آزمایش cr (creatinine) چیست؟ نحوه و تفسیر آزمایش کراتینین

اگر شما هم علائم بیماری کلیه را دارید، ممکن است پزشک برایتان آزمایش کراتینین تجویز کند. کراتینین نوعی محصول زائد و دفعی است که توسط کلیه‌ها از خون تصفیه می‌شود. آزمایش کراتینین یا به اختصار cr با بررسی میزان کراتینین ادرار یا خون، عملکرد کلیه را بررسی می‌کند. مقدار غیرطبیعی کراتینین می‌تواند نشانه بیماری کلیه باشد. در این مقاله با تمام نکات مهم آزمایش کراتینین آشنا می‌شوید. تا انتهای مطلب با ما همراه باشید.

آزمایش کراتینین (Creatinine) چیست؟

آزمایش کلیرانس کراتینین که با اسامی پاکسازی کراتینین یا آزمایش cr هم شناخته می‌شود، آزمایشی است که عملکرد کلیه‌های شما را بررسی می‌کند. این آزمایش مقدار کراتینین موجود در نمونه ادرار یا خون را نشان می‌دهد. همچنین، نتیجه آزمایش می‌تواند به تشخیص بیماری‌های کلیه منجر شود.

کراتینین محصول دفعی کراتین است. کراتین نوعی ماده شیمیایی است که بدن شما از آن برای تأمین انرژی عضلات استفاده می‌کند. همان طور که ماهیچه انرژی را مصرف می‌کند، کراتین تجزیه می‌شود و کراتینین وارد جریان خون می‌شود. معمولا کلیه‌های شما کراتینین را تصفیه یا فیلتر می‌کنند. با این‌حال، اگر کلیه‌ها عملکرد درستی نداشته باشند، ممکن است کراتینین موجود در بدن شما بیشتر از میزان طبیعی باشد.

آزمایش creatinine معمولا شامل جمع‌آوری نمونه ادرار طی ۲۴ساعته و به دنبال آن انجام آزمایش خون است. پزشک متخصص نفرولوژی به‌کمک این نمونه‌ها متوجه می‌شود که کلیه‌های شما طی ۲۴ ساعت چه مقدار کراتینین را تصفیه می‌کنند.

چرا آزمایش کراتینین انجام می‌شود و اهمیت دارد؟

ممکن است پزشک به دلایل مختلفی آزمایش کراتینین تجویز کند، از جمله:

• تعیین اینکه آیا علت علائم شما بیماری کلیه است؛
• بررسی بیماری کلیه در صورت ابتلا به دیابت، فشار خون بالا یا سایر بیماری‌هایی که خطر ابتلا به بیماری کلیه را افزایش می‌دهند؛
• بررسی بدتر‌شدن بیماری کلیه یا میزان بهبودی آن بعد از درمان؛
• بررسی عواض جانبی داروها از جمله آسیب کلیوی یا تغییر عملکرد کلیه؛
• بررسی عملکرد کلیه پیوندی.

با بررسی این موارد پزشک می‌تواند تشخیص یا درمان بهتری برای شما داشته باشد.

چه کسانی باید آزمایش کراتینین بدهند؟

زمانی که پزشک از دقت آزمایش خون مربوط به نرخ تخمینی فیلتراسیون گلومرولی (eGFR) مطمئن نباشد، ممکن است آزمایش کراتینین تجویز کند. به‌عنوان مثال، ممکن است این آزمایش برای افرادی با توده عضلانی خیلی کم یا خیلی زیاد انجام شود. ورزشکاران از جمله افرادی هستند که توده عضلانی بالایی دارند.

همچنین این آزمایش ممکن است برای افرادی با علائم بیماری کلیه انجام شود، ازجمله:

• مشکل خواب؛
• ورم صورت، مچ، زانو یا شکم؛
• درد پایین کمر نزدکی کلیه‌ها؛
• فشار خون بالا؛
• تغییر در دفع ادرار.

همچنین بعضی شرایط می‌تواند میزان کراتینین ادرار را افزایش دهد؛ در نتیجه پزشک آزمایش کراتینین تجویز کند، ازجمله:

• چاقی
• بیماری کلیه پلی‌کیستیک
• ابتلا به کم خونی داسی‌شکل؛
• ورزش شدید؛
• کم‌آبی؛
• داشتن توده عضلانی زیاد؛
• مصرف مکمل‌های کراتین؛
• رژیم غذایی سرشار از گوشت و پروتئین.

