آزمایش بیلیروبین (bilirubin) | راهنمای کامل تست سلامت کبد و خون
اگر علائمی مثل زردی پوست یا چشم داشته باشید، ممکن است پزشک برایتان آزمایش بیلیروبین تجویز کند. بیلیروبین رنگ زرد صفرا را ایجاد می‌کند. اگر کبد شما در پردازش بیلیروبین به صفرا مشکل داشته باشد یا مجرای صفراوی شما مسدود باشد، ممکن است میزان بیلیروبین خون شما افزایش یابد. در آزمایش بیلیروبین، میزان این ماده در خون یا ادرار اندازه‌گیری می‌شود. در واقع، آزمایش بیلیروبین می‌تواند به تشخیص علت بیماری‌هایی مثل یرقان، بیماری کبدی و کم خونی کمک کند. برای آشنایی بیشتر با آزمایش بیلیروبین، نحوه انجام آزمایش و تفسیر نتایج مربوط به آن تا انتهای مطلب با ما همراه باشید.
آزمایش بیلیروبین (Bilirubin) چیست؟
آزمایش یا تست بیلیروبین با اندازه‌گیری سطح بیلیروبین موجود در خون یا ادرار، سلامت کبد را بررسی می‌کند. بیلیروبین محصول جانبی ناشی‌از تجزیه یا شکسته‌شدن گلبول‌های قرمز قدیمی خون است. زمانی‌که چرخه زندگی گلبول‌های قرمز خون به پایان می‌رسد، این سلول‌ها می‌شکنند و برای پردازش بعدی از طریق جریان خون به‌سمت کبد می‌روند. کبد بیلیروبین را همراه با سایر محصولات دفعی به درون مایعی به نام صفرا می‌ریزد. صفرا از طریق روده بدن را ترک می‌کند و به این صورت بیلیروبین از بدن خارج می‌شود. بیلیروبین رنگدانه‌ای است که رنگ زرد متمایز موجود در صفرا و همچنین مدفوع را ایجاد می‌کند.
چه عواملی باعث افزایش سطح بیلی روبین در خون می‌شوند؟
عوامل مربوط به افزایش میزان بیلیروبین در خون را به چند نوع اصلی می‌توان تقسیم‌بندی کرد، از جمله:
- بدن شما ممکن است میزان زیادی گلبول قرمز را به سرعت تجزیه کند. اگر اختلال خونی مثل کم خونی همولیتیک (تخریب سلول‌های قرمز خون) داشته باشید، بیلی روبین زیادی تولید می‌کنید.
- کبد شما برای پردازش میزان طبیعی بیلی روبین مشکل دارد. همچنین ممکن است کبد شما با میزان اضافه بیلی روبین مشکل داشته باشد یا نوعی بیماری کبدی مزمن داشته باشید که در عملکرد آن اثر گذاشته است.
- سیستم صفراوی شما به خوبی صفرا را پاکسازی نمی‌کند. ممکن است مجاری صفراوی یا کیسه صفرای شما مسدود شده باشد که موجب بازگشت صفرا یا نشست آن به درون خون می‌شود.
معمولا بیلیروبین کمتر ازحد معمول نگران‌کننده نیست. میزان بالای بیلیروبین مستقیم در خون ممکن است به این معنی باشد که کبد نمی‌تواند به‌خوبی بیلیروبین را پاکسازی کند. این موضوع ممکن است به معنی آسیب یا بیماری کبدی باشد. میزان بالای بیلیروبین مستقیم می‌تواند نشان‌دهنده مشکلات دیگری باشد.
یکی از دلایل رایج افزایش بیلیروبین سندرم گیلبرت است. سندرم گیلبرت نوعی بیماری کبدی بی‌ضرر است که در آن کبد نمی‌تواند به‌درستی بیلیروبین را پردازش کند. ممکن است پزشک برای تشخیص شرایط شما آزمایش‌های بیشتری تجویز کند. همچنین ممکن است نتایج آزمایش بیلیروبین برای بررسی شرایط خاص مثل یرقان استفاده شود.
