آگاهی از یائسگی: از اولین علامت یائسگی و سن تا درمان

یائسگی بخشی طبیعی از زندگی زنان است: نقطه‌ای که با رسیدن به آن، قاعدگی برای همیشه متوقف می‌شود. البته این تنها تغییر بعد از یائسگی نیست زیرا سطح هورمون‌ها، توانایی فرزندآوری، وضعیت بدن و شرایط روحی زن هم در آن دستخوش تغییراتی می‌شود. در این مقاله، می‌خواهیم تمام ابعاد یائسگی را بررسی کنیم و ببینیم اولین علامت یائسگی چیست، چه عوارضی دارد و چطور می‌توان علائم آن را مدیریت کرد.

یائسگی چیست؟

یائسگی (Menopause) به نقطه‌ای از زمان گفته می‌شود که با رسیدن به آن، دیگر پریود نمی‌شوید؛ بنابراین اولین علامت یائسگی قطع پریود است، به‌طوری‌که ۱۲ ماه متوالی حتی در حد لکه‌بینی هم خون‌ریزی نداشته باشید. بعد از یائسگی دیگر نمی‌توانید به‌صورت طبیعی باردار شوید. در این زمان، تخمدان‌ها سطوح بسیار پایینی از هورمون‌های تولیدمثل یعنی استروژن و پروژسترون را تولید می‌کنند. پایین‌آمدن سطح این هورمون‌ها می‌تواند خطر ابتلا به برخی بیماری‌ها را افزایش دهد یا علائم جسمی و احساسیِ ناراحت‌کننده‌ای ایجاد کند.

یائسگی در چه سنی شروع می‌شود؟

به‌طور طبیعی یائسگی در حدود ۵۱ تا ۵۲سالگی اتفاق می‌افتد. زودتر از آن یعنی قبل از ۴۰ تا ۴۵سالگی، یائسگی زودرس نامیده می‌شود. یائسگی به‌ندرت ممکن است در دهه‌های ۲۰ و ۳۰ زندگی زنان اتفاق بیفتد.

فرایند یائسگی

برخی یائسگی را یک فرایند می‌دانند اما این نادرست است. یائسگی دوره، فرایند یا بازه زمانی نیست، بلکه نقطه‌ای از زمان است. تا رسیدن به آن نقطه در مرحله پیش از یائسگی قرار دارید و بعد از آن، وارد مرحله پس از یائسگی می‌شوید که تا‌ پایان عمر ادامه دارد.

اگر یائسگی به‌دلیل برخی روش‌های درمانی یا جراحی اتفاق نیفتاده باشد، سه مرحله تدریجی مرتبط با یائسگی را پیش رو خواهید داشت:

• قبل از یائسگی: مرحله پیش‌یائسگی می‌تواند ۸ تا ۱۰ سال قبل از یائسگی شروع شود. در این مدت، تخمدان‌های شما به‌تدریج استروژن کمتری تولید می‌کنند. این مرحله اغلب از ۴۰سالگی آغاز می‌شود. بسیاری از زنان علائمی مانند پریودهای نامنظم، گرگرفتگی و نوسانات خلقی را در دوران پیش از یائسگی دارند.
• یائسگی: یائسگی زمانی است که ۱۲ ماه متوالی است از آخرین پریود شما گذاشته است. با رسیدن به یائسگی، دیگر تخمدان‌ها تخمک آزاد نمی‌کنند و سطح استروژن بدن به‌شدت افت می‌کند. همان‌طور که گفتیم، یائسگی بخش مشخصی از زمان است و دوره نیست که مدتی را در آن بگذرانید.
• پس از یائسگی: از اینجا به بعد، شما یائسه شده‌اید و تا آخر عمر در دوران یائسگی باقی خواهید ماند. بیشتر علائم یائسگی از جمله گرگرفتگی و… در این دوران کاهش می‌یابند و تا چندین سال، فقط گاه‌گاهی علائم خفیفی را تجربه می‌کنید. بااین‌حال، عوارض یائسگی از جمله خطر ابتلا به پوکی استخوان و بیماری قلبی که دلیل آن سطوح پایین استروژن است، افزایش می‌یابد.

