سفتریاکسون چیست | آنتی‌بیوتیک قوی برای انواع عفونت‌های مقاوم را بشناسید

سفتریاکسون (Ceftriaxone) یک آنتی‌بیوتیک بسیار قوی برای درمان عفونت‌های باکتریایی در بسیاری از قسمت‌های بدن است. علاوه بر آن، این دارو را قبل از انجام یک‌سری جراحی‌های خاص برای جلوگیری از عفونت احتمالی تجویز می‌کنند. در این مقاله، می‌خواهیم درباره داروی سفتریاکسون، کاربردها، عوارض جانبی و نحوه مصرف آن صحبت کنیم. با دکترساینا همراه باشید.

سفتریاکسون در یک نگاه

سفتریاکسون چیست؟

سفتریاکسون به دسته داروهایی تعلق دارد که با عنوان آنتی‌بیوتیک‌های سفالوسپورین (cephalosporin) شناخته می‌شوند. این آنتی‌بیوتیک قوی با مهار سنتز دیواره سلولی انواع خاصی از باکتری‌های ایجادکننده عفونت، آن‌ها را از بین می‌برد یا از رشد آن‌ها جلوگیری می‌کند. مانند هر آنتی‌بیوتیک دیگری، سفتریاکسون هم برای سرماخوردگی، آنفولانزا و سایر عفونت‌های ویروسی مؤثر نیست.

نحوه استفاده از سفتریاکسون

سفتریاکسون به‌صورت پودر یا محلول آماده وجود دارد. این دارو را به‌صورت عضلانی یا وریدی از طریق سرم تزریق می‌کنند و حتماً باید در کیلینیک‌ها یا مراکز درمانی تزریق شود.

تزریق عضلانی: در این روش، پودر سفتریاکسون باید حتماً با آب‌مقطر رقیق شود. بااین‌حال، ازآنجاکه تزریق عضلانی سفتریاکسون درد زیادی دارد، معمولاً روش تزریق وریدی از سرم را ترجیح می‌دهند.

تزریق وریدی: در این روش، محلول سفتریاکسون را با سرم به بیمار تزریق می‌کنند. تزریق سریع این دارو به‌صورت وریدی ممنوع است و حتماً باید ۳۰ تا ۶۰ دقیقه طول بکشد تا به آهستگی وارد رگ بیمار شود.

پزشک شما ممکن است سفتریاکسون را بسته به نوع عفونت تحت‌درمان، گاهی به‌صورت تک‌دُز و گاهی یک یا دو بار در روز، به‌مدت ۴ روز تا دو هفته تجویز کند. بالاترین دُزی که در روز برای بزرگ‌سالان مجاز است، ۴ گرم است.

دوره درمان با سفتریاکسون حتماً باید کامل شود. حتی اگر حس می‌کنید بهتر شده‌اید، دارو را به‌طور کامل استفاده کنید. در صورت قطع تزریق دُزهای سفتریاکسون ممکن است عفونت شما به‌طور کامل درمان نشود و باکتری‌ها به آنتی‌بیوتیک‌ها مقاوم شوند. در چنین شرایطی باید آنتی‌بیوتیک‌های قوی‌تری استفاده کنید و درمان سخت‌تر می‌شود.

سفتریاکسون چه کاربردی دارد؟

از سفتریاکسون در درمان عفونت‌های زیر استفاده می‌شود:

• عفونت‌های ریه ازجمله پنومونی، برونشیت یا ذات‌الریه؛
• عفونت‌های پوستی؛
• عفونت‌های دستگاه ادراری (UTI)؛
• برخی از عفونت‌های سوزاک؛
• بیماری التهابی لگن (PID)؛
• عفونت‌های گوش؛
• عفونت خون (سپسیس)؛
• عفونت استخوان و مفاصل؛
• عفونت‌های شکمی؛
• مننژیت؛
• جلوگیری از عفونت در محل جراحی.