چرا آزمایش بیلیروبین انجام می‌شود و اهمیت دارد؟
آزمایش bilirubin یکی از انواع آزمایش‌هایی است که برای بررسی سلامت کبد تجویز می‌شود. این آزمایش ممکن است به دلایل مختلفی انجام شود، از جمله:
- پیدا کردن علت زردی پوست و چشم‌ها، شرایطی که به آن یرقان می‌گویند. یرقان به‌دلیل بیلیروبین بالا ایجاد می‌شود. این آزمایش معمولا برای بررسی بیلیروبین بالا در نوزدانی با یرقان نوزادی انجام می‌شود. یرقان نوزادی شایع است، ولی معمولا جای نگرانی نیست. با این حال، میزان بالای بیلیروبین می‌تواند برای نوزاد سمی باشد.
- بررسی انسداد مجاری صفراوی کبد یا کیسه صفرا.
- بررسی بیماری کبدی به خصوص هپاتیت یا بررسی پیشرفت بیماری.
- بررسی کم خونی ناشی‌از تخریب سلول‌های قرمز خون.
- بررسی روند درمان.
- بررسی سمیت یک داروی مشکوک.
چه کسانی باید آزمایش بیلیروبین بدهند؟
ممکن است پزشک برای بعضی افراد آزمایش بیلیروبین تجویز کند، از جمله:
- افرادی با علائم یرقان؛
- مبتلایان به کم خونی یا گلبول قرمز کم؛
- کسانی که واکنش سمی به دارو دارند؛
- افراد دارای سابقه نوشیدن زیاد الکل؛
- افراد در تماس با ویروس هپاتیت؛
- مبتلایان به سیروز.
همچنین در صورت بروز بعضی علائم ممکن است به آزمایش بیلی روبین نیاز داشته باشید، از جمله:
- ادرار تیره؛
- حالت تهوع و استفراغ؛
- درد یا ورم شکم؛
- مدفوع خاکستری‌رنگ؛
- خستگی.
آمادگی برای آزمایش بیلیروبین چگونه است؟
ممکن است پزشک از شما بخواهد که چند ساعت قبل از آزمایش از خوردن و نوشیدن خودداری کنید. همچنین بعضی از داروها می‌توانند در نتیحه آزمایش اثر بگذارند و میزان بیلیروبین را افزایش دهند، از جمله:
- بعضی آنتی‌بیوتیک‌ها؛
- داروی ضدمالاریا؛
- مهارکننده‌های مونوآمین‌اکسیداز؛
- مرفین؛
- داروهای ضدبارداری خوراکی؛
- بعضی استروئیدها.
بعضی از داروها میزان بیلیروبین را کاهش می‌دهند، از جمله:
- باربیتورات‌ها؛
- کافئین؛
- پنی‌سیلین؛
- دُز بالای سالیسیلات.
در مورد داروهای مصرفی‌تان با پزشک صحبت کنید.
نحوه انجام آزمایش بیلی روبین چگونه است؟
بیلیروبین می‌تواند از طریق خون و ادرار اندازه‌گیری شود. بااین‌حال، بیشتر آزمایش بیلیروبین خون انجام می‌شود. معمولا خون از طریق سوزن کوچکی که وارد سیاهرگ بازو می‌شود گرفته می شود. سپس لوله کوچکی برای جمع‌آوری نمونه به انتهای سوزن متصل می‌شود. ممکن است در زمان ورود سوزن به دست، درد لحظه‌ای و سریعی احساس کنید. همچنین ممکن است بعد از خارج کردن سوزن یک ناراحتی کوتاه‌مدتی را تجربه کنید. بعد از انجام آزمایش می‌توانید به فعالیت روزانه خودتان ادامه دهید.
خون آزمایش بیلیروبین در نوزادان معمولا با استفاده از یک تیغ تیز به نام قلم ترک پا یا تست پاشنه پا (heel stick) تهیه می‌شود که به پوست پاشنه پا زده می‌شود. تست پاشنه پا یک روش رایج برای بررسی بیماری‌های نوزادی است. این موضوع ممکن است کمی کبودی در محل خونگیری ایجاد کند.
