تأثیر شبکه‌های اجتماعی بر سلامت روان نوجوانان | مضرات و راهکارها

بسیاری از افراد، ازجمله نوجوانان و جوانان، برای سرگرمی، اخبار و ارتباط با دیگران به رسانه‌های اجتماعی روی می‌آورند. فضای مجازی به بخش جدایی‌ناپذیر زندگی ما تبدیل شده‌ است که روابط و سلامت روان ما را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد. گرچه فضای مجازی فواید زیادی دارد ولی استفاده ناآگاهانه و نادرست از آن می‌تواند پیامدهایی جدی و گاهی جبران‌ناپذیر داشته باشد. در ادامه، تأثیر شبکه‌های اجتماعی بر سلامت روان نوجوانان و جوانان را بررسی می‌کنیم و راهکارهای کاهش اثرات منفی آنها را شرح می‌دهیم.

چرا نوجوانان بیشتر از شبکه‌های اجتماعی استفاده می‌کنند؟

در عصر دیجیتال شاهد افزایش تصاعدی استفاده از پلتفرم‌هایی بوده‌ایم که امکان به‌اشتراک‌گذاری فوری، تعامل و شبکه‌سازی را فراهم می‌کنند و ابزاری قدرتمند برای ابراز وجود، ارتباط با همسالان و کشف پیچیدگی‌های دنیای اطراف را در اختیار نوجوانان قرار می‌دهند. این پلتفرم‌ها به‌دلایلی مانند جذابیت و دسترسی آسان و نیاز نوجوانان به ارتباط با دیگران به بخش جدایی‌ناپذیر زندگی آنها تبدیل شده‌اند.

۱. جذابیت و دسترسی آسان

یکی از دلایل اصلی استفاده نوجوانان از رسانه‌های اجتماعی، جذابیت و دسترسی آسان به آنهاست. پلتفرم‌های رسانه‌های اجتماعی طوری طراحی شده‌اند که ازنظر بصری و اجتماعی جذاب باشند و به نوجوانان فضایی برای ابراز وجود، ارتباط با دیگران و جلب توجه یا تأیید ازطریق لایک و کامنت ارائه دهند. شبکه‌های اجتماعی مملو از محتواهای جذاب و چهره‌های تأثیرگذار و مشهوری هستند که استفاده از آنها را هیجان‌انگیز می‌کند.

علاوه‌بر این، رسانه‌های اجتماعی به‌راحتی قابل‌دسترسی هستند زیرا رایگان‌اند و به‌راحتی می‌توان در هر زمان و مکانی در تلفن‌های هوشمند از آنها استفاده کرد. ترکیب جذابیت و راحتی، رسانه‌های اجتماعی را به‌ویژه برای نوجوانان جذاب می‌کند.

۲. نیاز به ارتباط و هویت اجتماعی

یکی دیگر از دلایل مهم استفاده نوجوانان از رسانه‌های اجتماعی برآورده‌کردن نیاز آنها به ارتباط و شکل‌دادن هویت اجتماعی‌شان است. نوجوانی دوره‌ای است که در آن روابط و خودشناسی بسیار مهم می‌شوند. رسانه‌های اجتماعی فضایی را فراهم می‌کنند که در آن نوجوانان می‌توانند با دوستان خود در ارتباط باشند، تجربیاتشان را به اشتراک بگذارند و احساس تعلق کنند، حتی زمانی که ازنظر فیزیکی از هم جدا هستند.

همچنین به آنها امکان می‌دهد تا با ارسال پست‌هایی درمورد علایق، نظرات و سبک زندگی‌شان، هویت خود را کشف و بیان کنند. آنها ازطریق بازخوردهایی مانند لایک و کامنت، اعتبار اجتماعی دریافت می‌کنند که خودانگاره (self-image) آنها را شکل می‌دهد. به‌این‌ترتیب، رسانه‌های اجتماعی با برآورده‌کردن میل نوجوانان به ارتباط با دیگران و شکل‌گیری هویت به بخش مهمی از زندگی اجتماعی و عاطفی آنها تبدیل می‌شوند.  

