اگزما در کودکان و نوزادان: راهنمای والدین از تشخیص تا درمان

اگزما در کودکان و نوزادان بیماری پوستی شایعی است که موجب خشکی، خارش و قرمزی پوست می‌شود. اگزما بیماری مزمنی است که می‌تواند در طول زندگی بارها عود و فروکش کند. خوشبختانه برای کاهش علائم و بهبود سلامت پوست درمان‌هایی وجود دارد. اگر نمی‌دانید که بثورات پوستی فرزندتان اگزما است یا دلیل دیگری دارد، راهنمای زیر به شما کمک می‌کند تا با علائم اگزما در کودکان و نوزادان آشنا شوید و درمورد روش‌های درمان و علت ایجاد آن اطلاعاتی کسب کنید.  

منظور از اگزما در کودکان چیست؟

اگزما مشکل پوستی بسیار شایعی است که موجب خشکی، قرمزی و خارش پوست می‌شود. دست‌کم از هر ۱۰ کودک یکی مبتلا به اگزما است. اگزما مشکل پوستی همیشگی است. کودکان مبتلا به اگزما نسبت به سایر افراد پوست حساس‌تری دارند. خوشبختانه اگزما مسری نیست.

کودکان مبتلا به اگزما بیشتر مستعد عفونت‌های پوستی هستند. معمولا عفونت در کودکان مبتلا به اگزما ناشی از میکروب‌های بی‌ضرری است که به‌طور معمول روی پوست همه وجود دارد. این میکروب‌ها مشکلات بیشتری را برای کودکان مبتلا به اگزما ایجاد می‌کنند، زیرا پوست آنها سد دفاعی محکمی برای دور نگه‌داشتن آنها ندارد.

علت اگزما در کودکان و نوزادان: چرا دچار این مشکل پوستی می‌شوند؟

اگزما براثر مشکلات مربوط به سد دفاعی پوست (skin barrier) ایجاد می‌شود. در لایه بیرونی پوست بسیاری از کودکان مبتلا به اگزما پروتئین خاصی به نام فیلاگرین (filaggrin) وجود ندارد. فیلاگرین موجب می‌شود که پوست سَدی قوی میان بدن و محیط ایجاد کند. اگر پوست مقدار بسیار کمی از این پروتئین را داشته باشد، سخت‌تر می‌تواند آب را در خود نگه دارد و از ورود باکتری‌ها و محرک‌های محیطی جلوگیری کند.

ژن‌ها و محیط اطراف فرد هر دو نقش مهمی در اگزما دارند. در خانواده بسیاری از کودکان و نوجوانان مبتلا به اگزما فرد دیگری نیز به اگزما مبتلاست. متخصصان عقیده دارند که اگزما ازطریق ژن‌ها از والدین به فرزندان منتقل می‌شود. اگزما معمولا با سایر بیماری‌های آلرژیک، مانند آسم و رینیت آلرژیک (تب یونجه و آلرژی‌های فصلی)، همراه است. اگزما، آسم و تب یونجه به‌عنوان بیماری‌های «آتوپیک» شناخته می‌شوند. این بیماری‌ها افرادی را درگیر می‌کنند که بیش از حد به آلرژن‌های موجود در محیط حساس هستند. بسیاری از کودکان مبتلا به اگزما آلرژی‌های غذایی نیز دارند، ولی غذاها موجب اگزما نمی‌شوند.