آزمایش بیلیروبین ادرار چگونه است؟
آزمایش بیلیروبین ادرار بخشی از پانل آزمایش بررسی محتوای ادرار است. اگر ادرار شما زرد یا تیره باشد، ممکن است پزشک بررسی بیلیروبین ادرار را درخواست کند. حضور بیلیروبین در ادرار طبیعی نیست، اما زمانی که میزان بیلیروبین خیلی زیاد باشد، ممکن است این ماده وارد ادرار شود. اگر بیلیروبین در ادرار شما وجود داشته باشد، ممکن است پزشک از شما بخواهد که آزمایش بیلیروبین خون هم بدهید.
برای آزمایش، کادر درمان یک ظرف کوچک به شما می‌دهد تا نمونه ادرار خود را در آن جمع‌آوری کنید و از شما می‌خواهند تا قبل از ادرار کردن، ناحیه تناسلی خود را با دستمال بهداشتی تمیز کنید. ظرف علامت‌گذاری می‌شود تا نشان دهد چه مقدار ادرار باید جمع‌آوری شود. بدون لمس داخل ظرف، نمونه ادرار را جمع‌آوری کرده و ظرف را به مسئول مربوطه تحویل می‌دهید.
آزمایش بیلیروبین غیرتهاجمی
نوع دیگری از آزمایش، آزمایش بیلیروبین غیرتهاجمی است که از طریق پوست انجام می‌شود. این آزمایش به طور خاص برای نوزادان، کودکان و افرادی مناسب است که از سوزن می‌ترسند. پزشک دستگاهی را در نزدیکی قفسه سینه یا سر شما قرار می‌دهد. دستگاه یک فلش سریع نور را به درون پوست می‌فرستد و سطح بیلیروبین را اندازه می‌گیرد.
نتایج و تفسیر آزمایش بیلی روبین چگونه است؟
معمولا دو نوع بیلیروبین در جریان خون وجود دارد: بیلی‌روبینی که برای پردازش وارد کبد می‌شود و بیلی‌روبینی که از کبد خارج می‌شود. به‌دلیل تفاوت‌هایی که در این بیلی‌روبین‌ها وجود دارد، این آزمایش با اسامی مختلفی شناخته می‌شوند، ازجمله:
- بیلی روبین غیرمستقیم (آزاد یا غیرکونژوگه): بیلی روبینی که برای پردازش وارد کبد می‌شود غیر کونژوگه است، به این معنی که در آب حل نمی‌شود. این بیلی روبینی به پروتئینی در خون به نام آلبومین متصل می‌شود و به کمک آن به سمت کبد می‌رود.
- بیلیروبین مستقیم (کونژوگه): زمانی که کبد بیلیروبین را پردازش می‌کند، بیلیروبین از آلبومین جدا‌شده و به یک مولکول قندی متصل می‌شود و می‌تواند در آب حل شود که به آن بیلیروبین کونژوگه یا مستقیم می‌گویند زیرا می‌تواند به‌صورت مستقیم در آزمایشگاه بررسی شود. در این حالت بیلیروبین می‌تواند با صفرا ترکیب شود و از طریق روده از بدن خارج شود. میزان بیلیروبین مستقیم در حالت طبیعی ۰٫۳ میلی‌گرم بر دسی‌لیتر است.
- بیلیروبین کلی (total): ترکیبی از بیلیروبین مستقیم و غیرمستقیم است. به طور کلی، نتایج آزمایش برای بیلیروبین مستقیم و کلی است که آن را به صورت میلی‌گرم بر دسی‌لیتر (mg/dl) نشان می‌دهند. در‌حالی‌که، بیلیروبین غیر مستقیم با بررسی میزان بیلیروبین کلی موجود در نمونه و بیلیروبین مستقیم محاسبه می‌شود. به طور معمول، بیلیروبین کلی برای کودکان و بزرگسالان بین ۰٫۲ تا ۱٫۳ میلی‌گرم بر دسی‌لیتر در نظر گرفته می‌شود. این میزان برای افراد زیر ۱۸ سال، ۱ میلی‌گرم بر دسی‌لیتر است.