علائم یائسگی

همان‌طور که گفتیم، اولین علامت یائسگی پریود نشدن به‌مدت ۱۲ ماه متوالی است. بااین‌حال، علائمی وجود دارند که از روی آن‌ها می‌توانید متوجه شوید در مرحله پیش از یائسگی هستید. برخی از علائم پیش‌یائسگی عبارت‌اند از:

۱. پریود نامنظم

در طول دوره گذار به یائسگی، ممکن است پریودتان نامنظم شود. همان‌طور که پیش‌بینی تخمک‌گذاری دشوارتر می‌شود، ممکن است مدت‌زمان بین پریودها طولانی‌تر یا کوتاه‌تر شود، گاهی بیشتر از ۷ روز طول بکشد، جریان خون سبک‌تر یا سنگین‌تر شود یا اینکه در برخی ماه‌ها اصلا پریود نشوید.

۲. گرگرفتگی

گرگرفتگی و تعریق شبانه که علائم وازوموتور هم نامیده می‌شوند، از شایع‌ترین علائم یائسگی هستند. گرگرفتگی یائسگی بدین صورت است که به‌شکل ناگهانی و معمولا در قسمت بالایی بدن و صورت احساس گرما می‌کنید. ممکن است صورت و گردن شما برافروخته شود یا لکه‌های قرمزرنگی را روی سینه، پشت و بازوهایتان مشاهده کنید. ممکن است به‌دنبال آن تعریق شدید و لرز هم داشته باشید.

اینکه چرا گرگرفتگی در دوران گذار به یائسگی بسیار رایج است مشخص نیست اما احتمالا با تغییر سطح هورمون مرتبط است. برای بسیاری از زنان، گرگرفتگی تا سال‌ها پس از یائسگی هم ادامه دارد اما معمولا نسبت به پیش از یائسگی کمتر اتفاق می‌افتد.

اغلب گرگرفتگی‌ها بین ۳۰ ثانیه تا ۱۰ دقیقه طول می‌کشند و ممکن است چندین بار در ساعت، چند بار در روز یا فقط یک یا دو بار در هفته رخ دهند.

۳. اختلالات خواب و تعریق شبانه

تعریق شبانه نوعی گرگرفتگی است که شب‌ها رخ می‌دهد و خواب را مختل می‌کند. در چنین شرایطی نمی‌توانید راحت بخوابید یا خیلی زود از خواب بیدار می‌شوید. تعریق شبانه یا نیاز به دستشویی رفتن، ممکن است شما را از خواب بیدار کند و بعد از آن به‌سختی دوباره خوابتان ببرد.

۴. احساس خشکی در واژن

خشکی واژن از علائم یائسگی است که به‌دلیل کاهش سطح استروژن اتفاق می‌افتد. در این حالت، بافت‌های واژن خشک و نازک می‌شوند که معمولا به ناراحتی و درد به‌ویژه در هنگام رابطه جنسی منجر می‌شود.

۵. مشکلات روحی

نزدیک به یائسگی، تغییراتی در خلق‌وخو ایجاد می‌شود که دانشمندان دقیقا نمی‌دانند علت آن چیست. برخی از این تغییرات شامل احساس بدخلقی، تحریک‌پذیری و اضطراب هستند. ممکن است استرس، مسئولیت‌های خانوادگی مثل حمایت از کودکان در حال رشد یا مراقبت از والدین سالخورده، احساس خستگی مفرط و حتی پذیرش این موضوع که دیگر نمی‌توانید بچه‌دار شوید یا دیدگاه ناخوشایند شوهر درباره نابارور شدن شما در آینده نزدیک، سبب این تغییرات خلقی شود.

۶. کاهش تمایلات جنسی

در حوالی یائسگی، تمایلات جنسی تا حدودی کاهش می‌یابد. شاید یکی از دلایل آن، تغییرات در سلامت واژن و خشکی آن باشد که به درد و ناراحتی در حین رابطه جنسی می‌انجامد (این مشکلات قابل‌درمان هستند).

نکته: یائسگی به‌معنای آن نیست که دیگر در معرض خطر عفونت‌های مقاربتی مانند سوزاک یا HIV قرار نخواهید گرفت!

۷. مشکلات حافظه

با نزدیک‌شدن به یائسگی اغلب با مشکل حافظه یا تمرکز روبه‌رو می‌شوید. محققان در حال بررسی هستند که آیا این تغییرات به نوسانات هورمونی و افزایش سن ارتباط دارد یا خیر.

