فلوروسکوپی چیست؟ بررسی کاربردها، نحوه انجام و عوارض احتمالی

فلوروسکوپی نوعی تصویربرداری پزشکی است که با استفاده از پرتوهای ایکس، در لحظه و به‌صورت ویدئویی داخل بدن شما را نشان می‌دهد. پزشک از این روش برای تشخیص بیماری‌ها و انجام اقدامات مناسب پزشکی استفاده می‌کند. فلوروسکوپی جریان خون و نحوه کار قسمت‌های مختلف بدنتان مثل استخوان‌‌ها، عضلات، مفاصل، سیستم قلبی عروقی (قلب و رگ‌ها)، گوارش، تولید مثل، ریه یا کلیه‌ها را نشان می‌دهد و می‌تواند در قراردادن دستگاه‌های مختلف درمانی به پزشک کمک کند. برای آشنایی بیشتر با فلوروسکوپی، روش انجام و تفسیر نتایج آن تا انتهای مطلب با ما همراه باشید.

فلوروسکوپی چیست؟

فلوروسکوپی نوعی تصویربرداری پزشکی است که با استفاده از اشعه ایکس، اندام‌ها و بافت‌های داخلی بدن را در حال کار و به‌صورت زنده نمایش می‌دهد. پزشک از فلوروسکوپی برای تشخیص مشکلات اعضای بدن یا درمان آن‌ها استفاده می‌کند.

برخلاف عکس‌برداری ساده با پرتو ایکس که یک تصویر ثابت از بخشی از بدن ارائه می‌دهد، فلوروسکوپی تصاویری زنده از عملکرد بدن در لحظه ایجاد می‌کند. تفاوت این دو روش مثل مقایسه یک عکس ثابت با ضبط یک ویدئو از یک اتفاق است.

انواع فلوروسکوپی تشخیصی

فلوروسکوپی انواع مختلفی با کاربردهای مختلفی دارد، ازجمله:

• آنژیوگرافی: آنژیوگرافی برای شناسایی و تشخیص تنگی یا انسداد در شریان‌ها؛
• بلع باریوم (باریوم سواَلو  یا ازوفاگوگرام): بررسی مشکلات دستگاه گوارش فوقانی؛
• تنقیه باریوم یا باریوم انما: بررسی مشکلات روده بزرگ و راست‌روده؛
• سیستروگرافی: کمک به تشخیص مشکلات مثانه. نوعی از آن به نام سیستویورتروگرام در حین ادرار نحوه تخلیه مثانه را بررسی می‌کند:
• هیستروسالپنگوگرام یا اچ.اس.جی (HSG): تصویربرداری از رحم و لوله‌های فالوپ؛
• میلوگرافی: تصویربرداری از نخاع، ریشه‌های عصبی و پوشش نخاع (منیژها)؛
• تست اسنیف: بررسی عملکرد دیافراگم.

کاربردهای فلوروسکوپی در پزشکی

پزشکان از فلوروسکوپی برای کمک به تشخیص مشکلات در بخش‌های خاص بدن استفاده می‌کنند. همچنین می‌توانند از آن برای قرار دادن دستگاه‌های پزشکی داخل بدن یا برای تزریق یا کشیدن مایعات (هدایت مداخله‌ای) استفاده کنند.

همچنین برای موارد مختلفی کاربرد دارد، ازجمله:

• آرتروگرافی (تصویربرداری از یک یا چند مفصل)؛
• بیوپسی؛
• پونکسیون کمری؛
• پیلوگرام داخل وریدی؛
• پیدا‌کردن اجسام خارجی داخل بدن؛
• تزریق بی‌حسی هدایت‌شده با تصویر به مفاصل یا ستون فقرات؛
• ورتبروپلاستی از طریق پوست (درمانی کم‌تهاجمی برای شکستگی‌های فشاری مهره‌های ستون فقرات).

