آزمایش alkaline phosphatase چیست؟ نحوه انجام و تفسیر آزمایش ALP

اگر اخیرا متوجه تیرگی ادرار، خستگی و ضعف، کاهش وزن و تهوع شده‌اید، بدانید که اینها زنگ‌خطر بیماری‌های کبدی هستند؛ اگر هم دچار درد در مفاصل و استخوان‌ها هستید، مدام دچار شکستگی می‌شوید یا متوجه تغییر شکل غیرطبیعی استخوان‌ها شده‌اید، اینها زنگ‌خطر بیماری‌های استخوانی هستند! در هر دو صورت می‌توانید با اندازه‌گیری میزان آنزیم آلکالین فسفاتاز (ALP) پی به وضعیت سلامت خود ببرید و از بیماری‌هایی مثل کم‌کاری و پرکاری تیروئید، سیروز کبدی، هپاتیت، نرمی استخوان، پاژه استخوانی و انواع سرطان‌های کبد، روده بزرگ و پستان پرده بردارید. تنها کاری که برای تشخیص این بیماری‌ها باید انجام شود، آزمایش «alkaline phosphatase» یا «آلکالین فسفاتاز» است. در این مقاله می‌خوانید آزمایش alp چیست و با اهمیت انجامش و تفسیر نتایج آن آشنا می‌شوید.

آزمایش ALP یا Alkaline Phosphatase چیست؟

آنزیم آلکالین فسفاتاز به‌فراوانی در کبد، کلیه، روده‌ها و استخوان‌ها یافت می‌شود و در فرایندهای رشد و تشکیل استخوان‌ها، هضم چربی در روده، انتقال مواد مغذی به کبد، انتقال اسیدهای چرب و ریزمغذی‌ها نقش دارد. زمانی که سطح آنزیم ALP به هم می‌ریزد و مقداری کمتر یا بیشتر می‌شود، سلامت این ارگان‌ها به‌ خطر می‌افتد. از این‌رو پزشک به‌محض مشاهده علائم مرتبط با بیماری کبد یا اختلالات استخوانی، آزمایش ALP را تجویز می‌کند تا سطح این آنزیم را اندازه بگیرد و سپس با قیاس با محدوده نرمال آنزیم در خون، از سلامت و عملکرد مطلوب ارگان‌های حیاتی بدن مطمئن شود.

چرا آزمایش ALP انجام می‌شود و اهمیت دارد؟

بیماری‌ها و اختلالاتی که کبد، کیسه‌صفرا و حتی اسکلت استخوانی بدن را درگیر می‌کنند، بی‌سروصدا نیستند؛ می‌توان با دقت به علائم ظاهری پی به آنها برد ولی برای تشخیص دقیق و اطمینان از نوع بیماری کبدی، انجام آزمایش ALP واجب است. از‌آنجا‌که سطح ALP در خون بیماران کبدی بیشتر است، آزمایش alp alk علت علائمی مثل زردی، درد شکم و تهوع را مثل روز روشن می‌کند.

بیماری‌های قابل‌تشخیص با تست ALP عبارت‌اند از:

• هپاتیت یا التهاب کبد؛
• زخم کبدی یا سیروز؛
• التهاب کیسه صفرا یا کوله سیستیت؛
• انسداد مجاری صفراوی؛
• نرمی استخوان در کودکان (راشیتیسم)؛
• نرمی استخوان در بزرگ‌سالان (استئومالاسی)؛
• بیماری پاژه استخوانی عامل رشد و تخریب استخوان.