چه کودکان و نوزادانی بیشتر در معرض اگزما هستند؟

ازجمله عواملی که باعث افزایش خطر ابتلای فرزندتان به اگزما می‌شود می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• ژنتیک: درصورتی‌که فردی در خانواده‌تان سابقه ابتلا به اگزما، آسم و آلرژی داشته فرزندتان بیشتر در معرض ابتلا به اگزما خواهد بود.
• سیستم ایمنی: اگر دستگاه ایمنی فرزندتان بیش از حد به نوعی محرک واکنش نشان دهد، احتمال بیشتری وجود دارد که فرزندتان به اگزما مبتلا شود.
• عوامل محیطی: منظور از عوامل محیطی همان محرک‌هایی است که فرزندتان با آنها در تماس است؛ ازجمله آلاینده‌ها، دود سیگار، عوامل آب‌وهوایی نظیر دما و عوامل اجتماعی نظیر استرس.
• آلرژی: شواهد موجود نشان‌دهنده ارتباط بین آلرژی (حساسیت) و اگزما در خردسالان است. آلرژی معمولا با حساسیت غذایی در نوزادی آغاز و درنهایت به آسم و رینیت آلرژیک (التهاب مخاط بینی دراثر ازدیاد واکنش حساسیتی) در کودکی تبدیل می‌شود.

علائم اگزما در نوزادان و کودکان: چطور متوجه شویم؟

علائم اگزما در کودکان و نوزادان عبارت‌اند از:

• خشکی و خارش پوست؛
• قرمزی، پوسته‌پوسته شدن و ناهمواری‌هایی که ممکن است مایعی از آنها نشت کند و سپس لایه سفتی رویشان تشکیل شود؛
• عود کردن (flare-up) و فروکش کردن؛
• احساس ناراحتی بیشتر در طول شب.

در کودکان مبتلا به اگزما تکه‌هایی قرمز، خشک و خارش‌دار روی پوست ایجاد می‌شود. خارش پوست می‌تواند شدید و همیشگی باشد. خاراندن مکرر پوست موجب تاول، ترشح، دلمه یا زخم‌های ناشی از عفونت می‌شود. اگر کودک چند هفته تا چند ماه پوست خود را بخاراند، پوست او بسیار زبر، چرمی و تیره‌تر می‌شود.

بثورات اگزما در هر کودک متفاوت است. این بثورات می‌توانند در سراسر بدن یا فقط در چند نقطه ایجاد شوند. معمولا بثورات اگزما در مواقعی بدتر (flares) و سپس بهتر می‌شوند (remission).

محل ایجاد اگزما: در چه محلی اگزما مشاهده می‌شود؟

اگزما در نوزادان کمتر از یک سال معمولا روی گونه‌ها، پیشانی یا پوست سر دیده می‌شود. گاهی نیز اگزما به زانوها، آرنج‌ها و بالاتنه نیز گسترش ‌می‌یابد. در بچه‌های بزرگ‌تر و نوجوانان نیز معمولا چین آرنج‌ها، پشت زانوها، روی گردن یا قسمت داخلی مچ دست یا مچ پا دچار بثورات می‌شود. در برخی از کودکان مبتلا به اگزمای شدید تمام بدن درگیر می‌شود.

محل ایجاد اگزما در کودکان و نوزادان براساس سن

تشخیص اگزما در کودکان و نوزادان: از کدام پزشک کمک بگیریم؟

آزمایش خاصی برای تشخیص اگزما وجود ندارد. معمولا پزشک بثورات پوستی را بررسی می‌کند و درمورد علائم، وضعیت سلامتی کودک در گذشته و سلامت خانواده سؤالاتی می‌پرسد. ابتلای یکی از اعضای خانواده به بیماری آلرژیک سرنخ مهمی است و احتمال ابتلای کودک به اگزما را افزایش می‌دهد.

پزشک سایر بیماری‌هایی را که می‌توانند موجب التهاب پوست شوند، بررسی می‌کند. ممکن است به شما توصیه کند که به متخصص پوست یا آلرژی مراجعه کنید. البته بیماری بیشتر نوزادان و کودکان مبتلا به اگزمای خفیف تا متوسط، درصورت اجرای برنامه درمانی و انجام ویزیت‌های پیگیری، مدیریت می‌شود. ارجاع به متخصص آلرژی یا پوست در موارد زیر توصیه می‌شود:  

• به حساسیت به غذا یا سایر آلرژی‌ها مشکوک هستید.
• عفونت‌های پوستی به‌طور مکرر ایجاد می‌شود.
• پس از ویزیت‌های پیگیری درمان و ایجاد اصلاحاتی در برنامه درمانی باز هم نتیجه مطلوبی نمی‌گیرید.

