HCT در آزمایش خون چیست؟ بررسی حجم گلبول‌های قرمز در خون

آزمایش هماتوکریت (HCT) یک آزمایش ساده خون است که درصد گلبول‌های قرمز را در خون شما اندازه‌گیری می‌کند. گلبول‌های قرمز همان سلول‌هایی هستند که اکسیژن را در سراسر بدن حمل می‌کنند و از این نظر اهمیت زیادی دارند. سطح بالای هماتوکریت می‌تواند نشانه اریترسیتوز (افزایش غیرطبیعی گلبول‌های قرمز) و سطح پایین آن ممکن است نشانه کم‌خونی (آنمی) باشد. پزشک از این اطلاعات برای تشخیص بیماری‌های مختلف استفاده می‌کند. برای آشنایی بیشتر با آزمایش HCT تا پایان این مطلب با ما همراه باشید.

آزمایش HCT چیست و در آزمایش خون چه نقشی دارد؟

آزمایش هماتوکریت (HCT) یک آزمایش خون ساده است که میزان گلبول‌های قرمز خون را تعیین می‌کند. خون از گلبول‌های قرمز، گلبول‌های سفید، پلاکت‌ها و پلاسما (بخش مایع خون) تشکیل شده است. داشتن تعداد مناسبی از گلبول‌های قرمز اهمیت زیادی دارد، زیرا این سلول‌ها وظیفه حمل اکسیژن در سراسر بدن را به عهده دارند. کاهش یا افزایش میزان گلبول قرمز خون در توانایی بدن برای اکسیژنی‌رسانی به سلول‌ها و بافت‌ها نقش دارد.

چه زمانی پزشک آزمایش HCT تجویز می‌کند؟

اگر پزشک تشخیص دهد که میزان هماتوکریت بدن شما کمتر یا بیشتر از حد معمول است، احتمالاً آزمایش HCT را تجویز می‌کند. آزمایش هماتوکریت معمولاً بخشی از یک آزمایش گسترده‌تر به نام شمارش کامل خون (CBC) است. این آزمایش در شرایط مختلفی انجام می‌شود، از جمله:

• به‌عنوان بخشی از آزمایش‌های روتین در معاینه سالانه؛
• در صورت مشاهده علائم مرتبط با بیماری‌های گلبول قرمز؛
• در صورت ابتلا به اختلالات خونی و نیاز به بررسی یا پایش وضعیت گلبول‌های قرمز.

آزمایش HCT چگونه انجام می‌شود؟

معمولاً نمونه خون در بزرگ‌سالان از رگ بازو و در نوزادان از پاشنه پا گرفته می‌شود. نمونه خون در یک یا چند لوله مخصوص جمع‌آوری می‌شود. درمرحله بعد، نمونه به آزمایشگاه فرستاده می‌شود. در آنجا، دستگاهی خون را با سرعت می‌چرخاند و اجزای آن را از هم جدا می‌کند. این دستگاه درصد گلبول‌های قرمز را محاسبه می‌کند. اگر امکان مراجعه حضوری به آزمایشگاه را ندارید، می‌توانید از خدمات آزمایش در محل دکترساینا استفاده کنید. با این خدمت، نمونه‌گیر حرفه‌ای در زمان دلخواه شما به منزل یا محل کار اعزام می‌شود و نمونه‌گیری در محیطی ایمن و بهداشتی انجام می‌گیرد. سپس نمونه به آزمایشگاه ارسال می‌شود و نتیجه آزمایش نیز به‌صورت آنلاین در اختیار شما قرار می‌گیرد.

آماده‌شدن برای آزمایش HCT

نیازی به آمادگی خاصی برای این آزمایش نیست. می‌توانید مثل همیشه غذا بخورید، آب بنوشید و داروهایتان را مصرف کنید. اگر از سوزن می‌ترسید، حتماً به پزشک یا پرستار اطلاع دهید تا راه‌هایی برای آرام‌سازی به شما پیشنهاد دهند.

