اپیزیوتومی یا برش زایمان طبیعی چیست؟

اپیزیوتومی یکی از روش‌های پزشکی است که در زمان زایمان طبیعی برای آسان‌تر شدن خروج نوزاد از واژن انجام می‌شود. در این عمل یک برش کوچک در ناحیه بین واژن و مقعد (پرینه) ایجاد می‌کنند تا از پاره‌شدن غیرقابل‌پیش‌بینی و کنترل‌نشده بافت‌های این ناحیه جلوگیری شود. این برش در زایمان طبیعی با هدف کاهش فشار و افزایش فضای لازم برای عبور نوزاد صورت می‌گیرد. در این مقاله با ضرورت، انواع، مزایا و عوارض این برش آشنا می‌شوید.

اپیزیوتومی چیست و چرا انجام می‌شود؟

اپیزیوتومی یک روش پزشکی است که در برخی موارد هنگام زایمان طبیعی برای کمک به خروج راحت‌تر نوزاد انجام می‌شود. در این روش، پزشک یا ماما برشی کوچک در ناحیه بین واژن و مقعد (پرینه) ایجاد می‌کند تا دهانه واژن کمی وسیع‌تر شود و نوزاد بتواند آسان‌تر از آن عبور کند. به‌طور معمول، این برش در مواردی انجام می‌شود که خطر پارگی شدید پرینه وجود دارد یا نیاز است نوزاد به‌سرعت به دنیا بیاید. در برخی موارد، اپیزیوتومی می‌تواند از ایجاد پارگی‌های شدید در پرینه جلوگیری کرده و به تسریع روند زایمان کمک کند.

به‌طور کلی، بیشتر مادرانی که اولین زایمان طبیعی‌شان را انجام می‌دهند، با پارگی، خراش یا اپیزیوتومی مواجه می‌شوند. بر اساس توصیه‌های موسسه ملی سلامت و مراقبت (NICE)، اپیزیوتومی در مواقعی انجام می‌شود که:

• نوزاد در وضعیت اضطرار بوده و لازم باشد تا زودتر او را از شکم مادر خارج کنند؛
• استفاده از فورسپس یا وانتوز (مکش) برای زایمان ضروری باشد؛
• خطر پارگی شدید در ناحیه مقعد وجود داشته باشد.

پس از اپیزیوتومی یا پارگی، برای ترمیم محل برش از بخیه‌هایی استفاده خواهد شد که خودبه‌خود جذب می‌شوند. با مراقبت مناسب، روند بهبودی طی چند هفته طی می‌شود و نیازی به مراجعه مجدد به بیمارستان برای کشیدن بخیه‌ها نخواهد بود.

چه زمانی اپیزیوتومی ضروری است؟

اپیزیوتومی همیشه در زایمان انجام نمی‌شود، اما در برخی شرایط خاص ضرورت پیدا می‌کند. این شرایط شامل موارد زیر است:

• زمانی که نوزاد در حالت اضطرار بوده و نیاز به زایمان سریع داشته باشد. به‌عنوان مثال، وقتی ضربان قلب نوزاد غیرعادی است.
• زمانی که زایمان طولانی شده و باعث خستگی و کم‌آبی کیسه آب مادر شود. در این حالت، مادر توان کنترل فشار را ندارد.
• زمانی که از فورسپس یا وانتوز (مکش) برای خروج نوزاد استفاده می‌شود. جهت کمک‌گرفتن از این روش، باید دهانه واژن سریع‌تر باز شود.
• زمانی که نوزاد در حالت نادرستی قرار گرفته باشد. به‌عنوان مثال، حالتی که نوزاد در موقعیت بریچ بوده یا شانه‌های او در لگن گیر کرده باشند.
• زمانی که نوزاد بزرگ بوده و نیاز به فضای بیشتری برای خروج از کانال زایمان داشته باشد.
• زمانی که مادر مدت زیادی تلاش کرده ولی موفق به زایمان طبیعی نشده است.
• زمانی که مادر بیماری جدی‌ای مانند بیماری قلبی داشته باشد، توصیه می‌شود که زایمان هرچه سریع‌تر انجام شود تا از بروز خطرات بیشتر جلوگیری کند.

در این شرایط، اپیزیوتومی به تسریع و تسهیل زایمان کمک می‌کند تا نوزاد و مادر با کمترین خطر ممکن، زایمان را پشت سر بگذارند.

