اندوسکوپی چیست؟ مشاهده داخل بدن بدون جراحی با دوربین دقیق

اندوسکوپی روشی است که در آن پزشک وسیله‌ای به نام اسکوپ را به درون بدن می‌فرستد تا بدون انجام جراحی از اندام‌ها یا سایر ساختارهای بدن عکس یا فیلم تهیه کند. پزشک از اندوسکوپی برای بررسی، تشخیص و درمان بیماری استفاده می‌کند. اندوسکوپی انواع مختلفی دارد که برای مشاهده اندام‌های داخلی استفاده می‌شود. کولونوسکوپی و اندوسکوپی فوقانی از شایع‌ترین انواع آن هستند. روش‌های حداقل تهاجمی مثل لاپاراسکوپی نیز با دوربین انجام می‌شوند، اما نوعی اندوسکوپی صرف نیستند. در این مقاله از مجله سلامت دکترساینا همه‌چیز درباره اندوسکوپی را برایتان خواهیم گفت.

با خدمات آزمایش در محل دکترساینا می‌توانید بدون مراجعه به آزمایشگاه، نمونه‌گیری را در منزل یا محل کار انجام دهید و نتایج آزمایش خود را آنلاین دریافت کنید.

اندوسکوپی چیست؟

اندوسکوپی روشی است که برای معاینه ساختارهای درون بدن استفاده می‌شود. در طول اندوسکوپی، پزشک یک لوله نازک بلند (اندوسکوپ) را وارد بدن می‌کند تا اندام یا ناحیه موردنظر را بررسی کند. در انتهای بیشتر اندوسکوپ‌ها یک دوربین خاص و نور وجود دارد. اندوسکوپ تصاویر و فیلم‌هایی را از اندام‌ها یا سایر بخش‌های بدن تهیه می‌کند و پزشک همزمان تصاویر را بر روی نمایشگر می‌بیند.

کاربرد اندوسکوپی

پزشک در موارد مختلفی از اندوسکوپی استفاده می‌کند، ازجمله:

• بررسی علائم: اندوسکوپی می‌تواند برای تعیین علت علائم ایجادشده مثل سوزش سردل، حالت تهوع، استفراغ، درد شکم، مشکل در بلع و خونریزی کمک کند.
• تشخیص: اندوسکوپی فرصتی فراهم می‌کند تا نمونه بافتی برای بررسی بیماری در آزمایشگاه فراهم شود. همچنین می‌تواند به تشخیص بعضی از انواع سرطان مثل سرطان سیستم گوارش فوقانی کمک کند.
• درمان: در بعضی موارد می‌توان برای درمان بیماری، ابرازهای خاصی را از طریق لوله اندوسکوپ وارد بدن کرد. به‌عنوان مثال، می‌توان از اندوسکوپی برای سوزاندن رگ‌ درحال خونریزی برای توقف خونریزی، گشادکردن مری، برداشتن پولیپ یا خارج‌کردن یک جسم خارجی استفاده کرد.

در بعضی موارد اندوسکوپی با روش‌های دیگری مثل سونوگرافی ترکیب می‌شود. یک پروب سونوگرافی ممکن است به اندوسکوپ متصل شود تا تصاویری از دیواره مری یا معده شما ایجاد کند. سونوگرافی اندوسکوپی همچنین ممکن است به ایجاد تصاویری از اندام‌های دور از دسترس مثل پانکراس شما کمک کند. اندوسکوپ‌های جدیدتر برای ارائه تصاویر واضح‌تر از ویدئوی با کیفیت بالا استفاده می‌کنند. در بسیاری از اندوسکوپ‌ها از نوعی فناوری به نام تصویربرداری باند باریک استفاده می‌شود. تصویربرداری باند باریک برای کمک به تشخیص بهتر شرایط پیش‌سرطانی مثل مری بارت از نور ویژه‌ای استفاده می‌کند.

