آزمایش سدیم خون (NA): از آمادگی تا تفسیر نتایج | راهنمای گام‌به‌گام

آزمایش سدیم یکی از آزمایش‌های بسیار مهم است که با کمک آن پزشک می‌تواند برخی بیماری‌ها و شرایط خاص در بدن ازجمله فشارخون بالا و بیماری قلبی را تشخیص دهد. عوامل زیادی بر سطح سدیم در آزمایش خون تأثیر می‌گذارند. این آزمایش با نمونه خون انجام می‌شود. اگر می‌خواهید درباره نحوه انجام و تفسیر آزمایش سدیم اطلاعات کسب کنید، با دکترساینا همراه باشید.

آزمایش سدیم (Na) چیست؟

آزمایش سدیم خون که به آن آزمایش سرم سدیم یا آزمایش na خون هم گفته می‌شود، یک آزمایش خون ساده است که میزان غلظت سدیم در خون را اندازه‌گیری می‌کند. رژیم‌غذایی، ورزش، بیماری‌ها و برخی داروها می‌توانند بر سطح سدیم در جریان خون تأثیر بگذارند. به همین دلیل، گاهی ممکن است پزشک آزمایش na را در فهرست چکاپ روتین شما بگنجاند و گاهی هم ممکن است علائمی در شما مشاهده کند که برای تشخیص دقیق‌تر به آزمایش سدیم نیاز داشته باشد. 

سدیم یک ماده‌معدنی است که بعد از حل‌شدن در آب یا مایعات بار الکتریکی پیدا می‌کند و به‌صورت الکترولیت در خون، ادرار و بافت‌های بدن جریان می‌یابد. الکترولیت‌هایی ازجمله سدیم برای بدن ما بسیار حیاتی هستند زیرا به کنترل میزان مایعات و تعادل اسیدها و بازها (pH) در بدن کمک می‌کنند. سدیم در عملکرد صحیح اعصاب و عضلات هم نقش مهمی ایفا می‌کند.

ما بیشتر سدیم موردنیاز خود را از رژیم‌غذایی دریافت می‌کنیم. رایج‌ترین شکل آن کلرید سدیم است که در نمک خوراکی یافت می‌شود. بدن ما هرروز مقدار مشخصی سدیم را ازطریق ادرار و تعریق از دست می‌دهد. بنابراین، اگر مقدار سدیم در بدن ما بیشتر از مقدار لازم باشد، کلیه‌ها مازاد آن را ازطریق ادرار دفع می‌کنند. به همین دلیل، اگر سطح سدیم خون خیلی بالا یا خیلی پایین باشد، ممکن است نشانه مشکلی در کلیه‌ها، کم‌آبی بدن یا سایر بیماری‌های مرتبط با سطح غیرطبیعی سدیم باشد.

انواع آزمایش سدیم

سه نوع اصلی آزمایش سدیم وجود دارد که با یک آزمایش خون ساده قابل‌اندازه‌گیری هستند:

• آزمایش مستقیم: میزان سدیم موجود در نمونه را به‌شکل مستقیم اندازه‌گیری می‌کند؛
• آزمایش غیرمستقیم: از یک واکنش شیمیایی برای تولید سیگنالی استفاده می‌کند که نشان‌دهنده میزان سدیم در نمونه است؛
• آزمایش کلی (Total): مجموع سطوح سدیم به روش‌های مستقیم و غیرمستقیم را حساب می‌کند تا غلظت سدیم در نمونه خون به دست آید.

سطوح na در آزمایش خون بسته به سن، جنس، رژیم‌غذایی و سطح فعالیت فرد متفاوت است.

دُز توصیه‌شده سدیم در روز

دُز توصیه‌شده بزرگ‌سالان بیش از ۲۳۰۰ میلی‌گرم در روز (حدود ۱ قاشق چایخوری) و برای کودکان زیر ۱۸ سال ۱۵۰۰ میلی‌گرم در روز (حدود نصف قاشق چایخوری) است. افراد باردار یا شیرده نباید بیشتر از ۱۰۰۰ میلی‌گرم در روز (حدود یک‌چهارم قاشق چایخوری) سدیم مصرف کنند. هرچند همه غذاها حاوی سدیم هستند، رایج‌ترین شکل سدیم در نمک خوراکی است و بنابراین، باید به‌اندازه کافی مصرف شود.

چرا آزمایش سدیم خون انجام می‌شود؟

هدف از آزمایش سدیم خون تشخیص سطوح غیرطبیعی سدیم به‌منظور تشخیص برخی بیماری‌ها یا پایش وضعیت بیمار است. برای نمونه می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• کمک به تشخیص، ارزیابی و پایش تعادل الکترولیت (اسید-باز یا pH)؛
• تشخیص دلیل کم‌آبی بدن یا تجمع مایع اضافی (اِدِم)؛
• کمک به ارزیابی و پایش انواع بیماری‌های مزمن یا حاد مربوط به مغز، ریه‌ها، کبد، قلب، کلیه، تیروئید یا غدد فوق‌کلیوی؛
• پایش تأثیر داروهایی مانند دیورتیک‌ها بر سطح سدیم.