نحوه‌ انجام آزمایش HCT

گرفتن خون فقط چند دقیقه طول می‌کشد. یک فرد باتجربه مراحل خون‌گیری را انجام می‌دهد، ازجمله:

• پیدا کردن یک رگ (معمولاً در قسمت داخلی آرنج)؛
• بستن یک نوار لاستیکی (تورنیکه) در بالای بازوی شما؛
• ضدعفونی کردن محل ورود سوزن؛
• وارد کردن سوزن به رگ (ممکن است ابتدا کمی سوزش داشته باشد، اما سریع از بین می‌رود)؛
• جمع‌آوری خون از طریق سوزن در یک لوله یا سرنگ؛
• خارج‌کردن سوزن و تورنیکه، و بستن محل نمونه‌گیری با چسب یا باند.

کمی بعد از آزمایش می‌توانید به خانه بروید. قبل از رفتن، از پزشک بپرسید که چه زمانی می‌توانید نتایج آزمایش HCT خود را دریافت کنید. معمولاً جواب آزمایش بین ۲۴ ساعت تا چند روز آماده می‌شود.

عوارض آزمایش HCT

بیشتر افراد بعد از آزمایش خون مشکل خاصی ندارند اما بعضی افراد ممکن است هنگام گرفتن خون دچار احساس ضعف یا بی‌حالی شوند، که امری طبیعی است. اگر چنین حسی داشتید، حتماً به پزشک اطلاع دهید تا اقدامات لازم برای بهبود حال شما انجام شود.

مقدار نرمال HCT چقدر است؟

نتیجه آزمایش هماتوکریت به‌صورت درصد گزارش می‌شود. برای مثال، عدد ۴۵ یعنی ۴۵ درصد از خون شما از گلبول‌های قرمز تشکیل شده است. محدوده‌ طبیعی هماتوکریت بر اساس جنس و سن متفاوت است، ازجمله:

• مردان: ۴۱ تا ۵۰ درصد؛
• زنان:‌۳۶ تا ۴۴ درصد؛
• نوزادان:‌۳۲ تا ۴۲ درصد؛
• نوزادان تازه متولد شده: ۴۵ تا ۶۱ درصد.

محدوده طبیعی ممکن است بین آزمایشگاه‌های مختلف کمی متفاوت باشد. به همین دلیل، باید نتیجه خود را با محدوده مرجع در نتایج آزمایش مقایسه کنید. وجود حرف H یا L در کنار عدد به ترتیب نشان‌دهنده بالا بودن (High) یا پایین بودن (Low) سطح هماتوکریت شما است.

تفسیر نتایج HCT در گزارش آزمایش خون

نتیجه آزمایش شما به‌صورت درصد هماتوکریت مشخص می‌شود. حتما نتیجه آزمایش خود را با پزشک به اشتراک بگذارید. پزشک با درنظرگرفتن شرایط شما می‌تواند علت بیماری و روش درمان را تشخیص دهد. اگر نتیجه آزمایش شما بالاتر یا پایین‌تر از مقدار مرجع در آزمایشگاه‌ بود به‌ترتیب نشانهٔ هماتوکریت بالا یا پایین است. در ادامه با علت و علائم هرکدام از این موارد آشنا می‌شوید. برای اطمینان از درستی نتیجه و تشخیص دقیق‌تر، می‌توانید از تفسیر آنلاین نتایج آزمایش در دکترساینا استفاده کنید و بدون مراجعه حضوری، از راهنمایی پزشکان بهره‌مند شوید.

هماتوکریت بالا

سطح بالای هماتوکریت با نام اریترسیتوز (Erythrocytosis) شناخته می‌شود. این وضعیت ممکن است به‌دلیل نوعی بیماری‌ به نام پلی‌سیتمی ورا (Polycythemia Vera) باشد. اما معمولا نشان می‌دهد که بدن شما برای رساندن اکسیژن بیشتر به سلول‌ها، گلبول قرمز بیشتری تولید می‌کند. عوامل مختلفی می‌تواند موجب افزایش HCT در آزمایش شود، ازجمله:

• مسمومیت با مونوکسید کربن؛
• کم‌آبی بدن؛
• بیماری‌های قلبی؛
• فیبروز ریوی؛
• آپنه خواب انسدادی؛
• سیگار کشیدن؛
• مصرف تستوسترون.

زندگی در مناطق مرتفع (با ارتفاع زیاد از سطح دریا) نیز می‌تواند باعث افزایش هماتوکریت شود اما این موضوع لزوما نگران‌کننده نیست. پزشک شما هنگام تفسیر نتایج، این عوامل را در نظر می‌گیرد.

