MCHC در آزمایش خون چیست؟ بررسی غلظت هموگلوبین در گلبول‌های قرمز

یکی از شاخص‌های مهم در آزمایش CBC، میانگین غلظت هموگلوبین در گلبول قرمز یا MCHC است. این شاخص میزان هموگلوبین موجود در هر گلبول قرمز را نسبت به حجم آن نشان می‌دهد و اطلاعات مهمی درباره سلامت گلبول‌های قرمز ارائه می‌کند. هموگلوبین نقش حیاتی در اکسیژن‌رسانی به بافت‌ها دارد و تغییرات غیرطبیعی MCHC می‌تواند نشانه مشکلاتی مانند کم‌خونی فقر آهن، کم‌خونی همولیتیک یا اختلالات ساختاری گلبول‌های قرمز باشد.
در این مقاله از مجله پزشکی دکترساینا قصد داریم به‌طور دقیق بررسی کنیم که MCHC در آزمایش خون چیست.

MCHC چیست و چه مفهومی دارد؟

MCHC مخفف عبارت Mean Corpuscular Hemoglobin Concentration به معنی میانگین غلظت هموگلوبین در گلبول قرمز است. این شاخص نشان می‌دهد که چه مقدار از فضای داخلی یک گلبول قرمز با هموگلوبین پر شده است. هموگلوبین پروتئینی حاوی آهن است که اکسیژن را از ریه‌ها به بافت‌های بدن منتقل می‌کند. بنابراین، MCHC به‌طور غیرمستقیم میزان توانایی گلبول‌های قرمز در حمل اکسیژن را مشخص می‌کند. این شاخص معمولاً در قالب بخشی از آزمایش CBC گزارش می‌شود و واحد آن گرم بر دسی‌لیتر (g/dL) است. بررسی دقیق MCHC می‌تواند در تشخیص نوع و شدت کم‌خونی‌ها و سایر اختلالات خونی نقش کلیدی ایفا کند.

ارتباط MCHC با کم‌خونی و هموگلوبین

کاهش MCHC معمولاً نشانه‌ای از کم‌خونی‌های مرتبط با کمبود هموگلوبین است، به‌ویژه کم‌خونی فقر آهن. در این وضعیت، گلبول‌های قرمز هم از نظر حجم کوچک‌تر می‌شوند و هم مقدار هموگلوبین موجود در آن‌ها کاهش می‌یابد. از آن‌جایی که هموگلوبین مسئول انتقال اکسیژن در بدن است، پایین بودن MCHC به معنی کاهش توان اکسیژن‌رسانی گلبول‌ها بوده و می‌تواند باعث بروز علائمی مانند ضعف، رنگ‌پریدگی و تنگی نفس شود. تفسیر MCHC در کنار سایر شاخص‌های CBC به پزشک کمک می‌کند تا نوع کم‌خونی (هیپوکرومیک، نورموکرومیک یا هایپرکرومیک) را به‌درستی تشخیص دهد و مسیر درمان را هدفمندتر انتخاب کند.

تفاوت MCHC با MCH و MCV

سه شاخص MCV، MCH و MCHC هرکدام جنبه متفاوتی از وضعیت گلبول‌های قرمز را نشان می‌دهند. MCV بیانگر اندازه گلبول قرمز است، MCH مقدار هموگلوبین موجود در هر گلبول را نشان می‌دهد و MCHC میزان غلظت هموگلوبین را درون سلول مشخص می‌کند. به بیان ساده، MCV به اندازه، MCH به مقدار و MCHC به غلظت هموگلوبین مربوط است.

مقدار نرمال MCHC چقدر است؟

مقدار نرمال MCHC معمولاً بین ۳۲ تا ۳۶ گرم بر دسی‌لیتر (g/dL) گزارش می‌شود، اما این بازه ممکن است بسته به آزمایشگاه و روش اندازه‌گیری کمی متفاوت باشد. MCHC نشان‌دهنده میانگین غلظت هموگلوبین در یک گلبول قرمز است و یکی از شاخص‌های کلیدی در تفسیر CBC برای بررسی سلامت خون و تشخیص کم‌خونی به‌شمار می‌رود. اگر مقدار MCHC کمتر از حد نرمال باشد، اصطلاحاً هیپوکرومیک و اگر بالاتر باشد، هایپرکرومیک نامیده می‌شود. تفسیر دقیق مقدار MCHC در آزمایش خون باید در کنار سایر پارامترها انجام شود تا بتوان علت اصلی اختلال را شناسایی کرد. جدول زیر مقدار نرمال MCHC را نشان می‌دهد:

سطح MCHC	مقدار (g/dL)	وضعیت تشخیصی
کمتر از ۳۲	پایین (Hypochromia)	احتمال کم‌خونی فقر آهن یا تالاسمی
۳۲ تا ۳۶	نرمال	وضعیت طبیعی
بیشتر از ۳۶	بالا (Hyperchromia)	احتمال کم‌خونی همولیتیک یا اسفروسیتوز ارثی

تفسیر MCHC زمانی معنادار و دقیق خواهد بود که در کنار سایر شاخص‌های خونی مانند MCH و MCV بررسی شود. مقدار نرمال MCHC نشانه عملکرد صحیح هموگلوبین در گلبول‌های قرمز است، اما انحراف از این مقدار ممکن است نیازمند پیگیری پزشکی، بررسی کم‌خونی‌ها یا اختلالات خونی دیگر باشد.

عوامل مؤثر بر تغییر MCHC

عوامل مختلفی می‌توانند موجب افزایش یا کاهش میزان MCHC شود که به‌تفکیک به هرکدام می‌پردازیم.

علت افزایش MCHC

افزایش MCHC می‌تواند دلایل مختلفی داشته باشد. این وضعیت بیشتر در افرادی اتفاق می‌افتد که به بیماری‌های مرتبط با شکستن و تخریب گلبول‌های قرمز مبتلا هستند. این موضوع موجب خارج شدن هموگلوبین از گلبول‌های قرمز می‌‌شود. از جمله این بیماری‌ها به موارد زیر می‌توان اشاره کرد:

۱. کم‌خونی همولیتیک خودایمن

در این بیماری بدن شما آنتی‌بادی‌هایی تولید می‌کند که به گلبول‌های قرمز حمله می‌کنند. اگر علت مشخصی برای ابتلای شما به این بیماری وجود نداشته باشد، به آن کم‌خونی همولیتیک خودایمنی ایدیوپاتیک می‌گویند. کم‌خونی همولیتیک خودایمن ممکن است همراه با بیماری‌های دیگری مثل لوپوس یا لنفوم بروز کند. علاوه براین، ممکن است به‌دلیل مصرف بعضی داروها مثل پنی‌سیلین هم ایجاد شود.

علائم کم‌خونی همولیتیک خودایمن

علائم کم‌خونی همولیتیک خودایمن شامل موارد مختلفی است، ازجمله:

• خستگی؛
• رنگ پریدگی؛
• ضعف؛
• یرقان (زرد شدن پوست و سفیدی چشم‌ها)؛
• درد قفسه سینه؛
• تب؛
• غش؛
• ناراحتی شکمی ناشی از بزرگ شدن طحال.

اگر تخریب گلبول‌های قرمز بسیار خفیف باشد، ممکن است هیچ علامتی احساس نکنید.

۲. اسفروسیتوز ارثی

اسفروسیتوز ارثی نوعی بیماری ژنتیکی است که روی گلبول‌های قرمز تأثیر می‌گذارد. این جهش ژنتیکی موجب آسیب‌پذیری و شکنندگی غشای گلبول‌های قرمز می‌دهد و آن‌ها را در معرض تخریب قرار می‌دهد.

برای تشخیص اسفروسیتوز ارثی، پزشک سابقه خانوادگی شما را بررسی می‌کند. از آنجایی که این بیماری از والدین مبتلا به ارث می‌رسد، معمولا نیاز به انجام آزمایش ژنتیک نیست. پزشک از آزمایش‌های خونی مثل CBC برای ارزیابی شدت بیماری استفاده می‌کند.

علائم اسفروسیتوز

علائم اسفروسیتوز ارثی می‌تواند شامل موارد مختلفی باشد، ازجمله:

• کم‌خونی؛
• یرقان؛
• بزرگ شدن طحال؛
• سنگ کیسه صفرا.

۳. سوختگی‌های شدید

افرادی که به‌دلیل سوختگی‌ های وسیع در بیمارستان بستری می‌شوند، معمولا دچار کم‌خونی همولیتیک می‌شوند. انتقال خون می‌تواند به درمان این وضعیت کمک کند.

۴. کم‌خونی ماکروسیتیک

کم‌خونی ماکروسیتیک نوعی اختلال خونی است که در آن بعضی از گلبول‌های قرمز خیلی بزرگ‌تر از حالت عادی هستند. گاهی کمبود ویتامین ب۱۲ می‌تواند باعث این نوع کم‌خونی شود.