آزمایش سدیم را به‌عنوان یکی از بخش‌های مربوط به پانل الکترولیت یا پانل متابولیک پایه (CMP) در جواب آزمایش مشاهده کنید. 

گاهی اوقات پزشک با دیدن غیرطبیعی‌بودن سطح سدیم خون، آزمایش ادرار ۲۴ساعته را برای بیمار تجویز می‌کند تا دقیق‌تر تشخیص دهد که آیا برهم‌خوردن تعادل سدیم در بدن به‌دلیل مصرف یا دفع بیش‌ازحد این ماده معدنی است یا کلا دلیل دیگری دارد. برای مثال، اگر مشکل از کلیه‌ها باشد، آزمایش ادرار می‌تواند بسیار مفید باشد. نمونه ادرار ۲۴ساعته برخلاف نمونه ادرار معمولی، فقط از آخرین وعده غذایی تأثیر نمی‌پذیرد و همه وعده غذاهایی که در یک روز کامل می‌خورید در آن اثر می‌گذارد.

چه زمانی انجام آزمایش سدیم نیاز است؟

خواه برای یک معاینه عادی به پزشک مراجعه کرده باشید خواه برای پایش وضعیت خود در طول دوره درمان یک بیماری خاص، درصورتی‌که پزشک با معاینه شما متوجه علائم به‌هم‌خوردن تعادل مایعات بدن شما شود، برایتان آزمایش سدیم تجویز می‌کند. علائم شامل موارد زیر هستند:

علائم کمبود بیش‌ازحد سدیم یا هیپوناترمی (hyponatremia):

• ضعف؛
• خستگی؛
• گیجی؛
• بی‌حالی؛
•  تهوع و استفراغ‌های زیاد؛
• عدم تعادل.

در موارد شدید حتی ممکن است بیمار به کما برود. البته گاهی این کاهش سدیم آن‌قدر به‌آرامی اتفاق می‌افتد که علائمی بروز نمی‌دهد.

علائم افزایش بیش‌ازحد سدیم یا هایپرناترمی (hypernatremia):

• تشنگی شدید؛
• خشکی غشاهای مخاطی مثل دهان و چشم؛
• اسهال؛
• استفراغ؛
• کم‌ادراری؛
• کاهش قدرت عضلات؛
• دوبینی؛
• تحریک‌پذیری و پریشانی؛
• بی‌قراری و رفتارهای غیرمنطقی؛
• تشنج و کما.

نکات مهم و آمادگی قبل از آزمایش سدیم چیست؟

برای آزمایش سدیم نیازی به آمادگی خاصی ندارید و می‌توانید به همان مقدار معمول غذا مصرف کنید، مگر اینکه پزشک گفته باشد ناشتا باشید که در این صورت اغلب ۸ ساعت کافی است. بااین‌حال بهتر است آب کافی بنوشید. حواستان به داروها هم باشد زیرا ممکن است روی نتیجه آزمایش تأثیر بگذارند. البته داروهای تجویزی را خودسرانه قطع نکنید و حتما به پزشک اطلاع دهید. اگر به شما گفت می‌توانید موقتا آنها را قطع کنید، این کار را انجام دهید.

برخی از داروهای تغییردهنده نتیجه آزمایش سدیم عبارت‌اند از:

• آنتی‌بیوتیک‌ها؛
• داروهای ضدافسردگی؛
• برخی از داروهای مربوط به فشارخون بالا؛
• لیتیوم؛
• داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی؛
• قرص آب یا دیورتیک‌ها که داروهای ادرارآور هستند.

آزمایش سدیم چگونه انجام می‌شود؟

نحوه انجام آزمایش سدیم بسیار ساده است و پنج دقیقه هم طول نمی‌کشد. متخصص نمونه‌گیری با استفاده از یک سرنگ از رگ بازوی شما نمونه خون می‌گیرد و آن را در یک ویال یا لوله آزمایش جمع‌آوری می‌کند. ممکن است در محل ورود سوزن کمی سوزش یا کبودی خفیف ایجاد شود. اگر احساس سبکی سر یا سرگیجه داشتید، ابتدا کمی بنشینید و بعد از روی صندلی بلند شوید. روی محل خون‌گیری را فشار دهید تا خون بند بیاید. معمولا علائم به‌سرعت از بین می‌روند.

