معده درد را جدی بگیرید! علت درد معده و درمان آن

اغلب ما در طول زندگی درد معده را تجربه می‌کنیم، گاهی این درد شدید و آزاردهنده می‌شود که نیاز به درمان دارد. شاید ندانید که بسیاری از اوقات؛ علت درد معده ناشی از درد و مشکل در سایر اندام‌های داخل شکم است. در این مقاله به بررسی علل، انواع و روش‌های درمان معده درد می‌پردازیم.  پیش از هرچیز از شما دعوت می‌کنیم نظر دکتر عبدالرضا سراقی، فوق تخصص گوارش، از پزشکان دکترساینا را در این باره مشاهده کنید.

درد معده چیست؟

معده درد یک مشکل رایج در کودکان و بزرگسالان است که همه‌ی ما گاه‌به‌گاه آن را تجربه می‌کنیم. درد معده می‌تواند نشانه‌ی طیف وسیعی از بیماری‌ها و اختلالات گوارشی باشد. در بسیاری از مواقع دردی که در ناحیه‌ی شکم احساس می‌کنیم از معده نشأت نمی‌گیرد؛ بلکه ناشی از سایر اندام‌های شکمی مانند روده و آپاندیس است که با درد معده اشتباه گرفته می‌شود.

قسمت فوقانی شکم چندین اندام حیاتی از جمله روده، کیسه‌ی صفرا، کبد و پانکراس را در خود جای داده است. درد شکم یا معده می‌تواند ناشی از التهاب یا آسیب هرکدام از این اندام‌ها باشد. در اغلب مواقع پزشک با بررسی سایر علائم بالینی و همچنین تجویز آزمایش‌های تشخیصی علت درد معده یا شکم را مشخص می‌کند.

درد معده در بسیاری از مواقع ناشی از یک مشکل جدی نیست؛ اما درصورتی‌که معده درد شدید باشد یا با علائمی مانند تب، حالت تهوع، زردی پوست یا خون‌ریزی لوله‌ی گوارش همراه باشد حتماً با پزشک داخلی یا فوق تخصص گوارش مشورت کنید.

انواع معده درد

همه‌ی دردهای معده و شکم یکسان نیستند. به‌عنوان‌مثال طول مدتی که درد را احساس می‌کنید در تشخیص علت معده درد اهمیت دارد.

معده درد حاد

این نوع معده درد فقط به‌مدت یک هفته یا حتی کمتر از آن احساس می‌شود. معده درد حاد به درمان فوری نیاز دارد. این درد ممکن است ناشی از عفونت، التهاب، گرفتگی عروقی یا انسداد لوله‌ی گوارش باشد. درد معده حاد در اغلب مواقع به‌طور ناگهانی شروع می‌شود و با حالت تهوع یا استفراغ همراه است.^[۱]

معده درد مزمن

درد مزمن معده دردی دائمی یا عودکننده است که به مدت ۳ ماه یا بیشتر طول بکشد. طبق مطالعات، شکم درد مزمن در کودکان شایع‌تر و در سنین چهار تا دوازده سالگی بیشتر دیده می‌شود. به‌طورکلی حدود ۱۳ درصد کودکان به درد مزمن شکم دچار می‌شوند.^[۲]

درد شکمی پیش‌رونده

درد پیش‌رونده‌ی شکم دردی است که با گذشت زمان بدتر می‌شود. معمولاً بعضی علائم بالینی نیز با پیشرفت درد شکم بروز پیدا می‌کنند. درد پیش‌رونده‌ی شکم اغلب نشانه‌ی مشکلی جدی است.

علائم معده درد

معده درد ممکن است با برخی علائم دیگر همراه باشد:

• نفخ
• باد گلو (آروغ زدن)
• سوءهاضمه
• یبوست
• اسهال
• باد شکم
• وجود خون در مدفوع
• تغییر در دفعات اجابت مزاج
• حالت تهوع که ممکن است به استفراغ منجر شود.

