خودکشی نوجوانان | دلایل، علائم هشدار و روش‌های پیشگیری

خودکشی دومین عامل اصلی مرگ‌ومیر نوجوانان بین ۱۰ تا ۱۴ سال است. حتی صحبت‌کردن درباره این واقعیت هولناک، دشوار به نظر می‌رسد. چه چیزی ممکن است یک نوجوان را به جایی برساند که تصمیم بگیرد به زندگی‌اش پایان دهد؟ متأسفانه علت خودکشی بچه‌ها یکی‌دو تا نیست. در این مطلب از دکترساینا، درباره دلایل خودکشی نوجوانان و اینکه کدام نوجوان بیشتر درمعرض خطر قرار دارد، علائم هشداردهنده و راه‌های پیشگیری آن صحبت می‌کنیم. اگر خودتان فرزند نوجوان دارید یا نگران بچه‌های عزیزان خود هستید، این مطلب را از دست ندهید.

چه چیزی نوجوان را به مرز خودکشی می‌رساند؟

خودکشی در نوجوانان یکی از مسائل مهم حوزه سلامت روان است. متأسفانه در دنیای امروز آمار خودکشی بسیار بالا رفته است؛ بااین‌حال، شنیدن خبر خودکشی یک نوجوان شوک بیشتری به آدم وارد می‌کند. هیچ‌کس نمی‌تواند تصور کند که یک نوجوان به کجا ممکن است برسد که خودش را بکشد.

سال‌های نوجوانی دوران پراسترسی است. این دوران با تغییرات زیادی در بدن، افکار و احساسات همراه است. استرس، ترس، سردرگمی و بلاتکلیفی در دوران نوجوانی با شدت بیشتری بروز می‌کنند؛ به‌طوری‌که بر مهارت حل مشکل و تصمیم‌گیری نوجوان تأثیر می‌گذارند.

نوجوان زمانی دست به خودکشی می‌زند که فشارهای وارده از هر جنبه‌ای از زندگی‌اش، از آستانه تحملش فراتر می‌رود. برخی از علل خودکشی در نوجوانان شامل موارد زیر است:

• طلاق والدین یا ازدواج خواهران و برادران و رفتن آنها از خانه؛
• نقل‌مکان به شهر جدید؛
• مهاجرت؛
• ازدست‌دادن یا دورشدن از دوستان صمیمی؛
• مشکلات در مدرسه؛
• فشارهای ناشی از تلاش برای موفقیت در درس، رقابت‌های علمی، ورزشی و…؛
• استرس ناشی از فعالیت در رسانه‌های اجتماعی، برای مثال قربانی سوءاستفاده‌های سایبری شدن.

شاید به‌نظر بزرگ‌ترها این علل واقعا مسخره باشند ولی نوجوانی که نمی‌تواند بر آنها غلبه کند، ممکن است خودکشی را به‌عنوان یک راه‌حل در نظر بگیرد.

عوامل خطر: کدام نوجوانان بیشتر در معرض خطر هستند؟

قبل از بررسی عوامل، ابتدا گزارشی را که مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌ها (CDC) ارائه داده است ببینیم:

• نوجوانان و جوانان ۱۰ تا ۱۴ ساله بیشترین خطر را دارند؛
• پسران ۴ برابر بیشتر از دختران در اثر خودکشی می‌میرند؛
• دختران بیشتر از پسران اقدام به خودکشی می‌کنند.

خطر خودکشی در نوجوانان باتوجه‌به سن، جنسیت و تأثیرات فرهنگی و اجتماعی آنها متفاوت است و ممکن است با گذشت زمان تغییر کند. برخی از عوامل مؤثر در شکل‌گیری افکار خودکشی عبارت‌اند از:

اختلالات روانی مثل افسردگی

بسیاری از نوجوانانی که اقدام به خودکشی می‌کنند یا جان خود را در اثر خودکشی از دست می‌دهند، به اختلالات روانی به‌ویژه مشکلات خلقی مثل افسردگی، اختلالات اضطرابی، اختلال دوقطبی، رفتارهای تکانشی یا اختلالات مرتبط با تروما و استرس مبتلا هستند.

