سی تی اسکن چیست؟ روش تصویربرداری مقطعی برای تشخیص دقیق
اسکن توموگرافی کامپیوتری که سی‌تی‌اسکن نامیده می‌شود، نوعی تصویربرداری است که از اشعه ایکس برای ایجاد تصاویری واضح و دقیق از بافت‌ها، رگ‌های خونی، استخوان‌ها و اندام‌های بدن استفاده می‌کند. این روش کاربرد بسیار زیادی در تشخیص بیماری‌ها دارد. باتوجه‌به اهمیت تشخیص درست که منجر به درمان اصولی می‌شود، در این مقاله از مجله سلامت دکترساینا به بررسی این موضوع می‌پردازیم که سی تی اسکن چیست، چه کاربردهایی دارد، خطرات آن چیست و چه تفاوتی با MRI دارد. بنابراین اگر پزشک متخصص برای شما سی‌تی‌اسکن تجویز کرده، این مطلب را با دقت بیشتری بخوانید.
سی تی اسکن چیست و چگونه کار می‌کند؟
سی تی اسکن (به انگلیسی: Computed Tomography) که به‌اختصار به آن CT می‌گویند، روشی برای تصویربرداری پزشکی است که از آن برای تشخیص بیماری‌ها و آسیب‌ها استفاده می‌کنند.
در این روش، مجموعه‌ای از اشعه ایکس و پردازش کامپیوتری برای ایجاد تصاویر دقیق می‌توانند از استخوان‌ها و حتی بافت‌های نرم بدن تصویری شفاف و واضح ارائه دهند؛ بنابراین ساختاری دقیق از داخل بدن به دست خواهد آمد. ساختارهای بدن در اشعه ایکس معمولی هم‌پوشانی دارند و بسیاری از بخش‌ها قابل مشاهده نیست؛ بنابراین سی‌تی‌اسکن می‌تواند بهترین روش برای مشاهده جزئیات هریک از اندام‌ها با نمایی واضح‌تر و دقیق‌تر باشد.
لازم است بدانید که در این روش تصویربرداری، به‌جای تصویر مسطح و دوبعدی، ده‌ها یا حتی صدها تصویر از اعضای بدن گرفته می‌شود؛ بنابراین برای گرفتن این تصاویر دقیق، دستگاه سی‌تی‌اسکن دور بدن بیمار می‌چرخد و تصاویر اشعه ایکس روی مانیتور شکل می‌گیرد.
هشدار
سی‌تی‌اسکن روشی غیرتهاجمی و بدون درد است که باید در بیمارستان‌ها و کلینیک‌های معتبر انجام شود.
اشعه X چطور به تصویر سه‌بعدی تبدیل می‌شود؟
همان‌طور که اشاره شد، سی‌تی‌اسکن جزئیات بیشتری از اندام‌های بدن در مقایسه با اشعه ایکس استاندارد یا معمولی ارائه می‌کند. در این روش، پرتو انرژی به‌سمت قسمتی از بدن که نیاز به بررسی دقیق دارد، تابانده خواهد شد. برای این‌کار، باید صفحه‌ای در پشت اندام موردنظر قرار بگیرد تا تغییرات پرتو انرژی را پس از عبور از پوست، استخوان، ماهیچه و سایر بافت‌ها، ثبت کند.
زمانی‌که بیمار داخل دستگاه سی‌تی‌اسکن قرار می‌گیرد، پرتو اشعه ایکس به‌صورت دایره‌ای در اطراف بدن حرکت می‌کند. این کار شرایط را برای مشاهده تصاویر از زوایای مختلف یک عضو یا ساختار فراهم کرده و جزئیات بسیار بیشتری را ارائه می‌کند.
اطلاعات اشعه ایکس به رایانه متصل به دستگاه ارسال می‌شود که می‌تواند داده‌های پرتوها را تفسیر کرده و آن را به‌صورت دوبعدی روی مانیتور نمایش دهد. جالب است بدانید که فناوری‌ها و نرم‌افزارهای جدیدتر می‌توانند تصاویر سه‌بعدی نیز ارائه دهند.