تأثیر مثبت شبکه‌های اجتماعی بر سلامت روان

پتانسیل مثبت رسانه‌های اجتماعی را نباید دست‌کم گرفت. جوامع حمایتی آنلاین و کمپین‌های آگاهی‌بخشی درمورد سلامت روان، ظرفیت این پلتفرم را برای تقویت درک، همدلی و توانمندسازی نشان می‌دهند. جامعه می‌تواند با پرورش رفتارهای مسئولانه آنلاین، ارتقای سواد رسانه‌ای و پذیرش قدرت اتصال دیجیتال برای ایجاد تغییرات مثبت، راه را برای چشم‌انداز دیجیتال سالم‌تری هموار کند که به سلامت روان نوجوانان کمک می‌کند.

۱. افزایش تعامل اجتماعی

از رسانه‌های اجتماعی می‌توان به روش‌های مفیدی استفاده کرد. برای مثال، بسیاری از نوجوانان ممکن است جامعه‌ای را پیدا کنند که نسبت به خانواده یا محیط مدرسه، آنها و هویتشان را بیشتر می‌پذیرد. رسانه‌های اجتماعی می‌توانند ارتباط با همسالانی را تسهیل کنند که علایق، هویت و توانایی‌های مشترکی دارند. در واقع این روزها بسیاری از نوجوانان به همین روش با یکدیگر ارتباط برقرار می‌کنند.

۲. دسترسی به منابع آموزشی و روان‌شناختی

رسانه‌های اجتماعی می‌توانند از برخی جهات برای سلامت روان مفید باشند. مثلا دسترسی به اطلاعاتی را که ممکن است در جای دیگری در دسترس نباشد و مکانی امن برای ابراز وجود فراهم می کند. بسیاری از نوجوانان جامعه‌ای را به‌صورت آنلاین پیدا می‌کنند که در دوران سخت به آنها کمک می‌کند و موانعی را که معمولا وجود دارد (مانند فاصله یا خجالت در نزدیک‌شدن به دیگران) از بین می‌برد.

جوامع حمایتی آنلاین برای نوجوانانی که با مشکلات سلامت روان مواجه هستند پناهگاهی مجازی فراهم می‌کنند. این فضاهای دیجیتال حس تعلق را القا می‌کنند و فضایی را ایجاد می‌کنند که در آن افراد می‌توانند تجربیات، ترس‌ها و پیروزی‌های خود را بدون ترس از قضاوت به اشتراک بگذارند.

به‌عقیده متخصصان، حمایت آنلاین همسالان می‌تواند علائم افسردگی در نوجوانان را به‌طور قابل‌توجهی کاهش دهد و راهی ارزشمند برای دریافت مشاوره و تأیید در اختیار آنها قرار دهد. علاوه‌بر این، امکان ناشناس‌بودن در این جوامع می‌تواند برای نوجوانانی که در ابراز احساسات خود در محیط‌های سنتی رودررو تردید دارند، فضایی امن ایجاد کند.

رسانه‌های اجتماعی بستری قوی برای کمپین‌های آگاهی‌بخشی درباره سلامت روان فراهم می‌کنند. گروه‌های حمایتی، سازمان‌ها و افراد از قدرت این رسانه‌ها برای مقابله با انگ اجتماعی (برچسب منفی یا قضاوت جامعه نسبت به فرد یا گروهی به‌خاطر ویژگی یا رفتار خاصشان) و افزایش دانش درمورد سلامت روان استفاده می‌کنند؛ مثلا با به‌اشتراک‌گذاشتن تجربیات شخصی و محتواهای آموزشی، گفت‌وگو درباره سلامت روان را طبیعی می‌کنند.

نوجوانان نیز می‌توانند به منابع و اطلاعات حمایتی دسترسی پیدا کنند و از متخصصان و همسالان خود روش‌های مقابله با چالش‌ها را بیاموزند. این رویکرد می‌تواند به مداخله زودهنگام و کاهش انگ اجتماعی کمک کند.