چه کسانی باید از آزمایش ALP استفاده کنند؟

آزمایش آلکالین فسفاتاز معمولا برای افراد در شرایط زیر تجویز می‌شود:

• افرادی که بی‌دلیل منطقی دچار تهوع و استفراغ هستند؛
• افرادی که ناگهان دچار کاهش وزن شده‌اند و علتش را نمی‌دانند؛
• کسانی که مدام درگیر خستگی و ضعف جسمی هستند؛
• افرادی که علائم زردی پوست و چشم دارند و مشکوک به اختلال کبد هستند؛
• کسانی که تورم و یا درد در ناحیه شکم احساس می‌کنند؛
• کسانی که رنگ ادرار آنها تیره و رنگ مدفوع آنها روشن است؛
• افرادی که دچار خارش مکرر شده‌اند؛
• افرادی که در نواحی استخوان‌ها و یا مفاصل درد احساس می‌کنند؛
• کسانی که با علائم بزرگ‌شدن و یا تغییر شکل غیرطبیعی استخوان‌ها مواجه شده‌اند؛
• افرادی که مدام درگیر شکستگی استخوان هستند و علتش را نمی‌دانند.

نحوه انجام آزمایش ALP چگونه است؟

آزمایش alkaline phosphatase در منزل و آزمایشگاه قابل‌‌انجام است و شیوۀ نمونه‌گیری آن فرقی با آزمایش خون معمولی ندارد. تکنسین نمونه‌گیری ابتدا ناحیه مورد نظر را ضدعفونی می‌کند و به‌کمک یک نوار انعطاف‌پذیر، حجم ذخیره خون در رگ را افزایش می‌دهد. سپس به‌صورت سرپایی و ظرف چند دقیقه خون‌گیری وریدی را انجام می‌دهد و نمونه را در یک محفظه کوچک نگه می‌دارد. این تست نیازی به رعایت ناشتایی ندارد؛ اما رعایت ناشتایی چندساعته خالی از لطف نیست. حتما مصرف داروهای ضدصرع مثل «فنوباربیتال» و «فنی‌توئین» را به نمونه‌گیر اطلاع دهید.

نتایج و تفسیر آزمایش ALP چگونه است؟

آزمایش alkaline phosphatase تفسیر پیچیده‌ای ندارد. نتیجه این آزمایش در قالب یک مقدار عددی (واحد بین‌المللی در لیتر) در اختیار شما قرار می‌گیرد و یک محدوده طبیعی و نرمال برای آن تعریف می‌شود. نتیجه آزمایش یکی از این ۳ حالت خواهد بود:

• آنزیم ALP بیشتر از محدوده نرمال (۱۴۷ IU/L به بالا): حاکی از بیماری‌های مخاطره‌آمیز کبد، کیسه‌صفرا، استخوان و انواع سرطان‌ها؛
• آنزیم ALP در محدوده نرمال (۴۴ تا ۱۴۷ IU/L): حاکی از سلامت و عملکرد مطلوب کبد، کیسه‌صفرا و استخوان‌ها؛
• آنزیم ALP کمتر از محدوده نرمال (کمتر از ۴۴ IU/L): بیماری ویلسون، احتمال ابتلا به سوءتغذیه و کمبود ویتامین، پروتئین و دیگر ریزمغذی‌های اساسی.

محدوده طبیعی ALP چقدر است؟

بازه طبیعی این آنزیم در زنان و مردان سالم و بالای ۱۸ سال باید بین ۴۴ تا ۱۴۷ IU/L (در برخی مطالعات بین ۳۰ تا ۱۲۰) باشد. این مقدار معادل ۰٫۷۳ تا ۲٫۴۵ μkat/L است. 

جدا از آنکه سطح نرمال ALP تا حد زیادی به آزمایشگاه بستگی دارد و مقدار آن در آزمایشگاه‌های مختلف متفاوت است، مقدار طبیعی آنزیم ALP در بدن کودکان درحال‌رشد و همچنین مادران باردار نسبتا بیشتر و این مسئله کاملا طبیعی است. همچنین در سنین ۴۰ تا ۶۵سالگی مقدار این آنزیم به‌طور کاملا طبیعی افزایش می‌یابد و این افزایش در بدن زنان بیشتر از مردان است.

دلایل بالا بودن ALP در آزمایش خون

بالا بودن نتیجه آزمایش alkaline phosphatase دلایل مهم، جدی و مخاطره‌آمیز دارد، البته به‌شرطی که افزایش آن قابل‌توجه باشد!