علائم HCT بالا

هماتوکریت زیاد علائم مختلفی دارد، ازجمله:

• خونریزی لثه؛
• تاری دید یا دوبینی؛
• سرگیجه یا احساس سبکی سر؛
• خستگی؛
• سردرد؛
• خونریزی شدید از بریدگی‌های کوچک؛
• تعریق شدید، به‌خصوص در هنگام خواب؛
• علائم پوستی مانند خارش بعد از دوش گرفتن یا حمام کردن؛
• سوزش یا قرمزی صورت؛
• تنگی نفس.

هماتوکریت پایین

هماتوکریت پایین ممکن است نشان‌دهنده این موضوع باشد که شما به اندازه کافی گلبول قرمز سالم ندارید. کم‌خونی شایع‌ترین علت هماتوکریت پایین است. این بیماری با علائمی مثل خستگی و ضعف همراه است. پایین بودن هماتوکریت دلایل دیگری هم دارد، ازجمله:

• از دست دادن خون؛
• هیپوناترمی یا کمبود سدیم؛
• لوسمی؛
• بیماری کلیوی؛
• مشکلات ایمنی؛
• کمبود مواد مغذی، از جمله آهن، فولات و ویتامین‌های B۱۲ یا B۶.
• بیماری تیروئید.

همچنین هماتوکریت ممکن است در دوران بارداری پایین باشد. دراین شرایط بدن شما مایعات بیشتری حمل می‌کند. درنتیجه، پلاسمای خون شما بالاتر از حد معمول بوده و نسبت به گلبول‌های قرمز خونتان بیشتر است.

علائم HCT پایین

هماتوکریت پایین علائم مختلفی دارد، ازجمله:

• خستگی؛
• سردرد؛
• سرگیجه؛
• احساس سرما؛
• تنگی نفس.

چه عواملی باعث افزایش یا کاهش HCT می‌شوند؟

در بعضی موارد، هماتوکریت در محدوده معمول نیست، اما به این معنی نیست که فرد بیمار است. درواقع، عوامل مختلفی می‌توانند در نتیجه آزمایش هماتوکریت اثر بگذارند، ازجمله:

• زندگی در ارتفاعات بالا باعث افزایش هماتوکریت می‌شود؛
• بارداری هماتوکریت را کاهش می‌دهد؛
• از دست دادن خون زیاد در گذشته، هماتوکریت را کاهش می‌دهد؛
• تزریق خون ممکن است باعث افزایش هماتوکریت شود؛
• کم‌آبی شدید ممکن است باعث افزایش هماتوکریت شود.

پزشک هنگام تفسیر نتایج آزمایش هماتوکریت شما، عوامل احتمالی را در نظر می‌گیرد. اگر نتیجه آزمایش متناقض یا غیرمنتظره‌ بود، ممکن است پزشک از شما بخواهند آزمایش هماتوکریت را تکرار کنید و آزمایش‌های خون دیگری انجام دهید.

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟

برای بررسی نتیجه آزمایش هماتوکریت به پزشک مراجعه کنید. به یاد داشته باشید که سطح غیرطبیعی هماتوکریت همیشه نگران‌کننده نیست. پزشک با توجه به شرایط شما نتیجه آزمایش را بررسی می‌کند و نتیجه نهایی از وضعیت شما را مطرح می‌کند. در بعضی موراد ممکن است پزشک آزمایش‌های دیگری برایتان تجویز کند. اگر علائم یا شرایط شما بدتر شد، حتما به پزشک مراجعه کنید.

همچنین شاید پزشک از شما بخواهد که آزمایش HCT را بعد از چند هفته، چند ماه یا به‌صورت سالانه تکرار کنید.

در صورت تمایل، می‌توانید برای بررسی و پیگیری وضعیت خود از ویزیت آنلاین با پزشکان دکترساینا استفاده کنید تا بدون نیاز به مراجعه حضوری، نتایج آزمایش و علائم خود را با متخصص در میان بگذارید.

چه آزمایش‌های دیگری با HCT انجام می‌شوند؟

آزمایش HCT معمولاً به‌عنوان بخشی از شمارش کامل خون (CBC) انجام می‌شود.

