علت و درمان گرگرفتگی یائسگی: مقابله با گرگرفتگی یائسگی

گرگرفتگی یائسگی احساس ناگهانی گرمای شدید، تعریق و برافروختگی پوست است. گرگرفتگی از علائم شایع و آزاردهنده یائسگی است و از هر ۴ نفر، ۳ نفر در سال‌های منتهی به یائسگی (پیش‌یائسگی) دچار آن می‌شوند. درمان‌های مختلفی برای گرگرفتگی وجود دارد. روش‌های درمان گرگرفتگی یائسگی می‌تواند شامل داروهای تجویزی، درمان جایگزینی هورمون (HRT) و تغییر سبک زندگی باشد. در ادامه با گرگرفتگی یائسگی، علل، علائم، عوامل خطر و روش‌های درمانی آن بیشتر آشنا می‌شویم.

منظور از گرگرفتگی یائسگی چیست؟

گرگرفتگی شایع‌ترین علامت یائسگی در زنان است که موجب احساس ناگهانی گرما در قسمت فوقانی بدن و تعریق و برافروختگی پوست می‌شود. گرگرفتگی معمولا در صورت، گردن و سینه شدیدتر است. هر بار گرگرفتگی معمولا بین ۱ تا ۵ دقیقه طول می‌کشد و ممکن است با تعریق، لرز و اضطراب همراه باشد. بعضی زنان در این حالت دچار تپش قلب شدید نیز می‌شوند. تعریق شبانه نیز گرگرفتگی است و در هنگام خواب رخ می‌دهد. اگر بدن گرمای زیادی را از دست بدهد، ممکن است که پس از گرگرفتگی احساس سرما کنید.

گرچه سایر شرایط سلامتی نیز می‌توانند موجب گرگرفتگی شوند، گرگرفتگی معمولا به‌دلیل یائسگی ایجاد می‌شود، یعنی زمانی که دوره‌های قاعدگی شما نامنظم و درنهایت متوقف می‌شوند.

گرگرفتگی یائسگی می‌تواند برای هر کسی متفاوت باشد. بعضی از افراد گرگرفتگی خفیف و کوتاهی دارند، درحالی‌که دیگران دچار گرگرفتگی‌های شدیدی می‌شوند که زندگی آنها را مختل می‌کند. در گرگرفتگی‌های خفیف ممکن است احساس گرمای بدون تعریق داشته باشیم ولی در گرگرفتگی‌های شدید احساس گرما و تعریق به‌اندازه‌ای است که موجب می‌شود دیگر نتوانیم فعالیت‌های روزانه خود را انجام دهیم.

علت گرگرفتگی یائسگی چیست؟

گرگرفتگی معمولا به‌دلیل تغییر سطح هورمون‌ها قبل از یائسگی و پس از آن ایجاد می‌شود. دقیقا مشخص نیست که تغییرات هورمونی چگونه موجب گرگرفتگی یائسگی می‌شوند ولی بیشتر تحقیقات نشان می‌دهند که گرگرفتگی زمانی رخ می‌دهد که کاهش سطح استروژن موجب حساس‌تر شدن ترموستات بدن (هیپوتالاموس) به تغییرات جزئی دمای بدن می‌شود. وقتی هیپوتالاموس فکر می‌کند که بدن خیلی گرم است، زنجیره‌ای از رویدادها را شروع می‌کند تا شما را خنک کند.

سایر عوامل مانند استرس، داروها و محیط نیز می‌توانند بر شدت و دفعات بروز گرگرفتگی اثر بگذارند.

گرگرفتگی در خانم‌ها فقط نشانه یائسگی است؟

در بیشتر موارد یائسگی علت گرگرفتگی است ولی در مواردی نیز گرگرفتگی و تعریق شبانه به‌دلایل دیگری به‌جز یائسگی ایجاد می‌شود. سایر علل بالقوه گرگرفتگی عبارت‌اند از:

• عوارض جانبی داروها؛
• مشکلات تیروئید؛
• بعضی از سرطان‌ها؛
• عوارض جانبی درمان سرطان.

اگر در سنین پایین یا نزدیک به یائسگی دچار گرگرفتگی می‌شوید، باید برای تشخیص علت آن به پزشک مراجعه کنید.

