عفونت گوش در کودکان | چگونه سریع تشخیص دهیم و درمان کنیم؟
هنگامی که والدین درباره نگرانی‌های سلامتی فرزندان خود صحبت می‌کنند، عفونت گوش در کودکان معمولا در صدر بیماری‌ها قرار دارد. طبق آمار، تقریبا از هر ۶ کودک، ۵ نفر قبل از ۳سالگی عفونت گوش را تجربه می‌کنند. برای برخی از کودکان، این عفونت حتی می‌تواند به الگویی دردناک تبدیل شود که باعث کم‌خوابی و تغییرات خلق‌وخو خواهد شد. اما والدین می‌خواهند بدانند چرا عفونت گوش کودکان تا این اندازه شایع است و بهترین راه برای پیشگیری و درمان آن چیست؟ به‌همین‌دلیل در این مقاله از مجله سلامت دکترساینا به بررسی علت عفونت گوش در کودکان پرداخته و از راه‌های درمان کلینیکی و راهکارهایی برای پیشگیری خواهیم گفت.
منظور از عفونت گوش کودکان چیست و انواع آن کدام‌اند؟
عفونت گوش در کودکان و نوزادان شامل التهاب گوش میانی و مجاری گوش است که می‌تواند به‌علت وجود باکتری یا ویروس باشد. انواع عفونت گوش به دسته‌های زیر تقسیم می‌شود:
عفونت گوش میانی (Otitis Media)
عفونت گوش میانی یا اوتیت میانی (Otitis Media) نوعی از عفونت در گوش میانی است. در ساختار گوش میانی، گذرگاهی کوچک به‌نام شیپور استاش، گوش میانی را به پشت بینی و گلو متصل خواهد کرد. هنگامی که شیپور استاش به‌دلیل سرماخوردگی یا آلرژی مسدود شود، مایع در گوش میانی جمع خواهد شد. در چنین شرایطی، بخش میانی گوش کودک به محیطی برای رشد باکتری‌ها یا ویروس‌ها تبدیل می‌شود. لازم است بدانید که این نوع عفونت می‌تواند باعث گوش‌درد، تب و مشکل شنوایی شود.
بیشتر عفونت‌های گوش میانی به‌صورت خودبهخودی از بین می‌روند، اما در برخی موارد به داروهای آنتی‌بیوتیک برای درمان عفونت گوش کودکان نیاز است. نکته مهم اینکه، عفونت گوش میانی کاملا با عفونت مجرای گوش (اوتیت خارجی) متفاوت است.
عفونت گوش میانی خود به ۳ دسته زیر تقسیم می‌شود:
- عفونت گوش میانی حاد؛
- عفونت گوش میانی همراه با افیوژن (گیر افتادن مایع در پشت پرده گوش)؛
- عفونت گوش میانی مزمن همراه با افیوژن.
عفونت مجرای گوش (Otitis Externa)
عفونت مجرای گوش یا اوتیت خارجی (Otitis Externa) که به آن گوش شناگر (Swimmer’s Ear) نیز گفته می‌شود معمولا به‌دلیل آب باقی‌مانده در گوش خارجی ایجاد خواهد شد. وقتی آب با جرم گوش و مواد زائد موجود در کانال گوش ترکیب شود، محیط مرطوبی برای رشد باکتری‌ها ایجاد و باعث عفونت گوش می‌شود. حمام کردن، شنا، آب‌بازی و بسیاری موارد دیگر ممکن است باعث ورود آب به کانال گوش و عفونت شوند.
علت عفونت گوش کودکان چیست؟
عفونت گوش کودکان زمانی اتفاق می‌افتد که ویروس‌ها یا باکتری‌ها فضای کوچک پشت پرده گوش کودک، به‌نام گوش میانی را آلوده می‌کنند. این ناحیه در حالت عادی پُر از هوا بوده و ۳ استخوان ریز دارد که به شنوایی کودک کمک می‌کنند. این ویروس‌ها و باکتری‌ها ممکن است به‌دلیل سرماخوردگی یا آلرژی و آنفولانزا در محیط گوش وجود داشته باشند.
سرماخوردگی، آنفولانزا و آلرژی
سرماخوردگی، آنفولانزا و آلرژی در کودکان باعث احتقان و عطسه می‌شود. این اتفاق می‌تواند عامل تجمع مایع در گوش باشد که علت اصلی عفونت گوش در کودکان است.
