سایکوسوماتیک چیست؟ بیماری‌هایی با منشأ روانی اما علائم جسمی

«همه‌ش به‌خاطر استرسه». کافی است به هر کسی از دوست و آشنا گرفته تا فروشنده سوپرمارکت بگویید فلان درد را دارم تا همین جمله را در پاسخ به شما بگوید. شاید بارها به آن خندیده باشید و بگویید چه ربطی دارد؛ اما از نظر علمی کاملا درست است. بسیاری از بیماری‌های جسمی هستند که استرس و پریشانی روانی می‌توانند آنها را تشدید کنند. این بیماری‌ها در دسته اختلال روان‌تنی یا سایکوسوماتیک قرار می‌گیرند. اگر برایتان جالب است که بدانید سایکوسوماتیک چیست و استرس چه نقشی در بیماری‌های جسمی دارد، پیشنهاد می‌کنیم این مقاله بسیار مهم را بخوانید.

سایکوسوماتیک یا اختلال روان‌تنی چیست؟

اختلال روان‌تنی (Psychosomatic) همه انواع بیماری‌های جسمی را که به‌دلیل استرس و پریشانی ایجاد یا بدتر می‌شوند در بر می‌گیرد. استرس از بسیاری جهات بر بدن ما تأثیر می‌گذارد و می‌تواند در ایجاد و تشدید چندین بیماری جسمی، از بیماری قلبی گرفته تا اگزما، نقش داشته باشد. برای مثال، وقتی امتحان مهمی دارید و اضطراب شدیدی وجودتان را پر کرده است، احساس دل‌پیچه یا سردرد هم سراغتان می‌آید. این موضوع نشان‌دهنده ارتباط مستقیم بین روان و بدن است.

نکته: روانی (Psycho) شامل هرچیزی است که مربوط به ذهن باشد و جسمی (Somatic) شامل هرچیزی است که به بدن مرتبط باشد.

مدیریت استرس می‌تواند تا حد زیادی به مدیریت اختلالات روان‌تنی کمک کند. متأسفانه یک تصور نادرست رایج وجود دارد که می‌گوید اختلال سایکوسوماتیک فقط به ذهن مربوط است و خیالی است؛ درحالی‌که علائم روان‌تنی واقعی هستند و مانند هر بیماری دیگری نیاز به درمان دارند. چیزی که مانع از پیگیری درمان می‌شود، انگ اجتماعی فراگیر درباره بیماری روان‌تنی است.

چه بیماری‌هایی تحت‌تأثیر سایکوسوماتیک هستند؟

بدن ما بسیار پیچیده است؛ به همین دلیل پژوهشگران بر سر این موضوع اختلاف‌نظر دارند که کدام‌یک از بیماری‌ها واقعا نتیجه استرس و پریشانی هستند. دلیلش این است که بیشتر بیماری‌ها به‌خاطر عوامل متعددی ایجاد می‌شوند و به‌سختی می‌توان گفت کدام بیماری فقط به‌دلیل استرس به وجود آمده است.

در گذشته، برخی پزشکان بر این باور بودند که استرس بیماری‌هایی مانند سل و زخم معده را ایجاد می‌کند. در تحقیقات علمی امروزی این مسئله رد شده است و می‌دانیم که بیماری سل به‌خاطر وجود باکتری مایکوباکتریوم توبرکلوزیس به وجود می‌آید و علت زخم معده عفونت ناشی از هلیکوباکتر پیلوری است!

بااین‌حال، برخی بیماری‌های جسمی که عوامل روان‌تنی در آنها نقش دارد و استرس باعث بدتر شدن آنها می‌شود عبارت‌اند از:

• آرتروز و سایر اختلالات التهابی؛
• دیابت؛
• فیبرومیالژیا؛
• بیماری قلبی؛
• فشار خون بالا؛
• سندرم روده تحریک‌پذیر (IBS) و سایر مشکلات گوارشی؛
• چاقی؛
• سردردهای تنشی؛
• تشنج؛
• اختلالات خواب؛
• انواع مختلف مشکلات پوستی مانند پسوریازیس و اگزما.

دقت کنید که منظور از روان‌تنی‌بودن این بیماری‌ها این است که هم ذهن و هم بدن را درگیر می‌کنند، نه اینکه صرفا به‌خاطر مشکلات روحی و استرس به وجود آمده‌اند. برای مثال، اگر افسردگی داشته باشید و استرس شدید یا مزمن سیستم بدنی شما را ضعیف کرده باشد، ممکن است به‌خوبی غذا نخورید یا از خود مراقبت نکنید که می‌تواند باعث مشکلات جسمی شود.

