زایمان اپیدورال یا بدون درد چیست و چگونه انجام می‌شود؟
مادران باردار حین زایمان طبیعی درد زیادی را تحمل می‌کنند و گاهی این دردها آن قدر شدید است که باعث ضعف شدید و خستگی مادر خواهد شد. در این شرایط، پزشک متخصص بیهوشی با مشورت پزشک متخصص زنان برای تزریق داروی بی‌حسی به ناحیه اپیدورال اطراف نخاع مادر باردار اقدام خواهد کرد. با دریافت دارو، درد زایمان و درد انقباضات رحمی به میزان قابل‌توجهی تخفیف پیدا می‌کند. باتوجهبه اینکه روش زایمان اپیدورال بسیار متداول است در این مقاله از بلاگ دکترساینا به بررسی مراحل زایمان بدون درد، مزایا، عوارض، خطرات و مراقبت‌های پس از زایمان می‌پردازیم.
زایمان اپیدورال (Epidural delivery) یا زایمان بدون درد چیست؟
اپیدورال (Epidural) روشی است که در آن نوعی دارو شامل بی‌حس‌کننده یا استروئید به فضای اطراف عصب نخاعی تزریق می‌شود که به آن «فضای اپیدورال» می‌گویند. هدف از اپیدورال تسکین درد (درد نداشتن) یا بی‌حسی برای ناحیه خاصی از بدن شامل شکم و پاها است. اپیدورال را معمولا با اصطلاحات زیر نیز می‌شناسند:
- بی‌حسی اپیدورال (Epidural Anesthesia)؛
- بلوک اپیدورال (Epidural Block)؛
- تزریق استروئید اپیدورال یا ESI (Epidural Steroid Injection)؛
- بی‌حسی منطقه‌ای (Regional Anesthesia)؛
- بی‌حسی عصبی (Neuraxial Anesthesia).
باتوجهبه اینکه در روش اپیدورال با تزریق داروی بی‌حسی، شکم به پایین و پاها بی‌حس خواهند شد، بنابراین این روش برای زایمان بدون درد ایدئال خواهد بود. به‌همین‌دلیل به روش زایمانی که در آن دارو به ناحیه اپیدورال مادر باردار تزریق می‌شود تا دردهای زایمان را کمتر کند یا این دردها کلا حس نشوند، زایمان اپیدورال یا زایمان بدون درد می‌گویند.
با تزریق داروی بی‌حس‌کننده به فضای اپیدورال در اطراف نخاع، ارسال سیگنال‌های درد از ستون فقرات به مغز متوقف خواهد شد. فضای اپیدورال پُر از مایع است و نخاع را احاطه کرده است. بنابراین بی‌حس‌کننده اپیدورال به‌طور موقت اعصاب نخاعی را بی‌حس می‌کند تا سیگنال دردهای انقباضات رحمی و درد زایمان به مغز منتقل نشود.
انواع زایمان اپیدورال
انواع زایمان اپیدورال شامل زایمان طبیعی با اپیدورال و زایمان سزارین با اپیدورال هستند که هرکدام از آن‌ها به روش‌های مخصوصی انجام شده و دُز داروی بی‌حس‌کننده در آن‌ها متفاوت است.
۱. زایمان طبیعی با اپیدورال
در زایمان طبیعی، مادر باردار در هر زمانی می‌تواند اپیدورال را انجام دهد، البته اگر بتواند در جای خود ثابت بماند. لازم است بدانید که زایمان طبیعی با اپیدورال تنها زمانی انجام می‌شود که مادر باردار نمی‌تواند درد انقباضات رحمی شدید و فشار به کمر و لگن خود را تحمل کند.
بنابراین در زایمان طبیعی تنها زمانی تزریق داروی بی‌حسی انجام می‌شود که پزشک متخصص تشخیص دهد مادر باردار دیگر قادر به تحمل درد نیست و ادامه فرایند زایمان طبیعی نمی‌تواند به تولد نوزاد کمک کند.
برخی از خانم‌ها نگران این هستند که تزریق دارو به ناحیه اپیدورال و زایمان بدون درد، مراحل زایمان را کُند می‌کند اما مطالعات و شواهد نشان داده که این روش زایمان تنها ۲۰ دقیقه تا ۳۰ دقیقه زایمان طبیعی را کُند خواهد کرد.