قرار گرفتن در معرض میکروب‌ها
نوزادان و کودکانی که در محیط‌هایی مثل مهدکودک هستند، روزانه در معرض میکروب‌هایی قرار می‌گیرند که باعث سرماخوردگی، آنفولانزا و برخی دیگر از بیماری‌ها می‌شوند. یکی از نشانه‌های ابتلا به سرماخوردگی در کودکان و بزرگسالان نیز درد و عفونت گوش است.
زندگی در کنار افراد سیگاری
مطالعات نشان داده کودکانی که در محیط‌های آلوده به دود سیگار زندگی می‌کنند بیشتر در خطر عفونت گوش قرار دارند چون این کودکان مستعد سرماخوردگی، برونشیت و ذات‌الریه هستند.
چرا کودکان بیشتر از بزرگسالان دچار عفونت گوش می‌شوند؟
کودکان بیشتر از بزرگسالان در معرض خطر ابتلا به عفونت گوش قرار دارند. دلایل این میزان شیوع عفونت گوش در کودکان به شرح زیر است:
سیستم ایمنی کودکان
سیستم ایمنی کودکان هنوز در حال توسعه است و امکان دارد مبارزه با هرگونه عفونت، باکتری یا ویروس برای بدن کودک سخت باشد.
اندازه شیپور استاش
شیپور استاش که گوش میانی کودک را به پشت گلوی او متصل می‌کند کوتاه‌تر، باریک‌تر و افقی‌تر از شیپور استاش در بزرگسالان است. این امر خروج مایع از گوش کودک را سخت می‌کند و می‌تواند منجر به تجمع مایع در گوش و رشد باکتری‌ها شود.
ساختار غددی پشت بینی
ساختار غددی پشت بینی کودکان بزرگ‌تر از بزرگسالان است و این امر می‌تواند در باز شدن شیپور استاش اختلال ایجاد کند.
علائم عفونت گوش کودکان چیست؟
بسیاری از والدین تصور می‌کنند که اگر کودک آن‌ها گوش خود را بکشد، این کار نشان‌دهنده عفونت گوش است. اما نکته مهم اینکه بسیاری از نوزادان و کودکان این کار را برای آرام کردن خود انجام می‌دهند و در برخی موارد تنها در حال بازی با گوش خود هستند. بنابراین کشیدن گوش به‌تنهایی نشانهای از عفونت گوش نوزادان و کودکان نخواهد بود. برای اینکه متوجه شوید کودک شما به این بیماری مبتلا شده است، باید علائم دیگری را بررسی کنید که به شرح زیر هستند:
گوش درد
گوش درد در نوزادان و کودکان می‌تواند شامل دردی شدید یا دردی مبهم و ضربان‌دار باشد. این درد ممکن است شدت پیدا کرده یا کم شود اما همواره در طول شب گوش درد کودکان بدتر می‌شود.
مشکل شنوایی و پاسخ به صداها
یکی از علائم عفونت گوش در کودکان این است که کودک به والدینش شکایت می‌کند که گوشش بسته شده است یا نمی‌تواند خوب بشنود. قاعدتا نوزادان و کودکان نوپا ممکن است نتوانند چنین مشکلی را به زبان آورند اما شما با کمی دقت می‌توانید سطح شنوایی آن‌ها را با قبل بسنجید. در این شرایط نوزاد یا کودک به صداهای آهسته واکنش نشان نمی‌دهد که خود یکی از نشانه‌های اصلی عفونت گوش در نوزادان و کودکان است.
نکته مهم اینکه برخی از کودکان مبتلا به کم شنوایی طولانی‌مدت که به‌دلیل عفونت گوش میانی رخ داده در صحبت کردن نیز مشکل دارند.
صدای زنگ در گوش و وزوز گوش
برخی از کودکانی که می‌توانند صحبت کنند به والدین خود می‌گویند که صدای زنگ یا وزوز در گوش خود می‌شنوند. این یکی از علائم شایع عفونت گوش در کودکان است.
تب غیرقابل‌توضیح
یکی از نشانه‌های اصلی عفونت گوش در کودکان و نوزادان، تب است. اگر کودک به بیماری خاصی مبتلا نیست، بنابراین این تب می‌تواند غیرقابل توضیح و در واقع یکی از علائم عفونت گوش باشد. توجه کنید که منظور از تب، ۳۸ درجه سانتی‌گراد و بالاتر از آن است.