انواع اندوسکوپی

انواع مختلف اندوسکوپی وجود دارد؛ با این حال اساس کار همه آنها یکسان است. پزشک اسکوپ را از بخش‌های باز بدن مثل دهان یا بعد از ایجاد یک برش کوچک وارد بدن می‌کند و می‌تواند ناحیه مورد نظر را معاینه یا درمان کند. تفاوت کلیدی بین اسامی اندوسکوپ‌ها به دو موضوع بستگی دارد، ازجمله:

• نام روش: اسم معمولا بازتابی از اندام مورد بررسی است. به عنوان مثال کولونوسکوپی نوعی اندوسکوپی است که برای معاینه روده یا کولون استفاده می‌شود.
• نوع اسکوپ: در این مورد هم اسم بازتابی از اندام مورد بررسی است. به‌عنوان مثال اسکوپی که برای کولونوسکوپی استفاده میشود، کولونوسکوپ نامیده می‌شود. اندوسکوپ‌ها باتوجه به وظیفه‌ای که انجام می‌دهند، متفاوت‌اند. بعضی از اسکوپ‌ها انعطاف‌پذیر و بعضی دیگر سفت ‌و‌ محکم هستند. بعضی از اندوسکوپ‌ها دارای کانال‌هایی هستند تا ابزارهایی برای برداشتن بافت، بستن زخم یا درمان‌های دیگر از آنها عبور کند.

با توجه به تمام این ویژگی‌ها انواع اندوسکوپی اسامی مختلفی دارد، ازجمله:

• آنوسکوپی: اسکوپ از طریق مقعد (سوراخ مقعد) وارد می‌شود تا مقعد و رکتوم شما را بررسی کند.
• آرتروسکوپی: اسکوپ از طریق برشی در بالای مفصل شما وارد می‌شود تا آسیب یا بیماری‌هایی مثل آرتروز را بررسی کند.
• برونکوسکوپی: اسکوپ از طریق دهان یا سوراخ بینی شما وارد می‌شود تا نای (لوله هوا) و ریه‌های شما بررسی شود.
• کولونوسکوپی: اسکوپ از طریق مقعد شما وارد می‌شود تا کل روده بزرگ (کولون) شما را بررسی کند.
• سیستوسکوپی: اسکوپ از طریق مجرای ادرار (لوله‌ای که ادرار را از بدن خارج می‌کند) وارد بدن می‌شود تا مجرای ادرار و مثانه شما را بررسی کند.
• انتروسکوپی: اسکوپ از طریق دهان (برای انتروسکوپی فوقانی) یا مقعد (برای انتروسکوپی تحتانی) وارد روده کوچک شما می‌شود تا روده کوچک شما بررسی شود.
• ازوفاگوگاسترودئودنوسکوپی (EGD) یا اندوسکوپی فوقانی: اسکوپ از طریق دهان شما وارد می‌شود تا مری، معده و قسمت فوقانی روده کوچک شما بررسی شود.
• هیستروسکوپی: اسکوپ از طریق واژن شما وارد می‌شود تا رحم شما را بررسی کند.
• لاپاراسکوپی: اسکوپ از طریق برشی در شکم شما وارد می‌شود تا اندام‌های شکمی و تولیدمثلی شما را بررسی کند.
• لارنگوسکوپی: اسکوپ از طریق دهان یا سوراخ بینی شما وارد می‌شود تا حنجره شما بررسی شود.
• مدیاستینوسکوپی: اسکوپ از طریق برشی بالای استخوان سینه شما وارد می‌شود تا ناحیه بین ریه‌های شما که شامل قلب، مری و نای (مدیاستینوم) می‌شود را بررسی کند.
• نورواندوسکوپی: اسکوپ از طریق برشی در جمجمه وارد مغز می‌شود تا مغز شما را بررسی کند.
• پروکتوسکوپی (سیگموئیدوسکوپی سفت): اسکوپ از طریق مقعد شما وارد می‌شود تا مقعد و رکتوم شما را بررسی کند.
• سیگموئیدوسکوپی (سیگموئیدوسکوپی انعطاف‌پذیر): اسکوپ از طریق مقعد شما وارد می‌شود تا قسمت پایینی روده بزرگ (به نام سیگموئید) و رکتوم شما بررسی شود.
• توراکوسکوپی (پلوروسکوپی نیز نامیده می‌شود): اسکوپ از طریق برشی در قفسه سینه شما وارد می‌شود تا ریه‌ها و ناحیه اطراف ریه‌ها، از جمله دیافراگم، مری و دیواره‌های قفسه سینه را بررسی کند.
• اورتروسکوپی: اسکوپ از طریق مجرای ادرار شما عبور می‌کند تا لوله‌هایی که کلیه‌ها را به مثانه متصل می‌کنند (حالب‌ها) را بررسی کند.