پارگی طبیعی واژن بهتر است یا اپیزیوتومی؟

تحقیقات جدید نشان می‌دهند که بهتر است واژن یا پرینه به‌طور طبیعی پاره شود تا اینکه اپیزیوتومی صورت گیرد. در گذشته، متخصصان فکر می‌کردند که ایجاد یک برش جراحی می‌تواند به کشیدگی واژن کمک کرده و از پارگی‌های شدید جلوگیری کند. همچنین، تصور می‌شد که اپیزیوتومی می‌تواند از عوارضی مانند بی‌اختیاری ادرار و اختلالات کف لگن پیشگیری کند؛ اما تحقیقات اخیر نشان داده است که اپیزیوتومی نه‌تنها این عوارض را کم نمی‌کند، بلکه ممکن است باعث شود پارگی‌ها از حد پیش‌بینی‌شده فراتر بروند.

برش پرینه در زایمان طبیعی چگونه انجام می‌شود؟

انجام اپیزیوتومی یک فرایند به‌نسبت ساده است که در طی زایمان طبیعی صورت می‌گیرد. به‌طور کلی، فرایند انجام اپیزیوتومی به‌صورت زیر است:

• تزریق بی‌حسی: اگر تزریق استروئید اپیدورال (ESI) صورت گرفته باشد، پزشک یا ماما بی‌حسی موضعی به ناحیه پرینه تزریق می‌کند تا از احساس درد جلوگیری شود. درصورت تزریق اپیدورال، ممکن است نیازی به بی‌حسی اضافی نباشد.
• ایجاد برش: زمانی که نوزاد در حال خروج و سر او در دهانه واژن قرار دارد، پزشک یا ماما از قیچی مخصوص اپیزیوتومی برای ایجاد برش استفاده می‌کند. به‌طور معمول، برش به‌صورت مورب از قسمت پشتی واژن به‌‌سمت خارج و یکی از طرفین انجام می‌شود.
• تولد نوزاد: پس از انجام برش، نوزاد به دنیا می‌آید و سپس جفت خارج می‌شود.
• بخیه‌زنی: پزشک با استفاده از بخیه‌های قابل‌جذب، بافت‌ها و عضلات آسیب‌دیده را ترمیم می‌کند. او همچنین میزان پارگی و وجود هرگونه عارضه را ارزیابی خواهد کرد.

این روش زایمان را راحت‌تر کرده و از بروز عوارض جدی جلوگیری می‌کند.

انواع اپیزیوتومی چیست؟

اپیزیوتومی‌ها به دو نوع اصلی تقسیم می‌شوند:

• برش میانه (Median یا Midline): این نوع برش عمودی (به‌ سمت بالا و پایین) از دهانه واژن آغاز شده و به‌‌سمت مقعد گسترش می‌یابد. ایجاد این نوع برش آسان‌تر است، اما خطر پارگی به اسفنکتر مقعد یا راست‌روده را افزایش می‌دهد.
• برش میانه‌جانبی (Mediolateral): این نوع برش به‌صورت زاویه‌دار یا مورب انجام می‌شود. برش از دهانه واژن آغاز شده و با زاویه ۴۵ درجه ادامه می‌یابد. این نوع برش کمتر به‌سمت اسفنکتر مقعد و راست‌روده گسترش می‌یابد. معایب برش‌های میانه‌جانبی شامل دشواری در ترمیم، خون‌ریزی بیشتر و ناراحتی در دوران بهبودی است.

این نکته را به یاد داشته باشید که اگر به اپیزیوتومی نیاز داشته باشید، معمولاً برش یا بخیه زدن آن را حس نخواهید کرد.

درجات اپیزیوتومی چیست؟

درجات اپیزیوتومی براساس پارگی‌های پرینه توصیف می‌شوند و به شدت پارگی ربط دارند. درجات اپیزیوتومی به شرح زیر است:

• درجه اول: یک پارگی کوچک که تنها شامل لایه داخلی واژن است.
• درجه دوم: یک پارگی که از لایه داخلی واژن عبور کرده و به بافت‌های زیرین واژن گسترش می‌یابد.
• درجه سوم: یک پارگی‌ که شامل لایه داخلی و بافت‌های واژن بوده و به اسفنکتر مقعد نیز گسترش می‌یابد.
• درجه چهارم: یک پارگی که شامل لایه داخلی واژن، بافت‌های واژن، اسفنکتر مقعد و راست‌روده است. این نوع پارگی شدیدترین نوع با بیشترین عوارض به‌ شمار می‌آید.

اکثر اپیزیوتومی‌هایی که در طول زایمان انجام می‌شوند، از نوع درجه دوم هستند، زیرا این نوع پارگی‌ها معمولاً به‌دلیل نیاز به ترمیم بافت‌های واژن و جلوگیری از آسیب‌های جدی‌تر در ناحیه پرینه انتخاب می‌شوند.

