آزمایش تراکم استخوان: مراحل، هزینه، تفسیر نتایج تا بهترین مراکز انجام

آزمایش تراکم استخوان یک روش سریع و بدون درد برای بررسی سلامت استخوان‌ها است. پزشکان معمولا از این اسکن برای بررسی احتمال وجود مشکلی در استخوان‌ها ازجمله پوکی استخوان استفاده می‌کنند. این بیماری خاموش که بسیاری از افراد را به‌ویژه در سنین بالا مبتلا می‌کند، متأسفانه هیچ علامتی ندارد و تا زمانی که استخوان نشکند، نمی‌توان متوجه آن شد. به همین دلیل است که اسکن DXA آزمایش بسیار مهمی است و نباید از آن غفلت کنید. در این مقاله، درباره آزمایش تراکم استخوان، مراحل آن و هزینه‌ای که برمی‌دارد صحبت می‌کنیم.

آزمایش تراکم استخوان چیست و چه کمکی به سلامت شما می‌کند؟

آزمایش تراکم مواد معدنی استخوان (Bone Mineral Density) که اغلب به‌عنوان آزمایش تراکم استخوان آن را می‌شناسیم، یک نوع آزمایش تصویربرداری است که میزان قدرت و محتوای مواد معدنی استخوان‌ها را بررسی می‌کند. این آزمایش را اسکن DXA هم می‌نامند زیرا از اشعه ایکس برای اندازه‌گیری تراکم استخوان استفاده می‌کند. این آزمایش به شما کمک می‌کند اگر پوکی استخوان یا استئوپروز (Osteoporosis) دارید به‌موقع متوجه شوید و برای درمان آن اقدام کنید. نام این بیماری ریشه یونانی دارد و به‌معنای استخوان متخلخل (Porous Bone) است.

وقتی این بیماری را دارید، استخوان‌های شما ضعیف و نازک می‌شوند. به همین دلیل، احتمال شکستن آنها بیشتر می‌شود. درنتیجه، تا زمانی که استخوانتان نشکند متوجه نمی‌شوید که به پوکی استخوان مبتلا شده‌اید.

چرا دانستن وضعیت استخوان‌هایتان اهمیت حیاتی دارد؟

استخوان‌ها چهارچوب بدن ما هستند و از اندام‌های داخلی ما مثل مغز، قلب، ریه‌ها و نخاع محافظت می‌کنند. آنها به بدن ما شکل می‌دهند و امکان صاف ایستادن، حرکت کردن، راه‌رفتن، دویدن یا هر فعالیت بدنی دیگری را فراهم می‌کنند. علاوه بر آن، استخوان‌ها محل ذخیره مواد معدنی ضروری مانند کلسیم و فسفر است که برای عملکردهای مختلف بدن، از جمله انقباض عضلات، عملکرد عصبی و لخته‌شدن خون اهمیت بسیار زیادی دارد. اگر از سلامت استخوان‌ها و وضعیت محتوای مواد معدنی آنها اطلاع نداشته باشیم، بسیاری از این فرایندها در بدن با مشکلاتی مواجه می‌شوند و هرچه دیرتر متوجه شویم، درمان آن سخت‌تر است.

ارزیابی عوامل خطر اولین گام مهم در هشدار به شما درباره خطر ابتلا به پوکی استخوان است. بسیاری از افرادی که به پوکی استخوان مبتلا می‌شوند، تعداد کمی از عوامل خطر را دارند؛ بنابراین بدون آزمایش تراکم‌سنجی استخوان نمی‌توان به‌راحتی احتمال ابتلا به این بیماری را برآورد کرد.

آزمایش BMD می‌تواند به شما بگوید که آیا پوکی استخوان دارید یا خیر و احتمال ابتلا به آن در آینده چقدر است. همچنین می‌تواند به شما در تصمیم‌گیری‌هایی که ممکن است از شکستگی یا از دست دادن بیشتر استخوان جلوگیری کند، کمک کند.