به یاد داشته باشید که بیلیروبین کلی نوزادان بین ۱٫۰ تا ۱۲٫۰ میلی‌گرم بر دسی‌لیتر است و معمولا در محدوده طبیعی در نظر گرفته می‌شود. بااین حال، پزشک نوزاد را زیر نظر می‌گیرد تا میزان بیلیروبین او خیلی سریع یا طولانی‌مدت بالا نرود. این نتایج ممکن است از یک آزمایشگاه یه آزمایشگاه دیگر کمی تغییر کند. همچنین ممکن است اعداد برای زنان و کودکان کمی متفاوت باشد. از طرف دیگر، ممکن است داروهای خاص در نتیجه آزمایش اثر بگذارد. به همین دلیل، قبل از انجام آزمایش در مورد داروهای مصرفی‌تان با پزشک و تیم پزشک صحبت کنید. ممکن است کادر درمان از شما بخواهند تا قبل از انجام آزمایش مصرف دارو را متوقف کنید.
چه سطحی از بیلی روبین خطرناک است؟
زمانی که بیلی روبین نوزادان به بیشتر از ۱۵ میلی‌گرم بر دسی‌لیتر در ۲۴ ساعت اول یا بعد از ۷۲ ساعت به ۲۰ میلی‌گرم بر دسی‌لیتر برسد، پزشک درمان را توصیه می‌کند. در این شرایط، میزان بیلی روبین غیرکونژوگه بیشتر از آلبومین موجود برای اتصال است. بیلی روبین غیرکونژوگه می‌تواند از سد خونی-مغزی نوزاد بگذرد و به مغز درحال رشد نوزاد آسیب بزند. این موضوع می‌تواند درجات مختلفی از آسیب مغزی را ایجاد کند که به آن کرنیکتروس می‌گویند.
خطر این اتفاق برای کودکان و بزرگسالان یکسان نیست. مغز بزرگسالان به اندازه کودکان آسیب‌پذیر نیست. از طرفی بزرگسالان به آن میزان بیلیروبین غیرکونژوگه ندارند. کودکان سریع‌تر از بزرگسالان بیلیروبین تولید می‌کنند و روند کونژوگه‌شدن آن آهسته‌تر است. افزایش بیلیروبین کونژوگه در بزرگسالان بیشتر است. با اینکه بیلیروبین به‌تنهایی خطرناک نیست، اما افزایش آن در بزرگسالان می‌تواند نشانه یک بیماری خطرناک باشد.
چگونه بیلی روبین را کاهش دهیم؟
نوردرمانی (phototherapy) یک روش استاندارد برای کاهش میزان بیلیروبین در نوزادان است. ممکن است پزشک نوزاد شما را زیر لامپی قرار دهد که طیف نور فلوئورسنت سفید یا آبی ساطع می‌کند. نور کمک می‌کند که بیلیروبین به شکل قابل‌حل در آب تجزیه شود و بدون نیاز به کونژوگه‌شدن در کبد از بدن خارج شود. این موضوع از آسیب‌زدن بیلیروبین غیرکونژوگه به بافت مغزی نوزاد جلوگیری می‌کند.
در بزرگسالان، استفاده از درمان‌های مؤثر و مدیریت علت زمینه‌ای می‌تواند میزان بیلیروبین را کاهش دهد. این موضوع به شرایط شما بستگی دارد. به طور کلی، با محدودکردن مصرف الکل و داروهای بدون نسخه و همچنین رعایت رژیم غذایی سالم می‌توانید فشار و استرس را از روی کبد کم کنید.
علت بالا بودن بیلی روبین توتال در بزرگسالان چیست؟
اگر میزان تجزیه گلبول‌های قرمز شما سریع‌تر از توانایی کبد برای پردازش آن باشد، ممکن است بیلی روبین غیرکونژوگه بالایی داشته باشید. این موضع می‌تواند به دلایل مختلفی باشد، از جمله:
- بیماری همولیتیک؛
- کم خونی داسی‌شکل؛
- واکنش شدید به انتقال خون.
اگر بدن شما در پاکسازی بیلیروبین مشکل داشته باشد، ممکن است بیلیروبین کونژوگه شما افزایش یابد. این موضوع می‌تواند به‌دلیل بیماری‌های صفراوی یا بیماری کیسه صفرا باشد، از جمله:
- سنگ صفرا؛
- کوله سیستیت؛
- کلانژیت.