حتی اگر خود نوجوانان هنوز علائمی از اختلالات روانی نشان نمی‌دهد، چنانچه سابقه خانوادگی ابتلا به اختلالات روانی دارد، باید به‌عنوان یک عامل خطر در نظر گرفته شود.

سابقه خودکشی

نوجوانانی که قبلا یک بار اقدام به خودکشی داشته‌اند، قبلا در خانواده آنها کسی خودکشی کرده است یا شاهد خودکشی عزیزان یا دوستان خود بوده‌اند، بیشتر از دیگران درمعرض خطر خودکشی قرار دارند.

رویدادهای استرس‌زا

نوجوانانی که رویدادهای استرس‌زا را تجربه می‌کنند یا تروماهای کودکی دارند، بیشتر از دیگران درمعرض خطر خودکشی قرار دارند. مرگ والدین، اعضای خانواده، حیوان خانگی، دوست صمیمی یا سایر عزیزان، تجربه خشونت یا سوءاستفاده جنسی، جسمی، کلامی یا عاطفی در کودکی برخی از این موارد هستند.

دسترسی آسان به وسایل کشنده

نوجوانانی که به‌آسانی به سلاح گرم یا سرد، داروهای تجویزی خانواده یا مواد مرگبار (مثل مرگ‌موش یا…) دسترسی دارند، بستر مناسبی برای اقدام به خودکشی دارند.

اختلال سوءمصرف مواد

نوجوانانی که گرفتار سیگار، موادمخدر، حشیش، مواد روانگردان و رفتارهای پرخطر می‌شوند، به‌شدت درمعرض خطر خودکشی قرار دارند.

مشکل با گرایش جنسی

یکی دیگر از عوامل خطر خودکشی در نوجوانان، استرس مزمن ناشی از گرایش جنسی خاص آنها به‌دلیل زندگی در محیط یا جامعه‌ای است که این گرایش را نمی‌پذیرد یا به آن احترام نمی‌گذارد. نوجوانی که تلاش می‌کند گرایش جنسی خود را آشکار کند اما با سرزنش، توهین، تمسخر و بی‌احترامی روبه‌رو می‌شود، ممکن است به‌راحتی به خودکشی فکر کند.

فقدان حمایت از عزیزان و طرد خانوادگی

حمایت‌های اجتماعی شاید برای نوجوانان به‌اندازه بزرگ‌سالان مهم نباشد. برای نوجوان حمایت‌گرفتن از خانواده، دوستان و سایر افراد مهم زندگی‌اش، از اهمیت بیشتری برخوردار است. اگر این حمایت نباشد، نوجوان چنان ممکن است منزوی شود که خودکشی را به‌عنوان تنها راه خروج از مشکلاتش ببیند. غم‌انگیزترین بخش ماجرا اینجاست که اغلب نوجوانان خودکشی را هم مانند سایر راه‌حل‌ها می‌پندارند و عمیقا متوجه نیستند که این راه بازگشتی ندارد.

رفتارهای قلدری

شواهدی وجود دارد که نشان می‌دهد نوجوانانی که قلدری می‌کنند خودشان در معرض خطر رفتارهای خودکشی قرار دارند؛ به همان اندازه که قربانی قلدری دیگران شدن عاملی برای خودکشی است.

فشارها و انگ اجتماعی

وقتی نوجوانان دربرابر مشکلات خود درخواست کمک می‌کنند و با انگ روبه‌رو می‌شوند، احساس ناامیدی و درماندگی به آنها فشار می‌آورد. وقتی تحملشان دربرابر جملاتی مثل «خنگی دیگه، وگرنه می‌فهمیدی باید چطور حلش کنی»، «تو هیچ‌وقت مثل خواهرت قوی نبودی»، «تو چقدر سن داری که استرس داشته باشی» یا «تو با این همه امکانات چه مشکلی داری» تمام می‌شود، احتمال زیادی وجود دارد که به خود آسیب بزنند. احساس مداوم گناه، شرم و بی‌ارزشی همراه با عزت‌نفس پایین بلایی به سر این بچه‌ها می‌آورد که راهی جز پایان‌دادن به زندگی خود پیدا نمی‌کنند.