انواع سی تی اسکن
سی‌تی‌اسکن از اندام‌های مختلفی انجام می‌شود. در ادامه انواع این روش تصویربرداری باتوجه‌به عضو موردبررسی معرفی خواهد شد:
- سی‌تی‌اسکن اوروگرافی برای بررسی سیستم ادراری (شامل کلیه، مثانه و لوله‌های میزنای)؛
- سی‌تی‌اسکن ایزوتوپی برای بررسی دقیق استخوان‌ها؛
- سی‌تی‌اسکن کولونوگرافی برای بررسی روده بزرگ؛
- سی‌تی‌اسکن آنژیوگرافی برای بررسی عروق، انسدادها، گرفتگی‌ها و بیماری‌های عروقی.
سی تی اسکن با کنتراست چیست؟
سی‌تی‌اسکن می‌تواند تصاویر دقیقی از بافت‌ها، استخوان‌ها و رگ‌های خونی بدن نشان دهد. با این حال، تصاویر تولیدشده در سایه‌های سیاه و خاکستری ظاهر می‌شوند که حتی برای چشم آموزش‌دیده پزشکان نیز گاهی اوقات تشخیص یک بافت را از دیگری دشوار می‌کند. در سی تی اسکن با کنتراست برای دیدن بهتر عروق، التهاب‌ها، تومورها و اندام‌های داخلی، ماده حاجب تزریق یا خورانده می‌شود.
رنگ‌های کنتراست حاوی باریم یا ید هستند و سطح کنتراست و وضوح تصاویر نهایی را افزایش می‌دهند. در سی‌تی‌اسکن با کنتراست، به بیمار ماده حاجب (از طریق تزریق یا خوراکی) داده می‌شود. این ماده باعث می‌شود بعضی اندام‌ها، رگ‌ها یا ضایعات به‌وضوح از بافت‌های اطراف متمایز شوند و تصاویر شفاف‌تر و دقیق‌تری به دست آید.
میزان اشعه‌ای که بدن در سی‌تی‌اسکن با کنتراست دریافت می‌کند تفاوت چشمگیری با سی‌تی‌اسکن بدون کنتراست ندارد. تفاوت اصلی فقط در وجود یا نبود ماده حاجب است.
استفاده از کنتراست باعث می‌شود نیاز به تکرار سی‌تی‌اسکن به‌دلیل وضوح ناکافی تصاویر کمتر شود، چون پزشک در همان مرحله اول اطلاعات کامل‌تری دریافت می‌کند.
اگر پزشک متخصص انجام سی‌تی‌اسکن با ماده حاجب را تجویز کرده باشد، ممکن است لازم شود برای انجام تصویربرداری با ماده حاجب برای مدت معینی ناشتا باشید.
در جدول زیر کاربردهای سی‌تی‌اسکن کنتراست و بدون کنتراست آمده است.
| با کنتراست | بدون کنتراست |
| آپاندیسیت حاد | سکته مغزی حاد |
| مرحله‌بندی سرطان | آسیب‌های سر |
| دیورتیکولیت | بیماری ریه |
| بیماری التهابی روده | تورم یا آسیب بافتی در بازوها و پاها |
| پانکراتیت | سنگ کلیه |
| آمبولی ریوی | ترومای ستون فقرات |
سی‌تی‌اسکن چه چیزی را نشان می‌دهد؟
اکنون که می‌دانید سی تی اسکن چیست، بهتر است با اندام‌هایی آشنا شوید که در این روش، تصویری واضح و دقیق از آن‌ها ارائه می‌شود. سی‌تی‌اسکن می‌تواند از اندام‌های زیر عکس بگیرد:
- استخوان‌ها و مفاصل (مانند ستون فقرات، لگن، زانو و شانه‌ها)؛
- عضلات و بافت‌های نرم؛
- رگ‌های خونی (سرخرگ‌ها و سیاهرگ‌ها)؛
- سر و مغز؛
- قلب و عروق کرونر؛
- ریه‌ها و قفسه سینه؛
- شکم و اندام‌های داخلی شامل کبد، طحال، لوزالمعده (پانکراس)، کلیه‌ها و غدد فوق‌کلیوی؛
- لگن و اندام‌های تناسلی داخلی؛
- نواحی آسیب‌دیده یا مشکوک به تومور در هر بخش بدن.