نحوه انجام آزمایش کراتینین چگونه است؟

اگر عملکرد کلیه ضعیف شود، نمی‌تواند محصولات زائد را به‌خوبی تصفیه کند؛ در نتیجه کراتینین به خون می‌رسد و میزان خونی آن افزایش می‌یابد. آزمایش کلیرانس کراتینین تنها یکی از چند آزمایشی است که پزشک برای بررسی عملکرد کلیه تجویز می‌کند. تفاوت اصلی این آزمایش با سایر آزمایش‌ها این است که نمونه ادرار به‌جای یک بار، طی ۲۴ ساعت جمع می‌شود که به آن آزمایش ادرار ۲۴ساعته می‌گویند.

قبل از انجام آزمایش کراتینین پزشک به شما می‌گوید که چطور برای آزمایش آماده شوید. پزشک به شما یک ظرف جمع‌آوری نمونه ادرار می‌دهد و به شما می‌گوید که چطور در بازه زمانی ۲۴ ساعت نمونه ادرارتان را جمع کنید. لازم است از دستورالعمل پزشک پیروی و در این مدت تمام نمونه‌های ادرارتان را جمع‌آوری کنید. اگر از دستورالعمل پیروی نکنید یا بعضی از زمان‌ها را از دست بدهید، باید آزمایش را دوباره تکرار کنید.

به‌طور کلی روند جمع‌آوری نمونه ادرار برای آزمایش کلینرانس کراتینین به صورت زیر است؛ با این حال قبل از شروع آزمایش در این مورد با پزشک صحبت کنید:

• از اولین ادرارتان صرف‌نظر کرده و زمان آن را یادداشت کنید.
• از دفعه بعدی تا مدت ۲۴ ساعت ادرارتان را در تمام دفعات درون ظرف نگهداری جمع‌آوری کنید و هر بار نمونه را در جای سردی مانند یخچال یا یک ظرف حاوی یخ بگذارید.
• بعد از گذشت ۲۴ ساعت بلافاصله نمونه را به آزمایشگاه تحویل دهید.

اگر در این مدت نتوانستید تمام ادرار را جمع‌آوری کنید، مقداری از آن را از دست دادید یا نمونه را در جای مناسب قرار ندادید، تمام موارد را به پزشک اطلاع دهید. این موارد می‌تواند در نتیجه آزمایش شما اثر بگذارد.

از طرف دیگر، پزشک با گرفتن نمونه خون، میزان کراتینین خون را هم بررسی می‌کند. پزشک از نتایج این آزمایش‌ها برای پیدا کردن GFR یا نرخ تخمین گلومرولی استفاده می‌کند. در واقع GFR نشان می‌دهد که کلیه‌های شما چقدر خوب کار می‌کنند؛ بنابراین، بلافاصله بعد از جمع‌آوری ادرار، آزمایش خون بدهید. این نمونه میزان کراتینین موجود در جریان خون شما را بررسی می‌شود، که به آن کراتینین سرم هم می‌گویند.

این آزمایش را می‌توان از طریق خدمات آزمایش در محل دکتر ساینا هم انجام داد و نمونه ادرار به راحتی در منزل جمع‌آوری می‌شود.

نکات مربوط به تغذیه و دارو

به‌طور کلی شما می‌توانید قبل و حین آزمایش کراتینین ادرار به‌طور طبیعی غذا بخورید؛ با این حال ممکن است پزشک از شما بخواهد که از یک شب غذاخوردن صرف‌نظر کنید. همچنین ممکن است از شما بخواهد که قبل از انجام آزمایش گوشت نخورید. از آنجایی‌که میزان کراتین گوشت بالا است، ممکن است نتیجه آزمایش را تغییر دهد و بدن شما در طول آزمایش میزان کراتینین بیشتری داشته باشد. 

همچنین‌، بعضی از داروها می‌توانند در دقت آزمایش اثر بگذارند؛ به همین دلیل شاید نیاز باشد تا با تأیید پزشک، به‌طور موقت مصرف آن دارو را متوقف کنید. فهرستی از تمام داروهای مصرفی‌تان تهیه کنید و در اختیار پزشک قرار دهید، از جمله:

• سایمیتیدین؛
• داروهای غیراستروئیدی ضدالتهابی مثل آسپرین یا ایبوپروفن؛
• داروهای شیمی‌درمانی؛
• آنتی‌بیوتیک‌های سفالوسپورینی مثل سفالکسین و سفوروکسیم.