چطور آزمایش تراکم استخوان انجام می‌شود؟ گام‌به‌گام تا تشخیص دقیق

حالا بیایید ببینیم آزمایش تراکم استخوان چگونه انجام می‌شود. تمام مراحل آزمایش را به‌صورت گام‌به‌گام از آماده‌شدن تا تشخیص دقیق آن توضیح داده‌ایم. این آزمایش بدون درد است، سوزن یا تزریقی وجود ندارد و به‌سرعت انجام می‌شود. حتی نیازی به بستری‌شدن در بیمارستان نیست. پس نگران چیزی نباشید.

قبل از آزمایش تراکم استخوان باید چه کارهایی انجام دهید؟

احتمالا قبل از انجام آزمایش تراکم استخوان، هیچ آمادگی خاصی لازم نیست. می‌توانید مطابق معمول غذا بخورید یا چیزی بنوشید، همه داروهایی را که مصرف می‌کنید به همان شکل ادامه دهید (مگر اینکه پزشک دستور خاصی درباره آنها داده باشد).

اگر مکمل کلسیم یا سایر ویتامین‌های بدون نسخه (OTC) مصرف می‌کنید، ۲۴ ساعت قبل از آزمایش خوردن آنها را متوقف کنید. به‌طور کلی اگر درباره این موارد به پزشک اطلاع دهید، او به شما می‌گوید که قبل از اسکن DXA می‌توانید کدام‌ها را مصرف کنید یا نکنید.

بهتر است لباس راحت و گشاد بپوشید که اگر گفتند آنها را عوض کنید، به دردسر نیفتید. لباس‌هایتان نباید فلز داشته باشند. زیپ، دکمه فلزی، سگک، جواهرات و هر اکسسوری فلزی می‌تواند روی توانایی دستگاه اسکن و نتیجه آزمایش تأثیر بگذارد.

مرحله اول: پوشیدن لباس بیمارستان

این مورد ضروری نیست مگر اینکه خود پرسنل مرکز سنجش تراکم استخوان از شما بخواهند لباس‌های معمولی خود را عوض کنید و لباس بیمارستانی بپوشید.

مرحله دوم: دراز کشیدن روی میز

حالا باید روی میز مخصوص عکس‌برداری با اشعه ایکس دراز بکشید. یک تکنسین رادیولوژی به شما کمک می‌کند بدن خود را در موقعیت مناسب قرار دهید. ممکن است زیر یا اطراف شما بلوک‌های فومی قرار دهند تا پوزیشنی را که به‌دنبال آن هستند دقیقا تنظیم کنند.

مرحله سوم: شروع اسکن

روش‌های متفاوتی برای تراکم‌سنجی استخوان وجود دارد اما رایج‌ترین و دقیق‌ترین آنها، جذب‌سنجی اشعه ایکس با انرژی دوگانه (DXA) است.

تکنسین بازوی اسکن را روی بدن شما عبور می‌دهد تا از استخوان‌های شما عکس بگیرد. اسکنر از دو نوع تابش اشعه ایکس با دوز پایین پایین برای تبدیل تراکم استخوان شما به تصاویر و نمودارها در رایانه استفاده می‌کند. به همین دلیل، در تصویر اسکن، استخوان‌های شما به رنگ سفید نشان داده می‌شوند. در عوض، چربی، عضلات و سایر بافت‌های نرم مانند سایه‌های تیره به نمایش درمی‌آیند و کنتراست ایجاد می‌کنند تا پزشک به‌راحتی استخوان را بررسی کند. این روش را DXA مرکزی می‌نامند و دقیق‌تر است.

معمولا اسکن روی لگن و ستون فقرات انجام می‌شود اما ممکن است استخوان‌های دیگر بدن مثل ساعد دستتان را هم اسکن کنند. اینها استخوان‌هایی هستند که در صورت ابتلا به پوکی استخوان، احتمال شکستگی آن‌ها بیشتر است.

نوع دیگری از DXA وجود دارد که آن را محیطی می‌نامند و یک دستگاه قابل‌حمل آن را انجام می‌دهد. این آزمایش تراکم استخوان را در مچ دست، انگشت و پاشنه شما اندازه‌گیری می‌کند. دقت کمتری دارد زیرا لگن یا ستون فقرات شما در آن بررسی نمی‌شود. بیشتر برای افرادی مناسب است که آزمایش DXA مرکزی در محل زندگی‌شان در دسترس نیست یا به‌دلیل محدودیت‌های وزنی یا هر مشکل دیگری امکان انجام این اسکن را ندارند.