چه عواملی گرگرفتگی یائسگی را افزایش می‌دهد؟

بعضی از عوامل رایجی که می‌توانند موجب گرگرفتگی شوند یا آن را افزایش دهند عبارت‌اند از:

• هوای گرم یا محیط‌های گرم؛
• گرم‌شدن بیش‌ازحد به‌ویژه درحین ورزش یا به‌دلیل پوشیدن لباس‌های ضخیم؛
• مصرف نوشیدنی‌های کافئین‌دار یا الکلی؛
• خوردن غذاهای پرادویه؛
• استرس؛
• مصرف نوشیدنی‌های داغ مانند قهوه، چای یا شکلات داغ؛
• دوش یا حمام آب گرم.

دوری از عواملی که موجب گرگرفتگی می‌شوند برای کاهش تعداد دفعات گرگرفتگی مفید است.

عوامل خطر

همه زنان در دوره یائسگی دچار گرگرفتگی نمی‌شوند. متخصصان نمی‌دانند که چرا بعضی از زنان دچار این مشکل می‌شوند. عواملی که می‌توانند شرایط ایجاد گرگرفتگی را افزایش دهند عبارت‌اند از:

• سیگارکشیدن: زنان سیگاری بیشتر در معرض گرگرفتگی قرار دارند.
• چاقی: شاخص توده بدنی (BMI) بالا با دفعات بیشتر گرگرفتگی مرتبط است. مشخص شده است که سطح بالاتر چربی شکمی احتمال گرگرفتگی در زنان جوان‌تر و زنان در اوایل دوران گذار به یائسگی را افزایش می‌دهد.
• نژاد: زنان سیاه‌پوست بیشتر از زنان سایر نژادها دچار گرگرفتگی یائسگی می‌شوند. گرگرفتگی در زنان آسیایی کمتر از بقیه زنان است.
• برداشتن تخمدان‌ها قبل از یائسگی: در زنانی که با عمل جراحی، تخمدان‌هایشان را برمی‌دارند یا اصطلاحاً دچار یائسگی جراحی (surgical menopause) می‌شوند، معمولا گرگرفتگی درست پس از جراحی شروع می‌شود. این زنان بیشتر از زنانی که به‌طور طبیعی دچار یائسگی می‌شوند در معرض گرگرفتگی قرار دارند و علائم آنها نیز مکررتر و شدیدتر است.    

علائم گرگرفتگی یائسگی چیست؟

گرگرفتگی معمولا به‌صورت احساس ناگهانی گرما یا داغی در سراسر بدن و بیشتر در سینه، گردن و صورت ایجاد می‌شود. در گرگرفتگی یائسگی ممکن است که علائم زیر را داشته باشید:

• برافروختگی پوست (قرمزی یا تغییررنگ پوست)؛
• رطوبت پوست؛
• تعریق، بیشتر در قسمت بالای بدن؛
• احساس سرما با فروکش‌کردن گرگرفتگی؛
• احساس اضطراب؛
• تپش قلب یا ضربان قلب سریع.

گرگرفتگی می‌تواند ملایم باشد یا برعکس، به‌اندازه‌ای شدید باشد که فعالیت‌های روزانه شما را مختل کند. گرگرفتگی در هر زمانی از شبانه‌روز اتفاق می‌افتد. اگر گرگرفتگی در شب اتفاق بیفتد، به آن تعریق شبانه (night sweat) می‌گویند. گرگرفتگی شبانه می‌تواند شما را از خواب بیدار کند و موجب اختلال خواب طولانی‌مدت شود. تحقیقات نشان می‌دهد که خطر بیماری قلبی و پوکی استخوان در زنانی که گرگرفتگی دارند بیشتر است.

گرگرفتگی یائسگی چقدر طول می‌کشد؟

نه‌تنها شدت بلکه طول مدت هر گرگرفتگی نیز می‌تواند متفاوت باشد. هر گرگرفتگی معمولا بین ۱ تا ۵ دقیقه طول می‌کشد و می‌تواند همراه با تعریق، لرز و اضطراب باشد. اینکه هر چند وقت یک بار گرگرفتگی رخ می‌دهد در بین زنان متفاوت است ولی بیشتر زنانی که دچار گرگرفتگی می‌شوند آن را روزانه تجربه می‌کنند. از هر سه نفر یک نفر بیش از ۱۰ گرگرفتگی در روز را گزارش داده‌اند.