اگر معده درد شدید است یا اگر علائم دیگری هم به به‌همراه درد معده دارید، با یک متخصص داخلی مشورت کنید.

علت درد معده

شایع ترین علل درد معده و شکم عبارت‌اند از:

معده درد به علت زخم معده

زخم معده یکی از شایع‌ترین علل درد مکرر معده است. زخم معده به زخم‌های باز در لایه‌ی داخلی معده یا قسمت ابتدایی روده‌ی کوچک گفته می‌شود که در اثر برخورد اسید معده با بافت معده اتفاق می‌افتد. درد و سوزش معده از شایع‌ترین علائم زخم معده است. اسید معده و خالی بودن معده درد را شدیدتر می‌کنند. همچنین ممکن است درد معده شب‌ها بیشتر احساس شود.

باکتری هلیکوباکتر پیلوری اصلی‌ترین علت زخم معده است. حدود ۸۰ تا ۹۰ درصد از ایرانی‌ها این باکتری را در معده‌ی خود دارند؛^[۳] البته در اکثر افراد این باکتری هرگز منجر به عارضه‌ی جدی نمی‌شود. برای اطلاعات بیشتر می‌توانید مقاله‌ی زخم معده را مطالعه کنید.

درد معده ناشی از سوءهاضمه

سوءهاضمه یا ناراحتی معده با احساس درد و ناراحتی در قسمت بالایی شکم همراه است و اغلب باعث بروز علائم خاصی مانند درد شکم و احساس سیری بلافاصله پس از شروع غذا خوردن می‌شود. سوءهاضمه همچنین می‌تواند از علائم بیماری‌های مختلف گوارشی باشد.

گاهی اوقات افراد مبتلا به سوءهاضمه دچار سوزش سر دل نیز می‌شوند. سوزش سر دل احساس درد یا سوزش در مرکز قفسه‌ی سینه است که ممکن است در طول غذا خوردن یا بعد از آن احساس شود. درد و سوزش ممکن است تا گردن یا کمر حس شود.

رفلاکس معده

رفلاکس اسید معده نیز یکی از عارضه‌های شایع گوارشی است که می‌تواند منجر به بروز احساس درد معده و شکم شود. این عارضه زمانی اتفاق می‌افتد که مقداری از اسید معده به سمت بالا برگردد و وارد انتهای مری شود. این عارضه می‌تواند با سوزش سر دل و احساس درد در قسمت بالایی شکم همراه باشد.

نفخ و یبوست

یبوست نیز از دلایل شایع احساس درد در شکم است که ممکن است با درد معده اشتباه گرفته شود. افرادی که یبوست دارند اغلب احساس نفخ و پر بودن دارند. در این حالت حتی ممکن است شکم به وضوح متسع و برآمده شود.

التهاب معده

التهاب پوشش داخلی معده اغلب در اثر عفونت باکتریایی ایجاد می‌شود. مصرف بیش‌ازحد نوشیدنی‌های الکلی و استفاده‌ی مکرر از مسکن‌ها نیز می‌تواند منجر به التهاب معده شود. این وضعیت ممکن است باعث درد شدید یا سوزش در قسمت بالایی شکم شود. این درد می‌تواند با غذا خوردن کاهش یابد یا بدتر شود.

التهاب معده همچنین ممکن است با حالت تهوع، استفراغ و احساس سنگینی بعد از غذا خوردن همراه باشد.

التهاب آپاندیس یا آپاندیسیت

آپاندیس یک کیسه‌ی کوچک انگشتی شکل است که از پایین و سمت راست روده‌ی بزرگ بیرون زده است. آپاندیسیت یا التهاب آپاندیس باعث درد در سمت راست و پایین شکم می‌شود؛ ولی در بیشتر افراد درد ناشی از این عارضه از قسمت بالایی شکم و اطراف ناف شروع می‌شود و سپس به پایین شکم گسترش پیدا می‌کند. ممکن است پس از احساس درد در شکم به تهوع و استفراغ نیز دچار شوید. التهاب آپاندیس معمولاً با تب نیز همراه است.