مرحله چهارم: ارسال نتایج

تصویری که به دست می‌آید باید برای پزشک معالج شما ارسال شود. او نتایج را می‌خواند و به شما درباره وضعیت استخوان‌ها و بیماری‌های احتمالی مثل پوکی استخوان توضیحاتی می‌دهد.

آزمایش تراکم استخوان چقدر طول می‌کشد؟

بستگی دارد که چند استخوان شما نیاز به اسکن دارد. بااین‌حال، در حالت عادی کمتر از ۱۵ دقیقه یا نهایتا ۳۰ دقیقه طول می‌کشد.

آیا شما هم باید آزمایش تراکم استخوان بدهید؟

بسیاری از افراد با داشتن این باور که «من که سنی ندارم! آزمایش تراکم استخوان برای چیه؟»، تصور می‌کنند فقط سالمندان به پوکی استخوان مبتلا می‌شوند! هر کسی در هر سنی می‌تواند به پوکی استخوان مبتلا شود فقط با افزایش سن، احتمال ابتلا به آن افزایش می‌یابد. درضمن این بیماری فقط به زنان مربوط نیست و مردان هم پوکی استخوان می‌گیرند.

بنابراین، اگر هریک از شرایط زیر را دارید احتمالا پزشک شما اسکن تراکم استخوان را توصیه خواهد کرد:

• خانم هستید و ۶۵ سال (یا بیشتر) دارید؛
• آقا هستید و ۷۰ سال (یا بیشتر) دارید؛
• ۵۰ سال (یا بیشتر) دارید ولی هنوز یائسه نشده‌اید؛
• در سن یائسگی قرار دارید و احتمال شکستگی استخوان در شما زیاد است؛
• یائسگی زودرس (کمتر از ۴۵ سال) دارید؛
• بالای ۵۰ سال دارید و در گذشته شکستگی استخوان داشته‌اید؛
• بالای ۵۰ سال دارید و استخوانتان شکسته است؛
• والدین بیولوژیکی یا پدربزرگ و مادربزرگتان پوکی استخوان داشته‌اند؛
• اگر نزدیک به ۴ سانتی‌متر از آخرین قد بزرگسالی‌تان (در دهه ۲۰ زندگی) کوتاه‌تر شده‌اید؛
• حالت بدن شما خمیده‌تر شده است؛
• بدون هیچ دلیلی کمردرد دارید؛
• بدون اینکه باردار یا یائسه باشید، قاعدگی‌هایتان متوقف شده یا نامنظم است؛
• پیوند عضو انجام داده‌اید؛
• دچار افت سطح هورمون شده‌اید.

شرایط دیگر یا مصرف داروهای خاص

اگر جوان هستید ولی به هر دلیلی خطر پوکی استخوان در شما بالاست، ممکن است پزشک به شما بگوید در فواصل منظم آزمایش تراکم استخوان بدهید. برخی از شرایط، بیماری‌ها و داروهای تجویزی هم ممکن است باعث ازدست‌رفتن تراکم استخوانی شوند که عبارت‌اند از:

• برخی از بیماری‌های خودایمنی مثل آرتریت روماتوئید؛
• برخی بیماری‌های التهابی مزمن؛
• بیماری کوشینگ؛
• پرکاری تیروئید کنترل‌نشده؛
• پرکاری پاراتیروئید اولیه؛
• کمبود ویتامین D؛
• مصرف کورتیکواستروئیدها (مثل هیدروکورتیزون)؛
• گلوکوکورتیکوئیدها (انواع کورتون‌ها)؛
• برخی از انواع داروهای سرطان مثل مهارکننده‌های آروماتاز برای سرطان سینه؛
• برخی از داروهای سرکوب‌کننده سیستم ایمنی؛
• درمان محرومیت از آندروژن برای سرطان پروستات؛
• سرکوب‌کننده‌های هورمونی؛
• برخی از انواع داروهای تشنج؛
• مهارکننده‌های پمپ پروتون (PPI) که برای درمان رفلاکس اسید و رفلاکس معده به کار می‌روند؛
• هپارین (رقیق‌کننده خون)؛
• سیگار، قلیان یا مصرف سایر دخانیات؛
• سوء مصرف الکل یا نوشیدن بیش از سه وعده الکل در روز.