اثرات منفی شبکه‌های اجتماعی بر سلامت روان نوجوانان

با وجود مزایای فراوان رسانه‌های اجتماعی، استفاده بیش‌ازحد از آنها معایبی نیز دارد. شواهد نشان می‌دهد که رسانه‌های اجتماعی ظرفیت آسیب‌رساندن به سلامت روان کودکان و نوجوانان را دارند. استفاده مکرر از رسانه‌های اجتماعی می‌تواند با تغییراتی در بخش‌هایی از مغز، که با احساسات و یادگیری مرتبط هستند، مربوط باشد. همچنین می‌تواند بر کنترل تکانه، رفتار اجتماعی، تنظیم هیجانی و حساسیت به مجازات‌ها و پاداش‌های اجتماعی تأثیر بگذارد. بین استفاده از رسانه‌های اجتماعی و نگرانی‌های رایج درمورد سلامت روان همبستگی وجود دارد. یکی از رایج‌ترین روابط متقابل، رابطه بین رسانه‌های اجتماعی و افسردگی است.

۱. اعتیاد به فضای مجازی

یکی از مهم‌ترین مضرات فضای مجازی برای نوجوانان اعتیاد به رسانه‌های اجتماعی است. جذابیت رسانه‌های اجتماعی در رضایت آنی و لحظه‌ای از اعلان‌ها، لایک‌ها و نظرات است. این بازخورد مداوم، پاسخ‌های دوپامین در مغز را تحریک کرده و چرخه پاداشی را ایجاد می‌کند که موجب تقویت رفتارهای اعتیادآور می‌شود. درنتیجه نوجوانان به‌طور فزاینده‌ای به‌سمت دستگاه‌های خود کشیده می‌شوند تا در فضای مجازی، تأیید و تصدیق بگیرند. به‌عقیده متخصصان، استفاده اعتیادآور از رسانه‌های اجتماعی با سطوح بالاتر اضطراب، افسردگی و احساس تنهایی در بین نوجوانان مرتبط است.

پیامدهای اعتیاد به شبکه‌های اجتماعی بر سلامت روان نگران‌کننده است. استفاده بیش‌ازحد از رسانه‌های اجتماعی می‌تواند منجر به غفلت از روابط دنیای واقعی، کاهش عملکرد تحصیلی و تشدید احساس انزوای اجتماعی شود. نیاز مداوم به تأییدشدن با لایک و کامنت می‌تواند درصورت برآورده‌نشدن این انتظارات، حس پوچی و نارضایتی ایجاد کند. علاوه‌بر این، چرخه اعتیاد می‌تواند الگوهای خواب را مختل کند، بر تمرکز تأثیر بگذارد و موجب افزایش سطح استرس شود.

۲. افسردگی و اضطراب ناشی از مقایسه

پلتفرم‌های رسانه‌های اجتماعی مملو از تصاویری هستند که استانداردهای ایدئال و اغلب غیرواقعی از بدن را نشان می‌دهند. نوجوانان با تصاویری از بدن‌های کاملا تراشیده، پوست بی‌عیب‌ونقص و ظاهرهای اصلاح‌شده‌ای بمباران می‌شوند که تعریف محدودی از زیبایی را ترویج می‌کنند. این نمایش بی‌وقفه محیطی را ایجاد می‌کند که در آن نوجوانان این استانداردهای غیرواقعی را می‌پذیرند که منجر به افزایش نارضایتی از بدن و خودانگاره تحریف‌شده می‌شود.

به عقیده متخصصان، ایدئال‌های زیبایی غیرواقعی که در شبکه‌های اجتماعی به نمایش گذاشته می‌شوند، می‌توانند تأثیر منفی روی خودانگاره و سلامت روانی نوجوانان داشته باشند. وقتی نوجوانان مدام با تصاویر بدن‌های لاغر و ایدئال روبه‌رو می‌شوند، ممکن است از بدن خودشان راضی نباشند و حتی به‌سمت رفتارهای ناسالم برای کنترل وزن کشیده شوند.