بیماری‌هایی که در توانایی کبد برای پردازش بیلیروبین اثر می‌گذارند، می‌توانند میزان هر دو نوع بیلیروبین را در بدن افزایش دهند. اگر چیزی مثل داروی جدید یا دُز بالای الکل به‌طور موقت به کبد شما استرس یا فشار وارد کند، ممکن است میزان بیلیروبین کلی شما را افزایش دهد. این موضوع می‌تواند نشانه بیماری کبدی حاد یا مزمن هم باشد که دلایل مختلفی دارد، از جمله:
- عفونت‌هایی مثل هپاتیت ویروسی و مونونوکلئوز؛
- بیماری‌هایی ژنتیکی که در سوخت‌و‌ساز بیلیروبین اثر می‌گذارند، مثل سندروم گیلبرت، بیماری ویلسون و سندرم کریگلر-نجار؛
- هپاتیت سمی (غیروابسته به الکل)؛
- سیروز و نارسایی مزمن کبد.
همچنین ورزش‌های شدید مثل دوی ماراتن می‌تواند میزان بیلی روبین شما را بالا ببرد.
علت بالا بودن بیلی روبین در نوزادان چیست؟
افزایش بیلی روبین غیرکونژوگه در نوزادان دلایل مختلفی دارد، از جمله:
- تولد زودرس؛
- عدم تطابق خونی بین مادر و نوزاد؛
- واکنش به مواد موجود در شیر مادر.
در نوزادان، سطح بالای بیلی‌روبینی که در عرض چند روز تا ۲ هفته به سطح نرمال نرسد، ممکن است نشانه‌ای از بیماری‌های مختلف باشد، از جمله:
- کمبود اکسیژن؛
- عفونت ارثی؛
- نوعی بیماری در کبد اثر می‌گذارد.
تست‌های مربوط با آزمایش بیلی روبین چیست؟
اگر آزمایش بیلیروبین شما غیرطبیعی بود، ممکن است پزشک برای تشخیص بیماری شما سایر آزمایش‌های خونی یا تصویربرداری را تجویز کند. همچنین ممکن است برای دفعات بعد دوباره میزان بیلیروبین شما را اندازه‌گیری کند.
از طرفی، بعضی از آزمایش‌های رایج باید همزمان با آزمایش بیلی روبین انجام شوند، از جمله:
- آزمایش عملکرد کبد: این آزمایش خون میزان آنزیم‌ها و پروتئین‌های خاص درون خون را اندازه می‌گیرد.
- آلبومین و پروتئین کلی: میزان آلبومین (پروتئین ساخته‌شده توسط کبد) و پروتئین‌های کلی نشان می‌دهند که عملکرد کبد در ساخت پروتئین‌های خاص چطور است. این پروتئین‌ها برای مبارزه بدن با عفونت و انجام سایر فعالیت‌ها ضروری هستند.
- شمارش کامل خون: این آزمایش چند جزء و فاکتورهای خونی را اندازه می‌گیرد.
- زمان پروترومبین: این آزمایش زمان لخته‌شدن پلاسما را اندازه می‌گیرد.
آزمایش بیلیروبین در منزل با دکترساینا!
بیلیروبین یک رنگدانه نارنجی-زرد است که به‌عنوان بخشی طبیعی از تجزیه گلبول‌های قرمز در بدن شما ایجاد می‌شود. به‌طور معمول، کبد بیلیروبین را از خون شما می‌گیرد تا از بدن شما دفع شود. اگر کبد به‌درستی کار نکند، ممکن است سطح بیلیروبین خون شما بالا برود. این موضوع می‌تواند علامت بیماری‌های کبد یا مجاری صفراوی باشد. یرقان یا زرد بدون پوست و چشم‌ها هم یکی از دلایل دیگری است که پزشک برای آن آزمایش بیلیروبین تجویز می‌کند. یرقان زمانی اتفاق می‌افتد که میزان بیلیروبین شما دو تا سه برابر میزان نرمال است. در این زمان متوجه می‌شوید که ادرار شما تیره‌تر است. با این حال حتی بدون علامت مشخص هم ممکن است بیلیروبین شما بالا باشد. آزمایش بیلیروبین می‌تواند شک پزشک در مورد نوع خاصی از بیماری را تأیید یا علت دقیق بیماری را مشخص کند. برای انجام آزمایش خون می‌توانید با تیم حرفه‌ای دکترساینا تماس بگیرید و آزمایش خون را در منزل انجام دهید. همچنین اگر هر سؤالی در این مورد داشتید یا توضیحات پزشک برایتان کافی نبود، می‌توانید با تیم پزشکی دکتر ساینا تماس بگیرید.