۸. تغییرات ظاهری

نزدیک به یائسگی ظاهرتان دستخوش تغییراتی می‌شود؛ برای مثال، بدن از انرژی به‌صورت متفاوتی استفاده می‌کند و شکل توزیع چربی در بدن تغییر می‌کند. به همین دلیل است که ممکن است وزن اضافه کنید. برخی دیگر از تغییرات ظاهری شامل ازدست‌دادن عضله و جذب بیشتر چربی، نازکی و خشکی پوست، ریزش یا نازک یا کم‌پشت‌شدن موها و ضعف، سفتی و دردناک‌شدن مفاصل و ماهیچه‌هاست.

۹. علائم دیگر

از سایر علائم یائسگی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• خون‌ریزی یا لکه‌بینی بعد از رابطه جنسی یا بین قاعدگی (ممکن است دلایل دیگری هم داشته باشد و بهتر است پیگیری شود)؛
• خشکی پوست، خشکی چشم یا خشکی دهان؛
• بدتر شدن سندرم پیش از قاعدگی (PMS)؛
• حساسیت سینه‌ها؛
• تپش قلب؛
• سردرد؛
• افزایش وزن.

بیشتر این علائم به‌دلیل تغییرات در سطح هورمون‌ها رخ می‌دهند. برخی از زنان ممکن است علائم خفیف و برخی دیگر علائم شدیدتری را تجربه کنند.

چه مدت علائم یائسگی را دارید؟ عوامل تأثیرگذار بر زمان و شدت یائسگی

علائم مربوط به یائسگی می‌تواند بین۲ تا ۸ سال طول بکشد تا یائسگی رسمی اتفاق بیفتد. این مدت بین زنان مختلف متغیر است و برای برخی حتی ۱۰ سال قبل از وقوع رسمی یائسگی شروع می‌شود. بیشتر زنان می‌گویند علائم آنها پس از رسیدن به یائسگی کاهش می‌یابد یا به‌طور کامل ناپدید می‌شود.

عوامل مختلفی بر زمان و شدت علائم یائسگی تأثیر می‌گذارند. احتمالا ژنتیک، نژاد، قومیت، فرهنگ، سبک زندگی و محیط برخی از این عوامل هستند؛ برای مثال، سیگار کشیدن با یائسگی زودرس و علائم شدیدتر یائسگی ارتباط مستقیم دارد. از سوی دیگر، براساس مطالعات، زنان آسیایی علائم یائسگی خفیف‌تری را تجربه می‌کنند و زنان سیاه‌پوست، بیشتر از زنان سفیدپوست احتمال دارد علائم یائسگی شدیدتری داشته باشند و مدت طولانی‌تری علائم یائسگی را تحمل کنند.

علت یائسگی چیست؟

یائسگی یک ویژگی طبیعی در بدن زن است و زمانی که موقعش برسد، خودبه‌خود اتفاق می‌افتد. درواقع، علت اصلی آن کاهش هورمون‌های مربوط به تولیدمثل و متوقف‌شدن تخمک‌گذاری است.

هر زن از بدو تولد تخمک‌هایی دارد که در تخمدان‌های او ذخیره شده‌اند. تخمدان‌های زن هورمون‌های استروژن و پروژسترون را تولید می‌کنند که وظیفه کنترل قاعدگی و آزادسازی تخمک (تخمک‌گذاری) را بر عهده دارند. از سن مشخصی به بعد، که به‌طور متوسط در حدود ۵۲سالگی است، تخمدان‌ها دیگر هر ماه تخمک آزاد نمی‌کنند، قاعدگی کم‌کم متوقف می‌شود و یائسگی اتفاق می‌افتد.

علل غیرطبیعی یائسگی

گاهی اوقات یائسگی در زمان طبیعی خودش اتفاق نمی‌افتد و عامل دیگری باعث آن می‌شود. برای مثال، گاهی برخی بیماری‌ها، روش‌های درمانی یا جراحی باعث یائسگی زودرس می‌شوند، مثل:

• خارج‌کردن تخمدان‌ها به‌دلیل سرطان رحم یا اندومتریوز؛
• آسیب‌دیدگی تخمدان‌ها به‌علت پرتودرمانی یا شیمی‌درمانی.