کاربردهای رایج سی تی اسکن
سی‌تی‌اسکن با ایجاد تصاویری واضح و دقیق از اندام‌های مختلف بدن، کاربردهای بسیار زیادی در تشخیص و پیگیری بیماری‌ها دارد. در ادامه این کاربردها در چند دسته بررسی می‌شوند:
۱. کاربردهای تشخیصی
- تشخیص اختلالات عضلانی؛
- تشخیص مشکلات بافت نرم؛
- تشخیص مشکلات استخوان‌ها مانند شکستگی‌ها؛
- تشخیص انواع خاصی از سرطان و تومورهای خوش‌خیم (غیرسرطانی)؛
- نشان دادن محل دقیق تومور، عفونت یا لخته خون؛
- تشخیص عفونت‌ها؛
- پیدا کردن و بررسی ناهنجاری‌ها؛
- تشخیص اختلالات روده (بیماری کرون، انسداد روده، دیورتیکولیت و آپاندیسیت)؛
- تشخیص سنگ کلیه؛
۲. کاربردهای اورژانسی
- خونریزی داخلی؛
- آسیب‌های مغزی؛
- آسیب‌های نخاعی؛
- پیدا کردن جراحت‌ها و خونریزی‌های داخلی بدن بعد از تروما؛
۳. کاربردهای قلبی‌عروقی
- تشخیص بیماری قلبی؛
- تشخیص لخته‌های خون؛
۴. کاربردهای درمانی و پیگیری
- راهنمایی برای روش‌های درمانی مانند پرتودرمانی، بیوپسی و جراحی‌ها؛
- مشاهده میزان پیشرفت برخی از بیماری‌ها و شرایطی مانند توده‌های کبدی، بیماری قلبی، ندول‌های ریوی و تومورهای سرطانی؛
- مشاهده میزان اثربخشی روش‌های درمانی خاص مانند درمان سرطان.
آیا سی تی اسکن می‌تواند سرطان را تشخیص دهد؟
سی‌تی‌اسکن می‌تواند به تشخیص انواع خاصی از سرطان کمک کرده و همچنین در تشخیص موارد زیر نیز موثر است:
- کمک به یافتن تومور سرطانی؛
- تعیین مرحله سرطان؛
- بررسی بازگشت تومورها؛
- بررسی میزان اثرگذاری روش‌های درمانی خاص؛
- پیدا کردن ناحیه مناسب برای انجام بیوپسی.
انجام سی تی اسکن در بارداری خطری دارد؟
بسیاری از زنان باردار درباره انجام سی تی اسکن در بارداری نگرانی‌هایی دارند اما دُزهای تابش اشعه ایکس در دستگاه سی‌تی‌اسکن بسیار کمتر از آن چیزی است که بتواند به جنین درحال‌رشد آسیبی وارد کند.
سونوگرافی و MRI معمولا اولین انتخاب برای زنان باردار هستند، اما سی‌تی‌اسکن نیز بی‌خطر است و در صورت لزوم پزشکی، نباید از انجام آن خودداری کرد.
چه زمانی پزشک سی تی اسکن تجویز می‌کند؟
پزشک در موارد مختلفی سی‌تی‌اسکن را تجویز می‌کند که می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
- کمک به تشخیص بهتر بیماری‌ها؛
- تشخیص مشکلات جدی و اورژانسی؛
- کاهش وزن بی‌دلیل؛
- آسیب به سر، سرگیجه مداوم و سکته مغزی؛
- تصادف یا آسیب اخیر؛
- ارزیابی دقیق بیماری‌های مغزی، قلبی‌عروقی، استخوانی و سرطانی؛
- ارزیابی پیشرفت بیماری؛
- بررسی میزان اثرگذاری روش‌های درمانی.
تفاوت CT با CAT چیست؟
CT و CAT هر دو روشی یکسان برای تصویربرداری از اندام‌ها و بافت‌های بدن هستند. CT مخفف Computerized Tomography (به‌معنای توموگرافی سی‌تی‌اسکن) و CAT مخفف Computerized Axial Tomography (به‌معنای توموگرافی محوری کامپیوتری) است. در واقع اصطلاح CAT به نسخه ساده‌تر و مدرن‌تری ارتقا یافت که به آن CT می‌گویند.