فلوروسکوپی قلب و دریچه قلب

فلوروسکوپی قلب و دریچه‌های قلبی کاربردهای مختلفی دارد، ازجمله:

• کاتتریزاسیون قلبی: برایتشخیص و درمان بیماری‌های قلبی مانند تنگی عروق، نارسایی دریچه‌ها و نقص‌های ساختاری قلب. از فلوروسکوپی برای هدایت کاتترها به داخل قلب استفاده می‌شود.
• آنژیوگرافی کرونر: برای دیدن عروق کرونر و شناسایی گرفتگی‌ها. فلوروسکوپی به پزشک اجازه می‌دهد تصاویر زنده از عبور ماده حاجب داخل رگ‌ها را مشاهده کند.
• تعویض و ترمیم دریچه‌های قلب: در روش‌های کم تهاجمی مثل تعویض دریچه آئورت استفاده می‌شود. فلوروسکوپی به عنوان راهنما برای قرار دادن صحیح دریچه جدید استفاده می‌شود.
• ارزیابی عملکرد دریچه‌ها: گاهی برای بررسی باز یا بسته بودن دریچه‌ها و مشاهده حرکت آنها، فلوروسکوپی می‌تواند کمک‌کننده باشد، به‌خصوص اگر همراه با سایر روش‌های تصویربرداری مثل اکوکاردیوگرافی استفاده شود.

فلوروسکوپی ریه و بررسی مشکلات تنفسی

فلوروسکوپی ریه به پزشک کمک می‌کند تا تصاویر زنده و پویا از ساختارهای داخل قفسه سینه و ریه‌ها را داشته باشد. برخلاف رادیوگرافی ساده قفسه سینه که یک تصویر ثابت ارائه می‌دهد، فلوروسکوپی می‌تواند حرکت اندام‌ها و فرآیندهای تنفسی را به صورت زنده نمایش دهد. استفاده از فلوروسکوپی ریه کاربردهای مختلفی دارد، ازجمله:

• ارزیابی حرکات دیافراگم و قفسه سینه: فلوروسکوپی می‌تواند برای بررسی حرکات دیافراگم و دیواره قفسه سینه در زمان تنفس، به‌خصوص در موارد مشکوک به ضعف یا فلج دیافراگم، استفاده شود؛
• تشخیص نارسایی یا انسداد مجاری هوایی: در بعضی موارد، این روش می‌تواند به تشخیص مشکلات مربوط به راه‌های هوایی بزرگ مثل انقباض غیرطبیعی یا انسداد کمک کند؛
• بررسی عملکرد حنجره و بلع: گاهی برای ارزیابی عملکرد بلع و جلوگیری از مشکلات تنفسی ناشی از ورود مواد به مجاری هوایی از فلوروسکوپی استفاده می‌شود؛
• راهنمایی برای انجام اقدامات درمانی: در بعضی روش‌های کم تهاجمی مربوط به تشخیص و درمان و برای هدایت ابزارهای پزشکی استفاده می‌شود.

فلوروسکوپی رحم، روده و مری

در فلوروسکوپی می‌توان با تزریق ماده حاجب از بخش‌هایی مثل رحم، روده و مری تصویربرداری کرد.

استفاده از فلوروسکوپی رحم کاربردهای مختلفی دارد، ازجمله:

• بررسی شکل و اندازه رحم؛
• ارزیابی باز یا بسته بودن لوله‌های فالوپ (برای بررسی علت ناباروری)؛
• تشخیص مشکلاتی مثل چسبندگی‌ها، انسدادها یا ناهنجاری‌های ساختاری رحم و لوله‌ها.

فلوروسکوپی روده کاربردهای مختلفی دارد، ازجمله:

• بررسی انسدادها، تنگی‌ها یا انقباض‌های غیرطبیعی روده؛
• تشخیص مشکلات حرکتی روده مثل کاهش یا افزایش حرکات دودی؛
• بررسی نشت یا سوراخ در دیواره روده.

فلوروسکوپی مری کاربردهای مختلفی دارد، ازجمله:

• بررسی مشکلات بلع (دیسفاژی)؛
• تشخیص اختلالات حرکتی مری مثل اسپاسم، رفلاکس یا انسداد؛
• ارزیابی وجود سوراخ یا نشت در مری.

فلوروسکوپی در اتاق عمل چه کاربردی دارد؟

پزشک می‌تواند در زمان انجام اقدامات پزشکی از فلوروسکوپی برای هدایت ابزار جراحی یا دستگاه‌های پزشکی استفاده کند، ازجمله:

• کاتتریزاسیون داخل عروقی: مشاهده جریان خون در شریان‌ها؛
• قرار دادن یا تنظیم کاتتر: کمک به قرار دادن صحیح کاتترها (لوله‌های باریک برای ورود یا خروج مایعات) از طریق مجاری ادراری، عروق یا مجاری صفراوی. فلوروسکوپی معمولا در آنژیوپلاستی استفاده می‌شود؛
• قرار دادن استنت: کمک به باز کردن عروق تنگ یا مسدود شده با استفاده از استنت‌ها؛
• جراحی ارتوپدی: هدایت جراحی‌های ارتوپدی مثل تعویض مفصل یا ترمیم شکستگی‌ها.