آزمایش شمارش کامل خون طلاعاتی در مورد سه نوع اصلی سلول‌های خونی ارائه می‌دهد، ازجمله:

• گلبول‌های قرمز خون(RBC):‌ این سلول‌ها حاوی پروتئین مهمی به نام هموگلوبین هستند و اکسیژن را به سراسر بدن حمل می‌کنند و در اختیار سلول‌ها و بافت‌ها قرار می‌دهند.
• گلبول‌های سفید خون (WBC)‌: بخشی از سیستم ایمنی بدن هستند و با شناسایی باکتری‌ها، ویروس‌ها و سلول‌های سرطانی بدن را از عفونت و حمله محافظت می‌کنند.
• پلاکت‌ها: مسئول تشکیل لخته برای جلوگیری از خونریزی و بهبود زخم‌ها هستند.

همزمان با آزمایش HCT ممکن است آزمایش‌های دیگری هم انجام شوند، ازجمله:

• اسمیر خون: نمونه کوچکی از خون زیر میکروسکوپ بررسی می‌شود تا شاید علت مشکل شما مشخص شود.
• آزمایش هموگلوبین (Hgb):میزان هموگلوبین موجود در نمونه خون شما بررسی می‌شود. این آزمایش معمولا در کنار آزمایش هماتوکریت انجام می‌شود.
• بررسی جامع آهن: گروهی از آزمایش‌های خون که با هم تفسیر می‌شوند تا کمبود آهن یا اضافه بار آهن بررسی شود.
• شمارش رتیکولوسیت: این آزمایش خون میزان تولید گلبول‌های قرمز توسط مغز استخوان (بافت اسفنجی داخل استخوان‌ها) را تعیین می‌کند.
• سطح ویتامین ۱۲B و فولات: این آزمایش برای بررسی دریافت کافی مواد مغذی مورد نیاز برای تولید سلول‌های خونی انجام می‌شود.

اصلاح هماتوکریت غیرطبیعی

اگر میزان HCT شما غیرطبیعی باشد، ممکن است پزشک برای تشخیص دقیق‌تر بیماری آزمایش‌های دیگری را تجویز کند و برای درمان علت اصلی بیماری، ممکن است تغییر در رژیم غذایی یا سبک زندگی و همچنین مصرف مکمل‌ها یا داروهای خاصی را پیشنهاد دهد.

افزایش هماتوکریت

اگر نتایج آزمایش هماتوکریت به همراه سایر آزمایش‌ها کم‌خونی فقر آهن را تأیید کند، معمولاً می‌توانید با غنی‌سازی رژیم غذایی خود با غذاهای غنی از آهن، تعداد گلبول‌های قرمز خون خود را افزایش دهید. غذاهای مختلفی سرشار از آهن هستند، ازجمله:

• گوشت قرمز؛
• مرغ؛
• جگر؛
• تخم‌مرغ؛
• میگو؛
• ماهی تن؛
• اسفناج؛
• نخود فرنگی؛
• کلم بروکلی؛
• نان گندم کامل؛
• توفو؛
• لوبیا.

همچنین ممکن است پزشک مصرف مکمل‌های آهن بدون نسخه را پیشنهاد کند. اگر کم‌خونی فقر آهن شدید باشد، ممکن است به تزریق خون نیاز داشته باشید. اگر کم‌خونی ناشی از عفونت باکتریایی باشد، ممکن است نیاز باشد مصرف آنتی‌بیوتیک را شروع کنید.

کاهش HCT

اگر بیماری شما موجب تولید بیش ازحد گلبول‌های قرمز خون می‌شود، پزشک شما ممکن است تغییر در سبک زندگی مثل ترک سیگار یا استفاده از رژیم غذایی سالم برای قلب را پیشنهاد دهد. گاهی اوقات کم‌آبی می‌تواند موجب افزایش میزان هماتوکریت شود. در این شرایط، نوشیدن مایعات زیاد می‌تواند مقدار هماتوکریت را به حالت عادی برگرداند. در موارد نادر مثل بیماری پلی‌سیتمی، پزشک می‌تواند داروهایی برای مدیریت بیماری تجویز کند.

سؤالات رایج