گرگرفتگی می‌تواند با شروع چرخه‌های قاعدگی نامنظم و در اواخر دهه ۴۰ تا اوایل دهه ۵۰ زندگی رخ دهد. اینکه چند سال گرگرفتگی دارید نیز متفاوت است؛ بعضی از افراد چند ماه و بعضی سال‌ها دچار آن می‌شوند. گرگرفتگی و تعریق شبانه در دوران یائسگی تا ۸۰ درصد زنان را درگیر می‌کند و به‌طور میانگین بین ۷ تا ۱۰ سال ادامه می‌یابد. بعضی از زنان بیش از ۱۰ سال دچار گرگرفتگی می‌شوند. گرگرفتگی و تعریق شبانه می‌توانند بر مشکلات خواب و خلق‌وخو نیز اثر بگذارند.

درمان گرگرفتگی یائسگی

شیوع بالای گرگرفتگی به این معنی نیست که باید آن را چیزی عادی بدانیم. خوشبختانه برای کنترل گرگرفتگی و بهبود کیفیت زندگی راه‌هایی وجود دارد. برای درمان گرگرفتگی یائسگی می‌توان از قرص های یائسگی با تجویز پزشک و داروهای بدون نسخه و تغییراتی در سبک زندگی استفاده کرد. پزشک می‌تواند برای درمان گرگرفتگی یائسگی شما درمان جایگزینی هورمون یا داروهای غیرهورمونی را تجویز کند.

در ادامه، انواع درمان‌های گرگرفتگی یائسگی را بررسی می‌کنیم.پ

زنان و زایمان

ویزیت آنلاین

از متخصصان این حوزه بپرسید

دریافت ویزیت آنلاین

۱. درمان جایگزینی هورمون (HRT)  

درمان جایگزینی هورمون سطح هورمون‌های شما را بالا می‌برد و می‌تواند سایر علائم یائسگی مانند خشکی واژن را نیز تسکین دهد. هورمون‌هایی که دریافت می‌کنید به این بستگی دارد که آیا رحم‌تان را برداشته‌اید یا خیر. گزینه‌های موجود عبارت‌اند از:

• استروژن و پروژسترون: اگر رحم‌تان را برنداشته‌اید، باید داروهای حاوی استروژن و پروژسترون (نسخه مصنوعی پروژسترون) را مصرف کنید.
• فقط استروژن: اگر رحم ندارید (مثلا زمانی که عمل هیسترکتومی انجام داده‌اید)، می‌توانید استروژن را به‌تنهایی مصرف کنید.
• استروژن و بازدوکسیفن (bazedoxifene): بازدوکسیفن نوعی تعدیل‌کننده انتخابی گیرنده استروژن (SERM) است.

نحوه درمان

استروژن هورمون اصلی است که برای کاهش گرگرفتگی استفاده می‌شود. بیشتر زنانی که هیسترکتومی (عمل برداشتن رحم) کرده‌اند می‌توانند استروژن را به‌تنهایی مصرف کنند. ولی اگر رحم‌تان را برنداشته‌اید، باید برای محافظت در برابر سرطان پوشش داخلی رحم (سرطان آندومتر) همراه استروژن، پروژسترون مصرف کنید.

در هر صورت، درمان باید متناسب با نیازهایتان باشد. در دستورالعمل‌ها استفاده از کمترین دُز مؤثر برای کنترل علائم پیشنهاد می‌شود. طول مدت استفاده از درمان‌های هورمونی به خطرات و فواید هورمون‌درمانی بستگی دارد. هدف این است که کیفیت زندگی شما بهبود یابد.

عوارض جانبی

بعضی از زنانی که پروژسترون را همراه استروژن مصرف می‌کنند، دچار عوارض جانبی مرتبط با پروژسترون می‌شوند. در زنانی که نمی‌توانند پروژسترون خوراکی را مصرف کنند، داروی ترکیبی استروژن/ بازدوکسیفن (Duavee) نیز برای درمان علائم یائسگی تأیید شده است. مصرف بازدوکسیفن همراه با استروژن نیز می‌تواند به جلوگیری از افزایش خطر سرطان آندومتر کمک کند. بازدوکسیفن از استخوان‌های شما نیز محافظت می‌کند.

اگر در گذشته دچار سرطان سینه یا آندومتر، بیماری قلبی، سکته مغزی یا لخته‌شدن خون شده‌اید یا در معرض آنها قرار دارید، از پزشک بپرسید که آیا استروژن‌درمانی برای شما مناسب است یا خیر. 

سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA) هورمون‌درمانی را به‌عنوان بهترین روش درمان گرگرفتگی یائسگی تأیید کرده است.

مشخص شده است که هورمون‌درمانی مؤثرترین درمان گرگرفتگی یائسگی است. به‌طور خاص، اگر از هورمون‌درمانی برای تسکین گرگرفتگی، تعریق شبانه و اختلالات خواب در یائسگی زودرس استفاده شود، مزایای آن بیشتر از خطراتش خواهد بود. استروژن‌درمانی به‌صورت قرص، چسب یا پچ، اسپری، ژل یا حلقه واژینال انجام می‌شود. این محصولات استروژن را در سراسر بدن پخش می‌کنند که به آن درمان سیستمیک می‌گویند. در درمان سیستمیک، دارو در سطوح کافی جذب جریان خون می‌شود تا اثرات قابل‌توجهی را مناطق گسترده‌ای از بدن ایجاد کند.

۲. داروهای غیرهورمونی برای درمان گرگرفتگی یائسگی

از داروهای ضدافسردگی و ضدتشنج نیز می‌توان برای درمان گرگرفتگی یائسگی استفاده کرد ولی اثرگذاری آنها کمتر از هورمون‌ها است. برای کاهش و درمان گرگرفتگی یائسگی داروهای غیرهورمونی مختلفی تجویز می‌شوند. در مقاله بهترین درمان گرگرفتگی یائسگی چیست؟ در این باره مفصل‌تر صحبت کرده‌ایم. 

۳. روش بلوک عصبی (Nerve block)

به‌تازگی استفاده از روشی به نام بلاک گانگلیون ستاره‌ای (stellate ganglian block) برای درمان گرگرفتگی‌های متوسط تا شدید اثرات نویدبخشی داشته است، ولی این روش به تحقیقات بیشتری نیاز دارد. در این روش ماده‌ای بی‌حس‌کننده به یک خوشه عصبی در گردن تزریق می‌شود. به‌طورمعمول از این روش برای کنترل درد استفاده می‌شود. عوارض جانبی آن درد و کبودی در محل تزریق است.

۴. مصرف مواد غذایی مفید برای درمان گرگرفتگی یائسگی  

بسیاری از افراد برای مقابله با تغییرات هورمونی ناشی از با یائسگی سعی می‌کنند استروژن گیاهی (فیتواستروژن) بیشتری مصرف کنند. تصور می‌شود که استروژن‌های گیاهی اثراتی شبیه استروژن دارند که می‌تواند گرگرفتگی یائسگی را کاهش دهد. گرچه مصرف بیشتر این مواد غذایی بی‌خطر است، ابتدا باید با پزشک خود مشوت کنید، به‌ویژه اگر شرایط ابتلا به سرطان سینه را دارید.

بعضی از مواد غذایی حاوی فیتواستروژن عبارت‌اند از:

• سویا؛
• نخود؛
• عدس؛
• دانه کتان؛
• غلات؛
• لوبیا.

غذاهای گرم و پرادویه، نوشیدنی‌های کافئین‌دار و الکلی می‌توانند موجب گرگرفتگی شوند. مواد غذایی تحریک‌کننده گرگرفتگی را بشناسید و از مصرف آنها پرهیز کنید.

۵. تغییرات سبک زندگی

گاهی ایجاد تغییراتی کوچک در سبک زندگی می‌تواند به کاهش تعداد و شدت گرگرفتگی کمک کند. اگر گرگرفتگی شما خفیف است می‌توانید با تغییرات زیر در سبک زندگی خود آن را کنترل کنید:

• چند لایه لباس بپوشید. افزایش‌ جزئی دمای مرکزی بدن می‌تواند موجب گرگرگرفتگی شود. چند لایه لباس بپوشید تا وقتی احساس گرما کردید بتوانید لباس‌های رویی را دربیاورید.
• با استفاده از پنکه یا کولر خانه خود را خنک نگه دارید.
• نوشیدنی‌های خنک بنوشید. اگر حس می‌کنید که گرگرفتگی شما درحال شروع شدن است، نوشیدنی خنکی بنوشید.
• برای زمان‌هایی که دچار گرگرفتگی می‌شوید کمپرس خنک در دسترس داشته باشید.
• وزن خود را در محدوده سالم نگه دارید. اگر اضافه‌وزن دارید یا چاق هستید کاهش وزن می‌تواند به کاهش گرگرفتگی شما کمک کند.
• از سیگارکشیدن یا مصرف محصولات تنباکو پرهیز کنید. با سیگارنکشیدن می‌توانید گرگرفتگی و همچنین خطر بسیاری از مشکلات سلامتی جدی مانند بیماری قلبی، سکته مغزی و سرطان را کاهش دهید.
• از مصرف نوشیدنی‌های حاوی الکل خودداری کنید.
• در بیشتر روزها دست‌کم ۲۰ دقیقه ورزش کنید. برای گرگرفتگی بهتر است که در محیطی خنک ورزش کنید.
• هنگام خواب به‌جای پتوهای سنگین از ملافه‌های سبک استفاده کنید.
• با تمرینات تنفسی یا فعالیت‌هایی مانند یوگا و مدیتیشن استرس خود را مدیریت کنید.

تغییرات سبک زندگی کم‌خطر و روش‌های بدون نسخه می‌توانند به مدیریت گرگرفتگی و تعریق شبانه کمک کنند. اگر با وجود استفاده از این رویکردها گرگرفتگی همچنان آزاردهنده است می‌توان از هورمون‌درمانی یا داروهای تجویزی غیرهورمونی استفاده کرد.

۶. طب جایگزین (Alternative medicine)

بسیاری از زنان برای کمک به مهار گرگرفتگی خود به روش‌های طب جایگزین شامل تکنیک‌های ذهن و بدن و مکمل‌های غذایی روی می‌آورند. مطالعات اندکی درمورد روش‌های بهداشتی مکمل برای درمان گرگرفتگی زنان یائسه انجام شده است ولی تحقیقات در این زمینه ادامه دارد.

تکنیک‌های ذهن و بدن چیست؟

اگرچه شواهد قطعی وجود ندارد، گرگرفتگی خفیف برخی از زنان با تمرینات ذهن و بدن تسکین می‌یابد. به‌عنوان مثال، می‌توان به مدیتیشن، تنفس آرام و عمیق، تکنیک‌های مدیریت استرس و تجسم هدایت‌شده (guided imagery) اشاره کرد. حتی اگر این روش‌ها به گرگرفتگی شما کمکی نکنند، می‌توانند فواید دیگری داشته باشند، مانند کاهش اختلالات خواب (که معمولا همراه با گرگرفتگی ایجاد می‌شود).

ازجمله تکنیک‌های ذهن و بدن که در کاهش گرگرفتگی مؤثرند می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• رفتاردرمانی شناختی (CBT): رفتاردرمانی شناختی نوعی مشاوره انفرادی یا گروهی است که انجمن یائسگی آمریکای شمالی آن را به‌عنوان درمانی مؤثر برای گرگرفتگی و تعریق شبانه توصیه کرده است. رفتاردرمانی شناختی معمولا دفعات گرگرفتگی را کاهش نمی‌دهد ولی می‌تواند میزان آزاردهندگی آنها را کاهش دهد.
• هیپنوتیزم: انجمن یائسگی آمریکای شمالی هیپنوتیزم را برای درمان گر گرفتگی زنان توصیه می‌کند. تحقیقات نشان می‌دهد که هیپنوتیزم می‌تواند به کاهش دفعات و شدت گرگرفتگی کمک کند.
• مدیتیشن ذهن‌آگاهی (Mindfulness meditation): این نوع مدیتیشن موجب می‌شود که در هر لحظه روی آنچه درحال رخ‌دادن است تمرکز کنیم. گرچه تأثیر آن بر تسکین گرگرفتگی مشخص نشده است، می‌تواند میزان آزاردهندگی آن را کاهش دهد.
• طب سوزنی: بعضی از مطالعات نشان داده‌اند که طب سوزنی می‌تواند تعداد دفعات و شدت گرگرفتگی را کاهش دهد ولی نتایج این مطالعات متناقض هستند و به مطالعات بیشتری نیاز داریم.  

۷. درمان گیاهی گرگرفتگی یائسگی

گیاهان دارویی نقش مؤثری در درمان عوارض یائسگی مانند گرگرفتگی دارند. در مقاله بهترین دمنوش‌ها برای یائسگی: ۲۹ درمان گیاهی گرگرفتگی یائسگی و سایر علائم در‌این‌باره مفصل‌تر صحبت کرده‌ایم.

سؤالات متداول