ترس از تاریکی یا نیکتوفوبیا؛ از علت تا درمان

ترس از تاریکی یا نیکتوفوبیا (Nyctophobia) ترس شدید از تاریکی یا شب است که می‌تواند با علائم شدید اضطراب و افسردگی همراه باشد. این ترس زمانی مسئله‌ساز است که بیش‌ازحد و غیرمنطقی باشد و زندگی روزمره‌ی فرد را مختل کند.

ترس از تاریکی اغلب در دوران کودکی شروع می‌شود و به‌عنوان بخشی از فرایند رشد طبیعی در نظرگرفته می‌شود. این نوع فوبیا اغلب به دلیل عدم وجود محرک دیداری در شب است. اگر ترس از تاریکی بر روند زندگی و الگوی خواب تأثیر مخرب داشته باشد باید به پزشک متخصص مراجعه شود.

علت ترس از تاریکی چیست؟

ترس از تاریکی می‌تواند ریشه در روند تکاملی داشته باشد (شکارچیان اغلب در شب شکارمی‎کنند). ترس معمولاً ناشی از خود تاریکی نیست؛ بلکه به علت افکار منفی است که در تاریکی رخ می‌دهد.

در تاریکی احساس امنیت کمتر است و به دلیل آن‌که بینایی کامل نیست و نمی‌توان اطراف را به درستی بررسی کرد، سایر حواس تقویت می‌شوند. معمولاً افراد به‌دلیل‌اینکه محیط اطراف خود را به‌درستی نمی‌بینند دچار ترس شدید از تاریکی می‌شوند.

قرار گرفتن در معرض تاریکی توانایی مغز را در درک سایر حواس دچار چالش می‌کند و این می‌تواند عامل مهمی برای ترس از تاریکی باشد.

علائم ترس از تاریکی

علائم ترس از تاریکی شبیه سایر علائم فوبیاست. در ترس از تاریکی فرد دچار ترس شدید از تاریکی یا شب است که اغلب با اختلال در فعالیت‌های روزمره، عملکرد مدرسه، عملکرد شغلی همراه است.

علائم جسمی نیکتوفوبیا

• مشکلات تنفسی
• سفتی یا درد قفسه‌ی سینه
• ضربان قلب تند
• احساس سوزش و لرزش بدن
• سرگیجه
• ناراحتی معده
• تعریق

علائم احساسی نیکتوفوبیا

• احساس اضطراب شدید
• نیاز به فرار از موقعیت
• احساس جدایی از خود و احساس غیرواقعی بودن
• ازدست‌دادن کنترل یا احساس دیوانگی
• حس مرگ یا از‌دست‌دادن هوشیاری
• حس ناتوانی در برابر ترس

اگر فرزندتان دچار ترس شدید از تاریکی است می‌توانید با روان‌شناس مشورت کنید.

دلایل فوبیای تاریکی در کودکان و نوجوانان

ترس از تاریکی در کودکان نوعی ترس رایج است. کودکان نوپا یا پیش‌دبستانی از مسائلی که توانایی کنترل یا فهمیدن آن را را ندارند می‌ترسند. کودکان قوه‌ی تخیل فعالی دارند که تمایز بین واقعیت و تخیل را برای آن‌ها سخت می‌کند.

به‌عنوان‌مثال، ممکن است فکر کنند که هیولایی در زیر تخت یا کمد آن‌ها پنهان شده و با خاموش شدن برق‌ها ظاهر می‌شود.

درصورتی‌که به ترس از تاریکی در کودک توجه نشود، این ترس می‌تواند باعث اختلال در خواب کودک شود. ترس کودک از تاریکی را باید با همدلی و درک آن مدیریت کنید. اولین قدم برای کمک به رهایی از ترس این است که ترس کودک را واقعی بدانید و آن را تمسخر نکنید.

درمان ترس از تاریکی

فوبیا همیشه نیاز به درمان ندارد؛ اما اگر ترس از تاریکی خواب شبانه یا فعالیت‌های فرد را مختل کند باید درمان شود.

در صورت داشتن علائمی مانند ترس شدید و غیرمنطقی، اجتناب از موقعیتی خاص به دلیل ترس یا ترسی که بیش از شش ماه طول بکشد حتماً باید به دنبال درمان باشید.

مواجهه‌درمانی

مواجهه‌درمانی یکی از روش‌های روان‌درمانی است که باید تحت نظر روان‌شناس انجام شود. در این روش فرد به‌مرور در معرض چیزی که از آن می‌ترسد قرار می‌گیرد؛ تاجایی‌که دیگر آن چیز باعث احساس اضطراب و وحشت نشود. فرد ممکن است از طریق تجسم موقعیت ترس یا قرار گرفتن در موقعیت واقعی با ترس مواجه شود.

درمان شناختی

این نوع درمان به فرد کمک می‌کند تا احساس اضطراب خود را شناسایی کند و افکار مثبت یا واقع‌بینانه‌تری را با آن جایگزین کند. برای درمان ترس از تاریکی، به فرد این آگاهی داده می‌شود که همیشه قرار گرفتن در تاریکی با خطر همراه نیست.

دارودرمانی

هنگامی‌که شدت ترس زیاد است، ممکن است لازم شود پیش از جلسات روان‌درمانی از درمان دارویی برای کاهش اضطراب استفاده شود. توجه داشته باشید که درمان دارویی تنها علائم را کاهش می‌دهد و علت زمینه‌ای ترس را درمان نمی‌کند.

چگونه بر ترس از تاریکی غلبه کنیم؟

• قبل از خواب مراقبه کنید: قبل از خواب در مکانی آرام به مراقبه بپردازید. بهتر است مصرف نوشیدنی‌های کافئین‌دار مانند قهوه را قبل از خواب ترک کنید. کافئین باعث فعال شدن سیستم عصبی و بالا رفتن ضربان قلب می‌شود.
• به‌تدریج اتاق خواب خود را تاریک کنید: خوابیدن در تاریکی، خواب آرام و عمیق‌تری ایجاد می‌کند. برای این کار لازم نیست که یک‌باره در تاریکی مطلق فرو روید. می‌توانید چراغ کنار تخت خود را روشن بگذارید و کمی بعد آن را خاموش کنید.
• ترس خود را به چالش بکشید: اگر در نیمه شب صدایی شنید که شما را نگران کرد بهتر است با آن روبرو شوید تا متوجه شوید که علت ترس واقعی نیست. باید قبل از احساس ترس واقعیت را بررسی کنید.

• فضای اتاق خود را دلپذیر کنید: برای مقابله با ترس از تاریکی می‌توانید فضای اتاق خود را تزیین کنید. با استفاده از رنگ‌های گرم فضای اتاق خود را شاد کنید. بهتر است اتاق خود را از هرج‌و‌مرج حفظ کنید.

کلام آخر دکترساینا

به‌خاطر داشته باشید که ترس از تاریکی یکی مسئله‌ی روان‌شناختی است که برخی از افراد با آن مواجه‌اند. نباید به‌خاطر ترس، احساس خجالت کرده یا خود را سرزنش کنید. مدیتیشن و تلقین می‌تواند به شما کمک کند بر ترس خود غلبه کنید. همچنین روان‌شناسان می‌توانند با تکنیک‌های درمانی خود کمک بسیاری کنند.