گاهی اوقات اصطلاح بیماری روان‌تنی زمانی استفاده می‌شود که علائم جسمی وجود داشته باشند اما هیچ بیماری جسمی خاصی در شما پیدا نشود. برای نمونه، درد قفسه‌سینه‌تان ممکن است ناشی از استرس باشد بدون اینکه بیماری قلبی یا بیماری دیگری داشته باشید.

تفاوت بین اختلال روان‌تنی و اختلال علائم جسمی چیست؟

اختلال روان‌تنی و اختلال علائم جسمی هر دو شامل ترکیبی از مشکلات روانی و علائم یا بیماری‌های جسمی هستند؛ اما روابط علت و معلولی آنها متفاوت است.

اختلال علائم جسمی (Somatic symptom disorder) زمانی اتفاق می‌افتد که شما تمرکز شدیدی بر علائم جسمی مانند درد دارید که باعث می‌شود در عملکرد روزانه خود با مشکل مواجه شوید یا مدام احساس پریشانی و اضطراب کنید. این وضعیت حدود پنج تا هفت درصد از جمعیت را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد. در این وضعیت فرد علائمی را نشان می‌دهد که نمی‌توان آنها را به یک بیماری پزشکی مرتبط دانست. این در حالی است که اختلال روان‌تنی زمانی اتفاق می‌افتد که استرس شرایط جسمی شما را بدتر کند.

راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی، ویرایش پنجم (DSM-5) و انجمن روانپزشکی آمریکا (APA) اختلال علائم جسمی را به‌عنوان یک بیماری می‌شناسند اما اختلال روان‌تنی را در دسته بیماری‌ها قرار نمی‌دهند.

تفاوت درد روان‌زاد با درد روان‌تنی

درد روان‌زاد (Psychogenic Pain) و درد روان‌تنی هر دو علائم و نشانه‌های جسمی را توصیف می‌کنند، اما معنای آنها کمی متفاوت است:

درد روان‌زاد ناشی از اختلالات روانی یا مسائلی مانند استرس روانی یا عاطفی است. به عبارت دیگر، مشکلات روانی منشأ اصلی درد هستند. درد روان‌تنی منبع جسمانی شناخته‌شده‌ای دارد، اما مسائل روانی مانند اضطراب در نحوه پیشرفت درد نقش دارند. برای مثال، شما یک اختلال غدد درون‌ریز دارید که افسردگی آن را تشدید می‌کند. البته در بیشتر موارد هردو آنها را یکی در نظر می‌گیرند زیرا مرز بین آنها بسیار باریک است.

علائم سایکوسوماتیک

علائم اختلال روان‌تنی بسته به بیماری جسمی زمینه‌ای متفاوت است. برای مثال اگر دیابت دارید، استرس ممکن است سطح قند خون شما را افزایش دهد یا مدیریت آن را دشوارتر کند. استرس و اضطراب می‌توانند در صورت داشتن مشکلات گوارشی باعث تشدید بیماری شوند و به اسهال، نفخ، یبوست یا ناراحتی شکمی بینجامند.

دانستن علائم بیماری روان تنی می‌تواند به کاهش اثرات استرس بر سلامت شما کمک کند. این علائم را به چند دسته تقسیم کرده‌ایم:

علائم عمومی روان تنی

• درد قفسه سینه یا احساسی مانند تپش قلب؛
• خستگی یا مشکل در خواب و بی‌خوابی؛
• فشار خون بالا؛
• درد و کوفتگی عضلات؛
• سردرد و سرگیجه؛
• لرزش یا رعشه؛
• تنش عضلانی یا قفل‌شدن فک؛
• اختلال عملکرد جنسی؛
• مشکلات معده یا گوارشی؛
• تغییر در اشتها؛
• سیستم ایمنی ضعیف.

علائم روان‌تنی براساس جنسیت

علائم روان‌تنی می‌تواند بین زن و مرد متفاوت باشد. برای مثال، زنان اغلب هنگام استرس علائمی مانند خستگی (با وجود خواب کافی)، تحریک‌پذیری، نفخ شکم و تغییراتی در قاعدگی دارند. علائم استرس در مردان بیشتر شامل درد قفسه‌سینه، افزایش فشار خون و تغییرات در میل جنسی است.