اندوسکوپی پیشرفته چیست؟

محققان همواره به دنبال فناوری‌های جدیدی هستند تا میزان تهاجم اندوسکوپی را کاهش دهند. به‌عنوان مثال، در اندوسکوپی کپسولی شما یک کپسول به اندازه یک ویتامین می‌بلعید. درون این کپسول یک دوربین قرار دارد و همان طور که کپسول از مری، معده و روده کوچک شما عبور می‌کند، تصاویری می‌گیرد که می‌تواند به تشخیص خونریزی و تومور درون دستگاه گوارش شما کمک کند.

چه بیماری‌هایی با اندوسکوپی شناسایی می‌شوند؟

پزشک از اندوسکوپی برای غربالگری و تشخیص انواع بیماری‌ها استفاده می‌کنند. کولونوسکوپی احتمالا شناخته‌شده‌ترین اندوسکوپی مورد استفاده برای غربالگری بیماری‌ است که از آن برای تشخیص سرطان روده بزرگ استفاده می‌شود. یکی از شناخته‌شده‌ترین کاربردهای تشخیصی اندوسکوپی انجام نمونه‌برداری برای تشخیص آزمایشگاهی بیماری است.

بیماری‌های مختلفی با اندوسکوپی تشخیص داده می‌شوند، ازجمله:

• بیماری‌های دستگاه گوارش شامل بیماری‌های دستگاه گوارش، پولیپ روده بزرگ و سرطان روده بزرگ؛
• بیمار‌های سر و گردن شامل اختلالات بلع و لارنژیت؛
• بیماری مفاصل شامل آرتروز، پارگی و دررفتگی؛
• بیماری‌های سیستم عصبی شامل تومورهای مغزی؛
• بیماری‌های سیستم تنفسی شامل بیماری‌ها و عفونت‌های ریوی؛
• بیماری‌های سیستم ادراری شامل عفونت‌های دستگاه ادراری و سنگ کلیه؛
• بیماری‌های سیستم تولید مثلی شامل خونریزی غیرطبیعی رحم، اندومتریوز و مشکلات باروری.

درمان با اندوسکوپی

بعضی از انواع اندوسکوپی‌ها می‌توانند در انجام خدمات درمانی به پزشک کمک کنند، ازجمله:

• زخم‌ها را ببندند؛
• دارو تزریق کنند؛
• مایع را تخلیه کنند؛
• خونریزی داخلی را متوقف کنند؛
• بافت یا تومورهای آسیب‌دیده را بردارند؛
• انسدادها را برطرف کنند یا اندام‌هایی را که بیش از حد باریک هستند، گشاد کنند؛
• استنت‌ها (لوله‌های کوچکی که اندام مسدودشده یا آسیب‌دیده را باز می‌کنند) قرار دهند؛
• جراحی کنند.

از طرفی در زمان لاپاروسکوپی، پزشک به جای یک ایجاد یک شکاف بزرگ، با ایجاد برش‌های کوچک روی اندام‌ها می‌تواند جراحی را انجام دهد. این روش نسبت به جراحی‌های سنتی تهاجم کمتری دارد و نوعی روش ترجیحی برای درمان بسیاری از بیماری‌ها است.

آنچه درباره اندوسکوپی باید بدانیم

برای آشنایی بیشتر با اندوسکوپی باید نکات مهم قبل، حین و بعد از اندوسکوپی را بدانید.

آمادگی قبل از اندوسکوپی

پزشک دستورالعمل خاص برای آمادگی قبل از اندوسکوپی را در اختیار شما قرار می‌دهد. همچنین ممکن است از شما بخواهد چند نکته را انجام دهید، ازجمله:

• قبل از اندوسکوپی ناشتا باشید. معمولاً باید هشت ساعت قبل از اندوسکوپی از خوردن غذاهای جامد و چهار ساعت قبل از اندوسکوپی از نوشیدن مایعات خودداری کنید. این کار برای اطمینان از خالی بودن معده شما برای انجام عمل است.
• مصرف برخی داروها را قطع کنید. در صورت امکان، باید در روزهای قبل از اندوسکوپی، مصرف برخی داروهای رقیق‌کننده خون مثل وارفارین و آسپرین را متوقف کنید. رقیق‌کننده‌های خون ممکن است خطر خونریزی حین اندوسکوپی را افرایش دهد. اگر بیماری‌های مزمنی مثل دیابت، بیماری قلبی یا فشار خون بالا دارید، پزشک دستورالعمل‌های خاصی برای استفاده از دارو به شما می‌دهد. قبل از انجام اندوسکوپی، فهرستی از تمام داروها و مکمل‌هایتان در اختیار پزشک قرار دهید.
• روده‌هایتان را تمیز کنید. ممکن است از شما خواسته شود که یک آماده‌سازی روده انجام دهید که شامل تخلیه مدفوع از روده‌های شما است. کولونوسکوپی، آنتروسکوپی و سایر اقدامات مربوط به دستگاه گوارش تحتانی شما شامل آماده‌سازی روده است.
• سیگار کشیدن را کنار بگذارید. شاید است لازم باشد قبل از عمل، سیگار کشیدن و استفاده از محصولات دخانی را متوقف کنید.
• از کسی بخواهید که شما را به خانه برساند. اگر برای عمل آرام‌بخش یا بیهوشی دریافت می‌کنید و می‌توانید همان روز به خانه بروید، خودتان قادر به رانندگی نیستید. بنابراین از یکی از نزدیکانتان بخواهید آن روز در کنار شما باشد.

همچنین شاید نیاز باشد براساس نوع اندوسکوپی آزمایش خاصی انجام دهید. به عنوان مثال، ممکن است قبل از انجام اقدامات مربوط به دستگاه ادراری، به آزمایش ادرار (آنالیز ادرار) برای بررسی عفونت ادراری نیاز داشته باشید یا قبل از هیستروسکوپی به آزمایش بارداری نیاز داشته باشید. به همین دلیل بهتر است سابقه بیماری‌هایتان را به پزشک اطلاع دهید.  

در طول اندوسکوپی (نحوه ورود و مسیر دوربین در بدن)

اندوسکوپی معمولاً باتوجه به نوع عمل، حدود ۳۰ دقیقه تا ۲ ساعت طول می‌کشد. بیشتر افراد در روز اندوسکوپی به خانه می‌روند، اما در بعضی از انواع اندوسکوپی‌ باید یک شب در بیمارستان بستری شوید. در بیشتر اندوسکوپی‌ها پزشک از آرام‌بخش متوسط ​​استفاده می‌کند تا شما در طول عمل خواب باشید و دردی احساس نکنید. در درصد کمی از موارد بیهوشی عمومی (که شامل لوله‌گذاری یا قرار دادن لوله تنفسی است) ضروری است. بعضی افراد ممکن است به‌جای آن، بی‌حسی موضعی و آرام‌بخش دریافت کنند. در بی‌حسی موضعی به‌جای اینکه کاملاً به خواب بروید، یک ناحیه خاص را بی‌حس می‌کنند.

آرام‌بخش‌ها به شما کمک می‌کنند تا آرام شوید. هنگامی که کاملاً آرام شدید یا به خواب رفتید، پزشک به آرامی اسکوپ را وارد می‌کند تا به ناحیه مورد نظر برسد؛ سپس اسکوپ را تنظیم می‌کند تا اندام‌ها یا ساختارها روی صفحه نمایشگر نمایش داده شوند. در مرحله بعد، نواحی مشکوک را علامت‌گذاری می‌کند و در صورت نیاز بافت را برمی‌دارد یا درمان مورد نظر را انجام می‌دهد. در نهایت اگر برشی برای ورود اسکوپ انجام شده باشد، بسته می‌شود.

بعد از اندوسکوپی

بعد از اندوسکوپی تیم مراقبت علائم حیاتی شما را کنترل می‌کند. احتمالا به‌دلیل بیهوشی احساس گیجی دارید، اما بیشتر افراد در روز عمل به خانه می‌روند. شاید نیاز باشد بقیه روز استراحت کنید و کارهای سنگین انجام ندهید. با توجه به روش اندوسکوپی، از پزشک خود بپرسید که باید چه انتظاری از دوره بهبودی داشته باشید.