تفاوت سی تی اسکن با MRI
باتوجه‌به اینکه بسیاری از افراد معمولا سی‌تی‌اسکن را با MRI اشتباه می‌گیرند، در این بخش از مقاله به بررسی تفاوت سی تی اسکن و MRI می‌پردازیم.
سی‌تی‌اسکن و MRI هر دو دستگاه‌های تصویربرداری هستند که پزشک متخصص برای بررسی اندام‌های داخلی بدن آن‌ها را تجویز می‌کند. برای هر دو روش باید روی تختی متحرک دراز بکشید که از دستگاهی دایره‌مانند عبور می‌کند اما این دو دستگاه تفاوت‌هایی دارند که به شرح زیر است:
نوع اشعه
سی‌تی‌اسکن از اشعه ایکس برای تصویربرداری از بدن استفاده می‌کند. این درحالی‌است که MRI از امواج رادیویی و آهنربایی قوی برای ایجاد تصاویر استفاده خواهد کرد.
نحوه عملکرد
سی‌تی‌اسکن برای نشان‌دادن محل قرارگیری اندام‌ها مفید است، یعنی جایی که یک اندام به پایان رسیده و اندام دیگری شروع می‌شود اما MRI برای نشان دادن بافت طبیعی و غیرطبیعی بدن طراحی شده است.
کاربرد
سی‌تی‌اسکن اغلب برای پیدا کردن تومورهای سرطانی، شکستگی استخوان‌ها، خونریزی داخلی، لخته شدن خون و آسیب‌های ستون فقرات و مغز استفاده می‌شود اما MRI برای تشخیص برخی بیماری‌ها کاربرد دارد که سی‌تی‌اسکن توانایی شناسایی دقیق آن‌ها را ندارد، مانند سرطان‌های رحم، پروستات و برخی انواع سرطان کبد.
همچنین MRI برای بررسی بافت‌های نرم، مفاصل و اندام‌هایی مانند قلب، مغز و بخش‌هایی از دستگاه گوارش استفاده می‌شود.
به بیان دیگر، سی‌تی‌اسکن و MRI هر دو تصویربرداری از بدن هستند، اما هرکدام کاربردهای ویژه و محدودیت‌های خاص خود را دارند.
آمادگی قبل از انجام سی تی اسکن
آمادگی قبل از انجام سی تی اسکن به شرح زیر است:
- زودتر از موعد مقرر در مرکز درمانی حاضر شوید.
- حدود ۴ ساعت قبل از سی‌تی‌اسکن چیزی نخورید، به‌ویژه اگر سی‌تی‌اسکن از شکم انجام می‌شود. از طرفی، ماده حاجب ممکن است باعث حالت تهوع یا استفراغ شود. اگر چیزی نخورده باشید، احتمال این واکنش کاهش می‌یابد.
- ۲ ساعت (هر ۱۵ دقیقه یک بار) قبل از انجام سی‌تی‌اسکن، فقط مایعات شفاف (مانند آب، آبمیوه بدون مواد معلق یا چای) بنوشید.
- لباسی بپوشید که بتوانید آن را به‌راحتی درآورید.
- تمامی جواهرات و حتی پرسینگ‌های خود را درآورید.
- عینک، سمعک، دندان مصنوعی، چسب‌های دارویی، چسب‌های نیکوتین و لباس‌های ضدمیکربی با فناوری نقره را درآورید.
- لباسی مانند لباس‌زیر خانم‌ها که قطعه فلزی دارد را درآورید.
- درصورت‌لزوم ماده حاجب تزریق خواهد شد. اگر به ماده حاجب (که حاوی ید است) حساسیت دارید، باید شب قبل و صبح روز سی‌تی‌اسکن داروهای استروئیدی و آنتی‌هیستامین را مطابق دستور پزشک متخصص مصرف کنید. در این مورد با پزشک خود مشورت کرده و هرگز خودسرانه دارویی را مصرف نکنید.
