علائم کبد چرب چیست؟ بررسی علائم خطرناک کبد چرب

به تجمع چربی اضافی در کبد، بیماری کبد چرب گفته می‌شود. بیماری‌های متابولیک و مصرف زیاد الکل از عوامل خطرساز برای این بیماری هستند. با توجه به نوع بیماری، این تجمع چربی ممکن است مشکلی ایجاد نکند یا موجب آسیب کبدی شود که علائم مختلفی ایجاد می‌کند. خوشبختانه مصرف داروها و تغییر سبک زندگی می‌تواند به بهبود بیماری یا حتی پیشگیری از ابتلا به آن کمک کند. برای آشنایی بیشتر با علائم کبد چرب و روش‌های بررسی و درمان بیماری تا انتهای مطلب با ما همراه باشید.

بیماری کبد چرب چیست؟

کبد بزرگ‌ترین اندام داخلی شماست و روزانه صدها عملکرد حیاتی را انجام می‌دهد. حدود ۵ درصد از وزن کبد شما را چربی تشکیل می‌دهد. با این حال، در بیماری کبد چرب (Fatty liver disease; FLD) چربی اضافه در کبد شما جمع می‌شود. این بیماری به نام استئاتوز کبدی (Steatotic Liver Disease; SLD) هم شناخته می‌شود. بیماری کبد چرب در بیشتر اوقات علائمی ندارد، اما با گذشت زمان تجمع چربی موجب کارکرد سخت‌تر کبد می‌شود.

بیماری کبد چرب با رعایت رژیم غذایی و ورزش منظم قابل درمان است.

انواع بیماری کبد چرب

بیماری کبد چرب به دو نوع اصلی تقسیم می‌شود که هر کدام ممکن است زیرگروه‌هایی داشته باشند، ازجمله:

۱. بیماری کبد چرب مرتبط با اختلالات متابولیک (MASLD)

 این نوع از بیماری کبد چرب در گذشته به عنوان بیماری کبد چرب غیرالکلی (NAFLD) شناخته می‌شد. این بیماری در آمریکا بسیار شایع است و از هر ۳ بزرگ‌سال، یک نفر به آن مبتلا هستند. علت دقیق بیماری کبد چرب غیرالکلی هنوز مشخص نیست، اما چاقی یا اختلالات متابولیک مثل مقاومت به انسولین، دیس‌لیپیدمی، چاقی مرکزی و فشار خون بالا خطر ابتلا به این بیماری را افزایش می‌دهند. بر خلاف نوع بیماری، کبد چرب متابولیک به‌دلیل مصرف الکل ایجاد نمی‌شود. کبد چرب متابولیک به دو گروه تقسیم می‌شود، ازجمله:

• کبد چرب ساده: به این معنی است که چربی در کبد وجود دارد، اما وجود التهاب یا آسیب در سلول‌های کبدی دیده نمی‌شود. این بیماری معمولا بدتر نمی‌شود و مشکل جدی ایجاد نمی‌کند. بیشتر افراد مبتلا به MASLD همین نوع بیماری را دارند.
• استئاتوهپاتیت مرتبط با اختلال متابولیک (MASH): در گذشته به نام استئاتوهپاتیت غیرالکلی (NASH) هم شناخته می‌شد. مرحله پیشرفته بیماری کبد چرب است که کبد دچار التهاب می‌شود. التهاب و آسیب سلول‌های کبدی در بیماری MASH می‌تواند مشکلات جدی‌ مثل فیبروز کبدی، سیروز (اسکار شدید کبد) و سرطان کبد ایجاد کند. این مشکلات ممکن است موجب نارسایی کبدی شوند تا جایی که ممکن است بیمار به پیوند کبد نیاز داشته باشد. سیروز ناشی از MASH یکی از دلایل اصلی پیوند کبد در زنان و افراد بالای ۶۵ سال است. حدود ۲۰ درصد از افراد مبتلا به MASLD به این نوع از بیماری دچار می‌شوند.

۲. بیماری کبد چرب مرتبط با الکل (ALD)

هر بار که الکل مصرف می‌کنید، کبد الکل مصرفی را فیلتر می‌کند و در نتیجه آن بخشی از سلول‌های کبدی شما می‌میرند. معمولا کبد سلول‌های جدیدی می‌سازد، اما مصرف زیاد الکل موجب می‌شود کبد نتواند این روند را حفظ کند و بیماری کبد چرب الکلی شکل می‌گیرد. این نوع از بیماری کبد چرب شیوع کمتری دارد و حدود ۵ درصد از افراد را تحت تأثیر قرار می‌دهد. از آنجایی که این نوع از بیماری به‌دلیل مصرف الکل ایجاد می‌شود، معمولا با ترک مصرف الکل هم بهبود می‌یابد.

اگر مصرف الکل ادامه یابد، ALD می‌تواند مشکلات جدی‌ ایجاد کند، ازجمله:

• بزرگ شدن کبد: همیشه با حضور علائم همراه نیست، اما ممکن است درد یا ناراحتی در سمت راست بالای شکم داشته باشید.
• هپاتیت الکلی: التهاب کبد که می‌تواند موجب تب، تهوع، استفراغ، درد شکم و یرقان (زردی پوست و چشم‌ها) شود.
• سیروز الکلی: تجمع بافت اسکار در کبد که عملکرد آن را مختل می‌کند. می‌تواند علائم مشابه هپاتیت الکلی داشته باشد و با علائم دیگری مثل تجمع مایعات زیاد در شکم (آسیت)، فشار خون بالا در کبد، خونریزی بدن، گیجی و تغییر رفتار همراه باشد.
• بزرگ شدن طحال: یک عضو کوچک در داخل قفسه سینه که بخشی از سیستم ایمنی است.
• نارسایی کبد: که می‌تواند کشنده باشد.