نتیجه اندوسکوپی

کادر درمان به شما می‌گویند که چه زمانی منتظر نتایج باشید. ممکن است در همان روز نتیجه را با شما در میان بگذارند، یا ممکن است قرار ملاقات بعدی را برای بررسی نتایج با شما تعیین کنند.

خطر اندوسکوپی

اندوسکوپی یک روش بسیار ایمن است. با این حال ممکن است خطرات احتمالی به همراه داشته باشد، ازجمله:

• خونریزی: اگر از اندوسکوپی برای برداشتن تکه‌ای از بافت برای آزمایش (بیوپسی) یا درمان مشکل دستگاه گوارش استفاده شود، خطر خونریزی پس از اندوسکوپی افزایش می‌یابد. در موارد نادر، ممکن است به تزریق خون نیاز شود.
• عفونت: اکثر اندوسکوپی‌ها شامل معاینه و بیوپسی هستند و خطر عفونت در آنها کم است. خطر عفونت زمانی بیشتر می‌شود که اقدامات اضافی به عنوان بخشی از اندوسکوپی انجام شود. با این حال، بیشتر عفونت‌ها جزئی هستند و می‌توانند با آنتی‌بیوتیک درمان شوند. اگر احتمال ابتلا به عفونت در شما زیاد باشد، ممکن است پزشک قبل از عمل آنتی‌بیوتیک‌های پیشگیرانه به شما بدهد.
• پارگی اندامی مثل دستگاه گوارش:‌ در صورت پارگی اندام مثل پارگی در مری یا بخش دیگری از دستگاه گوارش فوقانی، ممکن است نیاز باشد در بیمارستان بستری شوید یا حتی جراحی ترمیمی انجام دهید. خطر این عارضه بسیار کم است و تقریباً از هر ۲۵۰۰ تا ۱۱۰۰۰ اندوسکوپی فوقانی تشخیصی، در ۱ مورد اتفاق می‌افتد. در صورت انجام اقدامات اضافی مثل گشادکردن مری خطر این اتفاق بیشتر می‌شود.
• واکنش به آرام‌بخش یا بیهوشی: بعضی از انواع اندوسکوپی مثل اندوسکوپی فوقانی معمولاً با آرام‌بخش یا بی‌حسی انجام می‌شود. نوع بی‌حسی یا بیهوشی به فرد و دلیل انجام عمل بستگی دارد. خطر واکنش به آرام‌بخش یا بی‌حسی کم است. از طرف دیگر، شما می‌توانید با رعایت دقیق دستورالعمل‌های پزشک درمورد آماده شدن برای اندوسکوپی، مثل ناشتا بودن و قطع مصرف برخی داروها، خطر عوارض را کاهش دهید.

عوارض جانبی اندوسکوپی

بیشتر عوارض جانبی اندوسکوپی طی دو روز اول بعد از آن بهبود می‌یابند. این عوارض به نوع عمل و محل وارد شدن دستگاه بستگی دارند. به‌عنوان مثال اگر دستگاه در گلوی شما وارد شده باشد، ممکن است احساس گرفتگی صدا یا گلودرد خفیف داشته باشید. اگر دستگاه در روده شما وارد شده باشد، ممکن است گرفتگی، نفخ یا حالت تهوع را تجربه کنید. پزشک روش‌هایی برای مدیریت عوارض جانبی توصیه می‌کند و در صورت نیاز، داروهای مسکن تجویز خواهد کرد.

زمان مراجعه به پزشک

اندوسکوپی یک روش رایج است که ایمن در نظر گرفته می‌شود. با این حال، عوارضی مثل پارگی و عفونت ممکن است اتفاق بیفتد. در صورت مشاهده بعضی علائم بلافاصله به پزشک مراجعه کنید، ازجمله:

• علائم عفونت، مثل تب یا لرز؛
• علائم قرمزی یا تورم در محل برش اندوسکوپی؛
• سیاه یا قیری شدن مدفوع؛
• درد شدید یا خونریزی در محل برش؛
• سرفه‌ای که از بین نمی‌رود یا سرفه خونی؛
• تنگی نفس یا مشکل در تنفس؛
• درد قفسه سینه.

برای بررسی سریع‌تر این علائم می‌توانید از خدمات ویزیت آنلاین پزشک در دکترساینا استفاده کنید و بدون نیاز به مراجعه حضوری، نظر متخصص را دریافت نمایید.

سؤالات متداول