نتایج و تفسیر آزمایش سدیم چگونه است؟

سطح سدیم برحسب میلی اکی‌والان در لیتر (mEq/L) اندازه‌گیری می‌شود. بالا یا پایین بودن بیش‌ازحد سطح آن ممکن است نشان‌دهنده بیماری‌های متعددی باشد. به همین دلیل برای تشخیص دقیق‌تر، پزشک معمولا نتایج آزمایش خون سدیم را با سایر الکترولیت‌ها ارزیابی می‌کند. درصورتی‌که از خدمات دکترساینا استفاده کنید حتی نیازی به نوبت‌گرفتن مجدد برای مراجعه به پزشک نخواهید داشت. پزشکان ما ظرف ۴۸ ساعت بعد از دریافت جواب آزمایش با شما تماس می‌گیرند و تفسیر آزمایش شما را بدون هزینه در اختیارتان قرار می‌دهند.

اگر نتایج آزمایش سدیم بالاتر از حد نرمال باشد، یعنی بالاتر از mEq/L ۱۴۵ ممکن است نشان‌دهنده موارد زیر باشد:

• کم‌آبی بدن که احتمالا به‌دلیل ننوشیدن آب کافی، اسهال یا مصرف داروهای ادرارآور است؛
• اختلالات غده تیروئید؛
• بیماری‌های کلیوی؛
• رژیم‌غذایی شور؛
• استفاده بیش‌ازحد از ملین‌ها یا قرص‌های ضدبارداری؛
• دیابت بی‌مزه (Diabetes insipidus) که نوعی اختلال نادر است.

درصورتی‌که میزان سدیم خون پایین‌تر از حد نرمال باشد، یعنی پایین‌تر از mEq/L ۱۳۵، ممکن است به‌دلایل زیر اتفاق افتاده باشد:

• ازدست‌دادن سدیم در اثر استفراغ شدید و/ یا اسهال؛
• مشکل در ترشح هورمون آنتی‌دیورتیک در بدن؛
• افزایش بیش‌ازحد هورمون وازوپرسین (هورمونی که برای حفظ تعادل سطح آب ضروری است)؛
• شرایطی که در آن بدن مایعات اضافی رقیق‌کننده سدیم را نگه می‌دارد؛ ازجمله:
  • بیماری‌های کلیوی؛
  • اختلال در غدد آدرنال؛
  • سیروز کبدی؛
  • نارسایی کلیه؛
  • نارسایی احتقانی قلبی؛
  • برخی بیماری‌های مغزی و ریوی؛
  • انواع خاصی از سرطان؛
  • برخی از داروها مثل مسکن‌های بدون نسخه و برخی داروهای ضدافسردگی؛
  • بیماری آدیسون؛
  • سوءتغذیه.

توجه داشته باشید اینکه نتایج در محدوده طبیعی نیستند، لزوما به این معنا نیست که بیماری خاصی دارید. گاهی برخی داروها باعث غیرطبیعی‌شدن سطح سدیم خون می‌شوند. سن، جنس و وضعیت جسمانی شما هم در افزایش یا کاهش سدیم نقش دارد. پزشک می‌تواند تفسیر آزمایش سدیم خون شما را به‌دقت انجام دهد.

تست‌های مرتبط با آزمایش سدیم چیست؟

سطح سدیم اغلب با الکترولیت‌های دیگر در آزمایش دیگری به نام آنیون گپ اندازه‌گیری می‌شود. آزمایش آنیون گپ تفاوت بین الکترولیت‌های دارای بار منفی و بار مثبت را مشخص می‌کند که به‌کمک آن می‌توان علت به‌هم‌خوردن تعادل بین اسید و باز را پیدا کرد. درصورتی‌که به آزمایش‌های تکمیلی نیاز باشد، پزشک آن را برایتان تجویز می‌کند.

آزمایش سدیم در منزل با دکترساینا!

در این مقاله درباره آزمایش سدیم به‌طور مفصل صحبت کردیم و چیستی، روش انجام و تفسیر آن را برایتان شرح دادیم. اکنون سخنی داریم با شما که باید آزمایش سدیم بدهید و از همین حالا فکرتان مشغول آن است: حوصله ندارید در آزمایشگاه منتظر بمانید تا نوبت‌تان شود، نمی‌توانید از محل کارتان مرخصی بگیرید یا نمی‌دانید فرزندتان را برای چند ساعت به چه کسی بسپارید؟ ما دغدغه‌های شما را درک می‌کنیم و به همین دلیل خدمات آزمایش سدیم در منزل دکترساینا را راه‌اندازی کرده‌ایم. کافی است درخواست‌تان را در سایت ثبت کنید تا نه‌تنها خیالتان از آزمایش راحت شود، از مزایای آن ازجمله هزینه کمتر نسبت به سایر پلتفرم‌ها، قرارداد با انواع شرکت‌های بیمه و تفسیر رایگان آزمایش خود بهره‌مند شوید. پس در منزل بمانید و منتظر متخصصان نمونه‌گیر ما باشید!

سؤالات متداول