اگر هریک از شرایط بالا را دارید یا قبلاً داروهایی مثل کورتیزون، دگزامتازون، پردنیزون و سایر داروهای کاهش التهاب را مصرف کرده‌اید، به پزشک خود اطلاع دهید.

آزمایش تراکم استخوان را کجا انجام دهیم؟ راهنمای انتخاب بهترین مرکز

معمولا تراکم‌سنجی استخوان در مراکز تخصصی رادیوگرافی و آزمایشگاه‌های تخصصی انجام می‌شود. برخی بیمارستان‌های مجهز و پیشرفته هم ممکن است چنین خدماتی را ارائه دهند. برای انتخاب بهترین مرکز به‌منظور انجام آزمایش تراکم استخوان، عوامل زیر را بررسی کنید:

۱. دستگاه‌ها و فناوری‌های پیشرفته

مراکزی را انتخاب کنید که مجهز به دستگاه‌ها و فناوری‌های به‌روز با دقت بالاتر و قابلیت اندازه‌گیری در چند ناحیه بدن (مثل ستون فقرات و لگن) باشند.

۲. تخصص و مهارت تیم پزشکی

دقت کنید حتما رادیولوژیست یا پزشک متخصص تراکم‌سنجی استخوان در مرکز حضور داشته باشد. صرفا وجود یک اپراتور آموزش‌دیده که بتواند در پوزیشن درست بیمار را قرار دهد کافی نیست.

۳. استانداردها و مجوزها

مراکزی که به آنها مراجعه می‌کنید باید مجوز رسمی از وزارت بهداشت یا سازمان‌های مربوطه داشته باشند و پروتکل‌های ایمنی پرتوی را رعایت کنند.

۴. ارائه خدمات مشتری‌مدارانه

پرسنل مرکز تراکم‌سنجی استخوان باید خوش‌رو و مودب باشند، روند آزمایش را به‌طور کامل توضیح دهند و نباید پرسش‌های بیمار را بی‌پاسخ رها کنند یا با تندخویی و بی‌حوصلگی جواب دهند. وقت‌دهی مرکز باید منظم و زمان انتظار در حداقل باشد. مرکز باید گزارش را به دو صورت چاپی و دیجیتال ارائه دهد.

۵. هزینه و پوشش بیمه

مرکزی که انتخاب می‌کنید باید در تعرفه‌هایی که ارائه کرده است، شفافیت لازم را داشته باشد. برخی مراکز ارزان‌تر از جاهای دیگر هستند. بگردید و آن را که مقرون‌به‌صرفه‌تر است پیدا کنید. اگر بیمه‌های پایه و تکمیلی دارید، دقت کنید مرکزی که به آن مراجعه می‌کنید با بیمه قرارداد داشته باشد.

۶. موقعیت مکانی

اگر مشکلات حرکتی دارید یا به‌دلیل کهولت سن به‌سختی می‌توانید از منزل خارج شوید، سعی کنید نزدیک‌ترین مرکز تراکم‌سنجی استخوان را به محل سکونت خود انتخاب کنید.

نتایج آزمایش تراکم استخوان چه معنایی دارند؟ رمزگشایی از T-score و Z-score

در نتایج آزمایش BMD، استخوان‌ها را با استخوان‌های یک فرد جوان معمولی و سالم در دهه ۲۰ یا ۳۰ زندگی مقایسه می‌کنند. این نتایج نشان می‌دهند که استخوان‌های شما چقدر متراکم یا نازک هستند.