به یاد داشته باشید برخی موارد مانند کنترل بارداری هورمونی که تخمک‌گذاری را متوقف می‌کند یا نژاد و قومیت هیچ نقشی در سن یائسگی ندارند (هرچند به نظر می‌رسد در شدت علائم تأثیر دارند).

عوارض و فواید یائسگی

دوران بعد از یائسگی یک‌سری عوارض برای زنان به دنبال دارد که برخی از آنها جدی‌تر هستند. بااین‌حال، این‌طور هم نیست که یائسگی فقط درد و رنج باشد و هیچ فایده‌ای برای زن به همراه نداشته باشد. در ادامه به عوارض و فواید مهم یائسگی اشاره می‌کنیم.

عوارض یائسگی

برخی از عوارض یائسگی زنان شامل موارد زیر هستند:

۱. پوکی استخوان

پوکی استخوان خطری جدی برای زنان بعد از یائسگی است. به‌طور کلی، کاهش تراکم استخوان بخشی طبیعی از روند پیری است. بااین‌حال، در دوران پس از یائسگی ازدست‌دادن استروژن به ضعیف‌شدن استخوان‌ها می‌انجامد و خطر شکستگی آنها را افزایش می‌دهد.

معمولا پزشکان توصیه می‌کنند قبل از یائسگی آزمایش تراکم استخوان را سالانه انجام دهید. بعد از آن هم، هر دو سال یک‌بار این آزمایش را بدهید تا اگر نشانه‌ای از ضعیف‌شدن استخوان مشاهده شد، به‌موقع برای درمان آن اقدام کنید.

برخی داروهای هورمونی و غیرهورمونی، تغذیه مناسب برای دریافت کلسیم کافی و ورزش‌های مقاومتی می‌توانند به تقویت استخوان‌ها کمک کنند.

۲. بیماری‌های قلبی و عروقی

بعد از یائسگی خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی و عروقی در زنان افزایش می‌یابد. دلیلِ آن عادت‌کردن به سبک زندگی کم‌تحرک‌تر نسبت به قبل از یائسگی، افزایش وزن و فشار خون یا کلسترول بالا است. حفظ وزن ایدئال، ورزش و ترک سیگار می‌تواند به محافظت از شما در برابر این بیماری‌ها کمک کند.

۳. بی‌اختیاری ادرار

بی‌اختیاری ادرار نوعی ناهنجاری مثانه است که دو نوع رایج دارد: اول، نشت ادرار در حین ورزش، عطسه یا خندیدن و دوم، میل مداوم به ادرار کردن. هر دو از عوارض جانبی شایع یائسگی هستند، به این دلیل که در این زمان سطح هورمون استروژن که وظیفه حفظ قدرت عضلات لگن و بافت مثانه را بر عهده دارد، کاهش می‌یابد. در بی‌اختیاری ادرار ممکن است دو یا سه بار در شب برای ادرار کردن بیدار شوید و در برخی اوقات، حتی با وجود اینکه مثانه شما خالی است، احساس کنید میل به ادرار کردن دارید.

علاوه بر داروهای هورمونی و غیرهورمونی، تمریناتی مانند تمرینات کگل که عضلات لگن را تقویت می‌کنند، برای رفع این مشکل کمک‌کننده است. بااین‌حال، اگر دارو و ورزش کمکی نکردند، ممکن است از روش‌های جراحی برای درمان بی‌اختیاری استفاده شود.

۴. سایر عوارض

از سایر عوارض یائسگی می‌توان به افزایش خطر ابتلا به آلزایمر، ضعف عضلانی، چین‌وچروک پوست و نیز مشکلات بینایی ازجمله آب مروارید و دژنراسیون ماکولا (تباهی لکه زرد) اشاره کرد.