علائم روان‌تنی براساس سن

علائم و نشانه‌های استرس بر اساس سن متفاوت است. کودکان اغلب استرس را به‌صورت فیزیکی نشان می‌دهند چون هنوز نمی‌دانند با چه جملاتی باید احساسات خود را بیان کنند. برای نمونه، کودکی که در مدرسه دوران سختی را سپری می‌کند، ممکن است به‌شکل مداوم دل‌درد یا سردرد داشته باشد.

در دوران نوجوانی به‌ویژه در دوره‌های تغییرات هورمونی، علائم روان‌تنی بیشتر به افسردگی شباهت پیدا می‌کند. بااین‌حال، اغلب بزرگ‌سالان این علائم را به اضطراب دوره نوجوانی یا دوره بحران نسبت می‌دهند. درحالی‌که افسردگی نوجوانان نباید معمولی و غیرجدی تلقی شود.

در بزرگ‌سالان مسن علائم روان‌تنی شامل افسردگی است زیرا با انزوا، غم و مشکلات سلامتی مختلفی دست‌وپنجه نرم می‌کنند. این موضوع به تشدید بیماری‌های جسمی آنها می‌انجامد.

علل اختلال روان تنی

پژوهشگران مکانیزم‌های دقیق استرس را به‌طور کامل درک نکرده‌اند اما می‌دانند که استرس و افسردگی می‌توانند به‌صورت درد و بیماری جسمی ظاهر شوند. این یک فرایند پیچیده است. کسی که استرس دارد و نمی‌تواند احساسات خود را تخلیه کند، در نهایت به نقطه شکست عاطفی می‌رسد. این ممکن است به علائم جسمی یا شروع یک دوره افسردگی اساسی منجر شود.

برخی افراد از نظر احساسی و فیزیولوژیکی نسبت به استرس حساس‌تر هستند. به همین دلیل احتمال ابتلا به اختلالات روان‌تنی در آنها بیشتر است. استرس باعث می‌شود تغییرات زیر در بدن شما ایجاد شود که به اختلال روان‌تنی می‌انجامد:

• تغییر در تعادل سیستم عصبی خودکار از کنترل پاراسمپاتیک (استراحت) به کنترل سمپاتیک (جنگ یا گریز)؛
• تغییر در محور هیپوتالاموس/ هیپوفیز/ آدرنال (HPA). این همان سیستم غدد درون‌ریز است که تعادل هورمون‌ها را در پاسخ به استرس تنظیم می‌کند؛
• افزایش فشار خون، ضربان قلب و تنفس؛
• افزایش سطح گلوکز (قند) خون؛
• افزایش جریان خون به عضلات اسکلتی که باعث حرکت اندام‌های شما می‌شود؛
• افزایش التهاب؛
• کاهش فعالیت بازسازی بدن؛
• تغییر در فعالیت گوارشی؛
• کاهش جریان خون به قشر جلوی مغز که مسئول عملکردهای اجرایی مانند تمرکز، کنترل تکانه و تنظیم هیجانی است.

بیشتر افراد می‌توانند از نظر جسمی و روحی دوره‌های کوتاه استرس را تحمل کنند. بااین‌حال، برخی دیگر به‌شکل طبیعی نسبت به استرس واکنش بیشتری نشان می‌دهند. این استرس مزمن یا شدید باعث فرسودگی بدن و ذهن می‌شود؛ زیرا فرایندهای بدنی به‌شکل مکرر دستخوش تغییرات می‌شوند و فرقی نمی‌کند چقدر طول بکشند، ممکن است به سیستم‌های بدن آسیب برسانند.

استرس همچنین می‌تواند سیستم ایمنی شما را به خطر بیندازد. برای مثال، وقتی تحت فشار هستید، بیشتر به سرماخوردگی، آنفولانزا یا سایر بیماری‌ها و عفونت‌ها مبتلا می‌شوید و ممکن است مدت‌زمان بیشتری طول بکشد تا بهبود یابید.

عوامل دیگری که باعث می‌شود در برابر اختلالات روان‌تنی و اثرات استرس آسیب‌پذیرتر باشید، عبارت‌اند از:

• ژنتیک؛
• ویژگی‌های شخصیتی؛
• عوامل محیطی و بیولوژیکی.