ممکن است پزشک از شما بخواهد که برخی از غذاها (مانند تخم مرغ، شیر، سویا یا آجیل) را از رژیم غذایی کودک حذف کنید، مواد شوینده یا صابون‌ها را تغییر دهید، یا تغییرات دیگری را برای مدتی ایجاد کنید دهید تا واکنش بدن کودک شما به مواد مختلف را بررسی کند.

کودکان و نوجوانان مبتلا به اگزما مستعد ابتلا به عفونت‌های پوستی هستند. درصورت مشاهده علائم زیر با پزشک تماس بگیرید:

• تب؛
• قرمزی و گرما در نواحی آسیب‌دیده یا اطراف آنها؛
• برجستگی‌های پر از چرک روی نواحی آسیب‌دیده یا اطراف آنها؛
• ایجاد ضایعات شبیه تبخال روی پوست.

کودکان و نوزادان

ویزیت آنلاین

از متخصصان این حوزه بپرسید

دریافت ویزیت آنلاین

آیا اگزما در کودکان خود به خود از بین می‌رود؟

اگزما در بسیاری از کودکان در ۵ یا ۶سالگی بهتر می‌شود و گاهی از بین می‌رود. در بعضی نیز با ورود به سن بلوغ دوباره اگزما شروع می‌شود. بعضی نیز در بزرگ‌سالی همچنان پوستی خشک و حساس دارند. نمی‌توان پیش‌بینی کرد که کدام‌یک از کودکان بر این بیماری غلبه می‌کنند و کدام‌یک در بزرگ‌سالی نیز دچار اگزما خواهند بود.

درمان اگزما در کودکان و نوزادان: پزشک چه روش‌هایی پیشنهاد می‌کند؟

هیچ درمانی برای اگزما وجود ندارد. درمان‌های موجود فقط می‌توانند علائم بیماری را کاهش دهند. پزشک براساس شدت علائم، سن کودک و محل بثورات، درمان‌های مختلفی را توصیه می‌کند. بعضی از این درمان‌ها موضعی هستند و روی پوست اعمال می‌شوند و بعضی نیز خوراکی‌اند.

۱. مرطوب‌کننده‌های موضعی

پوست کودک باید مرتب مرطوب شود. بهترین زمان استفاده از مرطوب‌کننده بعد از حمام یا دوش‌گرفتن است. پمادها و کرم‌ها بهترین گزینه هستند، زیرا چربی زیادی دارند. در مقابل لوسیون‌ها آب زیادی دارند و به‌اندازه وازلین و کرم‌ها مفید نیستند.

۳۰ دقیقه پس از استفاده از داروهای موضعی لایه ضخیمی از مرطوب‌کننده را پوست بمالید. مرطوب‌کننده موجب می‌شود که دارو بهتر جذب پوست شود و از خروج دارو از پوست جلوگیری می‌کند.

بعضی از مرطوب‌کننده‌های مناسب عبارت‌اند از:

• وازلین؛
• پماد آکوافور؛
• کرم اوینو (Aveeno)؛
• کرم سراوی (CeraVe)؛
• کرم ستافیل (شامل رستورادرم (Restoraderm))؛
• کرم اوسرین (Eucerin)؛
• کرم وانیکرم (Vanicream).

حتی زمانی که کودک علائم اگزمای فعال را نشان نمی‌دهد، باید دست‌کم دو بار در روز از مرطوب‌کننده استفاده کنید تا از عودکردن بیماری جلوگیری کنید. مرطوب‌بودن بدن از داخل نیز بسیار مهم است؛ بنابراین کودک باید آب زیادی بنوشد.