نمره‌ای به نام نمره T (T-score) برای اندازه‌گیری تراکم استخوان به کار می‌رود. این نمره با واحدهایی به‌نام انحراف معیار (SD) بیان می‌شود. این واحدها به ما می‌گویند که تراکم استخوان شما چقدر با آنچه برای یک بزرگ‌سال جوان طبیعی است، اختلاف دارد. نمره T را با عدد منفی نشان می‌دهند. هرچه نمره T شما به صفر نزدیک‌تر باشد (حتی مثبت)، استخوان‌های شما قوی‌تر هستند:

• بین صفر تا ۱- به‌معنای طبیعی‌بودن تراکم استخوان است؛
• بین ۱- تا ۲٫۵- به این معناست که به استئوپنی مبتلا هستید و ممکن است خطر پوکی استخوان در شما افزایش یابد؛
• نمره ۲٫۵- و کمتر به این معناست که پوکی استخوان دارید یا استخوان‌هایتان ضعیف هستند. همچنین، به‌معنای آن است که احتمال خطر شکستگی استخوان در شما افزایش یافته است.

نمره دیگری که در این میان وجود دارد نمره Z (Z-score) است. نمره Z به پزشک کمک می‌کند توده استخوانی شما را با سایر افراد هم‌سن، هم‌جنس و هم‌اندازه شما مقایسه کند.

اگر نمره Z شما کمتر از ۲٫۰- باشد به‌معنای آن است که توده استخوانی شما نسبت به هم‌سن‌وسال‌هایتان کمتر است و ممکن است چیزی غیر از کهولت سن در آن نقش داشته باشد.

آیا نمره شما نگران‌کننده است؟ چگونه تفسیر کنیم؟

پزشک نتایج شما را تفسیر می‌کند و معنای آنها را توضیح می‌دهد. اگر تراکم استخوان شما یعنی نمره T کمتر از ۲٫۵- باشد یا توده استخوانی‌تان یعنی همان نمره Z کمتر از ۲٫۰- باشد، به پوکی استخوان مبتلا هستید. بین ۱- تا ۲٫۵- احتمال پوکی استخوان به‌شدت بالا رفته است و اینجاست که باید بیشتر مراقب باشید زیرا هنوز پوکی استخوان ندارید. پزشک روش‌های درمانی برای قوی نگه داشتن استخوان‌های شما پیشنهاد می‌دهد. برای نمونه ممکن است به شما بگوید:

• به‌شکل منظم ورزش کنید. پیاده‌روزی، یوگا و تمرینات قدرتی روش‌های خوبی برای جلوگیری از تحلیل استخوان هستند؛
• مکمل‌های کلسیم یا ویتامین D برایتان تجویز کند یا رژیم غذایی پر از ویتامین و موادمعدنی پیشنهاد دهد؛
• داروهای پوکی استخوان را برای کاهش سرعت تحلیل استخوان‌ها و جلوگیری از شکستگی آنها تجویز کند.

برای اطمینان بیشتر می‌توانید از خدمات تفسیر آنلاین نتایج آزمایش با بهترین متخصصان در دکتر ساینا استفاده کنید و پاسخ دقیق و فوری دریافت کنید.

هزینه آزمایش تراکم استخوان چقدر است و بیمه آن را پوشش می‌دهد؟

هزینه آزمایش تراکم استخوان بسته به مرکزی که به آن مراجعه می‌کنید و تجهیزاتی که دارد می‌تواند متفاوت باشد. برخی شهرهای کشور تعرفه‌های پایین‌تری نسبت به سایر شهرها دارند. در حالت متوسط هزینه این آزمایش در سال ۱۴۰۴ نزدیک به ۲میلیون تومان است. برای استعلام دقیق قیمت، بهتر است با خود مرکز تماس بگیرید.

برخی مراکز تراکم‌سنجی با بیمه قرار دارند. بنابراین، حتما از قبل درباره پوشش بیمه آن سؤال کنید (هم بیمه پایه و هم تکمیلی). بیمه تأمین اجتماعی معمولا درصد کمی از مبلغ را تقبل می‌کند اما برخی از بیمه‌های تکمیلی بسته به سقف مبلغی که برای آزمایش‌ها در قرارداد بیمه تنظیم کرده‌اید، ممکن است بخش زیادی از هزینه را پرداخت کنند.

سؤالات متداول