لازم است بدانید که در هر مرحله‌ای از زایمان طبیعی می‌توان برای تزریق دارو به ناحیه اپیدورال اقدام کرد اما معمولا این کار در زمان نزدیک به تولد نوزاد انجام نخواهد شد. توجه کنید که در زایمان اپیدورال، زمان تزریق داروی بی‌حسی به میزان بازشدن دهانه رحم مادر بستگی ندارد. بنابراین تفاوتی ندارد که دهانه رحم تنها ۱ سانتی‌متر باز شده باشد یا ۱۰ سانتی‌متر؛ در هر صورت زمانی‌که پزشک تشخیص دهد می‌تواند دارو را تزریق کند.
۲. زایمان سزارین با اپیدورال
زایمان سزارین با اپیدورال یکی از متداول‌ترین روش‌ها برای ایجاد بی‌حسی کامل در ناحیه شکم به پایین است. در این روش، داروی بی‌حس‌کننده در همان ابتدا به کمر و ناحیه اپیدورال مادر باردار تزریق می‌شود تا حین عمل سزارین درد بُرش و بیرون‌کشیدن نوزاد را متوجه نشود. بنابراین در زایمان سزارین با اپیدورال، مادر هوشیار است و فقط از کمر به پایین حس درد نخواهد داشت و می‌تواند روند تولد نوزاد خود را نظاره‌گر باشد.
انواع تزریق در زایمان اپیدورال
بسیاری از خانم‌های باردار ترجیح می‌دهند هنگام زایمان بدون درد یا زایمان اپیدورال، توانایی حرکت داشته و تنها درد را حس نکنند یا درد کمتری داشته باشند. به‌همین‌دلیل انواع روش‌های تزریق دارو به ناحیه اپیدورال توسط پزشک بیهوشی بسته به شرایط مادر حین زایمان انجام خواهد شد که به شرح زیر هستند:
۱. اپیدورال مداوم
در اپیدورال مداوم، دارو به‌شکل مداوم و از طریق پمپ به ناحیه اطراف نخاع مادر باردار تزریق خواهد شد.
۲. اپیدورال متناوب
در اپیدورال متناوب، زمانی‌که مادر باردار نیاز به دریافت داروی بی‌حسی داشته باشد، تزریق دارو انجام می‌شود.
۳. اپیدورال ترکیبی
در اپیدورال ترکیبی، ترکیبی از داروهای مسکن و بی‌حسی استفاده می‌شود تا مادر باردار درد کمتری را تحمل کند.
۴. اپیدورال با دُز پایین
در اپیدورال با دُز پایین، داروی آرام‌بخش همراه با داروی اپیدورال در دُز خیلی پایین تزریق خواهد شد. ترکیبی از داروی اپیدورال با داروی آرام‌بخش در دُز خیلی پایین به مادران بارداری که طی روند انقباضات رحمی و حین زایمان خسته شده‌اند کمک خواهد کرد تا اندکی استراحت کرده و برای زور زدن مجدد آماده شوند.
۵. بی‌دردی نخاع
در بی‌دردی نخاعی مقدار اندکی از داروی آرام‌بخش به‌صورت مستقیم به داخل مایع نخاعی مادر باردار تزریق خواهد شد. همان‌طور که از نام این روش پیداست، تزریق داروی آرامش‌بخش تنها باعث تسکین درد مادر باردار حین زایمان خواهد شد. بنابراین بی‌حسی از کمر به پایین انجام نشده و مادر می‌تواند حرکت داشته باشد.
۶. اپیدورال تحت کنترل مادر
در اپیدورال تحت کنترل مادر باردار، صفحه مانیتوری روبه‌روی مادر قرار می‌گیرد که در آن مقدار داروی تزریقی نمایش داده شده است. مادر هر زمان که نیاز به دارو داشت می‌تواند با فشردن دکمه‌ای میزان تزریق مجدد دارو را تحت کنترل خود داشته باشد.
۷. اپیدورال چرخشی
بسیاری از مادران مایل‌اند در طول زایمان علاوه‌بر کنترل درد، توان حرکت نیز داشته باشند. در این موارد، پزشک متخصص از روش‌های نوین اپیدورال استفاده می‌کند که به آن «اپیدورال چرخشی» می‌گویند. در این روش، مادر باردار علاوه‌بر اینکه کمی استراحت می‌کند می‌تواند بایستد، با کمک همراه قدم بزند، زانو زده یا حتی نرمش کند.