فواید یائسگی

از مزایای یائسگی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• برای کسانی که می‌خواهند بدون نگرانی از بارداری رابطه جنسی خود را ادامه دهند، یائسگی مزیت است زیرا مجبور نیستند از روش‌های کنترل بارداری استفاده کنند؛
• ازآنجاکه رسیدگی به پریود و استفاده از پد، تامپون یا کاپ قاعدگی با افزایش سن ممکن است کمی دشوار باشد، یائسگی یک مزیت به شمار می‌رود؛
• خطر ابتلا به سرطان سینه به‌شدت کاهش می‌یابد. بافت پستان‌ها به هورمون استروژن بسیار حساس است و کاهش این هورمون از این جهت به‌نفع زنان می‌شود؛
• کاهش سطح هورمون‌ها به کاهش خطر رشد تومورهای رحمی هم کمک می‌کند.

یائسگی چگونه تشخیص داده می شود؟

اگر باتوجه‌به علائم خود احساس می‌کنید یائسه شده‌اید ولی مطمئن نیستید، به پزشک مراجعه کنید. او ابتدا آزمایش خون برای تأیید احتمال یائسگی درخواست می‌کند؛ سپس درباره سن، شرایط پزشکی و سابقه خانوادگی، الگو و کیفیت پریود می‌پرسد و نتیجه نهایی را بررسی می‌کند. ممکن است برای رد برخی از بیماری‌های زمینه‌ای از شما بخواهد آزمایش‌هایی را انجام دهید. این آزمایش‌ها شامل موارد زیر هستند:

• کلسترول؛
• استرادیول (استروژن)؛
• پروژسترون؛
• گنادوتروپین جفتی انسانی (hCG)؛
• عملکرد کلیه؛
• عملکرد کبد؛
• پرولاکتین؛
• تستوسترون؛
• عملکرد تیروئید.

بعد از یائسگی هرگونه خون‌ریزی واژینال یا لکه‌بینی داشتید، در اسرع وقت با پزشک خود تماس بگیرید. خون‌ریزی واژن پس از یائسگی می‌تواند نشانه‌ای از مشکل جدی‌تری برای سلامتی شما باشد.

درمان و مدیریت یائسگی

یائسگی درمان نمی‌شود. آنچه به‌عنوان برگرداندن پریود بعد از یائسگی شنیده‌اید، درواقع ارتباطی به یائسگی ندارد و روشی برای ازسرگیری پریود بعد از توقف موقت آن در نتیجهٔ نارسایی زودرس تخمدان (POF) است. یائسگی به‌معنای پایان یافتن پریود برای همیشه است و راهی برای درمان یا پیشگیری از آن وجود ندارد.

درمان یائسگی درواقع به روش‌هایی برای مدیریت علائم یائسگی اشاره دارد. در ادامه، برخی از علائم یائسگی و راه درمان آنها را توضیح می‌دهیم. هرچند بسیاری از این علائم به‌مرور زمان از بین می‌روند، برخی از آنها ناراحت‌کننده هستند و بنابراین طبیعی است که بخواهید آنها را رفع کنید تا حداقل احساس بهتری داشته باشید. برخی از روش‌های درمان علائم یائسگی شامل موارد زیر هستند:

درمان با داروهای غیرهورمونی

برخی از داروهای غیرهورمونی مانند داروی ضد افسردگی پاروکستین که نوعی مهارکننده انتخابی بازجذب سروتونین  (SSRIs) است، ممکن است برای درمان گرگرفتگی مؤثر باشد. برخی داروهای اعصاب مانند گاباپنتین و داروی فشار خون کلونیدین را هم می‌توانید برای تسکین این مشکل استفاده کنید. برای درمان گرگرفتگی و خشکی واژن می‌توان از تعدیل‌کننده‌های انتخابی گیرنده استروژن (SERM) هم استفاده کرد.

نکته: این داروها حتما باید با تجویز پزشک مصرف شوند.

داروهای پوکی استخوان

برخی مکمل‌های ویتامین D و داروهای تقویت استخوان شامل کلسیم می‌تواند به رفع مشکل پوکی استخوان تا حد زیادی کمک کند. به یاد داشته باشید مصرف خودسرانه کلسیم و حتی ویتامین D ممکن است پیامدهایی به‌همراه داشته باشد. بنابراین با تجویز پزشک آنها را مصرف کنید.

درمان غیردارویی

برخی گزارش‌ها نشان داده‌اند که ورزش، مدیتیشن، یوگا و طب سوزنی در تسکین گرگرفتگی مؤثر بوده است. فن‌های دستی و بالش‌های خنک‌کننده هم می‌توانند مفید باشند.