آیا برش پرینه در زایمان طبیعی دردناک است؟

در حین انجام اپیزیوتومی، شما هیچ دردی را احساس نمی‌کنید. پزشک متخصص زنان و زایمان از بی‌حسی موضعی استفاده می‌کند. این دارو به‌طور معمول به ناحیه پرینه (منطقه بین واژن و مقعد) تزریق می‌شود تا احساس درد را در آن ناحیه از بین ببرد. در برخی موارد، ممکن است تزریق استروئید اپیدورال (ESI) صورت گرفته باشد که در این صورت، احساس درد ندارید و نواحی زیر کمر را حس نمی‌کنید.

با این حال، باید انتظار داشته باشید که پس از کاهش تأثیر بی‌حسی، ممکن است درد و ناراحتی را احساس کنید. این ناراحتی معمولاً ناشی از روند ترمیم بافت‌ها و اثرات اپیزیوتومی است. مدت‌زمان و شدت این درد می‌تواند متفاوت باشد و به شرایط فردی شما و نوع اپیزیوتومی انجام‌شده بستگی دارد. به‌طور کلی، پزشکان داروهای مسکن یا توصیه‌هایی برای کاهش ناراحتی پس از زایمان را به شما توصیه می‌کنند.

مزایای انجام اپیزیوتومی چیست؟

انجام اپیزیوتومی در برخی از شرایط خاص می‌تواند مزایای قابل‌توجهی داشته باشد. از جمله آن‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• کاهش خطر پارگی پرینه: یکی از اصلی‌ترین مزایای اپیزیوتومی این است که می‌تواند خطر پارگی‌های شدید را کاهش دهد. در مواقعی که نوزاد در حال خروج از کانال زایمان است و احتمال دارد که پرینه (ناحیه بین واژن و مقعد) به‌شدت آسیب ببیند، پزشکان معمولاً تصمیم به انجام اپیزیوتومی می‌گیرند. این برش کنترل‌شده می‌تواند از پارگی‌های عمیق و غیرقابل کنترل جلوگیری کند: پارگی‌هایی که ممکن است نیاز به ترمیم‌های پیچیده و زمان‌بر داشته باشند.
• افزایش ایمنی مادر و نوزاد در طول زایمان: اگر پزشک یا ماما تصمیم به انجام اپیزیوتومی بگیرند، به این دلیل است که این عمل برای سلامت شما یا نوزاد ایمن‌ترین گزینه است. به‌عنوان مثال، در مواردی که نوزاد در وضعیت اضطراری قرار دارد و باید به‌سرعت به دنیا بیاید، اپیزیوتومی می‌تواند زمان زایمان را کاهش داده و خطرات ناشی از زایمان طولانی را کم کند.
• ایجاد فضای لازم برای ابزارهای زایمان: اپیزیوتومی در مواقعی که نیاز به استفاده از ابزارهای زایمانی مانند فورسپس یا وانتوز (مکش) وجود دارد، مفید است. در این موارد، برش می‌تواند به ایجاد فضای کافی برای استفاده از این ابزارها کمک کند.

به‌طور کلی، انجام اپیزیوتومی با هدف حفظ سلامت مادر و نوزاد انجام می‌شود و می‌تواند در شرایط خاص گزینه‌ای ایمن و مؤثر باشد.

خطرات اپیزیوتومی چیست؟

خطرات ناشی از اپیزیوتومی شامل عوارضی است که ممکن است پس از این عمل بروز کنند. برخی از این خطرات عبارت‌اند از:

• خون‌ریزی: پس از انجام اپیزیوتومی، ممکن است خون‌ریزی در ناحیه برش رخ دهد که در برخی موارد نیاز به درمان بیشتری دارد.
• عفونت: هر نوع جراحی، از جمله اپیزیوتومی، می‌تواند خطر عفونت را افزایش دهد. عفونت در محل برش ممکن است به عوارض جدی‌تری منجر شود. 
• درد حین رابطه‌ جنسی: برخی از زنان ممکن است پس از اپیزیوتومی با مشکلاتی در رابطه جنسی روبه‌رو شوند که می‌تواند به‌دلیل درد یا ناراحتی در ناحیه پرینه باشد.
• آسیب به اسفنکتر مقعد و راست‌روده: در مواردی ممکن است برش اپیزیوتومی به ناحیه اسفنکتر مقعد یا راست‌روده آسیب برساند که می‌تواند عوارض بیشتری ایجاد کند.
• زخم و اسکار: ممکن است محل برش به‌شکل اسکار بهبود یابد که در برخی افراد می‌تواند مشکلاتی را در آینده به‌وجود آورد.
• بی‌اختیاری ادراری: برخی زنان ممکن است پس از اپیزیوتومی دچار بی‌اختیاری ادراری شوند که می‌تواند به مشکلات روانی و اجتماعی منجر شود.
• زمان بهبودی طولانی: بهبودی پس از اپیزیوتومی به زمان و صبر زیادی نیاز دارد. باید مراقبت‌های پس از آن را جدی بگیرید.

