زانو درد در بارداری؛ علل، پیشگیری و راه‌های درمان
مادر، در انتظار به دنیا آمدن کودک، با طیفی از تغییرات روحی و جسمی مواجه می‌شود که اغلب با درد همراه‌اند. افزایش وزن، تغییر شکل راه‌رفتن و حتی تفاوت در نحوه نشستن یا استراحت مادر باردار می‌تواند روی مفاصل زانو تأثیر بگذارد و درد ایجاد کند. متأسفانه درد زانو در بارداری یکی از مشکلات شایع زنان باردار است؛ اما می‌توان با رعایت برخی نکات جلوی این درد را گرفت یا دست‌کم از شدت آن کاست. در این مقاله، علل درد زانو، روش‌های پیشگیری و راهکارهای درمانی بدون دارو و پزشکی برای مدیریت درد زانو در دوران بارداری را بررسی می‌کنیم.
علائم زانو درد در بارداری: چه احساسی دارد؟
زانو درد در بارداری با درد مستمر یا لحظه‌ای هنگام راه‌رفتن یا ایستادن آغاز می‌شود. در اغلب موارد دلیل این درد مستمر آسیب‌دیدگی رباط زانوها است. می‌پرسید چه احساسی دارد؟ در ابتدا خفیف است و بعد به‌قدری زیاد می‌شود که انگار چاقوی تیزی به زانوی مادر ضربات مداوم وارد می‌کند. اما این درد لزوما مستمر نیست؛ ممکن است هنگام راه‌رفتن یا ایستادن، به‌یک‌باره عود کند و مادر را از پا بیندازد.
تجربه نشان می‌دهد که دردهای مفصلی دوران بارداری اغلب خفیف و قابل‌تحمل هستند؛ اما نباید آستانه درد پایین مادر باردار را از یاد برد. این درد برای خیلی‌ها ناتوان‌کننده است، به‌طوری که خواب شبانه راحت را از مادر می‌گیرد، کیفیت زندگی روزمره را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد و فرصتی برای لذت‌بردن از دوران شیرین بارداری باقی نمی‌گذارد.
زانو درد در دوران بارداری از چه زمانی شروع می‌شود؟
درد مفاصل در دوران بارداری معمولا از ابتدای هفته ۶ تا ۸ بارداری آغاز می‌شود و رفته‌رفته مفاصل بدن مادر ازجمله زانو را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد. این درد با گذشت از هفته ۱۲ و ورود به سه‌ماهه دوم و سوم بارداری بیشتر و شدیدتر خواهد شد. علت را در بخش بعدی توضیح می‌دهیم.
علت زانو درد در بارداری: درد زانو در بارداری نشانه چیست؟
پیش از آنکه به درمان زانو درد در بارداری بپردازیم، در این بخش شما را با علت زانو درد در بارداری و عوامل محرک این درد آشنا می‌کنیم.
علت زانو درد در اوایل بارداری
علت زانو درد شدید در اوایل بارداری را می‌توان شروع تغییرات جسمی مادر باردار دانست. مادر باردار برای اولین بار در عمر خود با تغییر وزن قابل‌توجهی مواجه می‌شود و این سنگینی اصلی‌ترین عامل فشار به رباط‌ها و مفاصل در اوایل بارداری است. چنانچه این افزایش وزن مدیریت نشود، درد شدید و ادامه‌دار زانو دور از انتظار نیست.
علت زانو درد در اواخر بارداری
با رشد جنین و افزایش وزن مادر در سه‌ماهه دوم و سوم، درد زانو نیز شدید و شدیدتر می‌شود. از طرفی ترشح هورمون ریلکسین در سه‌ماهه سوم به اوج می‌رسد. این به‌معنای افزایش حالت ارتجاعی مفاصل و درد بیشتر در ناحیه زانو است.