سندرم روده‌ی تحریک‌پذیر

درد شکم ناشی از سندرم روده‌ی تحریک‌پذیر ممکن است بعد از خوردن غذا یا در شرایط استرس‌زا بدتر شود. افراد مبتلا به این سندرم علائمی مانند اسهال یا یبوست و نفخ نیز تجربه می‌کنند. سندرم روده‌ی تحریک‌پذیر معمولاً منجر به خون‌ریزی یا کاهش وزن نمی‌شود.

سایر علت های درد معده

• مصرف ترکیبات تحریک‌کننده‌ی معده: معده درد در واکنش به ترکیبات محرک نیز نسبتاً شایع است. بعضی از داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی مانند ایبوپروفن و برخی از داروهای مسکن رایج دیگر می‌توانند باعث تحریک و التهاب معده، کاهش ترشح موکوس معده و درنتیجه زخم معده می‌شوند. بنابراین از مصرف خودسرانه و طولانی‌مدت مسکن‌ها پرهیز کنید.

برخی از محرک‌های دیگر از جمله مصرف الکل و بازگشت (رفلاکس) صفرا نیز ممکن است علت بروز معده درد باشند.

• سنگ یا التهاب کیسه‌ی صفرا: صفرا کیسه‌ای حاوی آنزیم‌های گوارشی است که محتویات خود را به روده‌ی کوچک می‌ریزد. مشکلات مربوط به کیسه‌ی صفرا از شایع ترین علل درد در سمت راست و بالای شکم بوده و ممکن است با معده درد اشتباه گرفته شوند. درد ناشی از سنگ کیسه صفرا ممکن است از چند دقیقه تا چند ساعت طول بکشد.
• اختلالات کبد و پانکراس: فیبروز کبد، هپاتیت، آبسه‌ی کبد و التهاب پانکراس (پانکراتیت) شایع‌ترین مشکلات کبد و پانکراس هستند و می‌توانند با دردهای شدید شکمی همراه باشند.
• انسداد لوله‌ی گوارش: انسداد روده‌ها می‌تواند با درد یا گرفتگی شدید شکم، استفراغ، عدم توانایی در دفع مدفوع یا باد شکم و سایر علائم ناراحتی شکم همراه باشد.
• دیورتیکولیت یا التهاب جدار روده: درد شکم، خصوصاً در ناحیه پایین سمت چپ ممکن است ناشی از دیورتیکولیت باشد. این التهاب جدار روده زمانی اتفاق می‌افتد که بخش داخل روده بزرگ عفونی یا ملتهب شود. تب خفیف، حالت تهوع، استفراغ یا یبوست از علائم دیگر این عارضه هستند.

عوامل خطر بروز معده درد

احتمال ابتلای بعضی افراد به معده درد، از جمله افراد مسن و کسانی که به نقص سیستم ایمنی دچارند، بیشتر از سایرین است.

برخی از عوامل خطر التهاب و درد معده عبارت‌اند از:

• سیگار کشیدن
• بالا بودن سطح استرس
• استفاده بیش‌ازحد از الکل یا کوکائین
• بلعیدن مواد خورنده یا اجسام غیرخوراکی
• سابقه استفراغ مزمن
• کمبود ویتامین B12
• استفاده‌ی منظم و مکرر از داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی مانند ایبوپروفن
• استفاده‌ی منظم از استروئیدهای تجویزی، شیمی‌درمانی، قرص‌های مکمل پتاسیم یا آهن
• قرار گرفتن در معرض تابش اشعه‌های مضر
• رفلاکس صفرا بعد از جراحی معده
• بعضی بیماری‌های خود ایمنی مانند بیماری هاشیموتو یا دیابت نوع ۱
• ایدز و HIV
• بیماری کرون

همچنین عفونت‌هایی مانند سل و سیفلیس نیز می‌توانند خطر درد معده را افزایش دهند.

