آزمایش eGFR و GFR: راهنمای کامل و تفسیر نرخ فیلتراسیون گلومرولی

برای بررسی عملکرد صحیح کلیه، آزمایش‌های مختلفی انجام می‌شود که یکی از آن‌ها، آزمایش GFR است. این تست برای کسانی تجویز خواهد شد که علائم بیماری‌های کلیوی مانند نارسایی کلیه یا سابقه خانوادگی بیماری کلیوی دارند. آزمایش بررسی میزان فیلتراسیون گلومرولی یا همان GFR با خون‌گیری ساده از بیمار انجام می‌شود، اما نتایج آن تأثیر زیادی در تشخیص به‌موقع بیماری دارد. لازم است بدانید که انجام تست و بررسی نتایج آن کار دشواری است و به‌همین‌دلیل نیز پزشکان اغلب آزمایش eGFR را تجویز می‌کنند. با‌توجه‌به اینکه این آزمایش‌ها تأثیر بسزایی در تشخیص زودهنگام بیماری‌های کلیوی و شروع درمان دارد، در این مقاله از مجله سلامت دکترساینا به بررسی نحوه انجام این آزمایش و تفسیر آن می‌پردازیم.

آزمایش GFR یا میزان فیلتراسیون گلومرولی چیست؟

تست نرخ فیلتراسیون گلومرولی (Glomerular Filtration Rate) که به‌اختصار به آن GFR گفته می‌شود، نوعی آزمایش خون است که در آن عملکرد کلیه‌ها بررسی خواهد شد. همان‌طور که می‌دانید، کلیه‌ها دو عضوی هستند که در دو طرف ستون فقرات و نزدیک کمر قرار دارند. کلیه فیلترهای کوچکی به‌نام «گلومرول» دارد که مواد زائد و آب اضافی را از خون خارج و از طریق ادرار از بدن دفع می‌کند.

اگر کلیه‌ها بر اثر بیماری آسیب دیده باشند، نمی‌توانند خون را به همان سرعت طبیعی، فیلتر کنند. آزمایش GFR با اندازه‌گیری میزان خونی که در هر دقیقه توسط کلیه‌های شما فیلتر می‌شود، شدت بیماری کلیوی را بررسی خواهد کرد.

میزان فیلتراسیون گلومرولی را می‌توان به‌صورت مستقیم اندازه‌گیری کرد اما انجام این تست کار پیچیده‌ای است. بنابراین متخصصان معمولا آزمایش GFR را بر اساس مقدار مواد زائد خاصی در خون افراد انجام می‌دهند که به آن GFR تخمینی یا eGFR می‌گویند.

آزمایش GFR با eGFR چه تفاوتی دارد؟

آزمایش GFR با خون‌گیری‌های زیادی برای مدت‌زمانی طولانی انجام می‌شود. از طرفی این روش آزمایش نیاز به دستگاه‌های پیشرفته آزمایشگاهی دارد تا بتوان به نتایج دقیق دست یافت. بنابراین اکثر پزشکان متخصص از آزمایش eGFR استفاده می‌کنند که شامل آزمایش خون ساده و اندازه‌گیری و محاسبه میزان خونی است که فیلتر گلومرولی در هر دقیقه تمیز می‌کند. در این روش، پزشک متخصص با بررسی موارد زیر، میزان GFR را تعیین می‌کند:

• کراتینین خون؛
• سن؛
• قد؛
• جنسیت؛
• شاخص توده بدنی.

چرا آزمایش GFR انجام می‌شود و اهمیت دارد؟

با انجام آزمایش GFR، سطح سلامت کلیه‌ها بررسی خواهد شد. پزشک متخصص زمانی این آزمایش را تجویز می‌کند که فرد نشانه‌ یا علائمی از بیماری‌های کلیوی داشته باشد؛ هر چند در برخی موارد، ممکن است این روش تست با هدف بررسی میزان اثربخشی داروهای تجویزشده برای درمان بیماری‌های کلیوی تجویز شود. بنابراین نتایج این آزمایش تعیین‌کننده ابتلای افراد به بیماری‌های کلیوی مانند نارسایی کلیه است و به‌همین‌دلیل نیز اهمیت ویژه‌ای دارد.