بیماری کبد چرب الکلی معمولا ابتدا ساده است، اما به‌مرور زمان بدتر می‌شود و می‌تواند به هپاتیت الکلی و در نهایت به سیروز الکلی تبدیل شود. اگر زیاد از الکل استفاده می‌کنید، با پزشک‌تان صحبت کنید. این موضوع بین شما محرمانه می‌ماند و پزشک می‌تواند به کنترل مصرف الکل و حفظ سلامتی شما کمک کند.

۳. سایر انواع کبد چرب

بیماری کبد چرب می‌تواند به دلایل دیگری غیر از مصرف الکل یا عوامل متابولیک هم ایجاد شود. به‌عنوان مثال مصرف بعضی از داروها و بیماری‌ها می‌توانند موجب چرب‌شدن کبد شوند. از طرف دیگر گاهی دلیل مشخصی برای ابتلا به بیماری پیدا نمی‌شود که به آن کبد چرب کریپتوژنیک گفته می‌شود.

علائم بیماری کبد چرب، از خفیف تا پیشرفته

بیماری کبد چرب الکلی و کبد چرب متابولیک ساده معمولا علائمی ندارد. به همین دلیل، بعضی از متخصصان به آن بیماری خاموش کبد می‌گویند. با این حال، ممکن است بعضی افراد احساس خستگی یا درد در سمت راست بالای شکم (محل کبد) را تجربه کنند.برای بررسی علائم مبهم یا پیگیری وضعیت خود می‌توانید از طریق ویزیت آنلاین با متخصصین مشورت کنید.

اگر به بیماری استئوهپایتی (MASH) یا سیروز مبتلا باشید، ممکن است علائم مختلفی را تجربه کنید، ازجمله:

• تورم شکم؛
• بزرگ شدن رگ‌های خونی زیر پوست؛
• بزرگ شدن غیرطبیعی سینه در مردان؛
• قرمزی کف دست؛
• زردی پوست و چشم‌ها (یرقان)؛
• تهوع، کاهش وزن یا کاهش اشتها؛
• خستگی یا سردرگمی ذهنی؛
• نتایج غیرطبیعی در آزمایش عملکرد کبد؛
• تجمع مایعات در شکم (آسیت)؛
• تورم در پاها، دست‌ها یا ساق پا؛
• خونریزی در مری، معده یا روده‌ها؛
• کبودی؛
• ادرار تیره؛
• استفراغ خون؛
• مدفوع سیاه؛
• خارش پوست.

علائم خطرناک کبد چرب که نباید نادیده بگیرید

علائم خطرناک کبد چرب را نباید نادیده بگیرید، ازجمله:

• درد شدید یا مداوم در ناحیه بالای شکم (به‌خصوص سمت راست): این درد می‌تواند نشان‌دهنده التهاب یا آسیب جدی به کبد باشد؛
• زردی پوست و چشم‌ها (یرقان): زرد شدن پوست و سفیدی چشم‌ها به دلیل تجمع بیلی‌روبین در خون است و نشانه اختلال عملکرد کبد می‌باشد؛
• تورم شکم یا پاها (ادم): تجمع مایع در شکم یا اندام‌ها ممکن است نشانه نارسایی کبدی باشد؛
• خستگی شدید و بی‌دلیل: احساس خستگی مفرط که با استراحت هم برطرف نمی‌شود، می‌تواند نشان‌دهنده کاهش عملکرد کبد باشد؛
• کاهش وزن ناگهانی و بدون علت مشخص: کاهش وزن غیرارادی ممکن است نشانه پیشرفت بیماری باشد؛
• تغییر رنگ ادرار به تیره یا مدفوع کم‌رنگ: این تغییرات می‌توانند نشان‌دهنده اختلال در مسیر صفراوی یا کبد باشند؛
• خونریزی یا کبودی آسان: کاهش توانایی کبد در تولید عوامل انعقادی می‌تواند باعث این علائم شود.

اگر هر کدام از این علائم را مشاهده کردید، بهتر است بلافاصله به پزشک مراجعه کنید تا بررسی‌های لازم انجام شود و درمان به موقع آغاز شود. برای این منظور می‌توانید از خدمات ویزیت آنلاین متخصص گوارش استفاده کنید.

علائم کبد چرب در زنان و نشانه‌های ظاهری آن

بیماری کبد چرب در زنان کمی با مردان متفاوت است. زنان کمتر احتمال دارد قبل از ۵۰ سالگی به این بیماری مبتلا شوند، اما بعد از شروع یائسگی، احتمال ابتلای زنان به کبد چرب حدود ۲۰ درصد بیشتر از مردان است. از طرف دیگر، بیماری در زنان معمولا پیشرفته‌تر می‌شود. همچنین، زنان مبتلا به کبد چرب بیش‌تر از مردان به دلیل مشکلات قلبی ناشی از این بیماری می‌میرند. در سن ۶۰ سالگی، خطر بیماری قلبی در زنان مبتلا دو برابر مردان هم‌سن است.