عوامل محرک زانو درد در بارداری
به‌طور کلی و براساس آنچه گفتیم، زانو درد در بارداری در پی این عوامل تحریک می‌شود و افزایش می‌یابد:
۱. تغییرات هورمونی و ترشح ریلکسین
بدن مادر در طول دوران بارداری هورمونی به نام ریلکسین (Relaxin) ترشح می‌کند. کار این هورمون نرم‌کردن رباط‌ها و از بین بردن ثبات طبیعی مفاصل برای عبور راحت‌تر جنین از لگن و راحتی زایمان است. در نتیجه، مفاصل ثبات خود را از دست می‌دهند، حالت ارتجاعی بیشتری پیدا می‌کنند و دردناک می‌شوند.
۲. افزایش وزن مادر در طول بارداری
افزایش وزن در دوران بارداری موجب افزایش فشار به مفاصل زانو و درد در اسکلت این ناحیه می‌شود. البته سنگینی مادر باردار بیشتر از آنکه برای زانوهایش خطرناک باشد، به استخوان‌ها و مفاصل اطراف باسن فشار وارد می‌کند. به همین خاطر است که نشستن، خوابیدن و راه‌رفتن برای مادر باردار به‌خصوص در اواخر دوران بارداری دشوار است.
۳. تورم بافت نرم
دلیل تورم در دوران بارداری افزایش میزان مایعات بدن و فشار بیشتر رحم بر عروق بزرگ مثل پای مادر است. این اتفاق می‌تواند منجر به درد خفیف تا شدید مفصل زانو شود.
۴. رشد رحم و جابه‌جایی مرکز ثقل بدن
یکی از اتفاقات طبیعی دوران بارداری بزرگ‌شدن رحم و جابه‌جایی مرکز ثقل بدن است. در نتیجه این اتفاق، عضلات شکم کشیده و ضعیف می‌شوند و فشار بیشتری به مفصل زانو وارد می‌شود. اگر درد زانو در بارداری به‌خاطر رشد رحم باشد، هفته‌به‌هفته شدیدتر خواهد شد!
۵. سایر محرک‌های تأثیرگذار
فعالیت سنگین در دوران بارداری برای مادر از سم خطرناک‌تر است. ایستادن یا پیاده‌روی طولانی‌مدت، زمین‌خوردن مادر باردار یا حتی کمبود کلسیم در بدن او زمینه زانو درد را ایجاد می‌کند.
زانو درد در بارداری خطرناک است؟
نادیده‌گرفتن درد زانو در بارداری عاقلانه نیست. این درد می‌تواند تا بعد از زایمان ادامه‌دار باشد و زمینه مشکلات جدی‌تری را فراهم کند. اولین خطری که مادر را تهدید می‌کند، آسیب‌دیدگی رباط‌ها و غضروف مفصل زانو است چراکه درصورت عدم مدیریت وزن، زانوها باید کل فشار حاصل از سنگینی مادر را تحمل کنند.
همچنین اگر دلیل درد زانو در این دوره ساییدگی و پارگی غضروف‌های اطراف باشد، مادر مستقیما در معرض خطر ابتلا به آرتروز قرار می‌گیرد که خطری بسیار جدی است. درد شدید، سفتی همیشگی و قفل‌شدن ناگهانی مفاصل زانو اتفاقاتی است که درصورت ابتلا به آرتروز، باید برای همیشه به آن عادت کنید!
سایر عوارض خطرناک زانو درد بارداری شامل نکروز ناشی از اختلال در خون‌رسانی به زانو و پوکی استخوان است. بنابراین اهمیت درمان زودهنگام کوچک‌ترین دردهای دوره بارداری را نباید دست‌کم گرفت.
درمان زانو درد در بارداری
اکنون که می‌دانید نادیده‌گرفتن درد زانو در بارداری چه عواقب ناگواری به‌دنبال دارد، بد نیست به روش‌های درمان دارویی و درمان خانگی آن نگاهی بیندازید. در ادامه درباره این دو روش مفصل صحبت کرده‌ایم.
