چرا دچار تنگی نفس در بارداری می‌شویم؟ + روش‌های مدیریت و درمان

تنگی نفس در بارداری مشکل شایعی در این دوران است که با افزایش اندازه رحم و رشد جنین ایجاد می‌شود. بااین‌حال، گاهی‌ تنگی نفس در این دوران می‌تواند نشانه مشکلات جدی‌تر باشد که نباید آن را نادیده گرفت. هدف از این مطلب ایجاد آگاهی درباره شرایطی است که ممکن است طبیعی به نظر برسد. تا انتهای مطلب با ما همراه باشید.

تنگی نفس در بارداری از کی شروع می‌شود؟

کمی تنگی نفس یا دیس‌پنه (dyspnea) در بارداری و به‌خصوص در سه‌ماهه اول و سوم بارداری طبیعی و بسیار شایع است. تنگی نفس در ۶۰ تا ۷۰ درصد بارداری‌ها اتفاق می‌افتد و معمولا جای نگرانی نیست. حدود ۲ تا ۳ درصد مادران در ۲۰ هفته اول بارداری تنگی نفس شدید را تجربه می‌کنند. پزشکان همیشه نمی‌توانند یک علت واحد برای تنگی نفس در این دوران را مشخص کنند؛ به‌همین‌دلیل، اغلب به‌عنوان علامت اولیهٔ خودِ بارداری در نظر گرفته می‌شود.

انواع تنگی نفس در بارداری

دو نوع تنگی نفس بارداری وجود دارد:

• تنگی نفس فیزیولوژیکی: در زمان استراحت یا انجام کوچک‌ترین فعالیت دچار تنگی نفس می‌شوید.
• تنگی نفس حین فعالیت: با انجام فعالیت دچار تنگی نفس می‌شوید و شرایط شما با استراحت بهبود می‌یابد.

علت تنگی نفس در بارداری

علت تنگی نفس در سه‌ماهه‌های مختلف بارداری کمی متفاوت است؛ پس در ادامه، هریک از این سه‌ماهه‌ها را بررسی می‌کنیم.

۱. سه‌ماهه اول بارداری

در دوران بارداری بدن شما نیاز اکسیژن برای دو نفر را فراهم می‌کند. در سه‌ماهه اول (هفته ۱ تا ۱۴ بارداری) به اکسیژن بیشتری نیاز دارید. در همان زمان که ظرفیت ریه شما به‌دلیل محدودیت فیزیکی رحمِ درحال‌رشد کاهش می‌یابد، مرکز تنفسی در مغز توسط هورمون پروژسترون تحریک می‌شود تا شما را مجبور کند آهسته‌تر نفس بکشید. پروژسترون در دوران بارداری ترشح می‌شود. اگرچه هر نفس ممکن است هوای کمتری وارد کند، اما هوا مدت طولانی‌تری در ریه‌ها باقی می‌ماند؛ بنابراین اکسیژن موردنیاز خود و کودکتان را دریافت می کنید.

از طرف دیگر، دیافراگم، بافت نوارمانند ضخیمی که قلب و ریه را از معده و بخش داخلی شکم جدا می‌کند، در سه‌ماهه اول بارداری و زمانی که رحم به‌سمت بالا رشد می‌کند به اندازه ۴ سانتی‌متر بالا می‌رود و منبسط می‌شود. دیافراگم کمک می‌کند که ریه از هوا پر شود. بعضی افراد متوجه تغییر تنفس نمی‌شوند، اما بعضی افراد متوجه می‌شوند که نمی‌توانند تنفس کامل و عمیقی داشته باشند.

علت دیگر تنگی نفس در سه‌ماهه اول بارداری، افزایش میزان مصرف اکسیژن است. هرچه بدن به اکسیژن بیشتری نیاز داشته باشد، ریه‌ها برای تأمین آن باید تلاش بیشتری کنند.

سه‌ماهه دوم بارداری

ممکن است بسیاری از افراد باردار در سه ماهه دوم بارداری یعنی از هفته ۱۵ تا حدود هفته ۲۸، تنگی نفس قابل‌توجهی را تجربه کنند. همان‌طور که رحم با رشد جنین بزرگ می‌شود، فشار بیشتری به دیافراگم و ریه‌ها وارد می‌شود که می‌تواند موجب تنگی نفس شود.

از طرفی، در دوران بارداری، مقدار خون فرد به‌طور معنی‌داری افزایش می‌یابد. در دوران بارداری حجم خون شما تا ۵۰ درصد افزایش می یابد. درنتیجه، قلب خون را سخت‌تر به‌سمت اعضای بدن و جفت پمپاژ می‌کند. در واقع، کل بدن و به‌ویژه قلب سخت‌تر کار می‌کند؛ به همین دلیل، ممکن است فرد باردار احساس تنگی نفس داشته باشد، حتی اگر کاری انجام ندهد.