تبعیض نژادی

بسیاری از نوجوانان به‌دلیل تبعیض، تمسخر یا توهین نژادی، قومی و مذهبی به فکر خودکشی می‌افتند. این رفتارهای سمی می‌تواند از سوی معلمان مدرسه، همسالان، همسایگان و سایر افراد جامعه در محیط زندگی و تحصیل نوجوان باشد.

اینها فقط برخی از رایج‌ترین عوامل خطری هستند که می‌توانند باعث افکار خودکشی در نوجوانان شوند. بااین‌حال، بیشتر عوامل در همین دسته‌بندی‌ها قرار می‌گیرند.

علائم هشداردهنده خودکشی نوجوانان چیست؟

بسیاری از علائم و نشانه‌های هشداردهنده خودکشی شبیه علائم افسردگی به نظر می‌رسند. برخی از این علائم عبارت‌اند از:

• تغییر در عادات غذا خوردن و خوابیدن؛
• ازدست‌دادن علاقه به فعالیت‌هایی که سابقا از آنها لذت می‌برده است؛
• احساس گرفتاری، ناامیدی یا درماندگی شدید درباره یک موقعیت پراسترس؛
• انجام کارهای خطرناک؛
• بخشیدن وسایل شخصی‌اش (به‌ویژه آنهایی که عاشقشان است) به دیگران بدون هیچ دلیل واضحی؛
• تمایل به تنهایی و دوری از جمع؛
• نوسانات خلقی؛
• کناره‌گیری از دوستان و اعضای خانواده؛
• رفتارهای نمایشی؛
• مصرف الکل یا موادمخدر؛
• اقدام به فرار از خانه؛
• بی‌توجهی به ظاهر شخصی؛
• ریسک‌پذیری غیرضروری؛
• وسواس درباره مرگ و مردن؛
• شکایت جسمی مرتبط با پریشانی مثل دل‌درد، سردرد و خستگی مفرط؛
• بی‌توجهی به تکالیف مدرسه؛
• تمایل به مردن؛
• پاسخ‌ندادن به تحسین دیگران.

اشاره‌های کلامی به خودکشی

علاوه بر موارد بالا، به صحبت‌های نوجوان هم دقت کنید. اگر اشاره‌های کلامی به خودکشی می‌کند، آن را جدی بگیرید. برای مثال، ممکن است بگوید: «می‌خوام خودمو بکشم»، «اگه اتفاقی برام افتاد، می‌خوام بدونی که…» یا «اگه مشکلتون منم، دیگه براتون مشکل‌ساز نمی‌شم». ممکن است حتی نامه یا یادداشت‌هایی در وسایلش پیدا کنید که نوشته است: «من دیگر مایه عذابتان نخواهم بود».

این علائم هشداردهنده ممکن است مانند سایر مشکلات سلامتی به نظر برسند. تهدید به خودکشی فریادی برای کمک است وگرنه بدون اینکه کسی خبر داشته باشد، این کار را انجام می‌داد. همیشه چنین اظهارات، افکار، رفتارها یا برنامه‌هایی را بسیار جدی بگیرید. نوجوانی که افکار خودکشی را ابراز می‌کند نباید تنها گذاشته شود. مراقبش باشید و با یک روانشناس صحبت کنید. این موضوع بسیار حساس است، هرگونه غفلت ممکن است یک عمر پشیمانی به بار آورد.

چگونه به نوجوان دارای افکار خودکشی کمک کنیم؟

اگر با علائم خودکشی در نوجوان روبه‌رو شدید، با او صحبت کنید تا متوجه شوید که شدت وخامت اوضاع چقدر است. درصورت نیاز با اورژانس اجتماعی (۱۲۳) تماس بگیرید تا او را بستری کنند. فرزندتان باید بداند که برای کمک به او کنارش هستید و قضاوتش نمی‌کنید.