بسته به اینکه کدام میکرب باعث عفونت می‌شود، سفتریاکسون ممکن است برای برخی از عفونت‌هایی که نام بردیم مناسب نباشد. حتی ممکن است در برخی مناطق بدن، باکتری‌ها نسبت‌به این دارو مقاوم شده باشند که باعث کاهش اثر آن می‌شود. تصمیم اینکه از چه جایگزین‌هایی استفاده شود با پزشک است.

کاربرد سفتریاکسون در کودکان

سفتریاکسون به‌طور گسترده در کودکان و نوزادان یک‌ماهه به بالا برای درمان سپسیس، پنومونی یا سینه‌پهلو و مننژیت استفاده می‌شود. این دارو اثر درمانی خوبی در کودکان نشان داده است اما به‌گفته سازمان غذا و دارو (FDA)، نگرانی‌هایی بابت عوارض جانبی آن از جمله واکنش نامطلوب دارویی (ADR) کشنده از جمله آسیب‌های کبدی درباره این دارو وجود دارد. از سال ۲۰۰۷ به بعد، روی برچسب این محصول هشدارهایی برای استفاده در اطفال درج می‌شود.

بدون تجویز پزشک، تزریق سفتریاکسون به کودکان اکیداً ممنوع است.

دُزهای موجود سفتریاکسون

سفتریاکسون معمولاً در دُزهای زیر موجود است که می‌توان آن‌ها را به‌صورت وریدی یا عضلانی تزریق کرد:

• ۲۵۰ میلی‌گرم؛
• ۵۰۰ میلی‌گرم؛
• ۱ گرم.

عوارض جانبی مصرف سفتریاکسون

مانند هر داروی دیگری، سفتریاکسون هم ممکن است عوارض جانبی جدی و غیرجدی به همراه داشته باشد که در این صورت باید به پزشک خود اطلاع دهید.

عوارض جانبی شایع سفتریاکسون

شایع‌ترین عوارض جانبی سفتریاکسون عبارت‌اند از:

• اسهال؛
• تغییرات در سطح انواع خاصی از سلول‌های خونی؛
• تغییر در آزمایش کبد.

این عوارض معمولاً بعد از یکی دو روز بهبود می‌یابند اما درصورتی‌که بهتر نشدید، حتماً با پزشکتان صحبت کنید.

عوارض جانبی جدی سفتریاکسون

برخی از عوارض جانبی جدی سفتریاکسون که کمتر رایج هستند عبارت‌اند از:

۱. واکنش‌های آلرژیک شدید

سفتریاکسون ممکن است با واکنش‌های آلرژیک شدید همراه باشد. فهرست زیر را ببینید. هریک از علائم را که مشاهده کردید، به پزشک مراجعه کنید تا استفاده از سفتریاکسون را متوقف کند یا چاره دیگری بیندیشد:

• مشکلات تنفسی یا خس‌خس سینه؛
• تب یا احساس بیماری عمومی؛
• تپش قلب؛
• تورم غدد لنفاوی؛
• تورم صورت، لب‌ها، زبان یا گلو؛
• مشکل در بلعیدن غذا یا آب؛
• گرفتگی گلو؛
• خارش، کهیر یا بثورات پوستی؛
• حالت تهوع یا استفراغ؛
• سرگیجه، غش یا احساس سبکی سر؛
• گرفتگی معده؛
• درد مفاصل.

نکته بسیار مهم: این دارو ممکن است سبب واکنش‌های آلرژیک خطرناک ازجمله آنافیلاکسی شود که نیاز به مراجعه فوری به پزشک دارد و با خطر مرگ همراه است. در صورت چنین شرایطی حتماً با اورژانس تماس بگیرید.

۲. مشکلات سیستم عصبی

سیستم عصبی از مغز، نخاع و اعصاب تشکیل شده است. گاهی اوقات سفتریاکسون می‌تواند سبب آسیب به مغز یا انسفالوپاتی (Encephalopathy) شود. درصورت بروز هریک از علائم زیر به پزشکتان اطلاع دهید:

• گیجی؛
• ازدست‌دادن حافظه؛
• مشکل در تفکر واضح یا تمرکز کردن؛
• خواب‌آلودگی.