درمان دارویی؛ بایدها و نبایدها
پزشک معمولا برای درمان زانو درد در بارداری مصرف داروهای بدون نسخه مثل استامینوفن را تجویز می‌کند. این دارو اثربخشی خوبی برای مدیریت درد مفاصل در دوره بارداری دارد و استفاده از آن کم‌خطر است اما به‌هیچ‌وجه نباید خودسرانه و بدون تأیید پزشک مصرف شود.
همچنین باید از مصرف پمادهای مسکن حاوی متیل سالیسیلات اجتناب شود. پزشک در جلسه مشاوره اطلاعات بیشتری درباره داروهای ضد درد با منع مصرف در بارداری و درمان‌های غیراصولی زانو درد در اختیارتان می‌گذارد؛ یعنی شما را از چنین مواردی منع می‌کند:
- داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی (NSAIDs): مصرف این داروها در سه‌ماهه سوم با کاهش مایع آمنیوتیک جنین را در معرض خطرات جدی همچون مشکلات قلبی قرار می‌دهد.
- ورزش سنگین و فشرده: اگرچه حفظ فعالیت بدنی و تحرک بهترین راه برای پیشگیری و درمان درد زانو در بارداری است، انجام حرکات سنگین و پیچیده و فعالیت‌هایی که مادر را در معرض زمین‌خوردن و آسیب قرار می‌دهند، به‌هیچ‌وجه توصیه نمی‌شود. این فعالیت‌ها صرفا درد مفاصل را تشدید و زمینه مشکلات دیگر را فراهم می‌کنند.
- نشستن طولانی‌مدت در وان آب گرم و سونا: فارغ از علت زانو درد در بارداری، قرارگیری طولانی‌مدت بدن در معرض گرما برای جنین پرخطر و آسیب‌زا است، به‌خصوص در سه‌ماهه اول بارداری.
درمان خانگی
برای بهبود زانو درد در بارداری چنین روش‌هایی را در خانه انجام دهید:
- استفاده از کمپرس سرد و گرم: ساده‌ترین راهکار تسکین لحظه‌ای درد زانو استفاده از کمپرس سرد و گرم است. با این روش می‌توان تورم و التهاب زانو را نیز آرام کرد.
- ماساژدرمانی: خیلی وقت‌ها درد عضلانی ناشی از آسیب مفاصل را می‌توان با حرکات مخصوص ماساژ آرام کرد. علاوه‌بر آن، آب‌درمانی زیر نظر پزشک تأثیر شگفت‌انگیزی بر زانو درد در بارداری می‌گذارد.
- استراحت منظم: ایستادن و راه‌رفتن طولانی‌مدت فشار زیادی به زانوی زن باردار وارد می‌کند. استراحت در فواصل زمانی منظم این فشار را به حداقل می‌رساند.
- رژیم غذایی سالم: رژیم غذایی سالم سرشار از کلیسیم، امگا ۳ و مکمل‌های گیاهی موجب تقویت بنیه مادر باردار و تحمل بیشتر او در برابر درد می‌شود. البته خوردن غذاهای سالم اثر دیگری هم دارد و آن مدیریت بهتر وزن و جلوگیری از درد زانو در بارداری است.
- اصلاح اختلالات وضعیتی: اگر هیچ‌یک از این راهکارها نتوانست از شدت زانو درد در بارداری کم کند، تیر آخر اصلاح اختلال عملکرد وضعیتی برای کاهش فشار مفاصل زانو، اطمینان از انعطاف‌پذیری و استحکام مفاصل آسیب‌دیده در جلسات فیزیوتراپی است.
پیشگیری و مدیریت درد زانو در بارداری
اقدامات احتیاطی برای جلوگیری از مواجهه با این درد آزاردهنده اغلب مرتبط با سبک زندگی مادر باردار هستند. در ادامه چند پیشنهاد مؤثر برای شما داریم.
۱. ورزش، ورزش، ورزش!
کاهش فعالیت بدنی به‌دلیل سنگینی مادر یکی از اتفاقات رایج در دوران بارداری است. برخی از مادران به‌خاطر احساس ناخوشی در سه‌ماهه اول بارداری میلی به ورزش ندارند، برخی نگران‌اند نکند ورزش سنگین به کودک دلبندشان آسیبی بزند، برخی دیگر نیز قدرت کافی برای فعالیت ورزشی را در خود نمی‌یابند.