علائم کم‌خونی ماکروسیتیک

علائم کم‌خونی ماکروسیتیک مشابه کم‌خونی همولیتیک است، اما ممکن است شامل موارد دیگری هم باشد، ازجمله:

• کاهش وزن؛
• از دست دادن اشتها؛
• شکنندگی مو و ناخن‌ها؛
• اسهال؛
• مشکل در تمرکز؛
• مشکلات حافظه.

۵. بیماری‌های کبدی

کبد نقش مهمی در ذخیره و پردازش هموگلوبین دارد، بنابراین افراد مبتلا به بیماری کبدی معمولا نوعی کم‌خونی را تجربه می‌کنند. اگر بیماری کبد باعث آسیب به گلبول‌های قرمز شود، ممکن است MCHC افزایش یابد.

علائم بیماری کبدی

علائم بیماری کبدی علاوه بر علائم معمول کم‌خونی، ممکن است شامل موارد دیگری هم باشد، ازجمله:

• حالت تهوع؛
• استفراغ؛
• درد در قسمت فوقانی سمت راست شکم.

۶. پرکاری تیروئید

پرکاری تیروئید یا هیپرتیروئیدیسم می‌تواند باعث تغییراتی در گلبول‌های قرمز شود و افزایش MCHC شود.

علائم پرکاری تیروئید

افرادی که به‌دلیل پرکاری تیروئید MCHC بالا دارند، ممکن است علائم مختلفی را تجربه کنند، ازجمله:

• تعریق زیاد؛
• گرسنگی بیش از حد؛
• خستگی؛
• کاهش وزن؛
• تپش قلب؛
• بی‌قراری؛
• ضعف.

علت کاهش MCHC

کم‌خونی شایع‌ترین علت کاهش MCHC است. کم‌خونی با کاهش سطح هموگلوبین مشخص می‌شود. این وضعیت ممکن است به دلایل طبیعی مثل بارداری یا رژیم غذایی کم‌آهن ایجاد شود. در موارد نادر، ممکن است ناشی از بیماری‌های جدی و تهدیدکننده زندگی مثل سرطان باشد.

عواملی که باعث کاهش سطح هموگلوبین می‌شوند از جنبه‌های مختلفی روی گلبول قرمز اثر می‌گذارند، ازجمله:

• تولید کمتر گلبول‌های قرمز؛
• تخریب سریع‌تر گلبول‌های قرمز نسبت به سرعت تولید آنها؛
• از دست دادن خون؛

معمولا کم‌خونی هیپوکرومیک میکروسیتیک (hypochromic microcytic anemia) موجب کاهش MCHC می‌شود. این وضعیت به این معنی است که گلبول‌های قرمز کوچک‌تر از حد معمول هستند و میزان هموگلوبین در آن‌ها کم شده است.

این نوع کم‌خونی می‌تواند به دلایل مختلفی ایجاد شود، ازجمله:

• کمبود آهن؛
• ناتوانی بدن در جذب آهن به دلیل بیماری‌هایی مثل سلیاک، بیماری کرون یا جراحی بای‌پس معده؛
• از دست دادن مزمن و خفیف خون در طول زمان، مثل خونریزی طولانی قاعدگی یا زخم‌های معده؛
• همولیز یا تخریب زودرس گلبول‌های قرمز در طول زمان.

گاهی کاهش MCHC و کم‌خونی هیپوکرومیک میکروسیتیک ممکن است به دلایل دیگری هم اتفاق بیفتد، ازجمله:

• سرطان، از جمله سرطان‌هایی که باعث خونریزی داخلی می‌شوند؛
• عفونت‌های انگلی مثل کرم قلاب‌دار؛
• مسمومیت با سرب.

در موارد نادر، کم‌خونی ممکن است نشان‌دهنده بیماری‌ها و شرایط جدی‌تری باشد، ازجمله:

• اختلالات مغز استخوان؛
• تومورهای دستگاه گوارش؛
• بیماری‌های کلیه و کبد؛
• بیماری‌های التهابی؛
• شیمی‌درمانی؛
• بزرگ شدن طحال؛
• پورفیری؛
• عفونت مجاری ادراری؛
• تالاسمی؛
• واسکولیت؛
• همولیز (تخریب گلبول‌های قرمز)؛

علائم MCHC پایین

افرادی که سطح MCHC پایینی دارند، معمولا علائم مربوط به کم‌خونی فقر آهن را تجربه می‌کنند، از جمله:

• خستگی و احساس ضعف مداوم؛
• تنگی نفس؛
• رنگ پریدگی پوست؛
• شیمی‌درمانی آسان؛
• سرگیجه؛
• ضعف؛
• کاهش استقامت و توان بدنی؛

کاهش جزئی یا جدید سطح MCHC ممکن است بدون علامت باشد.