تشخیص درد معده

پزشک ابتدا در مورد سوابق پزشکی‌تان از شما سؤال می‌پرسد و با معاینه‌ی بالینی وضعیت شما را بررسی می‌کند؛ اما ممکن است برخی آزمایش‌های تشخیصی را نیز برای تشخیص دقیق علت درد معده تجویز کند:

آزمایش‌های تشخیصی هلیکوباکتر پیلوری

 هلیکوباکتر پیلوری ممکن است در آزمایش خون، آزمایش مدفوع یا آزمایش تنفس تشخیص داده شود. پزشک با در نظر گرفتن علائم بالینی و سلامت عمومی شما یکی از این آزمایش‌ها را تجویز می‌کند.

آندوسکوپی برای بررسی دستگاه گوارش فوقانی

 در طول آندوسکوپی، پزشک یک لوله‌ی باریک و انعطاف‌پذیر مجهز به یک دوربین را از گلو به مری، معده و روده‌ی کوچک عبور می‌دهد و علائم التهاب را بررسی می‌کند.

همچنین‌اگر ناحیه‌ای مشکوک به نظر برسد پزشک با استفاده از دستگاه آندوسکوپ نمونه‌ی کوچکی از بافت را برای بررسی‌های بعدی برمی‌دارد. نمونه‌برداری همچنین به تشخیص هلیکوباکتر پیلوری در پوشش معده کمک می‌کند.

تصویربرداری با اشعه ایکس از دستگاه گوارش فوقانی

در این نوع تصویربرداری که «بلع باریم» نیز نامیده می‌شود، از مری، معده و روده کوچک برای بررسی ناهنجاری‌ها عکس‌برداری می‌شود. برای اینکه زخم و آسیب‌های معده بیشتر قابل تشخیص باشند ممکن است پزشک از شما بخواهد قبل از عکس‌برداری یک مایع سفید و حاوی باریم را بنوشید. این مایع دستگاه گوارش را می پوشاند و دقت تصویربرداری را بالا می‌برد.

درمان معده درد

بسته به علت بروز معده درد، درمان‌های مختلفی برای بهبود آن تجویز می‌شوند:

درمان دارویی

داروهای مختلفی برای درمان معده درد وجود دارند:

• آنتی‌بیوتیک‌ها: یک دوره مصرف آنتی‌بیوتیک اغلب در درمان هلیکوباکتر پیلوری مؤثر است. پزشک ممکن است برای درمان درد معده ناشی از هلیکوباکتر پیلوری کلاریترومایسین (Clarithromycin) یا مترونیدازول (Metronidazole) تجویز کند.
• مهارکننده‌های پمپ پروتونی: امپرازول (Omeprazole) و لانزوپرازول (Lansoprazole) از جمله داروهایی هستند که می‌توانند تولید اسید را مسدود کرده و به کاهش درد معده کمک کنند.
• مسدودکننده‌های H2: این داروها می‌توانند تولید اسید را کاهش دهند. فاموتیدین (Famotidine) یکی از داروهای مسدودکننده H2 است.
• آنتی‌اسیدها: این داروها می‌توانند اسید معده را خنثی کنند و از این طریق درد معده را کاهش دهند.
• داروهای ضد زخم معده: داروهایی مانند سوکرالفات (Sucralfate) و میزوپروستول (Misoprostol) می‌توانند لایه‌ی داخلی معده را بپوشانند و از آن در برابر زخم شدن محافظت کنند.
• داروهای ضد تهوع: این داروها هم با نسخه‌ی پزشک و هم بدون نیاز به نسخه در داروخانه‌ها موجودند و می‌توانند به بهبود علائم معده درد کمک کنند.