چه کسانی باید از آزمایش GFR استفاده کنند؟

آزمایش GFR در موارد زیر تجویز می‌شود:

• غربالگری بیماری‌های کلیوی برای افرادی که علائمی ندارند؛
• تشخیص بیماری‌های کلیوی برای افرادی که دارای علائم هستند؛
• تعیین سطح جدیت و پیشرفت بیماری کلیوی؛
• نظارت بر افرادی که بیماری‌های کلیوی داشته و دارو مصرف می‌کنند جهت بررسی میزان پیشرفت درمان؛
• بررسی تأثیر داروهای مصرفی و احتمال آسیب به کلیه‌ها بر اثر مصرف این داروها؛
• بررسی سلامت کلیه‌ها قبل از شروع درمان‌های خاصی که می‌توانند بر کلیه‌ها تأثیر بگذارند (مثل درمان رماتیسم).

لازم است بدانید که بیماری‌های کلیوی در مراحل اولیه ممکن است علائمی نداشته باشند. بنابراین آزمایش eGFR می‌تواند به بررسی سلامت کلیه‌ها کمک کند. از طرفی اگر فردی به‌دلیل سابقه خانوادگی در معرض خطر ابتلا به بیماری‌های کلیوی باشد، این آزمایش می‌تواند به تشخیص به‌موقع و درمان اصولی کمک کند.

از کجا بفهمیم ریسک بالای خطر ابتلا به بیماری کلیوی داریم؟

افراد زیر با احتمال بیشتری در معرض خطر ابتلا به بیماری‌های کلیوی قرار دارند؛ بنابراین اگر در یکی از دسته‌های زیر قرار می‌گیرید، لازم است با پزشک متخصص مشورت کنید:

• نقایص مادرزادی که بر عملکرد کلیه تأثیر می‌گذارند؛
• افراد مبتلا به دیابت؛
• افراد مبتلا به فشار خون بالا؛
• افراد دارای سابقه خانوادگی بیماری کلیوی، فشار خون بالا یا دیابت؛
• افراد مبتلا به بیماری‌های قلبی؛
• افراد بالای ۵۰ سال؛
• افراد با وزن بالا؛
• افراد سیگاری.

اگر یکی از شرایط بالا را داشته باشید، احتمال اینکه به بیماری کلیوی دچار شوید، افزایش پیدا می‌کند. بنابراین لازم است با مشورت پزشک متخصص، به‌صورت دوره‌ای برای انجام تست GFR اقدام کنید.

نکته مهم اینکه اگر بیماری به مرحله‌ای رسیده که با علائمی همراه باشد، افراد معمولا علائم زیر را تجربه خواهند کرد. در این شرایط انجام تست ضروری خواهد بود:

برخی علائم ابتلا به بیماری کلیوی

• تورم پاها، مچ پاها، دست‌ها یا صورت به‌ویژه اطراف چشم؛
• دفع ادرار بیشتر یا کمتر از حد معمول؛
• خون یا کف در ادرار یا قهوه‌ای بودن رنگ آن؛
• داشتن پوست خشک و/ یا خارش پوست؛
• خستگی؛
• گرفتگی عضلات؛
• درد کمر نزدیک به کلیه‌ها؛
• حالت تهوع و استفراغ؛
• ازدست‌دادن اشتها.

نحوه انجام آزمایش GFR چگونه است؟

قبل از انجام آزمایش GFR باید برخی اطلاعات ضروری مانند داروها، ویتامین‌ها و مکمل‌های غذایی که مصرف می‌کنید را در اختیار پزشک قرار دهید؛ بنابراین پزشک توصیه می‌کند که قبل از انجام آزمایش مصرف برخی از داروها، مکمل‌ها یا برخی از مواد غذایی را متوقف کنید.

برای انجام آزمایش، پزشک متخصص یا پرستار نمونه خون شما را می‌گیرد. این نمونه به آزمایشگاه ارسال می‌شود تا سطح کراتینین موجود در آن اندازه‌گیری شود.

برای بررسی نتیجه، پزشک از فرمولی ریاضی استفاده می‌کند که در آن سن و جنسیت تأثیرگذار هستند. اما برخی از فرمول‌ها ممکن است حتی نژاد را نیز در تعیین نتیجه آزمایش در نظر بگیرند. به‌طورکلی، نتیجه آزمایش GFR کمتر از ۶۰ می‌تواند نشانه‌ای از بیماری کلیوی باشد اما پزشک با درنظرگرفتن تمامی اطلاعات سلامتی مانند وزن، سن، توده عضلانی و رژیم غذایی می‌تواند اطلاعات دقیق‌تری در اختیار شما قرار دهد.