۲. کورتیکواستروئیدهای موضعی

کورتیکواستروئیدهای موضعی التهاب پوست را کاهش می‌دهند. این داروها کورتیزون یا پماد استروئیدی نیز نامیده می‌شوند و با استروئیدهایی که بعضی از ورزشکاران استفاده می‌کنند، متفاوت‌اند. نباید از استروئیدهای موضعی تجویزشده برای شخص دیگر استفاده کنید. این پمادها ازنظر قدرت و میزان تأثیرگذاری متفاوت‌اند. استفاده از دارویی با میزان تأثیرگذاری نامناسب در نواحی حساس می‌تواند به پوست آسیب برساند (به‌ویژه در نوزادان). برای کنترل اگزما تا دو بار در روز مقدار کمی از دارو را در نواحی آسیب دیده بمالید. ممکن است که به استفاده روزانه از دارو نیازی نداشته باشید.

از استروئیدهای موضعی بیش از حد استفاده نکنید. استفاده زیاد از این داروها می‌تواند به پوست کودک آسیب برساند و مشکلاتی مانند ترک‌های پوستی و رگ‌های عنکبوتی را ایجاد کند. همیشه مرطوب‌کننده را ۳۰ دقیقه پس از داروهای موضعی استفاده کنید.

۳. سایر داروهای ضدالتهابی موضعی

داروهایی هستند که نحوه واکنش سیستم ایمنی پوست را تغییر می‌دهند.

۴. داروهای خوراکی

داروهای خوراکی می‌توانند شامل موارد زیر باشند:

• آنتی‌هیستامین‌ها (داروهای ضدآلرژی): برای کاهش خارش و کمک به خواب شبانه بهتر کودک (آنتی‌هیستامین‌ها می‌توانند موجب خواب‌آلودگی کودک شوند). آنتی‌هیستامین‌ها شامل هیدروکسیزین (آتاراکس) و دیفن‌هیدرامین (بنادریل) هستند.
• آنتی‌بیوتیک‌ها: درصورت عفونی‌شدن بثورات توسط باکتری‌ها.
• قرص‌های کورتیکواستروئید یا سایر داروهایی که سیستم ایمنی را سرکوب می‌کنند.

۵. دوری از محرک‌های محیطی

از غذاها یا محرک‌های محیطی (مانند شوره سگ یا گربه، کنه‌های گردوغبار و گرده درختان) که ممکن است اگزمای کودک را بدتر کنند، اجتناب کنید.

برای دوری از محرک‌های محیطی:

• پوست بدن را با لباس‌های نخی (آستین‌بلند و شلوار) بپوشانید.
• دمای محیط خانه را در محدوده مناسب نگه دارید (تعریق می‌تواند منجر به خارش شود).
• از مواد خشن و خارش‌آور مانند پشم و پارچه‌های غیرقابل‌تنفس مانند پلی‌استر خودداری کنید.
• از اسباب‌بازی‌های کرکی و پرزدار، حیوانات عروسکی و حیوانات خانگی دوری کنید.
• وقتی رطوبت هوا کم است از رطوبت‌ساز و دستگاه بخور سرد استفاده کنید.
• قرارگرفتن در گرمای شدید و تعریق را به حداقل برسانید.

۶. درمان عفونت‌های پوستی

ایجاد عفونت‌های پوستی در کودکان مبتلا به اگزما شایع است. این عفونت‌ها به‌صورت بثورات چرکی، پوسته‌ریزی زرد، ترشح، نواحی حساس یا لکه‌های قرمز ظاهر می‌شود. اگر کودک عفونت پوستی داشته باشد، پزشک آنتی‌بیوتیک موضعی یا خوراکی تجویز می‌کند.

آنتی‌بیوتیک‌های موضعی، مانند پماد موپیروسین (mupirocin)، را ۲ بار در روز روی نواحی باز یا پوسته‌پوسته شده پوست استفاده می‌کنید تا این نواحی بهبود یابند. هم‌زمان باید به استفاده از داروهای کورتیکواستروئیدی موضعی و مرطوب‌کننده‌ها نیز ادامه دهید.

