌های واریسی دوران بارداری چه زمانی از بین می‌روند؟

رگ‌های واریسی معمولا موقتی بوده و بعد از زایمان کوچک شده و طی ۳ ماه از بین می‌روند اما اگر زنی چندین‌ بار زایمان داشته باشد، ممکن است واریس با هر بار بارداری بدتر شده و احتمال از بین رفتن آن نیز کاهش پیدا کند.

سوالات متداول