نحوه محاسبه GFR چگونه است؟

همان‌طور که اشاره شد به‌دلیل زمان‌بر بودن انجام آزمایش GFR، پزشک متخصص برای انجام تست eGFR اقدام می‌کند. در آزمایش eGFR، پزشک معمولا نتایج آزمایش خون را بررسی کرده و در آن سطح کراتینین خون را اندازه‌گیری خواهد کرد. کراتینین محصول زائدی است که از ساییدگی و پارگی طبیعی عضلات به‌وجود می‌آید. اگر کلیه‌های شما به‌خوبی کار نکنند، کراتینین می‌تواند در خون انباشته شود.

افراد بسته به وزن، رژیم غذایی و سطح فعالیت، مقادیر متفاوتی از کراتینین را تولید می‌کنند؛ بنابراین در تست eGFR پزشک متخصص علاوه‌بر سطح کراتینین موارد دیگری مانند سن، وزن، قد و جنسیت را نیز بررسی خواهد کرد. این اطلاعات در فرمول ریاضی به‌نام ماشین‌حساب GFR قرار می‌گیرند تا eGFR مشخص شود.

eGFR همچنین ممکن است با استفاده از سطح سیستاتین C در خون نیز محاسبه شود. سیستاتین C، پروتئینی است که بسیاری از سلول‌های بدن آن را می‌سازند. سطح این پروتئین تحت‌تأثیر اندازه ماهیچه‌ها، سن یا رژیم غذایی قرار ندارد؛ بنابراین محققان تصور می‌کنند سیستاتین C تخمین دقیق‌تری از GFR نسبت به کراتینین خون ارائه می‌کند. در برخی موارد خاص، سطح کراتینین و سیستاتین هر دو برای محاسبه eGFR در بزرگ‌سالان استفاده می‌شوند.

فرمول محاسبه GFR

این فرمول به این صورت است:

eGFRcr = 142 x min(Scr/κ, ۱)α x max(Scr/κ, ۱)-۱.۲۰۰ x 0.9938Age x 1.012 (if female)

در این فرمول اطلاعات هر بخش به شرح زیر هستند:

• Scr= کراتینین سرم استاندارد شده برحسب میلی‌گرم در دسی‌لیتر
• κ = 0.۷ (females) or 0.9 (males)
• α = -۰.۲۴۱ (female) or -0.302 (male)
• min(Scr/κ, ۱) is the minimum of Scr/κ or 1.0
• max(Scr/κ, ۱) is the maximum of Scr/κ or 1.0

نتایج و تفسیر آزمایش GFR چگونه است؟

سطح آسیب به کلیه که با نتایج تست eGFR نشان داده می‌شود به پزشک در تشخیص و تعیین مراحل نارسایی کلیه کمک خواهد کرد. به‌صورت‌کلی، ۵ مرحله نارسایی کلیه وجود دارد که بر اساس نرخ فیلتراسیون گلومرولی به شرح زیر هستند. بنابراین از طریق مراحل زیر و بررسی سطح GFR میزان نارسایی کلیه فرد مشخص خواهد شد:

مرحله اول نارسایی کلیه

در این مرحله، سطح GFR فرد ۹۰ یا بالاتر از آن (تا ۱۰۰) است؛ بنابراین کلیه‌ها هنوز به‌صورت طبیعی کار می‌کنند اما امکان بروز آسیب خفیف وجود دارد.

مرحله دوم نارسایی کلیه

در این مرحله سطح GFR فرد بین ۶۰ تا ۸۹ قرار دارد؛ بنابراین کلیه‌ها در سطح خفیفی دچار آسیب شده اما هنوز به‌خوبی کار می‌کنند. این مرحله در واقع نشان‌دهنده آسیبی جزئی به کلیه‌ها در مقایسه با مرحله قبل خواهد بود.

مرحله سوم نارسایی کلیه

در این مرحله سطح GFR فرد بین ۳۰ تا ۵۹ قرار دارد که به‌مفهوم از دست دادن عملکرد کلیه از متوسط تا شدید و همین‌طور از متوسط تا شدید خواهد بود؛ بنابراین در این مرحله کلیه‌ها دچار آسیب متوسط تا شدید شده‌اند.

مرحله چهارم نارسایی کلیه

در این مرحله سطح GFR فرد بین ۱۵ تا ۲۹ قرار دارد که به‌مفهوم آسیب شدید به بافت کلیه‌ها خواهد بود.