۷. حمام در محلول رقیق سفیدکننده

حمام در محلول رقیق سفیدکننده موجب کاهش باکتری‌های روی پوست کودک می‌شود و خطر عفونت‌های باکتریایی را کاهش می‌دهد. معمولا حمام در محلول سفیدکننده ۱ یا ۲ بار در هفته توصیه می‌شود. درصورت شدیدبودن علائم می‌توانید این کار را بیشتر انجام دهید. برای حمام در محلول سفیدکننده:

• یک‌چهارم پیمانه سفیدکننده لباس‌شویی بدون عطر را درون وان حمامی بریزید که تا نیمه پر شده است.
• در وان حمام کودک نیز در هر گالن (۳٫۷۸ لیتر) آب یک قاشق چای‌خوری سفیدکننده بریزید.

۸. پانسمان مرطوب

پس از استفاده از داروهای استروئیدی موضعی می‌توانید پانسمان مرطوبی را روی پوست کودک بگذارید. این کار موجب می‌شود که دارو به عمق بیشتری در پوست نفوذ کند و مؤثرتر باشد. بانداژ کشی توبیفست (Tubifast) نوعی پانسمان است که در اندازه‌های مختلفی وجود دارد. می‌توان آن را متناسب با نواحی مختلف بدن مانند بازوها، پاها و بالاتنه برش داد. همچنین می‌توانید از پیژامه نخی مرطوب استفاده کنید. از پانسمان مرطوب می‌توان پس از کرم مرطوب‌کننده نیز استفاده کرد تا رطوبت پوست بهتر حفظ شود.  

والدین چطور به کودک دچار اگزما کمک کنند؟

می‌توانید با جلوگیری از خشک‌شدن یا خارش پوست کودک و اجتناب از محرک‌هایی که موجب عود بیماری می‌شوند، به پیشگیری یا درمان اگزما کمک کنید. برای نمونه می‌توانید کارهای زیر را انجام دهید:

• کودک باید لباس‌هایی نرم با خاصیت تنفس‌پذیری (مانند لباس‌های پنبه‌ای) بپوشد. پشم یا پلی‌استر خشن یا تحریک‌کننده است.
• ناخن‌های کودک را کوتاه نگه دارید تا از آسیب پوست براثر خراشیدگی جلوگیری کنید. اگر خاراندن پوست در شب مشکل‌ساز است، در زمان خوابیدن کودک از دستکشی راحت و سبک استفاده کنید.
• از گرم‌شدن بیش از حد کودک خودداری کنید، زیرا می‌تواند منجر به عود اگزما شود.
• کودک باید آب زیادی بنوشد تا رطوبت بیشتری به پوستش برسد.
• از ورود مواد آلرژی‌زای شناخته‌شده به خانه جلوگیری کنید. سعی کنید که کودک در معرض سایر مواد آلرژی‌زا مانند گرده، کپک و دود تنباکو قرار نگیرد.
• استرس می‌تواند اگزما را بدتر کند. از روش‌هایی مانند ورزش، تنفس عمیق یا صحبت‌کردن با مشاور برای کاهش استرس فرزندتان استفاده کنید.

نکات مهم در حمام‌کردن کودک

برای برخی از کودکان، محدود کردن حمام به یک تا سه بار در هفته مفید است. حمام کردن بیشتر می‌تواند پوست را خشک کند و خارش را بدتر کند. برای کودکان مبتلا به آلرژی‌های محیطی مانند آلرژی به گرده‌ها و شوره حیوانات (animal dander)، حمام کردن بیشتر، به‌ویژه پس از تماس با آلرژن‌های شناخته‌شده، ممکن است مفید باشد. پزشک به شما کمک می‌کند تصمیم بگیرید که کدام روش برای کودک شما بهترین است.