۳. تشنج

هرچند انواع مختلفی از تشنج وجود دارد و تشخیص برخی از آن‌ها آسان نیست، گزارش‌هایی از برخی از افرادی که از سفتریاکسون استفاده کرده‌اند وجود دارد که نشان می‌دهد سبب تشنج در آن‌ها شده است. علائم زیر را در صورت بروز جدی بگیرید و به پزشک مراجعه کنید:

• انقباض عضلانی، تکان‌خوردن شدید، اسپاسم، لرزش یا سایر حرکات کنترل‌نشده؛
• سفت‌شدن دست‌ها و پاها؛
• احساس اضطراب، عصبی‌بودن، گیجی یا ترس؛
• احساس سرگیجه یا سبکی سر؛
• افتادن یا ازدست‌دادن هوشیاری.

۴. اسهال خطرناک

رشد بیش‌ازحد میکروب‌هایی با عنوان کلوستریدیوم دیفیسیل (Clostridioides difficile) که با نماد C.diff هم نشان داده می‌شود، یکی از عوارض مصرف آنتی‌بیوتیک‌هایی نظیر سفتریاکسون است. این میکروب‌ها که در روده رشد می‌کنند، سبب ایجاد اسهال آنتی‌بیوتیکی می‌شوند و حتی تا ۲ ماه بعد از قطع آنتی‌بیوتیک هم ممکن است رخ دهد. در صورت مشاهده علائم زیر به پزشک مراجعه کنید:

• اسهال آبکی؛
• اسهالی که برطرف نمی‌شود؛
• مدفوع خونی؛
• گرفتگی شدید معده؛
• تبی که پس از شروع یا اتمام دارو آغاز می‌شود.

نکته: برای درمان اسهال، بدون مشورت پزشک هیچ دارویی مصرف نکنید زیرا ممکن است با سفتریاکسون تداخل ایجاد کنند یا اسهال را شدیدتر و طولانی‌تر کنند.

۵. اختلالات خونی

سفتریاکسون ممکن است گلبول‌های قرمز خون را از بین ببرد که به آن بیماری کم‌خونی همولیتیک می‌گویند. اگر پزشک به این مورد مشکوک شود یا برای بررسی رفع عفونت از شما آزمایش بخواهد و چنین مشکلی را پیدا کند، مصرف سفتریاکسون را متوقف خواهد کرد.

موارد احتیاط و منع مصرف آمپول سفتریاکسون

اگر هریک از شرایط زیر را دارید و پزشک می‌خواهد برایتان سفتریاکسون تجویز کند، به او اطلاع دهید تا براساس شرایط شما تصمیم به تجویز دارو با دُز مناسب یا جایگزینی آن با داروی دیگری بگیرد:

• اختلال خون‌ریزی؛
• سطح بیلی‌روبین (Bilirubin) یا زردی بالا در نوزادان؛
• بیماری کلیوی؛
• بیماری کیسه صفرا؛
• بیماری‌های معده یا روده از جمله سابقه ابتلا به کولیت؛
• بیماری کبدی؛
• تغذیه نامناسب یا سطوح پایین ویتامین K؛
• مشکلات پانکراس؛
• دیابت؛
• هرگونه واکنش غیرعادی یا آلرژیک به این دارو یا داروهای مشابه نظیر سفالوسپورین‌ها نظیر سفالکسین، سفیکسیم و نظایر آن‌ها، پنی‌سیلین و داروهای با عنوان بتالاکتام (Beta-lactam)؛
• واکنش آلرژیک به موادغذایی، رنگ‌ها، مواد نگهدارنده یا حتی حیوانات خانگی.

نکته: درباره ممنوعیت سفتریاکسون در کودکان و سالمندان، مطالعات انجام‌شده هیچ مشکلی را که فقط مختص کودکان و سالمندان باشد نشان نداده‌اند. بااین‌حال، تجویز سفتریاکسون برای نوزادان زیر ۳۰ روز و نوزادان نارس و نوزادان دارای زردی با درجات بالا (هایپر بیلی روبینمیا) ممنوع است.