تفاوت بین بی‌دردی اپیدورال و بی‌حسی اپیدورال چیست؟
در بی‌دردی اپیدورال، کمر، شکم و پاهای مادر باردار کاملا بی‌حس نمی‌شوند و او می‌تواند حرکت کند اما در بی‌حسی اپیدورال (که بیشتر هنگام سزارین انجام می‌شود) مادر باردار از کمر به پایین بی‌حس خواهد شد.
چه کسانی نباید زایمان اپیدورال را انجام دهند؟
همه خانم‌ها می‌توانند زایمان اپیدورال را انجام دهند اما کسانی که مشکلات پزشکی زیر را داشته باشند اجازه انجام زایمان بدون درد با اپیدورال را نخواهند داشت:
- اختلالات خون‌ریزی؛
- عفونت جدی؛
- سابقه جراحی کمر؛
- پایین‌بودن تعداد پلاکت‌ها؛
- استفاده از داروهای رقیق‌کننده خون مانند وارفارین و هپارین؛
- عفونت خونی؛
- قابل‌تشخیص نبودن فضای اپیدورال توسط پزشک؛
- خیلی سریع پیش‌رفتن زایمان و نبود فرصت کافی برای تزریق دارو به ناحیه اپیدورال توسط پزشک متخصص بیهوشی.
مزایا و معایب زایمان اپیدورال
زایمان اپیدورال مزایا و معایب زیادی دارد که هر مادر بارداری باید قبل از انجام زایمان اپیدورال با این مزایا و معایب آشنا شود تا با آگاهی کامل این روش را انتخاب کند.
مزایا
- داروی اپیدورال درد انقباضات رحمی را کاهش داده یا از بین می‌برد؛
- داروی اپیدورال بیشتر از انواع تسکین‌دهنده‌ها درد زایمان را کاهش می‌دهد؛
- می‌توان در هر مرحله از زایمان، دارو را دریافت کرد؛
- این دارو می‌تواند برای چند ساعت درد را تسکین داده یا باعث بی‌حسی کمر، شکم و پاهای مادر باردار شود؛
- در صورتی‌که نیاز به سزارین حین زایمان طبیعی باشد، می‌توان میزان دُز دارو را افزایش داد تا بی‌حسی کامل انجام شود؛
- اگر زایمان طولانی شود، داروی اپیدورال اجاره می‌دهد مادر باردار بخوابد تا قدرت خود را بازیابی کند؛
- اگر نیاز به زایمان سزارین اورژانسی باشد، مادر می‌تواند برای تولد نوزاد خود هوشیار باشد.
خطرات و معایب
با وجود اینکه زایمان اپیدورال روشی ایمن و مؤثر است اما ممکن است:
- فشار خون مادر باردار کاهش پیدا کند؛
- احساس سردی یا خارش در محل تزریق ایجاد شود؛
- مرحله دوم زایمان کندتر از حالت عادی پیش برود و زایمان خودبه‌خودی اتفاق بیفتد؛
- نیاز به زایمان کمکی باشد؛
- تسکین درد محدود شود.
- پشت مادر باردار تا چند روز بعد از زایمان اپیدورال و در محل تزریق کبود شود.
آمادگی قبل از زایمان اپیدورال
برای انجام اپیدورال باید نکات زیر را در نظر داشته باشید:
- برای چه مدتی قبل از زایمان اپیدورال غذا خورده و آب نوشیده‌اید.
- چه نوع دارویی را مصرف می‌کنید. به‌ویژه اگر داروهای رقیق‌کننده خون مصرف کنید، ممکن است پزشک این روش را پیشنهاد ندهد.
زایمان اپیدورال چگونه انجام می‌شود؟
در زایمان اپیدورال، این مراحل به‌ترتیب انجام می‌شود:
- روی تخت زایمان بنشینید و روی یک بالش به جلو خم شوید. این کار باعث می‌شود متخصص بیهوشی سوزن تزریق اپیدورال را در محل دقیق و مناسب قرار دهد.
- پزشک بیهوشی یا دستیار او کمر شما را ضدعفونی خواهد کرد.
- پزشک بیهوشی داروی بی‌حسی موضعی را در قسمت پایین کمر تزریق می‌کند تا ورود کاتتر داروی اپیدورال را حس نکنید و حین ورود سوزن دردی نداشته باشید.
- پزشک بیهوشی سوزن اپیدورال را بین استخوان‌های ستون فقرات قرار داده و وارد فضای اطراف اعصاب نخاعی یا وارد ناحیه اپیدورال می‌کند. باید حین مراحل تزریق دارو کاملا بی‌حرکت بمانید.