• از پاک‌کننده‌های ملایم غیرصابونی مانند صابون پوست حساس داو یا محصولات ستافیل (Cetaphil) استفاده کنید.
• زمان قرارگرفتن در وان یا دوش‌گرفتن را به ۵ تا ۱۰ دقیقه محدود کنید.
• از آب گرم استفاده کنید؛ آب داغ پوست را خشک‌تر می‌کند.
• از لیف حمام، آب داغ یا وان حمام پر از کف و معطر استفاده نکنید.
• حوله را روی پوست نکشید و با ضربات ملایم روی پوست، آن را خشک کنید.
• داروهای موضعی یا مرطوب‌کننده‌ها را بلافاصله بعد از حمام‌کردن و درحالی‌که پوست هنوز مرطوب است، استفاده کنید.
• از پزشک بپرسید که آیا می‌توانید از پودر و محصولات حمام جو دوسر برای کنترل خارش پوست کودک استفاده کنید.

چگونه از بروز اثرات روانی اگزما در کودکان پیشگیری کنیم؟

با حمایت مناسب، کودکان مبتلا به اگزما می‌توانند مدیریت بیماری و اثرات آن بر سلامت عاطفی و روانی خود را بیاموزند. پیگیری درمان‌های اگزما می‌تواند به کاهش علائمی کمک کند که می‌توانند بر رفتار و احساسات کودک اثر بگذارند. کودکان کوچک‌تر به نظارت مستقیم والدین یا سرپرست بر روند درمان خود نیاز دارند ولی وقتی کودکان بزرگ‌تر می‌شوند نیازی به نظارت مستقیم ما ندارند و تنها کافی است که به آنها یادآوری کنیم که مصرف داروها و عمل به توصیه‌های درمانی را ادامه دهند.

اگر کودک نشانه‌هایی از افسردگی، اضطراب یا سایر مشکلات روانی را نشان می‌دهد از افراد حرفه‌ای کمک بگیرید. روان‌شناسان و درمانگران کودکان برای شناسایی اختلالات سلامت روان در کودکان آموزش دیده‌اند. آنها می‌توانند به کودکان کمک کنند تا برای مدیریت علائم از ابزارهایی شخصی و مختص خود استفاده کنند. در بعضی از موارد نیز می‌توان از دارو برای درمان اختلالات سلامت روان در کودکان استفاده کرد.  

آیا می‌توان از اگزما در کودکان پیشگیری کرد؟

پیشگیری از برخی از انواع اگزما به‌طور کامل ممکن نیست زیرا گاهی مشکلات پوستی ارثی هستند. برای نمونه اگر والدینی مبتلا به آلرژی و آسم داشته باشید احتمالا به درماتیت آتوپیک مبتلا خواهید شد. سایر عوامل خطر غیرقابل‌تغییر عبارت‌اند از آلرژی‌های غذایی و تنفسی و محیط زندگی شما (مثلا محیط شهری و آب‌وهوای خشک). ولی با انجام کارهای زیر ممکن است که بتوانید از درماتیت آتوپیک و سایر انواع اگزما پیشگیری کنید:

• دوری از مواد آلرژی‌زا مانند بعضی از مواد غذایی، شوره حیوانات خانگی و گرده گیاهان؛
• کاهش مواجهه با محرک‌هایی مانند لوسیون‌ها و صابون‌های قوی و معطر و لباس‌های تنفس‌ناپذیر.
• کاهش استرس.

تفاوت اگزما و درماتیت آتوپیک در کودکان

بسیاری از افراد اگزما و درماتیت آتوپیک را به‌جای هم به کار می‌برند، ولی آنها دو وضعیت پزشکی متفاوت‌اند.

اگزما اصطلاحی کلی برای التهاب و تحریک و تورم پوست است ولی درماتیت آتوپیک (شایع‌ترین نوع اگزما) شکل خاصی از اگزما است که به‌دلیل فعالیت بیش از حد سیستم ایمنی بدن ایجاد می‌شود. درماتیت آتوپیک بیماری التهابی طولانی‌مدتی است که منجر به خارش، قرمزی و بثورات براثر ضعیف‌شدن سد دفاعی پوست می‌شود.

سؤالات متداول