چرک گوش
در برخی موارد، به‌دلیل ابتلای کودک به عفونت گوش، چرک از گوش او خارج می‌شود. این علامت را باید جدی بگیرید چون ممکن است به‌دلیل عفونت، پرده گوش او پاره شده باشد.
سردرد
از جمله نشانه‌های همیشگی عفونت گوش در کودک و نوزاد، فشار، درد در سر یا گوش‌ها است.
کشیدن گوش
در ابتدای این بخش اشاره شد که کشیدن گوش لزوما نشانهای از عفونت نیست و ممکن است کودک در حال بازی باشد. اما اگر کودک شما علائم دیگری نیز دارد و گوش خود را می‌کشد، علت آن می‌تواند ابتلا به عفونت گوش باشد.
گریه کردن بیش از حد معمول
نوازدان و کودکانی که به عفونت گوش مبتلا می‌شوند، معمولا بهانه‌گیر شده و بیشتر از قبل گریه می‌کنند. در واقع آن‌ها به این روش ناراحتی خود را اعلام می‌کنند. بنابراین اگر کودک شما ناآرام است و بیشتر از قبل گریه می‌کند باید علائم دیگر عفونت گوش را نیز بررسی کنید.
از دست دادن تعادل
در برخی موارد، کودکان به‌دلیل عفونت گوش ممکن است حین راه رفتن تعادل خود را از دست بدهند.
مشکل در خوابیدن
درد گوش در کودکان می‌تواند دردی مستمر یا لحظه‌ای به‌صورت ضربانی باشد. گاهی این درد خفیف‌تر شده و گاهی شدید می‌شود. اما چالش اصلی اینجاست که درد کودکان مبتلا به عفونت گوش در شب شدیدتر شده و در نتیجه نمی‌توانند بخوابند و گریه می‌کنند.
روش های تشخیص عفونت گوش در کودکان چیست؟
تشخیص عفونت گوش در کودکان توسط پزشک متخصص اطفال و به صورت زیر انجام می‌شود.
پزشک متخصص اطفال با استفاده از اتوسکوپ پنوماتیک (وسیله‌ای مخروطی‌شکل با نوری در نوک آن) برای بررسی گوش کودک استفاده می‌کند. او به داخل کانال گوش نگاه می‌کند. در این شرایط ۲ حالت زیر وجود دارد:
- اگر پرده گوش، قرمز و برآمده باشد، نشان‌دهنده وجود عفونت است؛
- اگر مجرای گوش خارجی ملتهب باشد اما پرده گوش طبیعی به‌نظر می‌رسد، ممکن است گوش شناگر علت این التهاب باشد.
روش‌های درمان عفونت گوش کودکان چیست؟
اگر کودکی ناراحتی زیاد یا تب بالایی نداشته باشد، پزشک متخصص معمولا ۱ تا ۲ روز صبر می‌کند تا ببیند آیا عفونت گوش کودک به‌صورت خودبهخودی بهبود پیدا می‌کند یا خیر. اگر عفونت گوش برطرف نشد، لازم است اقدامات زیر انجام شود.
تجویز آنتی‌بیوتیک
پزشک متخصص در شرایط زیر برای کودک آنتی‌بیوتیک تجویز خواهد کرد:
- کودک تب بالاتر از ۳۹ درجه سانتی‌گراد دارد.
- کودک درد شدید گوش دارد.
- وضعیت کودک در ۴۸ ساعت گذشته تغییر نکرده است.
- مجرای گوش کودک مایع دارد.
مدت تجویز آنتی‌بیوتیک در کودکان به سن آن‌ها بستگی دارد.
- کودکان ۶ ماه تا ۲ سال: آنتی‌بیوتیک معمولا برای ۱۰ روز تجویز می‌شود.
- کودکان بالای ۲ سال: آنتی‌بیوتیک برای ۵ روز تجویز می‌شود.
پزشک ممکن است استامینوفن یا ایبوپروفن برای کاهش درد کودک تجویز کند. لازم است بدانید که آنتی‌بیوتیک‌ها معمولا زمانی برای عفونت گوش میانی تجویز می‌شوند که کودک علائمی مانند تب و استفراغ داشته باشد.
لوله‌های هوا
برخی از کودکانی که ممکن است ۵ تا ۶ بار در سال دچار عفونت گوش شوند، باید از روش درمان دیگری غیر از آنتی‌بیوتیک استفاده کنند. در این موارد، یک روش جراحی وجود دارد که پزشک لوله‌های کوچکی را در پرده گوش کودک قرار می‌دهد تا جریان هوا بهبود پیدا کرده و از تجمع مایع جلوگیری شود. این لوله‌ها از همه عفونت‌های گوش جلوگیری نمی‌کنند اما دفعات ابتلا به آن را کاهش خواهند داد.