در بیمارستان ابتدا معاینه فیزیکی روی نوجوان انجام می‌دهند تا اگر جانش در خطر است، بلافاصله به او کمک کنند. اگر مشکلی نیست، بلافاصله ارزیابی سلامت روان او بررسی و درمان آغاز می‌شود. درمان به علائم، سن و سلامت عمومی فرزند شما و شدت بیماری‌اش بستگی دارد. برای این کار، روان‌درمانگران همه جزئیات وقایع زندگی فرزندتان را درطی ۲ تا ۳ روز قبل از رفتار خودکشی به‌دقت ارزیابی می‌کنند. درمان ممکن است شامل رویکردهای زیر باشد:

• درمان فردی؛
• درمان خانوادگی با مشارکت والدین؛
• در صورت نیاز، بستری طولانی‌مدت در بیمارستان.

هدف از بستری این است که نوجوان شما تا زمانی که بهبودی کامل خود را به دست آورد، تحت‌نظارت باشد و در محیطی امن از او محافظت کنند.

بعد از ترخیص، درمان فرزندتان پایان نمی‌یابد. پیگیری مداوم تا حصول اطمینان از بهبودی او ضروری است. برخی مراقبت‌های پیگیری ممکن است شامل درمان فردی، درمان خانوادگی و دارو باشد. علاوه بر آن، برنامه‌های پیگیری اضطراری به شما می‌دهند تا اگر خدای نکرده مشکلی پیش آمد، بلافاصله به درمانگران دسترسی پیدا کنید. فرزند شما باید مشارکت فعال در برنامه درمان خود داشته باشد.

چه حمایت‌هایی از طرف خانواده و جامعه ضروری است؟

بزرگ‌ترین حمایت و کمک به نوجوانانی که افکار یا اقدامات خودکشی داشته‌اند، از طرف خانواده و جامعه است. برای مثال، به موارد زیر توجه کنید:

پیشگیری بهتر از درمان است

• دانستن علائم هشداردهنده خودکشی در نوجوانان، می‌تواند به‌موقع از اقدام به خودکشی آنها جلوگیری کند؛
• با فرزندتان و دوستانش ارتباط باز و قوی داشته باشید. این ارتباط می‌تواند به‌موقع شما را از برنامه‌های و نقشه‌های احتمالی او برای خودکشی آگاه کند؛
• مکالمات آزاد و صریح درباره مشکلات نوجوان را در محیط خانه عادی‌سازی کنید؛
• همیشه خانه را امن نگه دارید. مطمئن شوید که فرزند نوجوان شما به هیچ سلاح گرم یا سرد و داروها دسترسی ندارد. داروهای تجویزی خود را هرگز در جایی قرار ندهید که بچه‌ها به آن دسترسی داشته باشند حتی اگر تاریخ انقضایشان گذشته است.

افکار خودکشی در نوجوانان را جدی بگیرید

اگر حتی یک کلمه درباره خودکشی از نوجوان خود شنیدید، آن را جدی بگیرید. ما در بسیاری از مواقع با حالت شوخی می‌گوییم «وای اگه این‌طور بشه، من خودمو می‌کشم». مطمئنا شما می‌توانید شوخی و جدی را از هم تمیز دهید. بااین‌حال، حتی اگر فکر می‌کنید شوخی است، عاقلانه‌ترین کار ممکن این است که مراقبش باشید و گوش‌به‌زنگ بمانید.

قضاوت ممنوع؛ فقط همدلی کنید

رفتارتان با نوجوان باید همدلانه باشد نه قضاوت‌گرانه. طوری صحبت کنید که فرزندتان عشق و نگرانی شما را درک کند. به او بگویید که هرگز مشکلاتش را کوچک جلوه نمی‌دهید و همه نگرانی‌ها و استرس‌هایی که دارد، جدی هستند. به او اطمینان دهید که همیشه می‌تواند درباره احساسات خود با شما صحبت کند.