سه‌ماهه سوم بارداری

تنگی نفس در سه‌ماهه سوم بارداری شایع‌تر و شدیدتر است. در این مقطع از بارداری، جنین فضای بزرگی از شکم مادر را اشغال می‌کند. این اتفاق باعث می‌شود فشار زیادی روی دیافراگم مادر وارد شود. ازآنجاکه عضله دیافراگم نقش مهمی را در پر و خالی شدن ریه‌ها ایفا می‌کند، این فشار اضافی باعث تنگی نفس می‌شود.

انتهای بارداری

با توجه به نحوه قرارگیری جنین درون بدن، سه‌ماهه سوم می‌تواند سخت‌تر یا آسان‌تر باشد. ممکن است احساس کنید سر جنین به دنده یا دیافراگم شما فشار وارد می‌کند. چند هفته قبل از تولد سر جنین به‌سمت پایین می‌چرخد و درون لگن قرار می‌گیرد. این موضوع ممکن است مقداری از فشار روی دیافراگم را کم کند. این اتفاق در زایمان اول تقریبا بین ۳۶ تا ۳۸ هفتگی رخ می‌دهد؛ اما در زایمان‌های بعدی، ممکن است جنین تا آخرین دقایق زایمان نیز به‌سمت لگن حرکت نکند.

البته قبل از اینکه جنین بچرخد (حدود هفته ۳۱ تا ۳۴) ممکن است سر جنین به قسمت زیر دنده‌های مادر فشار وارد کند. فشار سر جنین روی دیافراگم مادر باعث تشدید تنگی نفس او می‌شود. این نوع تنگی نفس معمولا با سرفه‌های خشک و مداوم همراه است.

همچنین به یادداشته باشید که شما اکسیژن و مواد غذایی لازم برای دو نفر را تأمین می‌کنید. به همین دلیل میزان دم و بازدم شما در هر تنفس کمی بیشتر می‌شود و در واقع به تنفس طولانی‌تری نیاز دارید. همچنین اضافه‌وزن دوران بارداری طبیعی است و بنابراین عضلات شما سخت‌تر کار می‌کنند که ممکن است به شما احساس تنگی نفس بدهد.

سایر دلایل تنگی نفس در بارداری

اگر در دوران بارداری تنگی نفس داشتید، با پزشک صحبت کنید. آماده‌شدن بدن برای رشد جنین، جابه‌جایی و فشرده‌شدن اندام‌های داخل شکم و کم‌خونی همگی در تنگی نفس دوران بارداری نقش دارند. ممکن است علائم شما با توجه به عوامل مختلف و در طول دوران بارداری تغییر کند. درکنار این موارد، گاهی عوامل دیگری مثل بیماری قلبی در ایجاد تنگی نفس دوران بارداری نقش دارند.

علاوه‌بر تغییرات دوران بارداری، عوامل دیگری هم در ایجاد تنگی نفس نقش دارند، از جمله:

• تغییرات هورمونی: افزایش هورمون‌های مثل پروژسترون، علت اصلی تغییر الگوی تنفس و عملکرد ریه شما در طول بارداری است.
• تغییرات سیستم ایمنی: تغییرات سیستم ایمنی در دوران بارداری می‌تواند خطر ابتلا به بیماری‌های مختلف ازجمله ویروس‌های سیستم تنفسی مثل آنفولانزا یا کووید ۱۹ را بیشتر کند. تنگی نفس می‌تواند نشانه واضح این نوع از عفونت‌ها باشد.
• افزایش سرعت متابولیسم: این موضوع علاوه‌بر افزایش دی‌اکسید‌کربن در دوران بارداری موجب افزایش تهویه دقیقه‌ای می‌شود که مقدار هوای ورودی به ریه در دقیقه را افزایش می‌دهد. افزایش نیاز به تنفس می‌تواند احساس تنگی نفس را ایجاد کند.
• کم‌خونی: نیمی از مادران دچار کم‌خونی ناشی از فقر آهن می‌شوند که با علائمی مثل ضربان قلب نامنظم، احساس سردی، سبکی سر و تنگی نفس همراه است. در برخی موارد، کم‌خونی ناشی از فقر آهن می‌تواند باعث تنگی نفس شود. برای تشخیص کم‌خونی، پزشک می‌تواند سطح آهن شما را بررسی کند و ممکن است مکمل‌های آهن تجویز کند.
• آسم: افراد مبتلا به آسم خفیف قبل از بارداری معمولا در دوران بارداری بهبودی یا تغییر خاصی در علائم آسم مشاهده نمی‌کنند اما افراد مبتلا به آسم شدید ممکن است علائم بیشتری مثل تنگی نفس داشته باشند. علائم تنگی نفس در افراد معمولا در هفته ۲۴ تا ۳۶ بارداری شدیدتر می‌شود. اگر آسم دارید، در مورد درمان‌های ایمن دوران بارداری مثل داروهای استنشاقی و قرص‌ها با پزشک صحبت کنید.
• عصبی‌بودن و اضطراب: مادر شدن مسئولیت سنگینی است. بنابراین چه در گذشته حمله عصبی داشته باشید یا نه، ممکن است اضطرابی پیدا کنید که تنفس را سخت‌تر کند. حمله اضطراب معمولا سریع اتفاق می‌افتد و می‌تواند به‌دلیل احساس ترس باشد.
• کاردیومایوپاتی حین زایمان: نوعی از نارسایی قلبی است که می‌تواند در اواخر بارداری یا چند ماه بعد از زایمان ایجاد شود. علائم بیماری شامل ورم زانو، کاهش فشار خون و خستگی است. بعضی از افراد فکر می‌کنند که این علائم فقط به‌خاطر بارداری است، اما این شرایط می‌تواند در سلامت افراد اثر بگذارد و معمولا به درمان نیاز دارد.
• پره‌اکلامپسی: فشار خون بالا در دوران بارداری‌ موجب تجمع مایع در ریه و تنگی نفس می‌شود.
• آمبولی ریه: این بیماری زمانی اتفاق می‌افتد که یک لخته خون در شریان ریه گیر می‌کند. آمبولی می‌تواند به‌طور چشمگیری در تنفس اثر بگذارد و موجب سرفه، درد قفسه سینه و تنگی نفس شود.

علت تنگی نفس در بارداری هنگام خواب

اختلال تنفسی هنگام خواب (SDB) در دوران بارداری بسیار رایج است و به احتمال زیاد به‌دلیل تغییرات هورمونی، فیزیولوژیکی و فیزیکی ایجاد می‌شود. افزایش وزن مادر یکی از عوامل اصلی  SDB است. شناسایی زودهنگام، تشخیص و درمان SDB در بارداری اهمیت زیادی دارد.

درمان و مدیریت تنگی نفس در بارداری

هرچند برای بعضی عوامل مثل هورمون‌های دوران بارداری نمی‌توانید کار خاصی انجام دهید، انجام بعضی از کارها می‌تواند به آسان‌تر‌شدن تنفس کمک کند، از جمله:

• وضعیت‌تان را بهبود دهید: چه در حالت ایستاده و چه در حالت نشسته، در برابر میل به خم‌شدن مقاومت کنید. خم‌شدن به ریه اجازه نمی‌دهد تا برای هر با تنفس فضای کافی داشته باشد.
• در زمان خواب از بالش بیشتر استفاده کنید: تعدادی بالش در قسمت بالای بدنتان قرار دهید تا در حالت نیمه‌نشسته قرار بگیرید. این کار از فشار رحم به ریه کم می‌کند.
• ریه‌هایتان را تمرین دهید: تحقیقات نشان می‌دهد که با تمرین دادن بعضی عضلات سیستم تنفسی به‌مدت ۱۵ دقیقه، ۵ روز هفته به‌مدت ۴ هفته ‌می‌توانید تا ۶۳ درصد تنگی نفس دوران بارداری را کاهش دهید. همچنین تمرینات هوازی به بهبود تنفس و کاهش ضربان قلب کمک می‌کند. همچنین می‌توانید دست‌تان را بالای سرتان ببرید. این کار فشار روی دنده‌ها را کاهش می‌دهد و می‌توانید در زمان دم اکسیژن بیشتری دریافت کنید. برای انجام تمام تمرینات با پزشک صحبت کنید.  اگر تا به حال تمرین را شروع نکرده‌اید، اکنون زمان خوبی برای شروع یوگای قبل از تولد است. تنفس در تمرین یوگا نقش اساسی دارد. کشش اضافی می‌تواند وضعیت شما را بهبود بخشد و فضای بیشتری برای تنفس به شما بدهد. هر شکل ورزشی که انتخاب می‌کنید، در آن زیاده‌روی نکنید. به آنچه بدنتان به شما می‌گوید گوش دهید.
• تمرین تنفس عمیق را انجام دهید: اگر تنگی نفس دوران بارداری به‌دلیل اضطراب است، در مورد انجام تمرینات تنفس عمیق با پزشک صحبت کنید. تنفس عمیق از شکم، پر کردن آرام و پیوسته ریه‌ها و مکث بین آن به تنفس کمک می‌کند.
• آرام باشید: راحت باشید. هرچند انجام این حرف برای کسی که تنگی نفس دارد راحت نیست، اما هرچه بیشتر در مورد تنفس کم‌عمق مضطرب شوید، تنفس شما کم‌عمق‌تر می‌شود. همچنین حتما زمانی که نیاز به استراحت دارید استراحت کنید. اکنون زمان آن نیست که خیلی به خودتان فشار بیاورید. به محدودیت‌های بدنتان توجه کنید. با نزدیک‌شدن به زمان زایمان، احساس تنگی نفس بهتر می‌شود. همان‌طور که کودک به‌سمت لگن پایین می‌آید، تا حدودی فشار روی دیافراگم و ریه‌ها کم می‌شود.
• واکسیناسیون‌هایتان را به‌موقع انجام دهید: به‌عنوان مثال، تزریق واکسن آنفولانزا در دوران بارداری می‌تواند خطر ابتلا به عفونت حاد سیستم تنفسی و تنگی نفس ناشی از آن را نصف کند.