آیا MCHC در آزمایش خون کودکان یا زنان باردار فرق دارد؟

بله، مقدار طبیعی MCHC ممکن است در کودکان و زنان باردار کمی متفاوت باشد، چون شرایط فیزیولوژیکی و نیازهای بدن آن‌ها با سایر افراد فرق دارد.

محدوده طبیعی MCHC در کودکان معمولا کمی پایین‌تر یا نزدیک به محدوده بزرگسالان است، اما این محدوده ممکن است با سن کودک کمی تغییر کند. به همین دلیل، معمولا پزشک نتایج آزمایش خون کودکان را بر اساس محدوده‌های مرجع مخصوص سن آن‌ها تفسیر می‌کند.

از طرفی، در دوران بارداری به‌دلیل افزایش حجم خون و تغییرات فیزیولوژیکی بدن زنان، ممکن است مقدار MCHC کمی کاهش یابد. این موضوع معمولا طبیعی است و به‌دلیل رقیق شدن خون (هیپوولمی) اتفاق می‌افتد. در این دوره هم معمولا پزشک محدوده‌های مرجع خاصی برای زنان باردار دارد تا تغییرات طبیعی دوران بارداری را از اختلالات واقعی متمایز کند.

درمان یا اقدام لازم در صورت غیرطبیعی بودن MCHC

درمان MCHC با توجه به علت کاهش یا افزایش آن متفاوت است. که در ادامه به روش درمان در هر گروه می‌پردازیم.

درمان MCHC بالا

درمان MCHC بالا به علت زمینه‌ای آن بستگی دارد. معمولا پزشک برای درمان کم‌خونی همولیتیک خودایمن از کورتیکواستروئیدها استفاده می‌کند. در ابتدا، دُز بالایی از دارو تجویز می‌شود و سپس به‌مرور زمان دُز دارو کم می‌شود. در موارد شدید کم‌خونی همولیتیک، ممکن است پزشک جراحی برداشتن طحال را توصیه کند. همچنین اگر سایر درمان‌ها موفقیت‌آمیز نباشند یا بیماری عود کند، ممکن است پزشک داروهای سرکوب‌کننده سیستم ایمنی تجویز کند.

افزایش مصرف ویتامین B12 و فولات هم می‌تواند به درمان افراد مبتلا به کم‌خونی ماکروسیتیک و اسفروسیتوز ارثی کمک کند.

منابع غذایی مختلفی حاوی ویتامین B12 و فولات هستند، ازجمله:

• مرغ و ماهی؛
• تخم‌مرغ؛
• گوشت قرمز؛
• صدف و میگو؛
• عدس؛
• سبزیجات با برگ تیره؛
• غلات و محصولات غنی‌شده؛
• مخمر تغذیه‌ای.

از طرفی، ممکن است پزشک برای افراد مبتلا به اسفروسیتوز ارثی موارد دیگری هم توصیه کند، ازجمله:

• انتقال خون؛
• برداشتن طحال؛
• برداشتن کیسه صفرا.

افراد مبتلا به بیماری کبدی معمولا می‌توانند با تغییر سبک زندگی بیماری‌شان را مدیریت کنند. با این حال، ممکن است پزشک مصرف دارو یا برداشتن بخشی از کبد را توصیه کند.

افرادی با سوختگی شدید برای پیشگیری از عفونت و شوک، باید در بیمارستان درمان شوند. همچنین، اگر سوختگی شدید موجب افزایش MCHC شود، احتمالا پزشک انتقال خون را هم تجویز می‌کند.

درمان MCHC پایین

درمان کم‌خونی ممکن است شامل تغییر رژیم غذایی، مصرف مکمل‌ها و دارو یا انتقال خون باشد. بعضی از این درمان‌ها ممکن است در بیمارستان انجام شود.

در کم‌خونی شدید ناشی‌از فقر آهن ممکن است به مصرف مکمل‌های خوراکی یا تزریقی آهن یا به انتقال خون نیاز باشد تا سطح گلبول‌های قرمز، هموگلوبین و آهن بازیابی شود. به طور متوسط، مردان بالغ به ۸٫۷ میلی‌گرم و زنان بالغ به ۱۴٫۸ میلی‌گرم آهن در روز نیاز دارند. بعد از یائسگی، زنان می‌توانند مصرف آهن خود را به ۸٫۷ میلی‌گرم در روز کاهش دهند.