مرحله پنجم نارسایی کلیه

در این مرحله سطح GFR فرد پایین‌تر از ۱۵ قرار دارد که به‌مفهوم نارسایی کامل کلیه است یعنی عملکرد کلیه فرد کمتر از ۱۵٪ است. این مرحله جدی‌ترین مرحله بوده و می‌تواند زندگی او را تهدید کند؛ بنابراین مطابق با دستور پزشک ممکن است به دیالیز یا پیوند کلیه نیاز داشته باشد.

محدوده طبیعی (نرمال) برای میزان فیلتراسیون گلومرولی بر اساس سن

محدوده طبیعی GFR به جنسیت و توده بدنی بستگی دارد:

همان طور که در جدول بالا می‌بینید، میانگین eGFR بر اساس سن، متفاوت است اما در بزرگ‌سالانی که زندگی سالم‌تری داشته‌اند، محدود ۸۰-۱۲۰ طبیعی خواهد بود. نکته مهم اینکه GFR با افزایش سن کاهش پیدا می‌کند اما کاهش GFR می‌تواند باعث بروز مشکلاتی مشابه مشکلات افراد جوان برای افراد مسن شود. از طرفی، کاهش سطح نرخ فیلتراسیون گلومرولی می‌تواند نشانه‌ای از بیماری کلیوی یا نارسایی کلیه باشد. توجه کنید که GFR کمتر از ۶۰ نشان‌دهنده خطر بالاتر بیماری مزمن کلیه و حتی بیماری‌های قلبی ـ عروقی است.

در دکترساینا می‌توانید تفسیر آنلاین آزمایش خود را به‌صورت دقیق و تخصصی دریافت کنید و بدون نیاز به مراجعه حضوری، تنها با چند کلیک ساده با پزشکان متخصص گفتگو کرده، علت تغییرات در نتایج آزمایش را بهتر بشناسید و راهکارهای علمی برای پیگیری وضعیت سلامتتان دریافت کنید.

مقدار طبیعی کراتینین در خون

ارزیابی سطح کراتینین خون اصلی‌ترین عامل در تشخیص بیماری‌های کلیوی بر اساس آزمایش GFR است. در جدول زیر، مقدار طبیعی کراتینین خون برای زنان و مردان آمده است:

لازم است بدانید که بالا بودن کراتینین خون ممکن است به‌دلایل زیر رخ دهد:

• کم‌آبی بدن؛
• انسداد لوله ادراری؛
• مشکلات کلیوی شامل عفونت و آسیب به کلیه؛
• کاهش جریان خون به کلیه‌ها به‌دلیل نارسایی قلبی، شوک یا دیابت؛
• رژیم پُر پروتئین.

چه عواملی روی نتیجه تست GFR تاثیر می‌گذارند؟

اگر یکی از شرایط زیر را داشته باشید، نتیجه تست ممکن است آن‌قدر دقیق نباشد:

• زیر ۱۸ سال؛
• سالمندی؛
• بارداری؛
• بیماری‌های کلیوی یا دیگر بیماری‌های جدی؛
• عضله بیشتر از حد متوسط (ورزشکاران)؛
• بیماری کاهنده توده عضلانی؛
• رژیم گیاه‌خواری؛
• اضافه وزن.

تست‌های مربوط با آزمایش GFR چیست؟

در کنار آزمایش GFR ممکن است پزشک متخصص آزمایش‌های دیگری را برای تشخیص درست‌ترِ بیماری تجویز کند که به شرح زیر هستند:

• BUN یا آزمایش ادرار ۲۴ ساعته؛
• CR یا آزمایش ماکروسکوپی ادرار؛
• UC یا آزمایش میکروسکوپی ادرار؛
• آزمایش سدیم؛
• آزمایش پتاسیم؛
• CBC یا آزمایش کامل شمارش خون در ادرار.

آزمایش GFR در منزل با دکترساینا!

آزمایش GFR نقش مهمی در تشخیص به‌موقع بیماری‌های کلیوی دارد؛ بنابراین اگر سابقه خانوادگی بیماری کلیوی یا برخی دیگر از شرایطی که در این مطلب بررسی شده‌اند را دارید، باید به‌صورت دوره‌ای برای انجام تست اقدام کنید. یکی از خدماتی که دکترساینا ارائه می‌دهد، انجام آزمایش در محل دلخواه شماست. بنابراین اگر نسخه دارید، آن را در سایت بارگذاری کرده و برای تعیین‌وقت اقدام کنید. در صورت نداشتن نسخه نیز نگران نباشید؛ وقت ویزیت آنلاین بگیرید؛ پزشکان دکترساینا در صورتی که تشخیص دهند، برای انجام آزمایش نسخه می‌نویسند.

سؤالات متداول