تأثیر این برداشت‌های تحریف‌شده از تصویر بدن بر سلامت روان قابل‌توجه است. نوجوانانی که این ایدئال‌های زیبایی غیرواقعی را درونی می‌کنند، در معرض خطر بیشتر ابتلا به گرایش‌های بدشکلی بدن، عزت نفس پایین و علائم افسردگی و اضطراب هستند. مقایسه مداوم با بدن‌های «کامل» که در رسانه‌های اجتماعی به تصویر کشیده می‌شوند، موجب مقایسه‌های منفی با خود و تشدید احساس نارسایی و نقص می‌شود. علاوه‌بر این، فشار برای مطابقت با این استانداردها می‌تواند منجر به رفتارهای افراطی مانند رژیم‌های غذایی سخت، ورزش بیش‌ازحد و حتی اختلالات خوردن شود.

تحقیقات اخیر نشان می‌دهد کسانی که زمان بیشتری را در رسانه‌های اجتماعی می‌گذرانند، علائم افسردگی بیشتری دارند. این مسئله می‌تواند دلایل مختلفی داشته باشد:

انزوای اجتماعی

کودکان و نوجوانان امروزی در مقایسه با نسل‌های گذشته، زمان کمتری را صرف ارتباط حضوری با دوستان و خانواده می‌کنند. در عوض، بسیاری از آنها از رسانه‌های اجتماعی برای ارتباط برقرار کردن استفاده می‌کنند که می‌تواند به همان اندازه آنها را منزوی کند.

نداشتن فعالیت‌های سالم

صرف زمان در رسانه‌های اجتماعی می‌تواند منجر به فقدان فعالیت‌های سالم شود. فعالیت بدنی و گذراندن زمان در فضای باز موجب آزادسازی اندورفین می‌شود که می‌تواند در کاهش علائم افسردگی مؤثر باشد. فعالیت‌های سالم حس موفقیت و اعتماد به نفس را نیز ایجاد می‌کنند.

کمبود خواب

تحقیقات نشان می‌دهد که کمبود خواب یکی از عوامل شایع افسردگی است. رسانه‌های اجتماعی می‌توانند تأثیر قابل‌توجهی بر خواب داشته باشند. گشت‌وگذار در رسانه‌های اجتماعی می‌تواند منجر به استرس شود و استرس نیز خوابیدن را دشوار می‌کند. گاهی نیز افراد در الگویی گرفتار می‌شوند که در آن فقط قصد دارند چند دقیقه به رسانه‌های اجتماعی نگاه کنند ولی درنهایت بیش از یک ساعت در آن می‌مانند. این عادت‌ها در کنار نور آبی صفحه‌نمایش‌های الکترونیکی (که در الگوهای خواب اختلال ایجاد می‌کند) توضیح می‌دهد که چرا استفاده از رسانه‌های اجتماعی قبل از خواب منجر به کمبود خواب می‌شود.

استفاده بیش‌ازحد از رسانه‌های اجتماعی با رفتارهایی مانند خواب کم، افزایش مقایسه خود با دیگران، تأثیر بر یادگیری و قرارگرفتن در معرض قلدری سایبری و محتوای منفی مرتبط است که می‌تواند در بدترشدن علائم افسردگی نقش داشته باشد.

۳. کاهش عزت نفس

یکی از تأثیرات منفی رسانه‌های اجتماعی بر سلامت روان نوجوانان کاهش عزت نفس است. نوجوانان اغلب در رسانه‌های اجتماعی خود را با دیگران مقایسه می‌کنند، جایی که در آن افراد معمولا جذاب‌ترین یا موفق‌ترین بخش‌های زندگی خود را به اشتراک می‌گذارند. قرارگرفتن مداوم در معرض تصاویر ایدئال و پست‌های فیلترشده موجب می‌شود که نوجوانان احساس کنند که زندگی، بدن یا دستاوردهای خودشان به‌اندازه کافی خوب نیست. با گذشت زمان این مقایسه‌ها منجر به احساس کمبود، ضعف و نارضایتی از خود می‌شود.