جراحی لوله گوش
برخی از کودکانی که زیاد دچار عفونت گوش می‌شوند و آن‌هایی که کم‌شنوایی پایدار یا تاخیر در گفتار دارند، ممکن است به جراحی لوله‌های گوش نیاز داشته باشند. پزشک گوش، حلق و بینی لوله‌هایی به‌نام لوله تمپانوستومی را وارد گوش کرده و اجازه می‌دهد مایع از گوش میانی خارج شود. این کار به یکسان شدن فشار گوش کودک کمک خواهد کرد.
درمان براساس سن
درمان عفونت گوش در کودکان را می‌توان بر اساس سن آن‌ها نیز تعیین کرد.
درمان عفونت گوش نوزادان زیر ۶ ماه
نوزادان زیر ۶ ماه، تقریبا همیشه آنتی‌بیوتیک دریافت می‌کنند چون در این سن، کودکان به‌طور کامل واکسینه نشده‌اند. عوارض ناشی از عفونت گوش هنگامی در نوزادان زیر ۶ ماه رخ می‌دهد که این بیماری شدید باشد. باکتری‌های گیرافتاده در پشت پرده گوش می‌توانند به سایر قسمت‌های بدن گسترش یافته و باعث عفونت‌های جدی شوند؛ بنابراین تجویز آنتی‌بیوتیک ضروری است.
درمان عفونت گوش کودکان ۶ ماه تا ۲ سال
بهترین روش درمان عفونت گوش کودکان بین ۶ ماه تا ۲ سال این است که پزشک قبل از تجویز آنتی‌بیوتیک به‌مدت ۲ تا ۳ روز اجازه دهد بدن کودک با این بیماری مقابله کرده و آن را درمان کند. اگر کودک در این مدت تغییر در علائم نداشت و عفونت گوش پیشرفت کرد، پزشک می‌تواند آنتی‌بیوتیک تجویز کند.
درمان عفونت گوش کودکان بالای ۲ سال
در کودکان بالای ۲ سال که عفونت گوش شدیدی ندارند، احتمال دارد بیماری به‌خودی‌خود و بدون درمان برطرف شود. اگر عفونت گوش کودک بالای ۲ سال بعد از ۲ تا ۳ روز بهبود پیدا نکرد، پزشک متخصص اطفال آنتی‌بیوتیک تجویز می‌کند.
مدیریت و درمان خانگی عفونت گوش در کودکان چگونه است؟
برای مدیریت درد و درمان عفونت گوش کودکان در خانه به توصیه‌های زیر عمل کنید:
- کمپرس گرم را به‌مدت ۱۰ تا ۱۵ دقیقه روی گوش کودک قرار دهید.
- بدن کودک را هیدراته نگه دارید.
- در تخت‌خواب به او شیر ندهید.
- موقع شیر دادن سر کودک را بالا نگه دارید.
- موقع حمام کردن گوش کودک را بپوشانید.
- سر ساعت از آنتی‌بیوتیک‌ها استفاده کنید.
عفونت گوش در کودکان چقدر طول می‌کشد؟
عفونت گوش میانی اغلب خود‌به‌خود طی ۲ تا ۳ روز و حتی بدون درمان خاصی از بین می‌رود. پس از برطرف شدن عفونت، مایعی در گوش میانی وجود دارد که اگر بیشتر از ۳ ماه تخلیه نشود، نیاز به درمان بیشتر خواهد بود.
چطور از عفونت گوش کودکان پیشگیری کنیم؟
برای جلوگیری از عفونت گوش کودکان راهکارهای زیر را دنبال کنید:
- هنگام حمام و شنا از گوش‌گیر استفاده کنید.
- بعد از حمام و شنا، گوش کودک را کاملا خشک کنید.
- هرگز از گوش‌پاک‌کن پنبه‌ای در داخل مجرای گوش کودک استفاده نکنید.
- سیگار نکشید و کودک را در معرض دود سیگار قرار ندهید.
- به کودک واکسن آنفولانزا بزنید.
- به کودک واکسن ۱۳ ظرفیتی پنوموکوک مزدوج (PCV13) بزنید.
- موقع شیردادن به کودک، سر او را بالا بگیرید.