آیا فلوروسکوپی خطر دارد؟

خطر اصلی فلوروسکوپی تابش اشعه است. همچنین، اگر ماده حاجب در آزمایش شما استفاده می‌شود، احتمال واکنش آلرژیک بسیار کم است. اگر به ماده حاجب حساسیت دارید، حتما به پزشک اطلاع دهید. همچنین بیمارانی که به داروها، مواد حاجب، ید یا لاتکس حساسیت دارند باید این موضوع را به پزشک اطلاع دهند. در صورت ابتلا به نارسایی یا مشکلات کلیوی باید به پزشک بگویید.

میزان اشعه و ایمنی بیمار

فلوروسکوپی تشخیصی معمولا از میزان بسیار کمی اشعه استفاده می‌کند اما اگر در طول جراحی استفاده شود، ممکن است مدت‌زمان بیشتری در معرض اشعه باشید که می‌تواند نتایج مختلفی به همراه داشته باشد، ازجمله:

• به پوست و بافت‌های زیرین آسیب برساند (مثل سوختگی)؛
• خطر ابتلا به سرطان را در آینده افزایش دهد؛
• در صورت بارداری به جنین آسیب برساند.

بهتر است سوابق قبلی قرارگیری در معرض اشعه، مثل اسکن‌ها و رادیوگرافی‌های پیشین را نگه دارید تا به پزشک اطلاع دهید.

احتمال بروز این عوارض بسیار کم است و اگر آزمایش ضروری باشد، منافع آن بیشتر از خطرات احتمالی است.

فواید فلوروسکوپی

مزیت اصلی فلوروسکوپی این است که پزشک می‌تواند نحوه عمل اندام‌های شما را ببیند یا به‌طور واضح بداند که دستگاه‌ پزشکی مورد نظر را در کجای بدنتان قرار می‌دهد، در حالی که روش‌های دیگر تصویربرداری مثل سی‌تی اسکن فقط یک لحظه ثابت را نشان می‌دهند.

نحوه انجام فلوروسکوپی

فلوروسکوپی با استفاده از دوربین ویژه‌ای که پرتوهای ایکس را به‌صورت پالس‌های کوتاه ارسال می‌کند، تصاویر داخل بدن را ثبت می‌کند. این تصاویر می‌توانند در زمان انجام عملکرد طبیعی اندام‌ها یا اقدامات پزشکی گرفته شوند.

بعضی روش‌ها از ماده حاجب (کنتراست) برای بهتر دیده شدن اندام‌ها و ساختارها استفاده می‌کنند. ممکن است این ماده به‌عنوان ماده رنگ‌زا (دای) شناخته شود، اما این رنگ نمی‌تواند لباس‌ها را لکه‌دار کند. ممکن است پزشک از چند روش استفاده کند، ازجمله:

• ماده حاجب را به داخل رگ شما تزریق کند؛
• از شما بخواهد مایعی حاوی ماده حاجب را بنوشید؛
• ماده حاجب را به‌وسیله تنقیه وارد راست‌روده شما کند.

آمادگی قبل از انجام فلوروسکوپی

آماده‌سازی شما به نوع فلوروسکوپی و دلیل انجام آن بستگی دارد. بعضی روش‌ها نیاز به آمادگی خاصی ندارند، اما برای برخی دیگر ممکن است پزشک بخواهد مصرف بعضی داروها را قطع کنید یا چند ساعت قبل از آزمایش ناشتا باشید. اگر سؤال یا ابهامی داشتید، حتماً از پزشک بپرسید.

این موارد را به پزشک یادآوری کنید:

• اگر به داروها، مواد حاجب یا ید حساسیت دارید یا قبلاً واکنش داشته‌اید؛
• اگر باردار هستید یا احتمال بارداری وجود دارد؛
• کدام دستورالعمل‌های غذایی خاص را بر اساس نوع آزمایش دنبال کنید.

آیا فلوروسکوپی نیاز به بیهوشی یا بستری دارد؟

با توجه به نوع آزمایش، ممکن است فلوروسکوپی شما در یک مرکز به‌صورت سرپایی و یا بستری در بیمارستان انجام شود. همچنین، با توجه به نوع و دلیل انجام فلوروسکوپی ممکن است بیهوشی نیاز داشته باشید. به‌عنوان مثال، اگر فلوروسکوپی به‌عنوان راهنمای تصویربرداری در جراحی یا قرار دادن استنت استفاده شود، احتمالا بیهوشتان می‌کنند. بعضی آزمایش‌های فلوروسکوپی بدون درد هستند و ممکن است نیاز باشد بیدار باشید تا بتوانید دستورالعمل‌های پزشک را دنبال کنید. پزشک قبل از انجام آزمایش شما را از بیهوش بودن یا نبودتان مطلع می‌کند.