علائم رایج بیماری در زنان تفاوت چندانی با مردان ندارند با این حال ممکن است زنان با توجه به فیزیولوژی بدنشان در شرایط مختلف علائم دیگری را تجربه کنند.

بیماری کبد چرب و علائم قاعدگی

بعضی از زنان به دلیل اختلالات هورمونی در استروژن و پروژسترون، دچار پریودهای نامنظم یا خونریزی شدید می‌شوند. بیماری کبد چرب می‌تواند این اختلالات را تشدید کند و باعث خونریزی زیاد یا قطع نشدن خونریزی رحم شود، حتی اگر سیکل قاعدگی طبیعی باشد. در واقع، پریودهای طولانی یا نامنظم ممکن است علامت هشداردهنده و اولیه ابتلا به کبد چرب باشند.

علائم کبد چرب در دوران یائسگی

یائسگی علائم متفاوتی ایجاد نمی‌کند، اما خطر ابتلا به بیماری کبد چرب را به‌طور قابل توجهی افزایش می‌دهد. قبل از ۵۰ سالگی، زنان کمتر از مردان به کبد چرب مبتلا می‌شوند، اما بعد از یائسگی، احتمال ابتلای زنان به کبد چرب بیشتر می‌شود.

تغییرات هورمونی در یائسگی به‌خصوص کاهش استروژن، که نقش محافظتی بالایی در برابر کبد چرب و فیبروز دارد، موجب افزایش خطر ابتلا به بیماری کبد چرب می‌شود. هورمون استرادیول هم نقش مهمی دارد. سطح این هورمون در یائسگی کم می‌شود و به دنبال آن خطر ابتلا به کبد چرب، دیابت نوع ۲، تری‌گلیسیرید بالا و چاقی شکمی بالا می‌رود.

تحقیقات نشان می‌دهد که زنان بعد از یائسگی ممکن است زخم کبد شدیدتری نسبت به زنان قبل از یائسگی داشته باشند، اما هنوز نقش تفاوت‌های جنسی در پیشرفت بیماری کاملا مشخص نیست.

علائم کبد چرب حاد در دوران بارداری (ALFP)

نوعی بیماری نادر اما خطرناک است که در آن چربی در دوران بارداری در کبد انباشته می‌شود و موجب اختلال در عملکرد کبد می‌شود. این بیماری معمولا در اواخر سه‌ماهه سوم بارداری رخ می‌دهد و می‌تواند عوارض مختلفی ایجاد کند، ازجمله:

• نارسایی کبد؛
• نارسایی کلیه؛
• نارسایی ریه؛
• عفونت؛
• خونریزی ناشی از آسیب رگ‌های خونی.

پزشک نمی‌تواند پیش‌بینی کنند که چه کسی به ALFP مبتلا می‌شود. از طرفی، راهی برای پیشگیری آن وجود ندارد. با این حال، عدم درمان بیماری می‌تواند کشنده باشد، ولی فقط در ۱ نفر از هر ۱۰,۰۰۰ تا ۲۰,۰۰۰ بارداری رخ می‌دهد.

عوامل مختلفی می‌تواند خطر ابتلا به این نوع بیماری را بالا ببرد، ازجمله:

• بارداری اول؛
• بارداری دوقلو:
• بارداری با جنین پسر.

بیماری‌های زمینه‌ای هم می‌تواند در ایجاد کبد چرب دوران بارداری نقش داشته باشد، ازجمله:

• دیابت؛
• چاقی؛
• پره‌اکلامپسی؛
• کلستاز بارداری.

علائم AFLP شبیه به بیماری کبدی پیشرفته است، ازجمله:

• درد شکمی در سمت راست بالا؛
• تهوع و استفراغ؛
• خستگی؛
• احساس ناخوشی کلی؛
• کاهش اشتها؛
• تشنگی شدید؛
• زردی پوست و چشم؛
• مشکل در تمرکز و تفکر.

علائم کبد چرب در مردان و تفاوت آن با زنان

با وجود پیشرفت‌های چشمگیر در تحقیقات مربوط به بیماری کبد چرب، درک ما از تفاوت‌های جنسیتی در این بیماری هنوز ناکافی است. به طور کلی، شیوع و شدت کبد چرب غیرالکلی (متابولیک) در مردان بیشتر از زنان در سنین باروری است. اما بعد از یائسگی، شیوع کبد چرب متابولیک در زنان افزایش می‌یابد که این موضوع نشان‌دهنده نقش محافظتی استروژن است. از طرفی، از نظر متابولیکی کبدهای زنان و مردان متفاوت است و تنظیم‌کننده‌های خاصی وجود دارد که نتایج متابولیکی جنسیتی را تحت تاثیر قرار می‌دهند. هرچند علائم کلی کبد چرب در مردان و زنان مشابه است، با این حال، ممکن است مردان علائم بیماری را به صورت شدیدتر تجربه کنند ازجمله:

• شدت علائم خستگی و ضعف: مردان ممکن است به دلیل فعالیت‌های بدنی بیشتر یا سبک زندگی، خستگی کبدی را کمتر متوجه شوند یا به آن کمتر توجه کنند؛
• احتمال بروز بیماری‌های همراه: مردان بیشتر در معرض بیماری‌های مرتبط با کبد چرب مثل مقاومت به انسولین، دیابت نوع ۲ و بیماری‌های قلبی هستند که ممکن است علائم کلی را پیچیده‌تر کنند؛
• چربی تجمع‌یافته: در مردان معمولا چربی بیشتر در ناحیه شکم تجمع می‌یابد (چاقی شکمی)، که این نوع چاقی بیشتر با مشکلات متابولیکی و کبد چرب مرتبط است ولی در زنان ممکن است چربی بیشتر در نواحی دیگر بدن جمع شود؛
• علائم قابل مشاهده: ممکن است زنان به دلیل هورمون‌های زنانه مثل استروژن، تا حدی محافظت بیشتری در برابر آسیب‌های کبدی داشته باشند و علائم دیرتر ظاهر شود.