عوارض اختلال روان‌تنی در افراد

اختلال روان تنی عوارض مهمی بر جسم و روان و عملکرد شما دارد. برخی از پیامدهایی که به‌دلیل اختلال روان تنی ممکن است برایتان رخ دهند عبارت‌اند از:

عوارض جسمی

وقتی به‌شکل مداوم استرس دارید و درنتیجه آن علائمی در بدن شما ظاهر می‌شود، بعد از مدتی این علائم بیماری‌های جدی ایجاد می‌کنند یا اینکه باعث تشدید آنها می‌شوند. از پیامدهای جسمانی اختلالات روان تنی می‌توان به دردهای مزمن مثل میگرن، مشکلات گوارشی، بیماری‌های قلبی عروقی، مشکلات پوستی، اختلالات تنفسی مثل تنگی نفس، خستگی مزمن و اختلالات خواب اشاره کرد.

توجه کنید علائم با عوارض فرق دارند. وقتی شما دائما استرس دارید و بابت آن سردرد می‌گیرید، این نشانه‌ای از اختلال روان‌تنی است. وقتی این مشکل بارها برایتان پیش می‌آید و بعدها سردردتان به میگرن تبدیل می‌شود، میگرن پیامدی از اختلال روان‌تنی شماست.

عوارض روانی

از پیامدهای روانی اختلال روان تنی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• افسردگی و اضطراب: علائم جسمی ناشی از روان تنی چرخه معیوبی با اضطراب و افسردگی ایجاد می‌کنند و باعث تشدید آنها می‌شوند؛
• کاهش اعتمادبه‌نفس: ناتوانی در مدیریت علائم جسمی می‌تواند احساس ناکارآمدی یا ناامیدی را تقویت کند؛
• وسواس درباره سلامتی: نگرانی مداوم درباره علائم جسمی که باعث چک‌کردن مداوم بدن یا مراجعه مکرر به پزشک می‌شود؛
• تحریک‌پذیری: استرس ناشی از علائم جسمی می‌تواند باعث عصبانیت یا تحریک‌پذیری شود.

عوارض اجتماعی و عملکردی

برخی از پیامدهای اختلالات روان‌تنی از نظر اجتماعی و عملکردی شامل موارد زیر است:

• افت عملکرد شغلی یا تحصیلی: خستگی، درد یا مشکلات تمرکز ناشی از اختلالات روان‌تنی می‌توانند بهره‌وری را کاهش دهند؛
• انزوای اجتماعی: ممکن است به‌دلیل شرم از علائم یا خستگی از توضیح آن‌ها، از تعاملات اجتماعی دوری کنید؛
• مشکلات خانوادگی: علائم مزمن می‌توانند روابط با اعضای خانواده یا دوستان را تحت‌تأثیر قرار دهند؛
• کاهش کیفیت زندگی: محدودیت در فعالیت‌های روزمره، تفریحات یا ورزش به دلیل علائم جسمی و روانی.

اختلال روان‌تنی چگونه تشخیص داده می‌شود؟

هیچ معیار خاصی وجود ندارد که پزشکان برای تشخیص اختلال روان‌تنی از آن استفاده کنند. وقتی برای علائم جسمی‌تان به پزشک مراجعه می‌کنید، طبیعی است که آنها ابتدا به‌دنبال علل جسمی می‌گردند. اگر بیماری جسمی دارید که استرس می‌تواند بر آن تأثیر بگذارد، مانند بیماری قلبی یا مشکلات دستگاه گوارش، ممکن است از شما درباره سطح استرس شما بپرسند تا ببینند آیا می‌تواند بر آن تأثیری داشته باشد یا نه؛ درحالی‌که اگر هیچ علتی مشخص نباشد، تشخیص و درمان تا حدودی دشوار می‌شود.

ممکن است احساس کنید که پزشک علائم شما را جدی نمی‌گیرد، فکر می‌کند که شما آنها را از خودتان می‌سازید یا نگرانید بگوید: «همه اینها در ذهن شماست». مطمئن باشید این‌طور نیست. پزشک حرفه‌ای به یافتن منبع علائم شما اهمیت می‌دهد و می‌خواهد بداند چطور بهترین درمان را برای آن پیدا کند.

