شانکروئید: بیماری مقاربتی نادر | از علائم تا درمان

شانکروئید نوعی بیماری آمیزشی مسری با زخم‌های دردناک و عفونی است که براثر نفوذ یک عفونت باکتریایی جدی و پرخطر به بدن اتفاق می‌افتد. اگر انواع بیماری‌های مقاربتی را موبه‌مو نمی‌شناسید، احتمالا چیزی درباره شانکروئید هم نشنیده‌اید. خوشبختانه این بیماری جنسی نادر است و نسبت به سایر بیماری‌های مقاربتی شیوع کمتری دارد. در این مقاله، با علائم، دلایل و روش‌های پیشگیری و درمان شانکروئید آشنا شوید تا بدانید چگونه از ابتلا به این بیماری پیشگیری و درصورت ابتلا چگونه آن را درمان کنید.

شانکروئید تناسلی چیست؟

بیماری شانکروئید، آتشک یا شانکر نرم (Chancroid) نوعی عفونت باکتریایی جنسی است که براثر ورود باکتری هموفیلوس دوکرئی (Haemophilus ducreyi) به بدن ایجاد می‌شود. این باکتری به بافت ناحیه تناسلی حمله می‌کند و زخم‌های بازی در این ناحیه ایجاد می‌کند: زخم‌هایی که با خون‌ریزی یا تولید مایع عفونی، فرد مبتلا را نگران و زمینه سرایت بیماری طی مقاربت دهانی، مقعدی یا واژینال را فراهم می‌کنند. این بیماری بسیار مسری و البته قابل‌درمان است. مهم‌ترین نگرانی در مورد آن این است که فرد مبتلا را در معرض خطر دیگر بیماری‌های مقاربتی قرار می‌دهد.

علت شانکروئید

هرگونه رفتار جنسی پرخطر می‌تواند زمینه‌ساز ابتلا به بیماری شانکروئید باشد. از دگرجنس‌گرایی تا سوءمصرف مواد مخدر و الکل، داشتن شریک‌های جنسی متعدد و ارتباط جنسی با فردی که هیچ‌گونه شناختی از سابقه رفتارهای جنسی او ندارید. این باکتری بسیار مسری است و با این دو روش منتقل می‌شود: تماس جنسی با فرد آلوده‌ای که زخم باز دارد یا تماس جنسی یا غیرجنسی مایع چرکی زخم‌ شانکروئید با ریزترین پارگی‌های پوستی.

به‌گفتۀ منابع معتبر، این باکتری نمی‌تواند از پوست بدون خراش، ساییدگی و پارگی عبور کند اما مایع عفونی زخم شانکروئید حتی بدون تماس جنسی ناقل عفونت به زخم‌های باز دست و پا و بدن است. اگر زخم شانکروئید را لمس کنید و بلافاصله به زخم باز خود دست بزنید، عفونت به‌راحتی منتقل می‌شود.

بیماری شانکروئید در کشورهای آفریقایی و مناطق اقیانوس آرام جنوبی شایع‌تر است و علت ابتلا به آن می‌تواند بی‌احتیاطی جنسی طی سفر به این کشورها باشد.

علائم شانکروئید

اولین علائم بیماری ظرف ۳ الی ۷ روز بعد از ورود باکتری به بدن ظاهر می‌شوند. شایع‌ترین علائم ابتلا رویش زخم‌های باز و دردناک است که معلوم نیست چه‌مدت در اندام تناسلی حضور دارند. شاید خیلی زود محو شوند و یا شاید حضورشان هفته‌ها و ماه‌ها ادامه‌دار شود. اندازه این زخم‌ها بین ۱ تا ۲ سانتی‌متر، قسمت مرکزی آنها نرم و خاکستری‌رنگ یا خاکستری مایل به زرد و لبه‌ها تیز و برجسته است. زخم‌ها به لمس حساس‌اند. هرگونه فشار جزئی به سطح زخم می‌تواند منجر به بازشدن آن، نشت مایع عفونی و خون‌ریزی شود.