مهم است به‌ یاد داشته باشید که عوارض ذکرشده می‌تواند در نتیجه یک پارگی طبیعی نیز بروز کند و بنابراین، هر دو گزینه، اپیزیوتومی و پارگی طبیعی، خطرات خاص خود را دارند.

آیا امکان جلوگیری از اپیزیوتومی وجود دارد؟

اپیزیوتومی‌ها همیشه انجام نمی‌شوند. پزشک شما معمولاً این روش را تنها درصورت ضرورت پیشنهاد می‌دهد. بنابراین، بهتر است قبل از زایمان با پزشک خود صحبت کنید و نگرانی‌هایتان در مورد این روش و تمایل به اجتناب از آن را مطرح کنید. برخی از پزشکان توصیه می‌کنند که:

• در طول بارداری ناحیه پرینه را کشش دهید: ماساژ بافت پرینه (ناحیه بین واژن و مقعد) در هفته‌های منتهی به زایمان می‌تواند احتمال پارگی یا نیاز به اپیزیوتومی را کاهش دهد. هرچند که تحقیقات در این زمینه نتایج متفاوتی دارند و پزشکان به‌طور کامل از اثربخشی کشش پرینه مطمئن نیستند، اما این روش معمولاً بی‌خطر است.
• از کمپرس گرم بر روی پرینه استفاده کنید: یک تکنیک دیگر برای کاهش پارگی، استفاده از کمپرس گرم بر روی پرینه در مرحله دوم زایمان است. این کار می‌تواند به انعطاف‌پذیری بافت کمک کند.

بهتر است با پزشک خود درباره ماساژ پرینه یا سایر تکنیک‌ها برای جلوگیری از پارگی در طول زایمان مشورت کنید. این مورد را در نظر داشته باشید که جلوگیری از پارگی‌های پرینه یا اپیزیوتومی دشوار است، زیرا بسیاری از عوامل خارج از کنترل شما هستند.

ترمیم اپیزیوتومی چقدر طول می‌کشد؟

مدت‌زمان بهبودی پس از اپیزیوتومی معمولاً حدود یک ماه است، اما این زمان می‌تواند با توجه به درجه و نوع اپیزیوتومی متفاوت باشد. به‌طور کلی، پارگی‌های طبیعی نیز به همین مدت‌زمان برای بهبودی نیاز دارند.

در طول هفته‌های اول پس از زایمان، احساس درد و ناراحتی در ناحیه پرینه رایج است و ممکن است با رابطه جنسی (پس از تأیید پزشک) نیز با برخی ناراحتی‌ها مواجه شوید. مهم است که به پزشک خود درباره روند بهبودی‌ و سطح دردتان اطلاع دهید. او می‌تواند بر اساس نوع و شدت اپیزیوتومی که انجام شده است، به شما بگوید که آیا این وضعیت طبیعی است یا نیاز به توجه بیشتری دارد.

برای ترمیم زودتر اپیزیوتومی چه اقداماتی می‌توان انجام داد؟

برش‌های اپیزیوتومی معمولاً در عرض یک ساعت پس از زایمان نوزاد بخیه زده می‌شوند. ممکن است در ابتدا خون‌ریزی زیادی داشته باشید، اما با بخیه، این خون‌ریزی متوقف می‌شود. بخیه‌ها در عرض یک ماه از زایمان بهبود می‌یابند.

پس از زایمان بهتر است اقدامات زیر را انجام دهید:

• استفاده از مسکن: پس از اپیزیوتومی، احساس درد خواهید داشت. مسکن‌هایی مانند استامینوفن می‌توانند در کاهش درد موثر باشند و استفاده از آن‌ها در حین شیردهی بی‌خطر است. همچنین تصور می‌شود که مصرف ایبوپروفن نیز در دوران شیردهی مانعی نداشته باشد، اما قبل از مصرف با پزشک خود مشورت کنید. اگر درد شدیدی داشته باشید، پزشک مسکن قوی‌تری را برای شما تجویز خواهد کرد.
• استفاده از پک یخ: برای تسکین درد، می‌توانید از یک پک یخ یا مکعب‌های یخ پیچیده شده در یک حوله استفاده کنید. از گذاشتن یخ به‌طور مستقیم روی پوست خودداری کنید زیرا این کار می‌تواند به پوست آسیب برساند.
• قرار گرفتن در معرض هوای تازه: قرار دادن بخیه‌ها در معرض هوای تازه می‌تواند به فرایند بهبودی کمک کند. برای این کار، لباس زیر خود را درآورده و روی یک حوله تمیز دراز بکشید. اگر ۲ بار در روز و هر بار ۱۰ دقیقه این کار را انجام دهید، زخم‌ها زودتر درمان می‌شوند.
• تمیز نگه‌داشتن زخم‌ها: برای جلوگیری از عفونت، برش و ناحیه اطراف آن را تمیز نگه‌دارید. بعد از رفتن به توالت، آب گرم را روی ناحیه واژن بریزید تا آن را بشویید.
• استفاده از آب گرم: ریختن آب گرم روی ناحیه خارجی واژن هنگام ادرار کردن نیز ممکن است به کاهش ناراحتی کمک کند.
• فشار ملایم زخم هنگام مدفوع: هنگام دفع مدفوع، برای کاهش فشار روی برش، از یک پد تمیز استفاده کرده و روی برش را با ملایمت فشار دهید. هنگام تمیز کردن ناحیه، به‌‌آرامی از جلو به عقب را پاک کنید. با این کار، باکتری‌های ناحیه مقعد را به‌‌سمت جلو نمی‌آورید.
• مصرف ملین‌ها: اگر دفع مدفوع به‌طور خاص دردناک است، مصرف ملین‌ها ممکن است به شما کمک کند. این نوع دارو معمولاً برای درمان یبوست استفاده می‌شود و مدفوع را نرم‌تر و عبور آن را آسان‌تر می‌کند. ملین‌ها را با تجویز پزشک مصرف کنید.
• دقت به علائم عفونت: به علائمی مانند قرمزی پوست و متورم شدن و ترشح چرکی یا مایع از برش، درد مداوم و بوی غیرمعمول دقت کنید. این موارد نشان‌دهنده عفونت در ناحیه برش هستند.
• تمرینات ورزشی: تقویت عضلات اطراف واژن و مقعد با انجام تمرینات کف لگن می‌تواند به بهبودی کمک کرده و فشار روی برش و بافت‌های اطراف را کاهش دهد. برای این کار کافی است عضلات اطراف واژن و مقعد را به‌ گونه‌ای فشار دهید گویی می‌خواهید از رفتن به توالت خودداری کنید.

برای برخی از زنان، برش ایجادشده ضخیم می‌شود و بافتی ناخوشایند به‌ خود می‌گیرد. برای جلوگیری از این مورد، حتما با مشورت با پزشک خود از کرم‌های ترمیم‌کننده استفاده کنید.

چه زمانی بعد از اپیزیوتومی می‌توانم رابطه جنسی داشته باشم؟

هیچ قانونی درباره زمان آغاز رابطه جنسی پس از زایمان وجود ندارد. در هفته‌های پس از زایمان، بسیاری از زنان احساس درد و خستگی می‌کنند، چه اپیزیوتومی داشته باشند و چه نداشته باشند. به‌ هیچ‌وجه عجله نکنید. اگر رابطه جنسی دردناک باشد، لذت‌بخش نخواهد بود. کافی است به نکات زیر دقت کنید:

• اگر دچار پارگی یا اپیزیوتومی شده‌اید، درد در حین رابطه جنسی در چند ماه اول بسیار رایج است.
• اگر دخول برای شما دردناک است، از روش‌های دیگر برای لذت‌بخش شدن رابطه جنسی استفاده کنید.
• گاهی اوقات، درد ممکن است به خشکی واژن مرتبط باشد. می‌توانید از یک روان‌کننده مبتنی بر آب که در داروخانه‌ها موجود است، استفاده کنید.
• از روان‌کننده‌های مبتنی بر روغن، مانند وازلین یا لوسیون مرطوب‌کننده، استفاده نکنید زیرا ممکن است واژن را تحریک کند و به کاندوم‌های لاتکس یا دیافراگم آسیب بزند.
• ۳ هفته پس از زایمان امکان بارداری مجدد وجود دارد، حتی اگر در حال شیردهی باشید. پس، از روش‌های جلوگیری استفاده کنید.

سعی کنید در این مورد با پزشک خود مشورت کرده و از او بخواهید روشی با کمترین درد را به شما پیشنهاد کند.

سؤالات متداول