- اگر دیابت دارید، باید ۳ ساعت قبل از اسکن، صبحانه یا ناهاری سبک بخورید. از طرفی، باتوجه‌به داروی دیابت مصرفی شما (مثلا متفورمین)، ممکن است پزشک متخصص، مصرف دارو تا ۴۸ ساعت بعد از سی‌تی‌اسکن را قطع کند.
- اگر داروی خاصی می‌خورید، به پزشک خود اطلاع دهید.
- اگر باردار هستید، به پزشک متخصص خود اطلاع دهید.
- اگر کلاستروفوبیا (ترس از فضاهای بسته) دارید یا به‌راحتی مضطرب می‌شوید، به پزشک خود اطلاع دهید. در این شرایط ممکن است داروی آرام‌بخش تجویز شود.
در‌صورتی‌که پزشک متخصص سی‌تی‌اسکن با ماده حاجب را تجویز کرده باشد، مسئول دستگاه ماده حاجب را داخل یک کاتتر وریدی قرار داده و آن را به رگ تزریق می‌کند. همچنین ممکن است ماده حاجب به‌صورت خوراکی تجویز شده باشد. در هر صورت، با ورود ماده حاجب یا ماده رنگی به بدن، دید بافت‌ها، اندام‌ها یا رگ‌های خونی خاص بهتر خواهد شد. ماده حاجب داخل وریدی معمولا ظرف‌مدت ۲۴ ساعت از طریق ادرار دفع می‌شود؛ پس نگران آن نباشید.
سی تی اسکن چطور انجام می‌شود؟
مراحل انجام سی‌تی‌اسکن به شرح زیر است:
- لباس بیمارستان بپوشید.
- درصورت تجویز سی‌تی‌اسکن با داروی حاجب، تکنیسین دستگاه، کاتتر وریدی را در دست یا پای شما قرار داده و دارو را تزریق می‌کند.
- روی تخت دستگاه دراز بکشید.
- تکنیسین با استفاده از تسمه‌های ولکر یا سایر وسایل ایمنی، عضو موردبررسی را ثابت می‌کند.
- تکنیسین از اتاق خارج می‌شود.
- ممکن است تکنیسین از شما بخواهد نفستان را حبس کنید. در غیراین‌صورت تا حد ممکن بدون حرکت بمانید.
- تخت به داخل دستگاه حرکت کرده و بخش دایره‌ای آن به‌دور بدون شما می‌چرخد.
- تصویربرداری انجام شده و در نهایت نتیجه آن به شما اعلام خواهد شد.
خطرات سی تی اسکن چیست؟
سی‌تی‌اسکن روشی ایمن و غیرتهاجمی است اما ممکن است خطرات زیر را برای برخی افراد به‌همراه داشته باشد:
- خطرات قرار گرفتن در معرض اشعه‌ایکس؛
- واکنش‌های آلرژیک به رنگ‌های کنتراست یا همان ماده حاجب؛
- افزایش خطر ابتلا به سرطان با اسکن‌های متعدد؛
- مشکلات کلیوی.
عوارض جانبی سی تی اسکن چیست؟
سی‌تی‌اسکن معمولا عوارض جانبی ندارد اما برخی از افراد ممکن است بر اثر استفاده از ماده حاجب، عوارض جانبی زیر را تجربه کنند:
- حالت تهوع یا استفراغ؛
- سردرد؛
- سرگیجه.
در صورت مواجهه با چنین علائمی، می‌توانید از طریق ویزیت آنلاین با پزشکان متخصص مشورت کنید تا سریع‌تر برای انجام سی‌تی‌اسکن و ادامه درمان راهنمایی شوید.
نکته مهم اینکه رنگ کنتراست یا همان ماده حاجب می‌تواند به کلیه‌ها فشار وارد کند؛ بنابراین مطابق دستور پزشک متخصص، بعد از انجام سی‌تی‌اسکن، آب زیادی بنوشید.
سی تی اسکن چقدر طول می‌کشد؟
کلیه مراحل سی‌تی‌اسکن معمولا حدود ۱ ساعت زمان می‌برد. البته این زمان بیشتر صرف آماده‌سازی بیمار خواهد شد اما فرایند اسکن معمولا بین ۱۰ تا ۱۵ دقیقه طول می‌کشد.