چه اتفاقی در طول آزمایش فلوروسکوپی می‌افتد؟

درست قبل از انجام آزمایش، ممکن است لازم باشد جواهرات خود را درآورید یا لباس مخصوص بپوشید. همچنین ممکن است برای انجام فلوروسکوپی چند مرحله انجام شود، ازجمله:

• شما روی یک تخت دراز می‌کشید یا روی صندلی می‌نشینید.
• اگر قرار باشد در طول آزمایش بخوابید، متخصص بیهوشی داروی بیهوشی عمومی را از طریق رگ بازوی شما تزریق می‌کند.
• اگر آزمایش شما به ماده حاجب نیاز داشته باشد، ماده حاجب (رنگ مخصوص) را می‌بلعید، پزشک آن را به شما تزریق می‌کند یا از طریق تنقیه وارد بدن شما می‌کند. در روش تزریق ماده حاجب از طریق خط داخل وریدی (IV) وارد می‌شود. خط IV ماده را مستقیما به رگ شما می‌رساند. در روش تنقیه ماده به داخل راست‌روده وارد می‌شود.
• با توجه به نوع آزمایش، ممکن است پزشک از شما بخواهد بدنتان را در موقعیت‌های مختلف قرار دهید یا نفس خود را برای مدت کوتاهی حبس کنید.
• اگر آزمایش نیاز به قرار دادن کاتتر داشته باشد، پزشک سوزنی را از محل مناسب (مثل کشاله ران، آرنج یا جای دیگر) وارد می‌شود.
• با توجه به نوع فلوروسکوپی، ممکن است یک محافظ سربی یا پیش‌بند به شما داده شود تا روی ناحیه لگن یا قسمت دیگری از بدن شما قرار دهید. این محافظ از تابش اضافی و غیرضروری جلوگیری می‌کند.
• پزشک از دستگاه اشعه ایکس برای گرفتن تصاویر فلوروسکوپی استفاده می‌کند که روی صفحه کامپیوتر نمایش داده می‌شود.
• در آرتروگرافی (تصویربرداری از مفصل)، اگر مایع اضافی در مفصل وجود داشته باشد، قبل از تزریق ماده حاجب، آن مایع با سرنگ خارج می‌شود. بعد از تزریق ماده حاجب، ممکن است از شما خواسته شود چند دقیقه مفصل را حرکت دهید تا ماده حاجب به طور یکنواخت در مفصل پخش شود.
• مدت‌زمان انجام فلوروسکوپی با توجه به نوع آزمایش و بخش مورد نظر متفاوت است.

نتایج فلوروسکوپی

نتیجه فلوروسکوپی به نوع آزمایش شما بستگی دارد. اگر نتیجه نشان دهد که بخشی از بدن شما درست کار نمی‌کند، ممکن است به آزمایش‌های تشخیصی یا درمان‌های بیشتری نیاز داشته باشید. درباره انتظارهایتان با پزشک صحبت کنید.

با توجه به نوع آزمایش و اینکه جزئی از جراحی است یا نه، ممکن است نتیجه آزمایش در زمان‌های مختلفی آماده شود، ازجمله:

• در حین یا بلافاصله پس از آزمایش؛
• بعد از بیدار شدن از جراحی؛
• بعد از بررسی تصاویر توسط رادیولوژیست یا متخصص، که ممکن است یک روز تا یک هفته طول بکشد.

در مورد زمان دریافت نتایج با پزشک صحبت کنید. با استفاده از خدمات تفسیر آنلاین نتایج آزمایش و تصویربرداری در دکترساینا، می‌توانید بدون نیاز به مراجعه حضوری، پاسخ تخصصی و دقیق پزشکان را درباره فلوروسکوپی یا هر نوع تست تصویربرداری دریافت کنید.

هزینه فلوروسکوپی و پوشش بیمه‌ای

هزینه انجام فلوروسکوپی با توجه به نوع آن و مرکز انجام آزمایش متفاوت است. با این حال در سال ۱۴۰۴ باید هزینه‌ای حدود یک میلیون و پانصد هزار تومان را در نظر بگیرید. این روش می‌تواند شامل پوشش بیمه شود و مقدار هزینه‌های پرداختی شما را کاهش دهد.