علاوه‌بر این، مکانیسم‌های بازخورد (مانند لایک، نظرات و دنبال‌کنندگان) موجب می‌شود که نوجوانان احساس ارزشمندی خود را به تأیید آنلاین گره بزنند. درنتیجه وقتی لایک‌های کمتر یا نظرات منفی دریافت می‌کنند، اعتماد به نفس آنها کاهش می‌یابد. حتی بازخورد مثبت نیز می‌تواند موجب احساس نیاز به حفظ تصویری خاص از خود و اضطراب یا وسواس درمورد ظاهر شود.

۴. قلدری سایبری

قلدری سایبری در عصر دیجیتال به دغدغه‌ای مهم و نگران‌کننده برای سلامت روان نوجوانان تبدیل شده است. قلدری سایبری شامل طیف وسیعی از رفتارهای پرخاشگرانه است که ازطریق پلتفرم‌های ارتباطی الکترونیکی مانند رسانه‌های اجتماعی، پیام‌های متنی و انجمن‌های آنلاین انجام می‌شود. این رفتارها شامل نظرات آزاردهنده، پیام‌های تحقیرآمیز، به‌اشتراک‌گذاشتن اطلاعات خصوصی بدون رضایت فرد و حتی تهدید به آسیب است. امکان ناشناس‌بودن در دنیای آنلاین موجب می‌شود که متجاوزان جسارت اقدامات مضری را پیدا کنند که در تعاملات رودررو انجام نمی‌دهند. پژوهش‌ها نشان می‌دهند تقریبا ۳۴ درصد نوجوانان گزارش داده‌اند که قربانی قلدری سایبری شده‌اند.

پیامدهای عاطفی قلدری سایبری عمیق و گسترده است. قربانیان قلدری سایبری اغلب سطح بالایی از استرس، اضطراب و افسردگی دارند. آنها در معرض رگبار مداومی از پیام‌ها و حملات آزاردهنده قرار می‌گیرند که فرار از آزار را حتی در محدوده خانه نیز برایشان دشوار می‌کند. پریشانی عاطفی می‌تواند به سلامت جسمی آنها نیز سرایت کند و منجر به اختلال در الگوهای خواب، ازدست‌دادن اشتها و حتی علائم روان‌تنی شود. نکته مهم این است که تماشاگرانی که شاهد زورگویی سایبری هستند نیز ازنظر عاطفی تحت‌تأثیر قرار می‌گیرند و با مشاهده رنج همسالانشان احساس گناه، درماندگی و ناراحتی می‌کنند.

۵. ترسِ از جاماندن یا فومو (FOMO)

ماهیت فراگیر پلتفرم‌های رسانه‌های اجتماعی موجب ایجاد پدیده‌ای منحصر‌به‌فرد به نام ترس از جاماندن (Fear of Missing Out) شده است که به‌طور قابل‌توجهی در احساس کمبود و اضطراب در بین نوجوانان نقش دارد.

فومو با به‌روزرسانی‌ها و پست‌های پیوسته در پلتفرم‌های رسانه‌های اجتماعی هدایت می‌شود که فعالیت‌ها، تجربیات و تعاملات اجتماعی همسالان را به نمایش می‌گذارند. نوجوانان از جاماندن از رویدادها و لحظاتی که ظاهرا دیگران از آنها لذت می‌برند، به‌شدت می‌ترسند. جریان مداوم تصاویری که گردهمایی‌های اجتماعی، گردش‌ها و ماجراجویی‌ها را نمایش می‌دهند، موجب می‌شود که نوجوانان احساس جاماندن و جدایی کنند. پژوهش‌ها همبستگی بین FOMO و رضایت کمتر از زندگی و همچنین اختلالات خلقی در بین نوجوانان را برجسته می‌کند.