تفسیر سی تی اسکن
تفسیر سی تی اسکن کاری بسیار تخصصی است و حتما باید توسط پزشک متخصص انجام شود؛ بنابراین دریافت اطلاعات از تکنیسین دستگاه یا مطالعه در اینترنت کافی نیست و باید نتیجه را به پزشک خود ارائه دهید تا تشخیص درست‌تر از نتایج را با شما در میان بگذارد.
همچنین می‌توانید با استفاده از خدمات تفسیر آنلاین نتایج، نظر تخصصی پزشکان را سریع‌تر دریافت کنید تا از دقت تشخیص مطمئن شوید.
هزینه سی تی اسکن چقدر است؟
هزینه سی‌تی‌اسکن به عوامل متعددی به شرح زیر بستگی دارد:
- نوع مرکز درمانی (دولتی یا خصوصی)؛
- نوع بیمه (پایه یا تکمیلی درمان)؛
- منطقه جغرافیایی؛
- نوع سی‌تی‌اسکن (ساده یا با ماده حاجب)؛
- بخش مورد بررسی؛
- نوع دستگاه سی‌تی‌اسکن؛
- خدمات اضافی.
قیمت‌های جدول بالا، آزاد و حدودی هستند و ممکن است باتوجه‌به مواردی مانند نوع مرکز درمانی، موقعیت جغرافیایی و نوع خدمات اضافی دریافتی، تغییر کنند. از طرفی، از مبلغ هر سی‌تی‌اسکن، درصدی مطابق سهم بیمه پایه و بیمه تکمیلی درمان (درصورت وجود) کسر خواهد شد؛ بنابراین بهتر است برای تخمین دقیق‌تر هزینه‌ها با مرکز درمانی موردنظر خود تماس بگیرید.
کلام آخر دکترساینا
سی‌تی‌اسکن یکی از روش‌های تصویربرداری دقیق با وضوح بالا از اندام‌های مختلف بدن است که به تشخیص بهتر بیماری کمک خواهد کرد. پزشکان به‌دلایل مختلفی سی‌تی‌اسکن را تجویز می‌کنند چون این روش کاربردهای زیادی دارد. در این مقاله، نحوه انجام سی‌تی‌اسکن، دلایل تجویز، کاربردهای سی تی اسکن و نحوه آمادگی برای آن بررسی شد. اکنون می‌دانید تصویربرداری با این دستگاه چه اهمیتی برای پزشکان در تشخیص به‌موقع بیماری و ارزیابی مراحل و روش‌های درمانی دارد. در‌صورتی‌که نیاز به تفسیر سریع آزمایش خود دارید، می‌توانید از خدمات دکترساینا استفاده کنید.
سؤالات متداول
چه آمادگی‌هایی برای انجام سی تی اسکن لازم است؟
ناشتایی و نوشیدن آب به‌ترتیب ۴ ساعت و ۲ ساعت قبل از سی‌تی‌اسکن، مصرف داروها با مشورت پزشک، نداشتن جواهرات، انجام آزمایش خون در برخی موارد و مصرف داروی آلرژی با تجویز پزشک از جمله آمادگی‌های این روش تصویربرداری هستند.
آیا سی تی اسکن اشعه زیادی دارد؟
خیر، اشعه ایکس مورد استفاده در این دستگاه قوی و زیاد نیست.
تفاوت سی تی اسکن با ام آر آی چیست؟
نوع امواج، نحوه عملکرد، کاربرد و تصاویر به‌دست آمده از جمله تفاوت‌های این دو روش تصویربرداری هستند.
آیا سی‌تی‌اسکن محدودیت سنی دارد؟
خیر، این روش تشخیصی هیچ‌گونه محدودیت سنی ندارد.
آیا می‌توان در زمان بارداری سی‌تی‌اسکن انجام داد؟
در برخی شرایط و با نظر پزشک می‌توان انجام داد.
اطلاعات این مقاله صرفاً برای افزایش آگاهی شماست. به‌هیچ‌عنوان بدون مشورت با پزشک اقدام به خوددرمانی نکنید.