آیا تنگی نفس دوران بارداری خطرناک است؟

تنگی نفس دوران بارداری بسیار شایع است و معمولا جای نگرانی نیست. با این حال اگر تنگی نفس دارید، به پزشک اطلاع دهید. شاید نیاز باشد به متخصص قلب مراجعه کنید زیرا ممکن است تنگی نفس به‌دلیل بیماری‌های قلبی یا ریوی باشد.

چه زمانی باید نسبت به تنگی نفس بارداری نگران بود؟

در دوران بارداری مرتب به پزشک زنان مراجعه کنید. پزشک فشار خون و ضربان قلب شما را بررسی می‌کند تا مطمئن شود همه چیز خوب است. اگر سؤالی دارید، از پزشک بپرسید.

اگر تنگی نفس شما به‌سرعت بدتر شد، با تغییر وضعیت (مثل تغییر وضعیت از حالت نشسته به حالت درازکش به یک طرف) بهتر نشد یا اگر بدنتان تیر می‌کشد، به پزشک بگویید. اگر علاوه‌بر تنگی نفس، درد قفسه‌سینه یا افزایش ضربان قلب دارید، با اورژانس (۱۱۵) تماس بگیرید.

چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟

شما باید همه علائم عجیب دوران بارداری از جمله تنگی نفس را با پزشک درمیان بگذارید. با این حال، بعضی علائم می‌توانند نشانه بیماری زمینه‌ای جدی‌تر باشند و باید بلافاصله به پزشک مراجعه کنید، از جمله:

• شروع ناگهانی مشکلات تنفسی؛
• تنگی نفس شدید؛
• بدتر‌شدن مشکلات تنفسی؛
• تنگی نفس همراه با درد قفسه‌سینه؛
• مشکلات تنفسی همراه با سرفه یا خس‌خس سینه؛
• مشکل تنفس همراه با تپش قلب؛
• تنگی نفس همراه با استفراغ؛
• گرفتگی گلو و یا قفسه‌سینه؛
• مشکل تنفس هنگام دراز کشیدن؛
• رنگ‌پریدگی؛
• سرفه مداوم، سرفه خونی یا سرفه همراه با تب یا لرز؛
• کبودی لب‌ها و انگشتان دست یا پا؛
• احساس غش‌کردن؛
• ضربان قلب سریع؛
• ورم و پف غیرطبیعی صورت و دست‌ها؛
• خستگی؛
•  سردرد؛
• افت فشار خون؛
• ورم قوزک پا؛
• احساس ضربان کوبشی قلب؛
• بیدار شدن بدون تنفس.

زنان و زایمان

ویزیت آنلاین

از متخصصان این حوزه بپرسید

دریافت ویزیت آنلاین

 برای درمان تنگی نفس در بارداری چه بخوریم؟

حفظ تغذیه سالم در دوران بارداری اهمیت زیادی دارد. اگر تنگی نفس شما به‌دلیل کم‌خونی و فقر آهن است، با نظر پزشک از غذاهای حاوی آهن مثل گوشت قرمز و سبزیجات استفاده کنید. همچنین برای تقویت سیستم ایمنی می‌توانید از غذاهای حاوی ویتامین ث (C) استفاده کنید و مصرف قند و کربوهیدرات را کاهش دهید.

سؤالات رایج