- هرگز موقع چرت زدن یا خواب شب، شیشه شیر کودک را در کنارش قرار ندهید.
- دست‌های خود و کودک را مرتب بشویید.
- بهتر است کودک تا ۶ماهگی فقط با شیر مادر تغذیه شود تا احتمال ابتلای او به عفونت گوش کاهش پیدا کند.
عوارض عفونت گوش در کودکان چیست؟
عوارض عفونت گوش در کودکان می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
از دست دادن شنوایی
از دست دادن شنوایی در کودکانی که به عفونت گوش مبتلا می‌شوند، معمولا موقتی است اما ممکن است پرده گوش یا ساختار‌های گوش میانی آسیب ببینند و گاهی این آسیب‌ها دائمی هستند.
سرایت عفونت به بافت‌های مجاور
یکی از عوارض شایع عفونت گوش در کودکان، سرایت عفونت به بافت‌های مجاور مانند عفونت استخوان ماستوئید است که به تخلیه گوش میانی کمک می‌کند.
پارگی پرده گوش
پارگی پرده گوش یکی از عوارض عفونت گوش در کودکان است که در برخی موارد برای ترمیم آن به جراحی نیاز است.
تاخیر در گفتار یا رشد
در صورتی که کودکان بارها به عفونت گوش مبتلا شوند ممکن است به‌دلیل اختلال شنوایی، تاخیر در گفتار یا رشد را تجربه کنند.
چه زمانی از پزشک کمک بگیریم؟
علائم و نشانه‌های عفونت گوش می‌تواند نشان‌دهنده چندین بیماری دیگر نیز باشد؛ بنابراین تشخیص دقیق و درمان عفونت گوش در کودکان مهم است. اگر کودک شما هر یک از شرایط زیر را دارد، به پزشک متخصص گوش و حلق و بینی مراجعه کنید:
- علائم عفونت گوش کودک بیشتر از ۱ روز طول کشیده است.
- علائم عفونت گوش در کودک کمتر از ۶ ماه مشاهده شده است.
- کودک گوش درد شدیدی دارد.
- نوزاد یا کودک بعد از سرماخوردگی یا سایر عفونت‌های دستگاه تنفسی فوقانی، تحریک‌پذیر و بی‌‌خواب شده است.
- ترشح مایع، چرک یا حتی مایع خونی در گوش کودک مشاهده کرده‌اید.
کلام آخر دکترساینا
عفونت گوش در کودکان بنابه‌دلایل مختلفی رخ می‌دهد که از جمله مهم‌ترین آن‌ها می‌تواند ابتلا به سرماخوردگی، آنفولانزا و آلرژی باشد. چون عامل اصلی این عفونت، باکتری‌ها و ویروس‌ها هستند، لازم است بیشتر مراقب سلامت کودک خود باشید و توصیه‌هایی که در این مقاله ارائه شدند را اجرا کنید. باتوجه‌به اینکه علائم عفونت گوش نوزادان و کودکان ممکن است با برخی از بیماری‌های دیگر اشتباه گرفته شود، برای تشخیص دقیق بیماری می‌توانید از پزشکان دکترساینا مشاوره دریافت کنید.
سؤالات متداول
۱. بهترین آنتی بیوتیک برای عفونت گوش کودکان چیست؟
سفالکسین، آموکسی‌سیلین، آزیترومایسین و اریترومایسین از جمله بهترین آنتی‌بیوتیک‌ها برای درمان عفونت گوش کودکان هستند.
۲. عفونت گوش در کودکان چقدر شایع است؟
طبق آمار معمولا از هر ۶ کودک، ۵ کودک دچار عفونت گوش می‌شوند. این بیماری تا ۳ سالگی کودکان بسیار شایع است.
۳. علت عفونت مکرر گوش در کودکان چیست؟
تجمع مایع و مخاط در پشت پرده گوش کودکان و عدم تخلیه درست آن توسط شیپور استاش مهم‌ترین عامل عفونت مکرر گوش کودکان و نوزادان است.
۴. عوارض عفونت گوش در کودکان چیست؟
از دست دادن شنوایی، پارگی پرده گوش، سرایت عفونت به بافت‌های مجاور و تاخیر در گفتار و رشد از جمله عوارض عفونت گوش کودکان است.
منابع
اطلاعات این مقاله صرفاً برای افزایش آگاهی شماست. به‌هیچ‌عنوان بدون مشورت با پزشک اقدام به خوددرمانی نکنید.