درمان خشکی واژن

اگر با مشکل خشکی واژن مواجه هستید، از مرطوب‌کننده یا روان‌کننده‌های واژن بدون نسخه استفاده کنید.

درمان بی‌اختیاری

برای جلوگیری از بی‌اختیاری ادرار تمرینات کگل بسیار مفید هستند و عضلات کف لگن را تقویت می‌کنند.

تغییر سبک زندگی

برای درمان علائم یائسگی می‌توانید با تغییر سبک زندگی شروع کنید. برای مثال، تغییرات زیر را ایجاد کنید:

• اگر گرگرفتگی دارید، نوشیدن آب سرد، نشستن یا خوابیدن کنار پنکه یا لایه‌لایه لباس‌پوشیدن برای درآوردن راحت آنها به شما کمک می‌کند. همچنین از قرارگرفتن در محیط‌های گرم یا خوردن غذاهای تند خودداری کنید.
• اگر علائمی مانند اضطراب یا بی‌خوابی دارید، فعالیت‌های آرامش‌بخش مانند یوگا یا مطالعه قبل از خواب به آرامش ذهنتان کمک می‌کند و خواب راحت‌تری برایتان به ارمغان می‌آورد.
• برای پیشگیری از بیماری قلبی، دیابت و پوکی استخوان ناشی از یائسگی، به‌شکل منظم ورزش کنید.
• زمانی را به فعالیت ذهنی و اجتماعی اختصاص دهید تا از مشکلات حافظه جلوگیری کنید.
• سیگار و تنباکو و قلیان را ترک کنید چون از عوامل اصلی یائسگی زودرس و افزایش گرگرفتگی بعد از یائسگی هستند.
• برای کمک به خواب بهتر، میزان مصرف الکل را محدود کنید.
• غذاهای متنوع و سالم بخورید و وزن مناسب خود را حفظ کنید.
• برای آرامش و کاهش تغییرات خلق‌وخو، یوگا، تنفس عمیق و ماساژ کمک‌کننده هستند.

پیشگیری از یائسگی

پیشگیری از یائسگی امکان‌پذیر نیست و این شتری است که درِ خانه هر زنی می‌خوابد؛ حالا یکی زودتر و یکی دیرتر! بااین‌حال، اگر کمتر از ۴۰ یا ۴۵ سال دارید و نشانه‌های بی‌نظمی پریود را در خودتان مشاهده می‌کنید (برای مثال، یکی دو ماه پریود نمی‌شوید)، حتما به پزشک مراجعه کنید تا مطمئن شوید که آیا به یائسگی زودرس مبتلا شده‌اید یا نارسایی زودرس تخمدان دارید. درصورتی‌که دلیل این مشکل POF باشد، احتمال بازگرداندن قاعدگی و به‌تأخیرانداختن یائسگی تا زمان اصلی خودش وجود دارد. البته افرادی که به‌صورت ژنتیکی، جراحی، روش‌های درمانی و سایر موارد مشابه به یائسگی زودرس مبتلا شوند، نمی‌توانند برای بازگرداندن پریود کار خاصی انجام دهند.

چه چیزی باعث تغییرات احساسی در یائسگی می‌شود؟

بعد از یائسگی، سطح هورمون‌های استروژن و پروژسترون تغییر می‌کند. این هورمون‌ها به‌طور مستقیم بر خلق‌وخوی شما تأثیر می‌گذارند. بنابراین، طبیعی است که وقتی سطح آنها کاهش می‌یابد، تحریک‌پذیری، عصبانیت، زودرنجی و بسیاری از احساسات دیگر به شما فشار بیاورند. از سوی دیگر، ممکن است به این فکر کنید که دیگر نمی‌توانید به‌طور طبیعی بچه‌دار شوید و این موضوع شما را از چشم همسرتان می‌اندازد. حتی شاید تصور کنید کیفیت رابطه زناشویی شما دیگر مانند گذشته نخواهد بود و این باعث نگرانی، ناامیدی و اضطراب شما شود. همه اینها درکنار علائمی مانند گرگرفتگی، بی‌خوابی و سایر مشکلات جسمی تغییرات احساسی بعد از یائسگی را ایجاد می‌کنند.

سؤالات متداول