علائم کبد چرب در چهره؛ تغییراتی که باید جدی بگیرید

تغییرات پوست می‌تواند اولین نشانه‌های بیماری کبد چرب باشد، ازجمله:

• پف‌کردن صورت‌: زمانی‌که کبد سالم است، ماده‌ای به نام لنف تولید می‌کند؛ مایع شفافی که به سلول‌ها و بافت‌ها می‌رسد، مواد مغذی را منتقل کرده و مایعات اضافی را جمع‌آوری می‌کند. اما در موارد شدید کبد چرب، کبد به درستی کار نمی‌کند و ممکن است مقدار زیادی لنف وارد بدن شود که تعادل مایعات در بافت‌ها را به هم می‌زند. وقتی مایعات در بافت‌های صورت جمع شود، صورت متورم و پف‌آلود می‌شود. احتمالا تورم در سایر نقاط بدن هم دیده می‌شوند.
• رزاسه (قرمزی پوست صورت): رزاسه نوعی بیماری است که موجب قرمزی پوست صورت، به‌خصوص در گونه‌ها، بینی و پیشانی می‌شود. با توجه به نوع رزاسه، ممکن است موجب تورم صورت، وجود رگ‌های خونی قابل مشاهده، ایجاد جوش‌های پر از مایع یا ضخیم‌شدن پوست بینی شود. بعضی افراد حساسیت چشمی، حساسیت به نور یا وجود جوش‌های دردناک روی پلک‌ها را تجربه می‌کنند.
• زردی پوست: زرد شدن پوست، چشم‌ها یا دهان به زردی (یرقان) معروف است و ممکن است ناشی از بیماری‌های شدید کبدی مثل هپاتیت یا کبد چرب شدید باشد.
• تغییر رنگ پوست: کبد چرب شدید می‌تواند موجب تغییر رنگ پوست شود. ممکن است پوست قسمت‌هایی از بدن از جمله صورت، اطراف چشم، دهان و زیر بینی لکه‌دار یا خاکستری شود. تیره شدن چین‌های گردن هم ممکن است علامت کبد چرب باشد که به دلیل مقاومت به انسولین و ابتلا به دیابت نوع ۲ اتفاق بیفتد. حداقل نیمی از افراد مبتلا به کبد چرب متابولیک دیابت نوع ۲ هم دارند.
• تحریک و التهاب پوست: علائم کبد چرب در صورت ممکن است شامل پوست تحریک‌شده، خشک یا متورم باشد. خارش پوست می‌تواند دلایل مختلفی مثل آلرژی یا اگزما داشته باشد، اما گاهی خارش به‌دلیل بیماری داخلی مثل کبدی است.
• جوش یا ضایعات پوستی: کبد نقش مهمی در پردازش روی (زینک) دارد که برای سیستم ایمنی و سلامت پوست حیاتی است. نارسایی کبدی می‌تواند این روند را مختل کند و موجب بروز جوش‌های پوسته‌دار یا زخم‌های اطراف دهان شودو
• رگ‌های عنکبوتی: رگ‌های عنکبوتی، رگ‌های خونی قابل مشاهده‌ای زیر پوست هستند که شبیه تارهای عنکبوت یا خوشه‌هایی با تارهای آبی، قرمز یا بنفش به نظر می‌رسند. این رگ‌ها معمولا روی صورت، گردن، بالای سینه یا بازوها دیده می‌شوند و به دلیل آسیب به رگ ایجاد می‌شوند. رگ‌های عنکبوتی معمولا بی‌خطرند، اما اگر تعدادشان زیاد باشد، ممکن است نشانه کبد چرب شدید باشد. در صورت پیشرفت بیماری استئاتوهپاتیت غیرالکلی، بافت فیبروز کبد موجب تحریک تشکیل رگ‌های خونی جدید می‌شود که به آن آنژیوژنز گفته می‌شود.

ارتباط کبد چرب و صفرا؛ نشانه‌ها و علائم مشترک

کبد سالم بیلی‌روبین (ماده زردرنگی که هنگام تجزیه گلبول‌های قرمز قدیمی ساخته می‌شود)‌ را تجزیه کرده و به صفرا تبدیل می‌کند تا به هضم غذا کمک کند. اگر کبد چرب پیشرفته شود و بافت سالم کبد جای خود را به سیروز کبدی بدهد، کبد دیگر نمی‌تواند بیلی‌روبین را به خوبی پردازش کند و مقدار زیادی از آن در خون جمع می‌شود که باعث زردی پوست می‌شود.