- پس از حس تسکین درد یا بی‌حسی ناحیه کمر و پاها، پزشک متخصص زنان برای خروج نوزاد از واژن اقدام خواهد کرد.
عوارض زایمان اپیدورال چیست؟
عوارض زایمان اپیدورال به ۲ دسته اصلی عوارض شایع و نادر تقسیم میشوند که به شرح زیر هستند:
عوارض شایع زایمان بدون درد با اپیدورال
- افت فشار خون مادر باردار؛
- احساس کمردرد؛
- مشکل دفع ادرار حین تزریق دارو؛
- خون‌ریزی و کبودی در محل تزریق دارو؛
- بی‌حس شدن یک‌طرفه؛
- بی‌تأثیر بودن دارو و نیاز به تزریق دوباره؛
- احساس مورمورشدن یا سنگینی پاها حین زایمان؛
- ضعف و سرگیجه؛
- سردرد؛
- احساس سبکی در سر؛
- تب‌ولرز؛
- بی‌اختیاری در ادرار؛
- خارش پوست؛
- بی‌حس شدن موقتی پاها؛
- حساسیت نشان دادن به داروی اپیدورال.
عوارض نادر زایمان بدون درد با اپیدورال
اپیدورال می‌تواند عوارض جدی داشته باشد که در موارد نادری رخ می‌دهند:
- به‌ندرت ممکن است مادر باردار بین ۲۴ ساعت تا ۴۸ ساعت پس از تزریق اپیدورال دچار سردرد شود؛
- به احتمال بسیار کم، مادر باردار در محل تزریق اپیدورال دچار عفونت پوستی می‌شود؛
- تزریق اپیدورال به‌ندرت می‌تواند باعث آسیب دائمی عصبی و حتی فلج شود؛
- تزریق دارو به نخاع می‌تواند منجر به لخته شدن خون در نخاع مادر باردار شود.
آیا بی‌دردی با اپیدورال برای نوزاد خطرناک است؟
داروی اپیدورال روی کودک و سلامت او تأثیری ندارد. داروهای مورداستفاده در زایمان اپیدورال وارد جریان خون مادر میشوند و سپس به جفت می‌رسند اما باز هم برای نوزاد بی‌خطر هستند. البته باید در نظر داشته باشید که تغییر فشار خون مادر به‌صورت غیرمستقیم می‌تواند روی فشار خون جنین و ضربان قلب او تأثیر بگذارد.
مراقبت‌های بعد از زایمان اپیدورال
مراقبت های بعد از زایمان اپیدورال شامل موارد متعددی به شرح زیر است:
۱. رعایت بهداشت پس از زایمان اپیدورال
- ناحیه پرینه (بین واژن و مقعد) را کاملا تمیز نگه دارید؛
- محل تزریق اپیدورال را برای پیشگیری از عفونت تمیز نگه دارید و ضدعفونی کنید؛
- به‌موقع نوار بهداشتی خود را عوض کنید؛
- از تامپون یا کاپ قاعدگی استفاده نکنید؛
- در طول روز چندین بار و مدام دست‌های خود را بشویید؛
- واژن را با حرکات ضربه‌ای آهسته و از جلو به عقب خشک کنید.
۲. تغذیه مناسب پس از زایمان بدون درد
پس از زایمان بدون درد با اپیدورال، غذای کامل، میوه، پروتئین و سبزیجات مصرف کنید و آب زیادی بنوشید.
۳. استراحت بعد از زایمان اپیدورال
در روزهای بعد از زایمان بدون درد، امکان کمردرد و سردرد وجود دارد؛ بنابراین بهتر است در این روزها بیشتر استراحت کرده و از راه‌رفتن طولانی و بالا و پایین رفتن از پله‌ها خودداری کنید. برای جلوگیری از شدیدتر شدن سردرد می‌توانید دراز بکشید و آرامش خود را حفظ کنید.
۴. رانندگی و برگشت به محل کار
بهتر است بعد از زایمان اپیدورال حداقل ۶ هفته استراحت کنید و بعدا به محل کار برگردید. اگر درد نداشته باشید و اثر بی‌حسی داروها از بین رفته باشد، می‌توانید رانندگی کنید اما اگر زایمان سزارین اپیدورال انجام داده‌اید، بهتر است حداقل ۲ هفته بعد رانندگی کنید.