پیامدهای FOMO بر سلامت روان نوجوانان بسیار گسترده است. ترس از جاماندن می‌تواند احساس تنهایی، کمبود و غم را برانگیزد. نوجوانان ممکن است زندگی خود را در مقایسه با تجربیات به‌ظاهر هیجان‌انگیزی که در رسانه‌های اجتماعی به نمایش گذاشته می‌شوند، پیش‌پاافتاده بدانند. این برداشت می‌تواند عزت نفس آنها را تضعیف کند و منجر به افزایش حس انزوای اجتماعی شود. علاوه‌بر این، مقایسه مداوم با زندگی‌های ساختگی همسالان به خودانگاره تحریف‌شده و حس نارضایتی مداوم منجر می‌شود.

عوامل تشدید آسیب‌های روانی ناشی از شبکه‌های اجتماعی

۱. زمان بالای استفاده

میزان زمانی که نوجوانان صرف استفاده از رسانه‌های اجتماعی می‌کنند می‌تواند تأثیر شبکه‌های اجتماعی بر سلامت روان را افزایش دهد. مطالعات نشان داده است که هرچه نوجوانان بیشتر آنلاین بمانند، احتمال بیشتری وجود دارد که دچار مشکلاتی مانند اضطراب، افسردگی و عزت نفس پایین شوند. استفاده بیش‌ازحد اغلب به معنای قرارگرفتن بیشتر در معرض مقایسه‌های منفی، زورگویی سایبری یا استانداردهای غیرواقعی زیبایی و موفقیت است.

صرف زمان زیاد در رسانه‌های اجتماعی می‌تواند باعث شود نوجوانان کمتر با دیگران در دنیای واقعی تعامل داشته باشند، فعالیت بدنی کمتری انجام دهند و کیفیت خواب‌شان پایین بیاید و همه این‌ها برای سلامت روان مهم هستند. علاوه بر این، بررسی مداوم اعلان‌ها و اختصاص زمان طولانی برای ماندن در فضاهایی مثل اکسپلور اینستاگرام، می‌تواند منجر به رفتارهای اعتیادآور شود و تمرکز نوجوانان روی تکالیف مدرسه یا سایر فعالیت‌های معنادار را سخت کند. به‌طورکلی هرچه نوجوانان زمان بیشتری را در شبکه‌های اجتماعی بگذرانند، خطر پریشانی عاطفی و اثرات منفی بر سلامت روان آنها بیشتر می‌شود.

۲. نوع محتوا و الگوریتم‌ها

الگوریتم‌ها و ساختارهای پلتفرم‌های رسانه‌های اجتماعی، به‌جای تقویت روابط واقعی و بهبود زندگی اجتماعی، گاهی اثرات روانی عمیقی روی افراد می‌گذارند. این مسئله در نوجوانان بیشتر دیده می‌شود، چون آنها تحت تأثیر شخصیت‌های آنلاین برگزیده، فشار همسالان برای ارائه تصویری بی‌نقص از خود و حجم زیاد اعلان‌ها و به‌روزرسانی‌ها هستند.

رسانه‌های اجتماعی از الگوریتم‌ها، هوش مصنوعی و طراحی‌های کاربری استفاده می‌کنند تا توجه کاربران را جلب و نگه دارند. فیدهای شخصی‌سازی‌شده، اعلان‌ها و طرح‌های تعاملی باعث می‌شوند کاربران مدت طولانی‌تری آنلاین بمانند و به‌صورت مداوم از پلتفرم استفاده کنند. این فضا احساسات و تعامل را بر دقت واقعی اولویت می‌دهد.

افراد احساس می‌کنند باید همیشه یک شخصیت آنلاین آراسته و سرگرم‌کننده بسازند. نتیجه این است که گفت‌وگوهای عمیق و تفکر انتقادی کم‌کم جای خود را به ارتباطات سطحی می‌دهند.

یکی از مشکلات رایج، «دوم اسکرولینگ» است؛ یعنی پیمایش بی‌هدف در رسانه‌های اجتماعی که اغلب از روی بی‌حوصلگی، عادت یا اضطراب انجام می‌شود. گوشی هوشمند تبدیل به همراهی همیشگی شده که امکان استراحت سریع از مشغله‌های روزمره را فراهم می‌کند.