درمان خانگی

رعایت بعضی موارد و اصلاح برخی عادت‌ها می‌تواند در بهبود درد معده مؤثر باشد:

• وعده‌های غذایی خود را کوچک‌تر و دفعات غذا خوردن را بیشتر کنید: اگر مکرراً دچار سوءهاضمه می‌شوید بهتر است مقدار غذای مصرفی را در هر وعده کاهش دهید؛ اما در طول روز به دفعات بیشتری غذا بخورید. این کار به کاهش اثرات اسید معده کمک می‌کند.
• از مصرف غذاهای تحریک‌کننده‌ی معده خودداری کنید: از غذاهایی مانند غذاهای تند، اسیدی، سرخ‌شده یا چرب که معده را تحریک می‌کنند اجتناب کنید.
• از مصرف نوشیدنی‌های الکلی پرهیز کنید: الکل می‌تواند پوشش مخاطی معده را تحریک کند.
• نوع داروهای مسکن مصرفی خود را تغییر دهید: اگر از مسکن‌هایی استفاده می‌کنید که خطر ابتلا به درد معده را افزایش می‌دهند در این مورد با پزشک خود مشورت کنید و نوع دیگری از داروهای مسکن را استفاده کنید.

چه موقع باید به پزشک مراجعه کرد؟

تقریباً همه‌ی افراد در طول زندگی خود حداقل یک‌بار به درد معده بر اثر سوءهاضمه یا سوزش معده دچار شده‌اند. در اکثر موارد درد معده کوتاه‌مدت و خفیف است و نیاز به مراقبت پزشکی خاصی ندارد؛ ولی در این موارد با یک متخصص داخلی یا گوارش مشورت کنید:

• درد مکرر شده و یک هفته طول کشیده است.
• اگر درد معده پس از مصرف داروی خاصی رخ داده است.
• حالت تهوع دارید که بیش از ۱۲ ساعت طول کشیده است.
• مدفوع خون آلود یا بسیار تیره است.
• علاوه‌بر درد شکم به تب نیز دچار شده‌اید.
• درد معده به دنبال آسیبی مانند ضربه به شکم رخ داده است.
• پس از مصرف داروی جدید دچار درد معده شده‌اید.
• به دلایلی مانند بیماری ایدز، شیمی‌درمانی یا مصرف داروهای سرکوب‌کننده سیستم ایمنی به نقص یا ضعف سیستم ایمنی دچارید.

موارد اورژانسی

درصورت مشاهده‌ی این علائم معده درد بلافاصله به اورژانس مراجعه کنید:

• درد معده  همراه با تنگی نفس و درد قفسه سینه
• درد شدید در سمت راست بالای شکم
• ناراحتی ودرد غیرقابل‌تحمل معده
• درد معده به همراه مدفوع سفید یا کم‌رنگ
• ناراحتی شدید شکم در زنان باردار
• فرد دچار علائم کم‌آبی شدید مانند ادرار نکردن، ترک خوردگی لب‌ها، پوست بسیار خشک، گیجی، سرگیجه یا گودی چشم شده باشد.
• نوزاد تازه متولد شده که استفراغ مداوم یا تب بالا داشته باشد.

کلام آخر دکترساینا

هرچند درد معده در بسیاری از مواقع نگران‌کننده نیست؛ اما به‌خاطر داشته باشید گاهی سکته‌ی قلبی، آپاندیسیت، سنگ صفرا و دیگر مشکلات جدی خود را با علائمی شبیه درد معده نشان می‌دهند. اگر معده درد شما تکرار می‌شود، شدید است یا با علائم دیگری همراه است، حتماً با متخصص مشورت کنید.

سؤالات متداول

منابع

[۱] Patterson JW, Kashyap S, Dominique E. Acute Abdomen. [Updated 2021 Jul 14]. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2022 Jan-.

[۲] Korterink, J. J., Diederen, K., Benninga, M. A., & Tabbers, M. M. (2015). Epidemiology of pediatric functional abdominal pain disorders: a meta-

[۳] analysis. PloS one, 10(5), e0126982. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0126982