به پزشک فرصت دهید تا علت اصلی را بیابد

به پزشکتان اعتماد کنید. به یاد داشته باشید که خود استرس ذهنی است. بنابراین، این فقط شما هستید که می‌توانید تعیین کنید وجود دارد یا نه و اگر بله، چقدر شدید است. هنگامی که قادر به یافتن علت جسمی واضحی برای درد خود نیستید، پزشک ممکن است از شما بپرسد که از نظر عاطفی چه احساسی دارید. شاید هم از پرسش‌نامه‌هایی برای درک استرس شما و چگونگی تأثیر آن بر زندگی‌تان استفاده کند. او امیدوار است که اگر منبع استرس قابل‌شناسایی باشد، بتوان درست مانند یک آسیب یا بیماری جسمی آشکار آن را درمان کرد. احتمال دارد استراتژی‌هایی برای مدیریت استرس توصیه کند تا بتوانید تأثیر آن را بر علائم خود کاهش دهید.

بنابراین، وقتی پزشک درباره استرس در زندگی شما سؤال می‌کند، منظورش این نیست که درد شما واقعی نیست. علائم جسمی ناشی از استرس بسیار واقعی هستند اما مکانیزم ایجاد آنها متفاوت از مثلا شکستگی استخوان است.

درمان‌های تلفیقی روانی‌جسمی

هر بیماری جسمی که استرس ممکن است در ایجاد یا بدترشدن آن نقش داشته باشد، درمان خاص خودش را دارد. بااین‌حال، پزشک شما ممکن است درمان‌هایی را برای مدیریت استرس شما به‌طور شخصی توصیه کند که با شرایط فردی خودتان سازگار باشد. این درمان‌ها عبارت‌اند از:

• روان‌درمانی مانند درمان شناختی‌رفتاری؛
• درمان مبتنی بر ذهن‌آگاهی؛
• تجویز داروهایی مانند داروهای ضد افسردگی یا ضد اضطراب.

در فرایند درمان ممکن است پزشک صلاح بداند شما را به روان‌پزشک یا روان‌شناس ارجاع دهد و از شما بخواهد به‌شکل منظم معایناتی را در این دوران انجام دهید.

البته ارجاع به یک روان‌درمانگر بدان معنا نیست که علائم جسمی شما فقط به درمان روان‌شناختی نیاز دارد. یادگیری نحوه مدیریت مؤثر استرس مهم است اما زمان زیادی می‌طلبد. در این میان، پزشک نمی‌تواند منتظر بماند تا زمانی که استرس‌تان رفع می‌شود درد بکشید. بنابراین، ممکن است درد جسمی و سایر علائم شما را با دارو، درمان ذهن‌آگاهی یا درمان شناختی‌رفتاری درمان کند.

یک مثال عملی

تصور کنید گردن‌درد دارید و این درد با استرس بدتر شده است. یادگیری مقابله با محرک‌های استرس‌زا مطمئنا می‌تواند به تسکین آن کمک کند اما درد واقعی است. اگرچه استرس ممکن است در مغز شما شروع شود، مواد شیمیایی خاصی مانند کورتیزول را آزاد می‌کند که باعث التهاب در عضلات گردن شما می‌شوند. این درد جسمانی و واقعی است؛ پس باید در کنار مدیریت استرس، با داروهای مسکن آن را برطرف کرد.

برای درک بهتر این موضوع، بیماری روان تنی را مانند رودخانه‌ای در نظر بگیرید که پس از شکستن سد، طغیان می‌کند. راه مؤثر برای جلوگیری از طغیان بیشتر این است که سد را تعمیر کنید. بااین‌حال، آیا نباید همزمان با تعمیر سد، برای طغیانی که قبلا اتفاق افتاده است چاره‌ای بیندیشید؟

مقابله با استرس برای درمان روان تنی

انواع مختلفی از استرس وجود دارد. استرس مثبت که به‌عنوان استرس مفید نیز شناخته می‌شود، باعث می‌شود زندگی‌تان جالب و نشاط‌آور باشد. این همان چیزی است که باعث می‌شود انگیزه داشته باشید و صبح‌ها از خواب بیدار شوید. همان استرسی است که از هیجان سوارشدن در ترن هوایی دارید و از آن لذت می‌برید. هنگام تکمیل یک پروژه هم همین استرس مثبت است که هیجان و رضایت به شما می‌بخشد.

بااین‌حال، استرس منفی یا بد هم داریم که به‌خاطر یک تغییر بزرگ در زندگی، فقدان یا سایر عوامل استرس‌زای دردآور اتفاق می‌افتد. همان‌طور که استرس خوب تجربه شیرینی در ذهن شما باقی می‌گذارد، استرس بد هم در ذهن و بدن شما احساساتی ایجاد می‌کند. وقتی بتوانید منابع اصلی استرس خود را شناسایی کنید، می‌توانید مکانیزم‌های مقابله با آن را یاد بگیرید. اولین و مهم‌ترین آنها این است که از سرکوب احساسات خود خودداری کنید. دوم، از استراتژی‌های ناسالم فاصله بگیرید. برای مثال، مصرف بیش‌ازحد الکل به‌هیچ‌وجه راه سالمی برای مقابله با استرس نیست.