از طرفی، خارش پوستی ممکن است ناشی‌از اختلالی به نام کلستاز باشد که جریان صفرا را مختل می‌کند. کلستاز می‌تواند در مرحله پیشرفته کبد چرب یعنی استئاتوهپاتیت مرتبط با اختلال متابولیک اتفاق بیفتد. کبد سالم کلسترول را به اسیدهای صفراوی تبدیل می‌کند، اما وقتی کبد آسیب ببیند، اسیدهای صفراوی در خون جمع می‌شود و موجب تحریک اعصاب و ایجاد خارش در دست، پا، اندام‌ها و صورت می‌شوند.

انواع گرید کبد چرب

کبد چرب بر اساس شدت تجمع چربی در سلول‌های کبدی به چند گرید یا درجه تقسیم می‌شود. معمولا این گریدها با توجه به تصاویر سونوگرافی یا بیوپسی کبد تعیین می‌شوند، ازجمله:

گرید ۱ (خفیف)

شامل مشخصات مختلفی است، ازجمله:

• تجمع چربی در کمتر از ۳۳ درصد از سلول‌های کبدی اتفاق می‌افتد؛
• کبد کمی بزرگ‌شده و بافت آن کمی چرب به نظر می‌رسد؛
• علائم معمولا خفیف است یا بیمار علائم ندارد؛
• با اصلاح سبک زندگی و رژیم غذایی قابل برگشت است.

گرید ۲ (متوسط)

شامل مشخصات مختلفی است، ازجمله:

• تجمع چربی بین ۳۳ تا ۶۶ درصد از سلول‌های کبدی را درگیر می‌کند؛
• کبد بزرگ‌تر‌شده و چربی بیشتری در بافت کبد دیده می‌شود؛
• ممکن است علائمی مثل خستگی و ناراحتی مختصر در ناحیه راست شکم شروع شوند؛
• نیاز به درمان جدی‌تر و مراقبت بیشتر دارد.

گرید ۳ (شدید)

شامل مشخصات مختلفی است، ازجمله:

• تجمع چربی در بیشتر از ۶۶ درصد سلول‌های کبدی اتفاق می‌افتد؛
• کبد بسیار چرب، متورم و التهاب قابل توجه دارد؛
• ممکن است علائم واضح‌تر مثل درد، زردی، تورم و علائم نارسایی کبدی بروز کند؛
• ریسک بالای پیشرفت به فیبروز، سیروز و مشکلات جدی کبدی وجود دارد؛
• نیاز به درمان فوری و مراقبت پزشکی ویژه دارد.

عوامل خطر بیماری کبد چرب

علت اصلی کبد چرب الکلی، مصرف زیاد الکل است. احتمال ابتلا به این بیماری در بعضی شرایط بیشتر است، ازجمله:

• چاقی؛
• سوءتغذیه،
• هپاتیت ویروسی مزمن، به ویژه هپاتیت سی (C)؛
• نژاد سیاه‌پوست یا اسپانیایی‌تبار با جنسیت مذکر؛
• جنسیت مؤنث (به دلیل نحوه متابولیسم الکل در بدن)؛
• سن بالا (هرچه سن بالاتر، احتمال بیشتر است).

علت اینکه این موضوع که چرا بعضی افراد مبتلا به کبد چرب متابولیک فقط کبد چرب ساده دارند و بعضی دیگر به نوع استئوهپاتیت آن مبتلا می‌شوند هنوز مشخص نیست. ژنتیک، بیماری‌های زمینه‌ای و عوامل محیطی ممکن است در این موضوع نقش داشته باشند. احتمال ابتلا به MASLD و MASH‌ در بعضی شرایط بیشتر است، ازجمله:

• چاقی یا اضافه وزن؛
• مقاومت به انسولین یا ابتلا به دیابت نوع ۲؛
• تری‌گلیسرید بالا یا کلسترول بد (LDL) بالا و کلسترول خوب (HDL) پایین؛
• بیماری مزمن کلیوی؛
• سن بالا؛
• سندرم تخمدان پلی‌کیستیک؛
• آپنه خواب؛
• کم‌کاری تیروئید (هیپوتیروئیدیسم)؛
• کم‌کاری غده هیپوفیز؛
• هیپوگونادیسم (کمبود هورمون‌های جنسی) یا کمبود هورمون رشد؛
• سوءتغذیه؛
• کاهش وزن سریع؛
• قرارگیری در معرض سموم و مواد شیمیایی خاصی؛
• نژاد اسپانیایی یا آسیایی؛
• سندرم متابولیک (مجموعه‌ای از شرایط که خطر ابتلا به دیابت نوع ۲ و بیماری قلبی را افزایش می‌دهد). در سندرم متابولیک ممکن است هر سه مورد بزرگی دور کمر، تری‌گلیسرید یا کلسترول LDL بالا کلسترول HDL پایین و فشار خون بالا وجود داشته باشد.
• قند خون بالا.

بعضی از دلایل ابتلا به کبد چرب متابولیک شیوع کمتری دارد، ازجمله:

• بیماری‌هایی که نحوه استفاده یا ذخیره چربی در بدن را تحت تأثیر قرار می‌دهند؛
• هپاتیت C یا سایر عفونت‌ها؛
• کاهش وزن سریع؛
• مصرف برخی داروها مثل گلوکوکورتیکوئیدها، متوترکسات، استروژن مصنوعی و تاموکسیفن؛
• جراحی برداشتن کیسه صفرا (افرادی که کیسه صفرایشان را برداشته‌اند، بیشتر مستعد ابتلا به کبد چرب متابولیک هستند)؛
• کبد چرب حاد بارداری (AFLP) نوعی بیماری نادر است که ممکن است در سه‌ماهه سوم بارداری یا بعد از زایمان ایجاد شود.