برای اینکه به صحبت‌کردن ترغیبش کنید، جملات ساده‌ای بگویید: «انگار از چیزی ناراحتی، دوست داری صحبت کنی؟ شاید بتونم کمکت کنم» یا «عزیزم، یه مدتیه خیلی ساکتی. چیزی شده؟». اگر گفت‌وگو را آغاز کرد، فقط گوش دهید و انتقاد، سرزنش یا قضاوت نکنید.

گاه‌گاهی با هم خلوت کنید

به فرزندتان بگویید که درخواست کمک نشان‌دهنده ضعف نیست. این شجاعانه‌ترین کاری است که یک فرد می‌تواند انجام دهد. برای اینکه راحت باشد، در یک محیط بدون استرس با هم تنها باشید. پیاده‌روی کنید، در کافه دنج یا پارک خلوت بنشینید.

بیشتر در سکوت کنار هم باشید تا فرزندتان احساس آرامش کند. بااین‌حال، گاهی با علاقه از او بخواهید درباره خودش و زندگی‌اش حرف بزند. درباره فعالیتش در رسانه‌های اجتماعی، آنچه از آن لذت می‌برد، چیزی که دوست ندارد و هرچیزی که برایش مهم است بپرسید.

به یاد داشته باشید اگر از همان دوران کودکی یا حداقل اوایل نوجوانی، هیچ‌وقت با فرزندتان ارتباط صمیمانه نداشته‌اید، سخت است به‌راحتی یخ درونی او را نسبت به خودتان ذوب کنید. اگر این‌طور است، بیشتر تلاش کنید تا به او نزدیک شوید چون ارزشش را دارد.

آگاهی خود را افزایش دهید

درباره خودکشی نوجوانان اطلاعات کسب کنید. کتاب بخوانید، مقالات معتبر از اینترنت پیدا کنید و از روانشناسان کمک بگیرید. مشورت با روان‌درمانگران درباره فرزندانی که به نوجوانی می‌رسند، می‌تواند به رفع چالش‌های این دوران کمک کند.

نقش دوستان و جامعه هم مهم است

دوستان فرزند شما می‌توانند در صورت مشاهده علائم هشداردهنده در دوستشان این اقدامات را برای جلوگیری از اقدام به خودکشی او انجام دهند:

• اگر درباره خودکشی حرف می‌زند او را جدی بگیرند؛
• برای لحظه‌ای تنهایش نگذارند مگر اینکه یک بزرگ‌سال همراهش باشد؛
• برای کمک‌گرفتن از مشاور متخصص تشویقش کنند و از آن بهتر، در مسیر درمان همراهش باشند؛
• بلافاصله بعد از تشخیص رفتارهای غیرعادی درباره خودکشی، با والدین یا یک بزرگ‌سال مورداعتماد مثل معلم درباره دوستشان صحبت کنند؛
• اگر دوستشان افکار خودکشی، نقشه خودکشی و روش فوری برای اجرای نقشه‌اش دارد، به‌سرعت با اورژانس اجتماعی (۱۲۳) تماس بگیرند یا یک بزرگ‌سال مورداعتماد را در جریان قرار دهند.

بقیه افراد جامعه مثل معلمان، مربیان باشگاه یا هرکسی که نوجوان با او ارتباط دارد و متوجه رفتار یا افکار خودکشی در او شده‌اند، باید مسئولانه رفتار کنند و در اولین فرصت، والدینش را در جریان قرار دهند.

درخواست کمک حرفه‌ای

درباره افکار خودکشی، شما به‌عنوان والدین، دوستان و جامعه، فقط تا حدی می‌توانید کمک کنید. در کنار حمایت شما، درخواست کمک حرفه‌ای از روان‌درمانگران ضروری است. بهترین نقطه شروع، مشاوره با یک روانشناس به‌ویژه روانشناس آنلاین است. این روانشناسان حتی زمانی که مطب‌ها تعطیل هستند، به شما خدمات ارائه می‌دهند. به یاد داشته باشید که درباره خودکشی نوجوانان، هیچ‌وقت برای درخواست کمک زود نیست.

سؤالات متداول