امروزه ویدیوهای کوتاه بسیار محبوب شده‌اند. تماشای طولانی‌مدت این ویدیوها می‌تواند تمرکز، حافظه و توانایی دنبال‌کردن محتوای طولانی‌تر را کاهش دهد. پیمایش مداوم فید و ویدیوهای کوتاه حس فومو (ترس از دست دادن چیزها) ایجاد می‌کند و ما را به تماشای بی‌وقفه سوق می‌دهد. این نوع سرگرمی فوری مغز را شرطی می‌کند تا به‌جای فعالیت‌های معنادار، به‌دنبال دریافت سریع پاداش دوپامین باشد.

راهکارهای کاهش اثرات منفی

۱. تعیین محدودیت زمانی

تشویق نوجوانان به ایجاد مرزهای سالم با رسانه‌های اجتماعی برای جلوگیری از استفاده بیش‌ازحد و اثرات منفی مرتبط با آن ضروری است. تعیین محدودیت‌های زمانی برای تعاملات رسانه‌های اجتماعی، تعیین مکان‌ها و زمان‌های بدون دستگاه (مانند زمان صرف غذا یا قبل از خواب) و برنامه‌ریزی منظم برای سم‌زدایی دیجیتالی برای نوجوانان مفید است. با تعیین این مرزها نوجوانان می‌توانند تعادل سالم‌تری بین زندگی آنلاین و آفلاین خود برقرار کنند. کائو و همکارانش در مطالعه خود، که در چهار مدرسه در استان شاندونگ چین انجام شد، بر لزوم تعیین مرزهای سالم برای زمان استفاده از صفحه‌نمایش تأکید کردند و راهکارهایی مانند محدودکردن استفاده از دستگاه و سم‌زدایی دیجیتال را پیشنهاد کردند.

سم‌زدایی دیجیتالی دوره‌ای متناوب است که در آن فرد به‌خواسته خود از دستگاه‌های دیجیتالی مانند تلفن هوشمند و رایانه و رسانه‌های اجتماعی استفاده نمی‌کند.

تحقیقات نشان می‌دهد که تعیین محدودیت در استفاده از رسانه‌های اجتماعی با بهبود بهزیستی روان و کاهش علائم افسردگی و اضطراب در بین نوجوانان مرتبط است. مربیان و والدین می‌توانند در الگوسازی و تشویق این عادات دیجیتالی سالم نقش محوری داشته باشند و به نوجوانان کمک کنند تا با دستگاه‌ها و پلتفرم‌های رسانه‌های اجتماعی خود روابط سالم‌تری برقرار کنند.  

۲. آموزش سواد رسانه‌ای به نوجوانان

ارتقای سواد رسانه‌ای نوجوانان آنها را قادر می‌سازد تا تصاویری را که می‌بینند به‌طور انتقادی تجزیه‌وتحلیل کنند و به چالش بکشند. سواد دیجیتال نوجوانان را به توانایی ارزیابی انتقادی محتوای آنلاین، تشخیص اطلاعات معتبر از اطلاعات نادرست و درک پیامدهای اقدامات آنلاین خود مجهز می‌کند. آموزش سواد رسانه‌ای ابزارهایی را در اختیار نوجوانان قرار می‌دهد تا بتوانند روایت‌های مغرضانه را تشخیص دهند، اخبار جعلی را شناسایی کنند و با محتوای رسانه‌های اجتماعی به‌شیوه‌ای هوشمندانه تعامل داشته باشند.

آموزش سواد دیجیتال و رسانه‌ای نوجوانان را به مهارت‌هایی مجهز می‌کند که برای تعامل انتقادی با محتوایی که با آن مواجه می‌شوند، نیاز دارند. این آموزش به آنها کمک می‌کند تا انگیزه‌های پشت افزایش سریع محبوبیت و اشتراک‌گذاری گسترده یک محتوا را درک کنند، پتانسیل تأثیرگذاری یا دستکاری روانی را تشخیص دهند و درمورد چیزی که با آن درگیر می‌شوند و به اشتراک می‌گذارند، تصمیمات آگاهانه بگیرند. تحقیقات لیوینگستون (Livingstone) و سفتون-گرین (Sefton-Green) بر اهمیت آموزش سواد رسانه‌ای در ترویج رفتار آنلاین مسئولانه و اخلاقی در بین نوجوانان تأکید دارد.