تداخل دارویی آمپول سفتریاکسون

برای هر دارو، ممکن است یک‌سری تداخل دارویی و حتی تداخل با غذاها و نوشیدنی‌ها وجود داشته باشد. برای سفتریاکسون هم فهرستی از داروها وجود دارند که نباید هم‌زمان با هم مصرف شوند. برای مثال، مصرف محلول‌هایی که حاوی کلسیم هستند ازجمله استات کلسیم، کلرید کلسیم، کلسیم گلوسپتات، کلسیم گلوکونات و کلسیم داخل وریدی، همزمان با سفتریاکسون خطرناک است. در نتیجه، برای تزریق سفتریاکسون حداقل ۴۸ ساعت صبر کنید.

علاوه بر آن، سفتریاکسون فقط باید با آب‌مقطر رقیق شود و رقیق‌کردن آن با سرم‌های رینگر و رینگر لاکتات اکیداً ممنوع است. این محلول‌ها دارای کلسیم هستند و ممکن است به رسوب دارو بینجامد.

داروها و مکمل‌های دیگری را که ممکن است با سفتریاکسون تداخل ایجاد کنند در ادامه آورده‌ایم. اگر هریک از آن‌ها را مصرف می‌کنید، باید به پزشک اطلاع دهید تا از داروهای جایگزین استفاده کند یا اگر استفاده از سفتریاکسون ضروری است، داروهای دیگر را تغییر دهد یا دُز سفتریاکسون را تنظیم کند:

• قرص‌های ضد بارداری؛
• مکمل‌های گیاهی یا ویتامینی؛
• واکسن وبا؛
• وارفارین.

تاکنون هیچ تداخل شناخته‌شده‌ای بین سفتریاکسون و غذاها و نوشیدنی‌ها پیدا نشده است. حتی درباره سیگار و الکل هم نتایج واضحی وجود ندارد. بااین‌حال، این بدان معنا نیست که تداخل آن‌ها غیرممکن است. برای احتیاط، در دوره درمان با سفتریاکسون از مصرف سیگار و الکل خودداری کنید و درصورتی‌که علائم گفته‌شده درباره عوارض این دارو را مشاهده می‌کنید به پزشک اطلاع دهید.

مصرف سفتریاکسون در بارداری و شیردهی

درباره اینکه آیا سفتریاکسون می‌تواند در دوران بارداری به جنین آسیب برساند یا خیر، نتایج روشنی وجود ندارد. بااین‌حال، اگر باردار هستید یا قصد باردارشدن دارید، به پزشک خود اطلاع دهید. او بهتر می‌داند که آیا مجاز هستید در چنین شرایطی از سفتریاکسون استفاده کنید یا نه.

درباره شیردهی، سفتریاکسون مسلماً وارد شیر مادر می‌شود. البته مطالعاتی که روی زنان شیرده انجام شده است نشان می‌دهد که خطر این دارو از طریق شیردهی برای نوزاد کم است؛ بااین‌حال، حتماً به پزشک اطلاع دهید که نوزادتان شیر خودتان را مصرف می‌کند.

داروی جایگزین سفتریاکسون

بنا به گفته NCBI، یکی از جایگزین‌های سفتریاکسون در عفونت‌های ادراری جنتامایسین (Gentamicin) است که به‌صورت عضلانی تزریق می‌شود. جایگزین‌های دیگر شامل نیتروفورانتوئین (Nitrofurantoin) و سیپروفلوکساسین (Ciprofloxacin) هستند. همه این موارد مانند خود سفتریاکسون باید با تجویز پزشک استفاده شوند و فروش آن‌ها بدون نسخه ممنوع است.

نکات خرید سفتریاکسون

برای خرید سفتریاکسون حتماً باید نسخه پزشک داشته باشید زیرا طبق قانون، فروش سفتریاکسون بدون نسخه پزشک ممنوع است. حتی‌الامکان برای تزریق سفتریاکسون به کیلینیک یا مراکز درمانی مراجعه کنید که دستگاه‌ها و امکانات لازم برای احیا را داشته باشند. برای به‌حداقل‌رساندن خطر عوارض جدی سفتریاکسون از تزریق آن در منزل خودداری کنید.

سؤالات متداول