کم‌تحرکی یا بی‌تحرکی یکی از اصلی‌ترین عوامل ایجاد درد زانو در دوران بارداری است. هرچقدر میزان استفاده از مفاصل کمتر باشد، رفته‌رفته ثبات و استحکام مفاصل تحلیل می‌رود و در مواقع موردنیاز، زمانی که مفصل را حرکت می‌دهید، بلافاصله درد احساس می‌کنید.
ولی ماجرا به همین جا ختم نمی‌شود. کم‌تحرکی باعث افزایش وزن بیشتر مادر باردار می‌شود و از این طریق نیز فشار روی زانو را بالا می‌برد.
اگر نمی‌توانید به یک روال ثابت پایبند باشید، از تحرک و فعالیت کم شروع و رفته‌رفته آن را بیشتر کنید. همچنین می‌توانید ورزش‌های ایمن مثل شنا و دوچرخه‌سواری را امتحان کنید که علاوه‌بر مدیریت زانو درد، فواید دیگری هم دارند. روزی چند حرکت یوگا انجام دهید و بکوشید وزنه‌های سبک را بلند کنید. تمرینات ساده مثل اسکات و لانژ درصورت تداوم می‌توانند مفاصل و عضلات زانو را به‌طرز قابل‌توجهی تقویت کنند.
۲. استفاده از کفش مناسب
گفتیم که بدن در دوران بارداری هورمون ریلکسین تولید می‌کند تا رباط‌ها نرم‌تر و زایمان راحت‌تر شود. وجود این هورمون برای افزایش انعطاف‌پذیری مفاصل و استخوان‌ها در ناحیه لگن حیاتی است؛ اما نباید اثر منفی آن بر زانو، مچ و پا را فراموش کرد.
پوشیدن دمپایی و کفش‌هایی با کفی تخت در دوران بارداری اصلا عاقلانه نیست. حتی پوشیدن کفش پاشنه‌بلند با تغییر مرکز ثقل بدن، فشار قابل‌توجهی به زانوها و مچ پا وارد می‌کند. بهترین جایگزین برای این کفش‌ها، انواع پاپوش طبی در اندازه مناسب است. استفاده مداوم از پاپوش طبی هماهنگی هرچه بهتر و بیشتر مفاصل زانو و باسن را به‌دنبال دارد.
۳. استراحت با حالت بدنی مناسب
هرچقدر از اهمیت نشستن و خوابیدن مادر باردار در وضعیت مناسب بگوییم، کم گفته‌ایم. ساده‌ترین راه پیشگیری از درد زانو، استراحت درست و اصولی است. اگر به پهلو می‌خوابید، بالشی بین پاهای خود قرار دهید تا تکیه‌گاه نرمی برای زانو باشد.
حتی نشستن با زانوی خم‌شده (مثل وضعیت نشستن روی مبل) برای مدت‌زمان طولانی می‌تواند باعث انسداد جریان خون و تحریک زانوها شود. بهتر است یک میز عسلی زیر پاها بگذارید تا حالت خم و آویزان نداشته باشند. البته راحت‌ترین حالت استراحت به موقعیت کودک و میزان حرکت او در روز و شب بستگی دارد.
۴. پوشیدن زانوبند و استفاده از تکیه‌گاه
بهترین راهکار برای پیشگیری و مدیریت درد زانو در بارداری استفاده از زانوبند مخصوص به توصیه پزشک متخصص است. برای ترمیم بافت آسیب‌دیده و بازگرداندن ثبات به مقصل زانو از بریس استفاده کنید.