اگر هم‌زمان نتیجه سایر آزمایش‌های کبدی مثل بیلی‌روبین، AST و ALT نرمال باشد، پزشک احتمال اختلال کبد را رد و اختلالات استخوانی را بررسی می‌کند. اختلال‌های استخوانی مثل بیماری ریکتز، بیماری پاژه، سرطان استخوان یا بیش‌فعالی غده پاراتیروئید دلایل غیرکبدی بالابودن ALP در آزمایش خون هستند. اما اگر نتیجه آزمایش‌های مرتبط حاکی از اختلال در عملکرد کبد باشد، افزایش آنزیم ALP را می‌توان به هپاتیت، سیروز کبدی، سرطان کبد، سنگ صفرا و انسداد مجاری صفراوی ربط داد.

همچنین گاهی افزایش این آنزیم نه حاکی از بیماری‌های کبدی و نه به‌دلیل مشکلات استخوانی است؛ بلکه ریشۀ آن به نارسایی قلبی، مونونوکلئوز، عفونت باکتریایی، سبک زندگی فرد، مصرف قرص ضدبارداری، ورزش‌های سنگین، پرکاری تیروئید یا انواع سرطان کلیه، روده بزرگ و کولون و سرطان پستان برمی‌گردد.

دلایل پایین بودن ALP در آزمایش خون

افت آنزیم در آزمایش alp احتمالا به‌خاطر کمبود پروتئین، روی، منیزیم، سوءتغذیه یا کم‌کاری تیروئید است و درکل، اتفاق پرخطری نیست. این شرایط به‌ندرت اتفاق می‌افتد و احتمالا با تأمین ویتامین‌ها و مواد معدنی بدن، پس‌از‌ مدتی خودبه‌خود اصلاح شود. همچنین در افراد مبتلا به بیماری وراثتی ویلسون، انباشت مس در ارگان‌ها باعث افت ALP خون می‌شود.

چگونه می‌توان سطح ALP خون را کاهش داد؟

اولین قدم درمان بیماری‌های زمینه‌ای است. به‌موازات اقدامات پزشکی می‌توان با اصلاح سبک زندگی و ورزش منظم، ترک سیگار، مصرف اسیدهای چرب امگا ۶، مصرف قهوه و تأمین ویتامین D، سطح این آنزیم را در بدن بالا برد. 

افراد مبتلا به سوءتغذیه باید یک رژیم غذایی سالم و سرشار از میوه و سبزیجات، غلات کامل، لبنیات کم‌چرب، آجیل‌ها و منابع بدون چربی پروتئین مانند مرغ یا ماهی داشته باشند تا سطح این آنزیم به محدوده نرمال بازگردد. همچنین درصورتی‌که افت آلکالین فسفاتاز ناشی از عفونت باشد، مصرف داروهای ضدمیکروبی و آنتی‌بیوتیک (با تجویز پزشک) لازم است. 

درمان بیماری‌های جدی‌تر کیسه‌صفرا، کبد و استخوان نیازمند جراحی، لیزردرمانی و دارودرمانی است. مبتلایان به سرطان نیز باید تحت درمان جراحی، شیمی‌درمانی و یا پرتودرمانی قرار گیرند.

تست‌های مربوط با آزمایش ALP چیست؟

نتیجه تست ALP گویای احتمال بروز چندین بیماری مختلف و متفاوت است. پزشک برای تشخیص دقیق‌تر علائم را موشکافانه بررسی می‌کند و اگر نشانه‌ها کمک چندان زیادی نکنند، دست‌به‌دامن تست‌های مرتبط مثل آزمایش بیلی روبین، تست AST یا تست ALT می‌شود. حتی ممکن است برای بررسی وضعیت استخوان‌ها نیاز به آزمایش های تصویربرداری باشد تا پزشک دقیقا بفهمد علت نوسان سطح آنزیم alk در آزمایش خون چیست؟

سؤالات متداول