روش‌های سالم برای مقابله با استرس

روش‌های فراوانی برای مقابله سالم با استرس وجود دارد؛ فقط باید آن را پیدا کنید که برای شما بهتر است. در اینجا چند ایده برای شروع کار آورده‌ایم:

• با دیگران و خودتان صادق باشید؛
• با دیگران و خودتان مهربان باشید؛
• اگر دوست یا شخصی در زندگی دارید که قابل‌اعتماد است از او کمک بگیرید؛
• یک رژیم غذایی متعادل داشته باشید؛
• به‌شکل منظم ورزش کنید؛
• راه‌های سرگرم‌کننده برای رفع استرس پیدا کنید (مثلا باشگاه یا کلاس رقص)؛
• کینه‌ها، الگوهای فکری یا روابطی را که برای شما ناسالم یا منفی هستند، رها کنید؛
• برای فعالیت‌های تفریحی که از آنها لذت می‌برید، وقت بگذارید؛
• اگر در موقعیت استرس‌زایی هستید، بیشتر از قبل استراحت کنید؛
• تکنیک‌های آرامش مثل مدیتیشن یا روش‌های آرام‌سازی پیشرونده عضلانی را یاد بگیرید؛
• فضای آرامش‌بخشی برای خواب ایجاد کنید؛
• به یک گروه پشتیبانی بپیوندید.

به یاد داشته باشید هیچ دو نفری نمی‌توانند واکنش مشابهی در موقعیت‌های استرس‌زا نشان دهند. باید به روش خودتان با استرس برخورد کنید. اول بفهمید استرس چه تأثیری از نظر احساسی و جسمی بر شما می‌گذارد و بعد روش‌های سالم و مؤثری را برای مدیریت آن پیدا کنید.

پیشگیری از اختلال روان تنی

برخی از افراد از نظر ژنتیکی نسبت به استرس حساس‌تر هستند. در این زمینه هیچ‌کاری نمی‌توانید برای جلوگیری از اثرات روان‌تنی انجام دهید. بااین‌حال، استراتژی‌هایی برای کاهش و مدیریت استرس وجود دارد که ممکن است به شما در پیشگیری یا کاهش علائم جسمی یک بیماری کمک کند. برای نمونه، راهکارهای زیر را امتحان کنید:

• نقش استرس را در بیماری‌های سایکوسوماتیک جدی بگیرید؛
• درباره آنچه می‌توانید و نمی‌توانید کنترل کنید، واقع‌بین باشید؛
• برای افزایش آگاهی از افکار و احساسات خود، خاطرات روزانه بنویسید؛
• مصرف الکل را محدود کنید و از سیگارکشیدن و سایر موادمخدر خودداری کنید؛
• وزن خود را در محدوده سالم نگه دارید.

حمایت خانواده و عزیزان شما در این میان می‌تواند تا حد زیادی کمک‌کننده باشد. بنابراین از آنها کمک بخواهید.

چه زمانی باید برای اختلال روان‌تنی به پزشک مراجعه کنیم؟

استرس می‌تواند تأثیراتی بر بسیاری از بخش‌های بدن شما بگذارد. بنابراین، اگر استرس مزمن یا شدیدی دارید، به‌ویژه زمانی که به بیماری جسمی مزمنی مانند بیماری قلبی یا دیابت هم مبتلا هستید، باید به پزشک مراجعه کنید. اگر نمی‌دانید به پزشک چه بگویید، این سؤالات را از او بپرسید:

• آیا دلیلش می‌تونه استرس باشه؟
• استرس روی بیماری‌ام تأثیر می‌ذاره؟ چه‌جوری؟
• ممکنه استرس مزمنی که دارم، باعث بشه به بیماری‌های دیگه‌ای مبتلا بشم؟
• چطور می‌تونم استرسم رو مدیریت کنم؟
• به‌نظرتون باید به روان‌پزشک یا روان‌شناس مراجعه کنم؟
• چه‌جوری بیماری‌ام رو بهتر مدیریت کنم؟

سؤالات متداول