گاهی از هورمون اریتروپویتین مصنوعی برای تحریک مغز استخوان جهت ساخت گلبول‌های قرمز بیشتر استفاده می‌شود. این دارو برای مواردی مثل کم‌خونی ناشی‌از شیمی‌درمانی تایید شده است، اما برای تمام انواع کم‌خونی‌ها استفاده نمی‌شود.

نکاتی برای آمادگی قبل از آزمایش MCHC

قبل از آزمایش خون CBC معمولا به آمادگی خاصی نیاز نیست. با این حال، اگر از سوزن یا تزریق می‌ترسید، بهتر است این موضوع را به پرسنل پزشکی که خون‌گیری را انجام می‌دهد اطلاع دهید. ممکن است بتوانند برای راحتی یا کاهش نگرانی شما کاری انجام دهند.

معمولا برای گرفتن نمونه خون چند مرحله انجام می‌شود، ازجمله:

• پیدا کردن رگی در بازو، دست یا جای دیگری برای گرفتن نمونه خون؛
• تمیز کردن محل خون‌گیری با الکل؛
• بستن یک کش یا باند در بالای محل خون‌گیری برای آسان‌تر دیده شدن رگ؛
• واردکردن سوزن به رگ (ممکن است زمان ورود سوزن کمی احساس درد یا نیشگون داشته باشید)؛
• وصل کردن لوله نمونه‌گیری خون به سوزن؛
• پرشدن لوله خون طی چند دقیقه.

بعد از آزمایش چه اتفاقی می‌افتد؟

بعد از پایان خون‌گیری، متخصص خون‌گیری سوزن را خارج می‌کند و محل را تمیز  و پانسمان می‌کند. ممکن است از شما بخواهند چند دقیقه روی محل تزریق فشار دهید تا خونریزی متوقف شود.

ممکن است بعضی افراد بعد از انجام آزمایش خون احساس سبکی سر یا سرگیجه داشته باشند. همچنین ممکن است محل تزریق کمی دردناک یا کبود شود. شاید لازم باشد چند دقیقه بنشینید تا برای راه رفتن یا رانندگی آماده‌ باشید.

چطور نتایج MCHC را تفسیر کنیم؟

برای تفسیر MCHC در آزمایش خون، ابتدا باید مقدار آن را با محدوده نرمال (معمولاً ۳۲ تا ۳۶ گرم بر دسی‌لیتر) مقایسه کرد. اگر مقدار MCHC پایین‌تر از حد نرمال باشد، احتمال کم‌خونی‌های ناشی از فقر آهن یا تالاسمی مطرح می‌شود؛ در حالی‌که مقادیر بالاتر می‌توانند به شرایطی مانند کم‌خونی همولیتیک یا اسفروسیتوز ارثی اشاره داشته باشند. همچنین عوامل ثانویه مثل کم‌آبی بدن یا برخی بیماری‌های مزمن نیز می‌توانند بر MCHC تأثیر بگذارند، بنابراین تکیه صرف بر این شاخص بدون در نظر گرفتن سابقه پزشکی و علائم بالینی توصیه نمی‌شود.

کلام آخر دکترساینا

طبق مقاله تهیه شده توسط دکتر ساینا، MCHC یکی از شاخص‌های کلیدی در آزمایش CBC است که بررسی آن می‌تواند نقش مهمی در تشخیص نوع کم‌خونی، وضعیت هموگلوبین و سلامت کلی گلبول‌های قرمز داشته باشد. تغییر در مقدار MCHC ممکن است نشانه‌ای از اختلالات تغذیه‌ای، بیماری‌های مزمن یا شرایط ژنتیکی خاص باشد و نیاز به بررسی بیشتر توسط پزشک دارد. اگر نتیجه آزمایش خون شما خارج از محدوده نرمال بود، بهتر است آن را با یک پزشک متخصص مطرح کنید. در صورتی که امکان مراجعه حضوری به آزمایشگاه را ندارید، می‌توانید از خدمات آزمایش در منزل دکترساینا استفاده کنید و در هر ساعتی از شبانه‌روز نیز تفسیر نتایج آزمایش را به‌صورت مشاوره آنلاین با پزشک دکترساینا انجام دهید.

سؤالات متداول