سایر علائم عمومی ابتلا به شانکروئید عبارت‌اند از:

• زخم‌ها پیوند می‌خورند و یک ناحیه عفونی بزرگ‌تر می‌سازند؛
• فرد هنگام مقاربت جنسی یا ادرارکردن درد احساس می‌کند؛
• محل اتصال زیر شکم و ران متورم می‌شود؛
• تورم غدد لنفاوی منجر به ایجاد آبسه‌های بزرگ چرکین می‌شود.

علائم شانکروئید در مردان

زخم‌های بیماری شانکروئید در مردان ابتدا در قالب برآمدگی‌های کوچک و قرمزرنگ روی اندام تناسلی (آلت یا بیضه‌ها) ظاهر می‌شوند. این برجستگی‌ها به‌سرعت به زخم باز تبدیل می‌شوند و اغلب دردناک‌اند.

علائم شانکروئید در زنان

زنان مبتلا به شانکروئید خیلی زود متوجه برجستگی‌های قرمزرنگ در محل لابیا (لبه واژن یا چین‌های پوستی که اندام تناسلی زن را می‌پوشانند)، بین لابیا و مقعد یا روی ران‌ها می‌شوند. زمانی که این برجستگی‌ها باز و به زخم تبدیل می‌شوند، زن حین تخلیه ادرار یا آمیزش جنسی درد و سوزش احساس می‌کند. البته این احتمال نیز وجود دارد که زخم شانکروئید در زنان هیچ دردی نداشته باشند.

آیا بین سیفلیس و شانکروئید تفاوتی وجود دارد؟

سیفلیس و شانکروئید هر دو از شایع‌ترین بیماری‌های مقاربتی هستند که براثر عفونت باکتریایی ایجاد می‌شوند. سیفلیس نتیجۀ انتقال باکتری ترپونما پالیدوم و شانکروئید نتیجه انتقال باکتری هموفیلوس دوکرئی به بدن است. ابتلا به بیماری سیفلیس موجب رویش زخم‌های سخت و بی‌درد در محل انتشار باکتری (اغلب در ناحیه تناسلی، دهان یا مقعد) می‌شود. درحالی‌که زخم‌های شانکروئید نرم‌ و قرمزرنگ و دردناک است.

• علائم سیفلیس: شانکر سخت، اطراف زخم نرم، بدون مضرس (دندانه) و درد؛
• علائم شانکروئید: شانکر نرم، اطراف زخم دارای مضرس و دردناک.

تفاوت شانکر و شانکروئید چیست؟

شانکر یک زخم پوستی بی‌درد، حاصل رشد و تکثیر باکتری‌‌های خاصی در بافت بدن است. دو نوع شانکر داریم: نرم و سخت. شانکروئید یا شانکر نرم براثر ورود باکتری هموفیلوس دوکرئی اتفاق می‌افتد و موجب ظهور زخم‌های پوستی با مرکز نرم و لبه‌های سخت می‌شود. سیفلیس یا شانکر سخت نتیجۀ ورود باکتری تریپونما پالیدوم به بدن است و باعث رویش زخم‌هایی با مرکز سفت و لبه‌های نرم می‌شود.

تشخیص شانکروئید

درحال‌حاضر هیچ نوع آزمایش خونی برای تشخیص شانکروئید وجود ندارد. ممکن است پزشک در جلسه معاینه وضعیت غدد لنفاوی در کشاله ران بیمار را از نظر درد و تورم بررسی کند و از این طریق به نتایجی برسد. البته معاینه بصری چندان کمک‌کننده نیست؛ چراکه شباهت ظاهری علائم آن به بیماری‌های مقاربتی مثل تبخال و سیفلیس، در برخی موارد پزشک را به اشتباه می‌اندازد.

نمونه‌برداری از زخم تنها راه تشخیص قطعی ابتلا به شانکروئید است. پزشک تکه‌ای از ناحیه عفونی را برمی‌دارد و به آزمایشگاه می‌فرستد تا حضور باکتری هموفیلوس دوکری تأیید یا رد شود. سابقه ابتلا به شانکروئید بدن را در مقابل این باکتری مقاوم نمی‌کند؛ این یعنی حتی بعد از یک دوره درمان مؤثر احتمال عود عفونت و بازشدن زخم‌ها وجود دارد.