چه زمانی باید از پزشک کمک بگیریم؟
درد جزئی زانو اتفاقی طبیعی در دوران بارداری است و جای نگرانی ندارد، البته تا زمانی که خفیف باقی بماند! درصورت تشدید درد به‌صورت ناگهانی، هرچه زودتر پزشک را در جریان بگذارید. برای اطمینان از وضعیت سلامت خود در خانه، مشاوره و تماس ویدئویی با پزشکان دکترساینا را به شما پیشنهاد می‌کنیم. پزشکان ما طی این جلسات می‌توانند احتمال وقوع آرتریت را تأیید یا رد کنند و با توجه به وضعیت مادر باردار، بهترین گزینه‌های درمان و راه‌های مدیریت درد را در اختیار او بگذارند.
ویزیت آنلاین
از متخصصان این حوزه بپرسید
کلام آخر دکترساینا
درد زانو در دوران بارداری تجربه مشترک بسیاری از مادران است. این درد حاصل تغییرات طبیعی بدن برای سازگاری با جنین در حال رشد است و اگر به حال خود رها شود، می‌تواند تا بعد از زایمان ادامه پیدا کند. علاج این درد مستمر یا مقطعی شامل ترکیبی از استراتژی‌های مدیریت درد خانگی و مصرف داروهای تجویزی است که در این مقاله درباره آنها صحبت کردیم. قطعا مداخله زودهنگام جلوی تشدید زانو درد در بارداری را می‌گیرد و خاطره شیرین‌تری از این دوران در ذهن مادر ثبت می‌کند.
ما در سایت دکترساینا دسترسی به بهترین پزشکان کشور را برایتان ساده کرده‌ایم. اگر از زانو درد یا هر درد دیگری در دوران بارداری رنج می‌برید، برای دریافت مشاوره تخصصی لحظه‌ای درنگ نکنید.
سؤالات متداول
بهترین پماد برای درد زانو در بارداری چیست؟
استامینوفن یکی از امن‌ترین داروهای ضد درد برای تسکین و مدیریت زانو درد در دوران بارداری است. در مورد مصرف پماد موضعی باید با پزشک مشورت کرد. پمادهای ضد درد حاوی دیکلوفناک، پروفن موضعی، ژل پیروکسیکام و پماد متیل سالیسیلات در دوران بارداری منع مصرف دارند، مگر درصورت تأیید پزشک.
درمان خانگی زانو درد در بارداری چیست؟
درمان خانگی درد زانو در بارداری شامل یک‌سری اقدامات احتیاطی مثل پوشیدن کفش مناسب، نشستن و خوابیدن در حالت درست، استفاده از تکیه‌گاه یا بریس، اعمال کمپرس سرد و گرم و اصلاح سبک زندگی است.
آیا درد پا و زانو در بارداری خودبه‌خود درمان می‌شود؟
در بسیاری از موارد بله؛ اما همچنین می‌تواند منجر به عوارض جانبی جدی مثل آسیب‌دیدگی رباط‌ها، غضروف مفاصل، ساییدگی و پارگی غضروف و حتی آرتروز شود.
درمان زانو درد در سه‌ماهه اول بارداری چیست؟
استفاده از چسب زانو یا کفش مخصوص آرتروز، دریافت ماساژ جهت تحرک بافت نرم و کاهش تنش در بافت عضلانی به تسکین التهاب و درد زانو در سه‌ماهه اول بارداری کمک می‌کند.
درمان زانو درد در سه‌ماهه دوم بارداری چیست؟
انجام تمرینات ثبات مرکزی با تقویت عضلات شکم و پهلو و انجام تمرینات تقویت پا با حمل راحت‌تر وزن اضافی، تا حد زیادی از درد زانو در سه‌ماهه دوم بارداری می‌کاهند.
درمان زانو درد در سه‌ماهه سوم بارداری چیست؟
استراحت‌دادن به پاها و انجام حرکات نرمشی ملایم با تمرکز بر تقویت عملکرد کلی بدن و حفظ تناسب اندام. ماساژدرمانی نیز راهکاری مؤثر برای تسکین درد زانو در بارداری است.
اطلاعات این مقاله صرفاً برای افزایش آگاهی شماست. به‌هیچ‌عنوان بدون مشورت با پزشک اقدام به خوددرمانی نکنید.