دلایل خاص ابتلای زنان به کبد چرب

دلایل کلی ابتلای زنان به کبد چرب مشابه مردان است؛ با این حال بعضی عوامل به‌صورت خاص می‌تواند زنان را درگیر کند، ازجمله:

• سن اولین قاعدگی (اگر قبل از ۱۲ سالگی باشد، خطر بیشتر است)؛
• یائسگی و کاهش استروژن؛
• مصرف داروی تاموکسیفن (برای سرطان پستان)؛
• سندرم ترنر (نقص کروموزومی که فقط زنان را تحت تاثیر قرار می‌دهد)؛
• سندرم تخمدان پلی‌کیستیک (PCOS) که با افزایش هورمون‌های مردانه و افزایش خطر کبد چرب همراه است.

بیماری کبد چرب در کودکان

حدود ۱۰ درصد کودکان به MASLD مبتلا هستند و این آمار با افزایش چاقی کودکان در حال رشد است. احتمال ابتلا به کبد چرب متابولیک در بعضی کودکان بیشتر است، ازجمله:

• کودکان با سن بیشتر؛
• کودکان اسپانیایی و آسیایی‌تبار نسبت به سفیدپوستان و سیاه‌پوستان؛
• پسران نسبت به دختران (هرچند MASH در کودکان هر دو جنس به یک اندازه شایع است).

با این حال، بیشتر کودکان مبتلا به MASLD مشکلی برای کبد ندارند و یماری آنها با افزایش فعالیت، کاهش وزن اضافی و بهبود عادات غذایی قابل کنترل یا برگشت است.

تشخیص بیماری کبد چرب

از آنجایی که بیشتر افراد علائم ندارند، تشخیص بیماری کبد آسان نیست. پزشک شما ممکن است از روش‌های مختلفی برای تشخیص بیماری استفاده کند.

۱. گرفتن شرح حال و معاینه فیزیکی

پزشک درباره مصرف الکل، داروهای مصرفی، رژیم غذایی و بیماری‌های زمینه‌ای دیگر سوال می‌کند، پس صادق باشید. او بدن شما را از نظر علائم مشکلات کبدی مثل سفتی کبد یا زردی بررسی می‌کند، قد و وزن را برای محاسبه شاخص توده بدنی (BMI) اندازه می‌گیرد و ممکن است علائم مقاومت به انسولین را بررسی کند.

۲. آزمایش خون

ممکن است آزمایش‌های مختلفی برای بررسی کبد چرب تجویز شود، ازجمله:

• آزمایش عملکرد کبد و آنزیم‌های کبدی برای تشخیص و پیگیری آسیب کبدی؛
• تست‌های ارزیابی فیبروز (FIB-4) برای برآورد میزان اسکار کبد:
• آزمایش پروفایل چربی خون برای اندازه‌گیری کلسترول و تری‌گلیسرید؛
• نجام آزمایش‌های دیگر برای رد کردن عوامل دیگر مثل هپاتیت C و بیماری ویلسون؛
• هموگلوبین A1c برای بررسی کنترل قند خون.

۳. آزمایش‌های تصویربرداری

ممکن است سونوگرافی، سی‌تی‌اسکن یا ام‌آرآی (MRI) انجام شود که وجود چربی در کبد را نشان می‌دهد. با این حال، این تصویربرداری‌ها تفاوت بین کبد چرب ساده و MASH را مشخص کنند. آزمایش‌هایی مثل الاستوگرافی گذرا یا الاستوگرافی تشدید مغناطیسی (MRE) سفتی کبد را اندازه‌گیری می‌کنند که میزان اسکار را نشان می‌دهد.

۴. بیوپسی یا نمونه‌برداری از کبد

همه مبتلایان به کبد چرب متابولیک به بیوپسی نیاز ندارند. ممکن است اگر پزشک به نوع MASH کبد چرب مشکوک شود یا شواهدی از ابتلا به سیروز پیدا کند، ممکن است انجام بیوپسی را توصیه کند. این آزمایش، استاندارد طلایی برای تشخیص و ارزیابی فیبروز کبد است. در این روش، نمونه‌ای از بافت کبد برداشته می‌شود و به آزمایشگاه فرستاده می‌شود تا التهاب یا آسیب کبد بررسی شود. این کار معمولا در بیمارستان یا مراکز جراحی سرپایی انجام می‌شود و قبل از آن دارویی برای آرامش یا کنترل درد داده می‌شود. پزشک ناحیه را بی‌حس می‌کند و نمونه را با سوزن مخصوص برمی‌دارد. تنها راه تشخیص قطعی MASH بیوپسی است.