آزمایش کراتینین خون برای چه سنی مناسب است؟

این آزمایش می‌تواند برای تمام گروه‌های سنی انجام شود و میزان آن در سنین مختلف متفاوت است.

نتایج و تفسیر آزمایش کراتینین چگونه است؟

زمانی که جمع‌آوری نمونه به پایان رسید و آزمایش خون کراتینین را هم دادید، باید چند روز منتظر بمانید تا نتیجه آزمایش آماده شود. پزشک میزان کراتینین خون و ادرار را اندازه می‌گیرد و نتایج را با صورت‌های مختلف بررسی می‌کند.

۱. میزان کراتینین سرم

معمولا کراتینین وارد جریان خون می‌شود و به‌کمک کلیه‌ها از جریان خون تصفیه می‌شود؛ درنتیجه مقدار نهایی آن ثابت می‌ماند. افزایش میزان کراتیینین خون می‌تواند نشانه عملکرد نامناسب کلیه باشد.

میزان کراتینین سرم به صورت میلی‌گرم کراتینین در دسی‌لیتر خون (mg/dl) یا به صورت میکرومول کراتینین در هر لیتر خون (mol/Lµ) نشان داده می‌شود. میزان کراتینین سرم در افراد مختلف متغییر است و در محدود مشخصی است:

• در مردان بزرگ‌سال، ۰/۷۴ تا ۱/۳۵ میلی‌گرم در دسی‌لیتر (۶۵/۴ تا ۱۱۹/۳ میلی‌مول در لیتر)؛
• در زنان بزرگ‌سال، ۰/۵۹ تا ۱/۰۴ میلی‌گرم در دسی‌لیتر (۵۲/۲ تا ۹۱/۹میلی‌مول در لیتر).

۲. نرخ فیلتراسیون گلومرولی یا GFR

اندازه‌گیری کراتینین سرم می‌تواند برای تخمین سرعت فیلتر‌شدن خون توسط کلیه استفاده شود. این اندازه‌گیری تخمین نرخ فیلتراسیون گلومرولی یا GFR نامیده می‌شود. کراتینین سرم از یک به فرد دیگر متفاوت است و GFR می‌تواند با دقت بیشتری عملکرد کلیه را نشان دهد.

برای پیدا کردن GFR، پزشک مقدار کراتینین سرم را محاسبه می‌کند و سایر عوامل مثل سن و جنسیت را در نظر می‌گیرد. نمره GFR پایین ۶۰ می‌تواند با بیماری کلیوی در ارتباط باشد. این فرد ممکن است به درمان و بررسی دقیق‌تر کلیه نیاز داشته باشد.

۳. کلیرانس کراتینین

کراتینین توسط کلیه از جریان خون تصفیه شده و وارد ادرار می‌شود. کلیرانس کراتینین ادرار نشان می‌دهد که کلیه‌های شما چقدر خوب کار می‌کنند. مقدار طبیعی کراتینین ۹۵۵ تا ۲۹۳۶ میلی‌گرم در ۲۴ ساعت برای مردان و ۶۰۱ تا ۱۶۸۹ میلی‌گرم در هر ۲۴ ساعت برای زنان است.

ممکن است به دلایل مختلفی، میزان کراتینین ادرار بیشتر از محدوده طبیعی باشد، ازجمله:

• بیماری کلیوی؛
• عفونت کلیه؛
• نارسایی کلیه؛
• انسداد مجاری ادراری مانند سنگ کلیه؛
• دیستروفی عضلانی در مراحل پایانی؛
• میاستنی گراویس.

۴. نسبت آلبومین به کراتینین

روش دیگر برای تفسیر مقدار کراتینین ادرار، بررسی نسبت آلبومین به کراتینین است. آلبومین یک پروتئین در خون است. کلیه‌های سالم تمایلی به فیلتر کردن آلبومین از خون ندارند؛ بنابراین مقدار آلبومین در ادرار باید کم باشد یا اصلا آلبومینی در ادرار وجود نداشته باشد. نسبت آلبومین به کراتینین نشان می‌دهد که مقدار آلبومین به کراتینین در ادرار چقدر است. نتایج به‌صورت میلی‌گرم (ml) آلبومین بر هر گرم (g) کراتینین گزارش می‌شود. اعداد مربوط به یک کلیه سالم عبارت‌اند از:

• برای مردان بالغ کمتر از ۱۷ میلی‌گرم برگرم؛
• برای زنان بالغ کمتر از ۲۵ میلی‌گرم بر گرم.