سؤالات رایج
۱. برای آزمایش بیلیروبین باید ناشتا بود؟
بله، ممکن است پزشک از شما بخواهد چند ساعت قبل از آزمایش از خوردن و آشامیدن خودداری کنید.
۲. میزان خطرناک بیلیروبین در بزرگسالان چقدر است؟
به‌طور معمول، سطح بیلیروبین بزرگسالان بین ۰٫۲ تا ۱٫۳ میلی‌گرم در دسی‌لیتر است. هر مقداری بیشتر از ۱٫۳ میلی‌گرم در دسی‌لیتر معمولاً بالا در نظر گرفته می‌شود. برای کودکان ۱۵ روزه تا ۱۸ سال، سطح بیلیروبین سالم باید کمتر از ۱ میلی‌گرم در دسی‌لیتر باشد.
۳. رنج نرمال بیلیروبین در بزرگسالان چقدر است؟
میزان ۱/۲ میلی‌گرم بر دسی‌لیتر بیلی روبین کلی در بزرگسالان طبیعی است. برای افراد زیر ۱۸ سال، تا ۱ میلی‌گرم بر دسی‌لیتر طبیعی است. میزان طبیعی بیلی روبین کونژوگه در بزرگسالان باید کمتر از ۰/۳ میلی‌گرم بر دسی‌لیتر باشد. میزان طبیعی بیلی روبین در نوزادان هم می‌تواند به ۱۲ میلی‌گرم بر دسی‌لیتر برسد.
میزان بیلی روبین در مردان کمی بیشتر از زنان است. افراد سیاه پوست بیلی روبین کمتری نسبت به سایر افراد دارند.
۴. بیلیروبین بالا نشانه چیست؟
بیلی روبین بالای ۲ میلی‌گرم بر دسی‌لیتر در بزرگسالان نشانه یرقان است. این مقدار در نوزادان به بالای ۱۵ میلی‌گرم در دسی‌لیتر می‌رسد.
۵. علت بیلیروبین پایین چیست؟
سطح بیلیروبین پایین‌تر از حد نرمال معمولاً مشکلی ایجاد نمی‌کند. سطح پایین بیلیروبین (هیپوبیلیروبینمی) ممکن است در نتیجه مصرف برخی داروها یا کافئین باشد. سطح پایین بیلیروبین همچنین ممکن است با برخی بیماری‌های خودایمنی مانند آرتریت روماتوئید، لوپوس، پلی‌میوزیت و سندرم شوگرن مرتبط باشد یا نشانه‌ای از بیماری قلبی عروقی باشد.
۶. چه عواملی باعث کاهش میزان بیلیروبین صفرا (هیپوبیلیروبینمی) می‌شوند؟
داروهای خاص مثل آنتی‌بیوتیک‌ها، قرص‌های کنترل بارداری، قرص‌های خواب و داروهای تشنج می‌تواند میزان بیلیروبین شما را کاهش دهد. معمولا کاهش بیلیروبین نگران‌کننده نیست.
۷. بیلیروبین چه فوایدی دارد و علائم بیلیروبین بالا چیست؟
بیلیروبین محصول دفعی ناشی‌از گلبول‌های قرمز قدیمی است. به طور طبیعی بدن بیلیروبین را دفع می‌کند، اما به نظر می‌رسد که بیلیروبین به عنوان یک آنتی‌اکسیدان در برابر بیماری‌های قلبی عروقی عمل می‌کند. با این‌حال، مقدار زیاد آن سمی است. تجمع بیلیروبین در خون می‌تواند موجب بیماری شود. همچنین می‌تواند با تحریک اعصاب زیر پوست، موجب خارش شود.
اطلاعات این مقاله صرفاً برای افزایش آگاهی شماست. به‌هیچ‌عنوان بدون مشورت با پزشک اقدام به خوددرمانی نکنید.