درمان بیماری کبد چرب

برای درمان بیماری کبد چرب بهتر است چند کار ساده را انجام دهید، ازجمله:

• معمولا اولین قدم برای درمان کبد چرب، کاهش وزن اضافی است. این کار به کاهش چربی، التهاب و جای زخم در کبد کمک می‌کند. کاهش فقط ۳ تا ۵ درصد از وزن بدن می‌تواند مقدار چربی ذخیره شده در کبد را کاهش دهد. اگر با تغییر سبک زندگی به هدف کاهش وزن نرسیدید، جراحی کاهش وزن هم یک گزینه است.
• از طرفی، دارویی به نام رزمتیروم یا رسمتیروم (Resmetirom) برای درمان MASH تأیید شده است. این دارو به عنوان بخشی از برنامه درمانی در کنار ورزش و رژیم غذایی سالم برای کاهش وزن استفاده می‌شود.
• چه کبد چرب متابولیک داشته باشد چه کبد چرب الکلی، باید از مصرف الکل خودداری کنید. ممکن است با این کار بتوانید بخشی از آسیب‌های کبدی که در گذشته ایجاد شده را جبران کنید. اگر نیاز دارید، با پزشک خود درباره راه‌های دریافت کمک صحبت کنید. ممکن است به برنامه ترک الکل تحت نظر پزشک نیاز داشته باشید تا بتوانید به صورت ایمن الکل را ترک کنید و علائم ترک را کنترل کنید.
• با نظر پزشک از داروهای مدیریت بیماری‌های متابولیک مصرف کنید. داروهایی که برای کنترل دیابت، کلسترول و تری‌گلیسیرید تجویز می‌شود را مصرف کنید.
• علیه هپاتیت آ (A) و ب (B) واکسیناسیون انجام دهید. این عفونت‌های ویروسی در افراد مبتلا به بیماری کبد خطرناک‌تر هستند.
• اگر دچار عوارضی مثل سیروز یا نارسایی کبد شده‌اید، ممکن است به پیوند کبد نیاز داشته باشید. به طور کلی، افراد مبتلا به کبد چرب نوع MASH بعد از پیوند کبد نتایج خوبی می‌گیرند.
• هورمون‌درمانی دوران یائسگی برای زنان می‌تواند مناسب باشد. هورمون‌درمانی برای کاهش علائمی مثل گرگرفتگی و خشکی واژن مناسب است. در مورد استفاده از این روش برای درمان کبد چرب یا محافظت از کبد با پزشک صحبت کنید.

سایر درمان‌های بیماری کبد چرب

رعایت رژیم غذایی مناسب می‌تواند به درمان بیماری کبد چرب کمک کند، ازجمله:

• ویتامین ای (E): ویتامین E می‌تواند با کاهش التهاب به بهبود سلامت کبد کمک کند. با این حال، نتایج با توجه به دوز مصرفی، سن بیمار و میزان اضافه وزن متفاوت است. به یاد داشته باشید که مصرف دوزهای بالای ویتامین E ممکن است برای افراد مبتلا به بیماری‌های دیگر و بیماری کبد چرب خطرناک باشد.
• قهوه: قهوه کافئین‌دار مدت‌هاست که به عنوان یک ماده مفید برای کبد شناخته می‌شود و به کاهش سرعت ایجاد جای زخم در بیماری‌های مختلف کبدی کمک می‌کند. دقیق مشخص نیست که چطور قهوه از آسیب کبدی جلوگیری می‌کند، اما براساس یکی از نظریه‌ها، قهوه آنزیم‌های سم‌زدایی کبد را فعال می‌کند. در نظریه دیگر، قهوه ترکیباتی دارد که التهاب را کاهش می‌دهند.
• روغن زیتون: روغن زیتون به عنوان یک چربی سالم، مقدار چربی ذخیره شده در کبد را کاهش می‌دهد، نحوه پردازش چربی‌ها و قندها در بدن را بعد از غذا بهبود می‌بخشد و التهاب را کم می‌کند.

تمام این روش‌ها هنوز در حال بررسی هستند، بنابراین قبل از افزایش مصرف روزانه قهوه، روغن زیتون یا ویتامین E حتما با پزشک یا متخصص تغذیه مشورت کنید.

خودمراقبتی در بیماری کبد چرب

اگر الکل را ترک کنید و به وزن سالم برسید، ممکن است بیماری کبد شما برطرف شود. کبد یکی از معدود اعضای بدن است که می‌تواند بافت آسیب‌دیده را با سلول‌های جدید جایگزین کند. اما این بازگشت فقط زمانی امکان‌پذیر است که الکل نخورید و سبک زندگی سالمی داشته باشید. برای تغییر سبک زندگی کافی است چند کار ساده را انجام دهید، ازجمله:

• بیشتر ورزش کنید: سعی کنید حداقل روزانه ۳۰ دقیقه ورزش کنید و در بیشتر روزهای هفته فعال باشید. اگر قصد کاهش وزن دارید، ورزش بیشتر می‌تواند کمک‌کننده باشد. اگر تا به حال ورزش منظم نداشته‌اید، ابتدا با پزشک مشورت کرده و به آرامی شروع کنید.
• مراقب کبدتان باشید: از کارهایی که باعث ایجاد فشار روی کبد می‌شود خودداری کنید. الکل نخورید، داروها و مکمل‌ها را فقط طبق دستور مصرف کنید و قبل از استفاده از هر داروی گیاهی با پزشک مشورت کنید. طبیعی بودن یک محصول به معنی ایمن بودن آن نیست.
• کلسترول‌تان را کنترل کنید: با رژیم غذایی سالم گیاهی، ورزش و مصرف داروها کلسترول و تری‌گلیسیریدتان را در سطح مناسب نگه دارید.
• دیابت‌تان را مدیریت کنید: قند خونتان را با رعایت رژیم غذایی مناسب دیابت کنترل کنید و داروها را طبق تجویز پزشک مصرف کنید.