نتایج بالاتر از حد معمول ممکن است نشانه‌ای از بیماری کلیوی باشد. ممکن است در بعضی شرایط دیابت به کلیه‌ها آسیب ‌زده باشد و شرایطی به نام نفروپاتی دیابتی را ایجاد کند که به نام بیماری کلیوی دیابتی هم شناخته می‌شود.

میزان نرمال Creatinine در خون چقدر است؟

میزان کراتینین خون با توجه به سن و جنسیت می‌تواند متفاوت باشد. مقدار طبیعی کراتینین در سنین مختلف در جدول زیر آورده شده است:

مقدار کراتینین گزارش‌شده ممکن است با توجه به نوعی واحد مورد گزارش یا آزمایشگاه مرجع کمی متفاوت باشد.

علائم بالا بودن کراتین خون چیست؟

در بیشتر موارد، بالا بودن میزان کراتینین به این معنی است که کلیه‌های شما آسیب دیده است و این موضوع از عملکرد خوب کلیه جلوگیری می‌کند. اگر بیماری کلیوی داشته باشید، ممکن است در مراحل اولیه علائمی نداشته باشید اما با پیشرفت بیماری بعضی علائم را تجربه می‌کنید، از جمله:

• خستگی (احساس خستگی دائمی)؛
• تغییر در تعداد دفعات ادرار؛
• کاهش اشتها؛
• طعم بد دهان؛
• حالت تهوع؛
• انقباض عضلانی.

بالا بودن کراتینین می‌تواند موجب بیماری‌های دیگر هم شود، از جمله:

• نارسایی قلبی؛
• مشکلات مثانه؛
• کم‌آبی؛
• آسیب به کلیه.

تست‌های مرتبط با آزمایش کراتینین چیست؟

سطح کراتین به‌تنهایی تعیین‌کننده بیماری کلیوی نیست؛ به همین دلیل ممکن است پزشک برای تشخیص نارسایی کلیه از آزمایش‌های دیگری هم استفاده کند. آزمایش کراتینین سرم (فقط از خون استفاده می‌کند) می‌تواند سرنخ هایی از نحوه عملکرد کلیه‌ها به شما بدهد. سن، توده عضلانی و جنسیت در نتیجه‌ نهایی آزمایش اثر دارد. آزمایش خون کراتینین معمولاً همراه با چندین آزمایش دیگر، از جمله آزمایش نیتروژن اوره خون (BUN) و پانل متابولیک پایه (BMP) یا پانل متابولیک جامع (CMP) انجام می‌شود. این آزمایش‌ها همراه با معاینات فیزیکی به تشخیص بیماری‌های خاص و بررسی هر گونه مشکل در عملکرد کلیه استفاده می‌شوند.

همچنین، از آنجایی که جمع‌آوری ادرار طی ۲۴ ساعت کار خوشایندی نیست، پزشکان مثل گذشته آزمایش ادرار را تجویز نمی‌کنند؛ در عوض، معمولاً از آزمایش نرخ تخمینی فیلتراسیون گلومرولی همراه با نسبت آلبومین به کراتینین ادرار (uACR) استفاده می‌کنند که فقط شامل یک بار ادرار‌کردن است.

رژیم غذایی مناسب برای کاهش Creatinine چیست؟

برای کاهش میزان کراتینین بدن می‌توانید کمی رژیم غذایی‌تان را تغییر دهید، از جمله:

• کاهش مصرف پروتئین‌های حیوانی مثل گوشت؛
• کاهش مصرف فراورده‌های لبنی از جمله شیر و انواع پنیر؛
• افزایش مصرف آن؛
• کاهش مصرف نمک؛
• کاهش مصرف؛
• کاهش مصرف غذاهای فرآوری شده؛
• کاهش مصرف مواد حاوی پتاسیم بالا مثل موز؛
• مصرف سبزیجات؛
• کاهش مصرف مایعات کافئین‌دار مانند قهوه، نسکافه و چای.

سؤالات رایج