۳. پررنگ شدن نقش خانواده در مدیریت استفاده

والدین می‌توانند عادات دیجیتالی سالمی را در نوجوانان ایجاد کنند و آنها را به اعتدال در استفاده از شبکه‌های اجتماعی تشویق کنند. بحث درمورد تأثیر شبکه‌های اجتماعی بر سلامت روان موجب افزایش آگاهی نوجوانان می‌شود و در مدیریت اثرات آنها مؤثر است. والدین می‌توانند روش‌های زیر را به نوجوانان پیشنهاد دهند:

• به‌طورمنظم فاصله‌گرفتن از دستگاه‌های دیجیتالی؛
• خاموش‌کردن اعلان‌ها؛
• تعیین ساعات و مکان‌های بدون تلفن؛
• صحبت‌کردن درمورد مرزها و رفتارهای مناسب هنگام تعامل آنلاین.

والدینی که خودشان در استفاده از رسانه‌های اجتماعی این رفتارها را رعایت می‌کنند، الگویی برای فرزندانشان می‌شوند. نوجوانان بیشتر از آنچه می‌بینند، تقلید می‌کنند تا آنچه به آنها گفته می‌شود. پرورش رابطه سالم با رسانه‌های اجتماعی در زندگی والدین می‌تواند منجر به شکل‌گیری عادات سالم‌تری در کل خانواده شود.

یادگیری داشتن رابطه‌ای سالم با رسانه‌های اجتماعی به‌اندازه یادگیری داشتن رابطه‌ای سالم با غذا، ورزش و مصرف قهوه اهمیت دارد. به‌تعویق‌انداختن خرید گوشی هوشمند تا زمانی که نوجوان آمادگی استفاده از آن را داشته باشد، اولین قدم مثبت است. ولی با توجه به اینکه فناوری (و به‌ویژه رسانه‌های اجتماعی) در طول زندگی نوجوان وجود خواهد داشت، نهادینه‌کردن عادات سالم در استفاده از صفحات نمایش اهمیت بیشتری دارد.

برای ما به‌عنوان والدین مهم است که الگوی استفاده سالم از رسانه‌های اجتماعی باشیم و درمورد رفتارهای شهروندی در رسانه‌های اجتماعی با فرزندانمان صحبت کنیم تا مطمئن شویم چیزی را که در «دنیای واقعی» مستقیما به کسی نمی‌گویند، در رسانه‌های اجتماعی نیز منتشر نمی‌کنند.

کلام آخر دکترساینا

گرچه رسانه‌های اجتماعی برای آسان‌ترشدن ارتباط با دیگران طراحی شده‌اند، می‌توانند موجب دورشدن ما از یکدیگر و انزوای اجتماعی شوند. در این میان اثرات منفی این رسانه‌ها بر نوجوانان، که هنوز درحال رشد و تکامل هستند، بیشتر خواهد بود. با درک تأثیر شبکه‌های اجتماعی بر سلامت روان نوجوانان و کمک به آنها در استفاده هوشمندانه و متعادل‌تر از ابزارهای دیجیتال می‌توانیم از مزیت‌های شبکه‌های اجتماعی بهره‌مند شویم و از اعتیاد به شبکه‌های اجتماعی و مضرات آنها برای فرزندان خود جلوگیری کنیم.
اگر درمورد اعتیاد به شبکه‌های اجتماعی، اثرات اینستاگرام بر نوجوانان و سایر مضرات فضای مجازی برای نوجوانان به کمک و راهنمایی نیاز دارید، همین حالا با متخصصان سلامت روان دکترساینا ارتباط برقرار کنید.  

سؤالات متداول