رژیم غذایی و بیماری کبد چرب

تغییر رژیم غذایی می‌تواند به کاهش یا برطرف‌شدن انواع کبد چرب متابولیک کمک کند، ازجمله:

• مصرف غذاهای پرچرب مثل سوسیس، بیکن، کیک و شکلات را محدود کنید؛
• چربی‌های اشباع شده مثل کره، گوشت قرمز و پنیر را با چربی‌های غیراشباع مثل روغن زیتون، ماهی سالمون و آووکادو جایگزین کنید:
• غذاهای با شاخص گلیسمی پایین مثل میوه‌ها، سبزیجات و غلات کامل بخورید؛
• از غذاها و نوشیدنی‌های سرشار از قند ساده مثل نوشابه‌های شیرین، نوشیدنی‌های ورزشی، آبمیوه‌ها و بستنی پرهیز کنید؛
• رژیم غذایی مدیترانه‌ای را دنبال کنید.

عوارض بیماری کبد چرب

عوارض اصلی این بیماری‌ها شامل سیروز و افزایش خطر ابتلا به سرطان کبد است. وقتی کبد تلاش می‌کند التهاب را مهار کند، مناطق زخمی ایجاد می‌کند. با گسترش التهاب، جای زخم‌ها هم بیشتر می‌شود و در نهایت کبد نمی‌تواند وظایفش را انجام دهد که می‌تواند عوارض مختلفی داشته باشد، ازجمله:

• تجمع مایعات در شکم؛
• تورم وریدهای مری که ممکن است پاره شوند و خونریزی کنند؛
• سردرگمی و خواب‌آلودگی؛
• بزرگ شدن طحال؛
• سرطان کبد؛
• نارسایی کبد.

از طرف دیگر، بیماران مبتلا به کبد چرب متابولیک بیشتر در معرض ابتلا به بیماری قلبی هستند که علت اصلی مرگ در این افراد است. همچنین احتمال ابتلا به بیماری‌های کلیه و سکته مغزی در افراد مبتلا به کبد چرب بیشتر است.

طول عمر در بیماری کبد چرب

اگر جای زخم کبد کم یا متوسط باشد، معمولا طول عمر تحت تأثیر قرار نمی‌گیرد. اما اگر سیروز داشته باشید، ممکن است طول عمر شما کم شود. اگر سیروز کبدی زود تشخیص داده شود، ممکن است ۱۰ تا ۱۵ سال زندگی کنید. در موارد تشخیص دیرهنگام یا بروز عوارضی مثل تورم شکم یا خونریزی گوارشی، طول عمر ممکن است ۳ تا ۵ سال باشد، مگر اینکه پیوند کبد انجام شود.

آیا می‌توان از بیماری کبد چرب پیشگیری کرد؟

بله. برای پیشگیری از کبد چرب الکلی چند نکته را رعایت کنید، ازجمله:

• مصرف الکل را کنار بگذارید یا در مصرف الکل زیاده‌روی نکنید؛
• از خودتان در برابر بیماری هپاتیت C محافظت کنید. اگر الکل مصرف کنید، این عفونت ویروسی می‌تواند خطر سیروز کبد را افزایش دهد؛
• قبل از مصرف همزمان دارو و الکل با پزشک مشورت کنید. برچسب هشدار داروهای بدون نسخه را بخوانید. از مصرف الکل همزمان با مصرف داروهای آسیب‌رسان به کبد مثل استامینوفن خودداری کنید.

برای پیشگیری از ابتلا به بیماری کبد چرب متابولیک چند نکته را رعایت کنید، ازجمله:

• غذای سالم بخورید: رژیم غذایی گیاهی با میوه‌ها، سبزیجات، غلات کامل و چربی‌های سالم انتخاب کنید؛
• وزن سالم داشته باشید: اگر نیاز است، وزن کم کنید. اگر وزن مناسبی دارید، با رژیم غذایی سالم و ورزش آن را حفظ کنید:
• ورزش کنید: بیشتر روزهای هفته فعال باشید. اگر مدت‌ها ورزش نکرده‌اید، ابتدا با پزشک مشورت کنید.

کلام آخر دکترساینا

بیماری کبد چرب به معنی تجمع چربی در کبد است. کبد چرب به دو نوع کبد چرب الکلی با شیوع کمتر و کبد چرب متابولیک با شیوع بیشتر تقسیم می‌شود. ممکن است کبد چرب در مراحل اولیه علائمی نداشته باشد، اما عواملی مثل چاقی و دیابت خطر ابتلا به آن را افزایش می‌دهند. خوشبختانه با تغییر سبک زندگی مثل بهبود تغذیه و افزایش فعالیت بدنی می‌توان آسیب کبدی را کاهش داد یا حتی آن را برطرف کرد. مصرف الکل در هر دو نوع بیماری ممنوع است. برای کنترل و درمان بیماری کبد چرب حتما به پزشک مراجعه کنید. اگر توضیحات پزشک برایتان کافی نبود یا هر سؤال دیگری داشتید، می‌توانید از تیم حرفه‌ای دکترساینا کمک بگیرید.