تفاوت زایمان اپیدورال و اسپاینال
زایمان با دارو به ۲ روش اصلی «اپیدورال» و «اسپاینال» انجام می‌شود:
زایمان اپیدورال معمولی با کاتتر
در اپیدورال معمولی با کاتتر، ترکیبی از داروهای بی‌حسی و آرام‌بخش از طریق سوند و با استفاده از سرنگ یا پمپ به ناحیه اپیدورال تزریق خواهد شد. در این روش از زایمان بدون درد، سوند تا آخرین مرحله از زایمان داخل ناحیه اپیدورال مادر باردار باقی می‌ماند تا در صورت لزوم مجددا دارو تزریق شود. در این روش، دارو به ناحیه بیرونی اطراف نخاع (ناحیه اپیدورال) تزریق خواهد شد.
زایمان اپیدورال ـ اسپاینال یا CSE
در زایمان اپیدورال ـ اسپاینال، علاوه بر داروی اپیدورال، داروهای مسدودکننده نخاعی نیز به داخل مایع نخاعی مادر باردار تزریق خواهد شد. این نوع داروهای مسدود کننده بدون ایجاد بی‌حسی و خیلی سریع باعث کاهش درد مادر خواهند شد. ترکیب کردن داروی اپیدورال با داروهای مسدودکننده نخاعی باعث می‌شود پایین‌تنه مادر باردار کاملا بی‌حس نشود و درنتیجه، او می‌تواند حین زایمان طبیعی انعطاف حرکتی داشته باشد. در زایمان اسپاینال، دارو به‌صورت مستقیم به داخل کیسه مایع نخاعی تزریق خواهد شد.
کلام آخر دکترساینا
زایمان اپیدورال یکی از روش‌های متداول برای کاهش درد زایمان طبیعی و درد انقباضات است. در این روش دُز مشخصی از داروی بی‌حسی از تزریق کاتتر و سوزن به ناحیه اپیدورال دور نخاع مادر باردار تزریق می‌شود؛ درنتیجه، سیگنال‌های درد این منطقه به مغز نمی‌رسد و مادر درد را کمتر حس می‌کند یا بی‌حس می‌شود. از داروی بی‌حسی اپیدورال می‌توان برای زایمان طبیعی و سزارین استفاده کرد. نکته مهم اینکه قبل از زایمان بدون درد باید اطلاعات خود را بیشتر کنید تا با آگاهی قدم در این مسیر بگذارید. اگر با وجود خواندن این مقاله هنوز سؤالی ذهن شما را مشغول کرده است، می‌توانید از پزشکان متخصص زنان و زایمان دکترساینا مشاوره دریافت کنید.
سؤالات متداول
زایمان بدون درد یا زایمان اپیدورال چیست؟
در این روش، پزشک بیهوشی مقدار مشخصی از داروی بی‌حسی را به ناحیه اپیدورال اطراف نخاع مادر باردار تزریق می‌کند تا درد زایمان و دردهای انقباضات رحمی کاهش پیدا کرده یا قطع شود.
آیا زایمان با بی‌حسی اپیدورال بر جنین تأثیر می‌گذارد؟
خیر، داروی بی‌حسی اپیدورال به ناحیه اطراف نخاع مادر تزریق شده و تأثیری روی جنین ندارد.
بی حسی اپیدورال برای چه افرادی ممنوع است؟
کسانی که داروهای رقیق‌کننده خون مصرف می‌کنند، قبلا جراحی کمر انجام داده‌اند یا عفونت و خون‌ریزی دارند نباید از بی‌حسی اپیدورال استفاده کنند.
میزان درد بعد از ازبین‌رفتن بی‌حسی زایمان اپیدورال چقدر است؟
پس از اتمام تأثیر دارو، ممکن است کمی گرفتگی و درد واژن ناشی از زایمان داشته باشید. همچنین ممکن است در محل تزریق داروی اپیدورال کبودی کوچک و مقداری درد داشته باشید. این دردها احتمالا در عرض ۱ یا ۲ روز بهتر میشوند.
چه داروهایی در زمان زایمان اپیدورال تزریق میشوند؟
داروی بی‌حسی یا استروئید از جمله متداول‌ترین داروهایی هستند که در زایمان اپیدورال از آن‌ها استفاده می‌شود.
آیا بی‌حسی اپیدورال باعث آسیب به اعصاب می‌شود؟
در موارد بسیار نادر ممکن است تزریق دارو به ناحیه اپیدورال باعث آسیب نخاعی و حتی فلج شدن مادر باردار شود.
اطلاعات این مقاله صرفاً برای افزایش آگاهی شماست. به‌هیچ‌عنوان بدون مشورت با پزشک اقدام به خوددرمانی نکنید.