درمان شانکروئید

گفتیم که بیماری شانکروئید درما‌ن‌پذیر است و می‌توان علاوه‌بر آثار بیماری، باکتری عامل بیماری را نیز از بدن بیرون کرد. با مراقبت و درمان مناسب، می‌توان انتظار داشت که زخم‌های شانکر نرم ظرف دو هفته بهبود یابند.

پزشک نوع درمان را با توجه به وضعیت بیمار انتخاب و تجویز می‌کند.

دارودرمانی

آنتی‌بیوتیک تنها داروی مؤثر شانکروئید است که زخم عفونی را بهبود می‌بخشد و احتمال ایجاد اسکار را کم می‌کند. این چهار آنتی‌بیوتیک در درمان بیماری شانکر نرم مؤثر و مصرف آنها رایج است:

• آزیترومایسین: مصرف ۱ گرم آنتی‌بیوتیک خوراکی به‌صورت تک‌دُز؛
• سفتریاکسون: مصرف ۲۵۰ میلی‌گرم آنتی‌بیوتیک تزریق عضلانی به‌صورت تک‌دُز؛
• سیپروفوکساسین: مصرف ۵۰۰ میلی‌گرم آنتی‌بیوتیک خوراکی ۲ بار در روز به‌مدت ۳ روز؛
• اریترومایسین: مصرف ۵۰۰ میلی‌گرم آنتی‌بیوتیک خوراکی ۳ بار در روز به‌مدت یک هفته.

عمل جراحی

در مواقعی که مصرف آنتی‌بیوتیک خوراکی و تزریقی افاقه نمی‌کند، پزشک آبسه‌های بزرگ و دردناک غدد لنفاوی را به‌کمک سوزن یا از‌طریق جراحی تخلیه می‌کند. این جراحی اگرچه تورم و درد را تسکین می‌دهد، خود می‌تواند دلیل ایجاد زخم‌های جزئی در محل باشد.

مراقبت‌های دوره درمان

دوره مصرف آنتی‌بیوتیک را طبق تجویز پزشک به پایان برسانید و حتی درصورت بهبود علائم از قطع خودسرانه دارو خودداری کنید. تا بهبود کامل زخم‌ها رابطه جنسی را کنار بگذارید و در این دو هفته کاملا مراقب وضعیت زخم‌ها باشید. اطراف نواحی عفونی را تمیز و خشک نگه دارید و لباس‌های آزاد بپوشید تا زخم‌ها تحریک نشوند.

طول درمان شانکروئید چقدر است؟

طول دوره درمان شانکروئید درصورت درمان تک‌دُز، یک روز و درصورت درمان چنددُز، یک الی دو هفته است. علائم شانکروئید بعد از این مدت رو به بهبودی می‌روند و فرد مبتلا با کم‌رنگ‌شدن آثار شانکرهای نرم احساس بهتری پیدا می‌کند. در بدترین حالت، رد زخم برای همیشه روی بدن باقی خواهد ماند.

عوارض شانکروئید

این بیماری مسری اگرچه درمان‌پذیر است، بدن مردانی که ختنه نشده‌اند و افراد مبتلا به HIV معمولا به درمان پاسخ نمی‌دهد. این یکی از خطرناک‌ترین عوارض ابتلا به شانکروئید است! مسئله مهم بعدی تأثیر باکتری عامل شانکروئید در ابتلا به بیماری‌های دیگر است. متأسفانه حضور این باکتری در بدن، فرد مبتلا را در مقابل انواع عفونت‌ها آسیب‌پذیر می‌کند و احتمال ابتلا به سایر انواع بیماری‌های جنسی و غیرجنسی مثل HIV را بالا می‌برد.

پیشگیری از شانکروئید

با استفاده از کاندوم و سایر روش‌های بازدارنده می‌توان جلوی نفوذ این باکتری به بدن را گرفت. مؤثرترین اقدامات پیشگیرانه عبارت‌اند از:

• ترک رفتارهای جنسی پرخطر مثل تعدد شرکای جنسی؛
• اعلام ابتلا به بیماری به شریک جنسی؛
• خودداری کامل از رابطه جنسی با فرد آلوده؛
• حفظ رابطه جنسی فقط با یک شریک غیرآلوده؛
• استفاده از کاندوم برای انواع رابطه جنسی دهانی، واژینال و مقعدی؛
• جلوگیری از تماس پوستی با ناحیه عفونی.

سؤالات متداول