آزمایش MCV چیست؟ | تفسیر، مقادیر نرمال و کاربردها

آزمایش mcv آزمایشی است که در آن میانگین اندازه گلبول‌های قرمز خون مشخص می‌شود. این آزمایش معمولا بخشی از یک آزمایش خون روتین به نام آزمایش CBC (شمارش کامل سلول‌های خونی) است. از آزمایش mcv برای تشخیص کم‌خونی یا آنمی، بیماری کبد و چند بیماری دیگر استفاده می‌شود. در ادامه با این آزمایش، نحوه انجام و تفسیر نتایج آن بیشتر آشنا می‌شویم.  

آزمایش MCV چیست؟

آزمایش میانگین حجم ​​گلبول‌های قرمز، که به‌اختصار به آن آزمایش mcv (mean corpuscular volume) می‌گویند، آزمایشی است که در آن اندازه متوسط گلبول‌های قرمز خون اندازه‌گیری می‌شود. این آزمایش با شمارش گلبول‌های قرمز در فضایی مشخص و تقسیم اندازه فضا بر تعداد گلبول‌های قرمز انجام می‌شود.

داشتن تعداد زیادی گلبول قرمز بزرگ‌تر یا کوچک‌تر از حد معمول می‌تواند نشان‌دهنده ابتلا به بیماری‌هایی خاص باشد. اگر در یک نمونه خون، اندازه گلبول‌های قرمز متنوع باشد، آزمایش MCV چندان مفید نیست. در این صورت، حتی اگر ناهنجاری وجود داشته باشد، ممکن است که میانگین اعداد، ​​​​طبیعی باشد و ناهنجاری تشخیص داده نشود.

mcv به‌عنوان بخشی از آزمایش خون هموگرام (hemogram) یا شمارش کامل سلول‌های خونی (CBC) اندازه‌گیری می‌شود. در این آزمایش تعداد گلبول‌های قرمز (RBC)، تعداد گلبول‌های سفید (WBC) و پلاکت‌ها گزارش می‌شود. تعیین اندازه گلبول‌های قرمز نیز بخشی از آزمایش CBC است.

MCV را می‌توان با استفاده از فرمول زیر محاسبه کرد:

هماتوکریت (درصد گلبول‌های قرمز) ضرب در ۱۰ و تقسیم بر تعداد گلبول‌های قرمز.

MCV معمولا با سن تغییر می‌کند. MCV زنان تا زمانی که به ۳۰ سالگی برسند، کمی بالاتر است ولی پس از آن، به‌طورکلی در مردان بالاتر می‌رود.

چرا آزمایش MCV انجام می‌شود و اهمیت دارد؟

گلبول‌های قرمز خون اکسیژن جذب‌شده در ریه‌ها را به تک‌تک سلول‌های بدن منتقل می‌کنند. سلول‌ها برای رشد، تولیدمثل و تولید انرژی به اکسیژن نیاز دارند. گلبول‌های قرمز خیلی کوچک یا خیلی بزرگ می‌توانند نشانه اختلالات خونی مانند کم‌خونی، کمبود بعضی ویتامین‌ها یا سایر مشکلات سلامتی باشند.

آزمایش MCV میانگین اندازه و حجم گلبول‌های قرمز خون را اندازه‌گیری می‌کند. این آزمایش به تعیین نوع کم‌خونی و علت اصلی آن کمک می‌کند. انواع مختلفی از کم‌خونی وجود دارد و هر نوع تأثیر متفاوتی بر اندازه، شکل و کیفیت گلبول‌های قرمز خون می‌گذارد. برای نمونه، MCV در کم‌خونی فقر آهن پایین‌تر از حد طبیعی است. گلبول‌های قرمز میکروسیتیک (کوچک) معمولا به‌دلیل کمبود آهن ایجاد می‌شوند. در این شرایط ممکن است که برای اطمینان از کمبود آهن در بدن به آزمایش‌های بیشتری نیاز داشته باشیم. MCV در شرایطی مانند بیماری کبد یا کمبود ویتامین B12 یا فولات نیز تغییر می‌کند. گلبول‌های قرمز ماکروسیتیک (بزرگ) معمولا به‌دلیل کمبود ویتامین B12 یا فولات (اسید فولیک) ایجاد می‌شوند.

از این آزمایش می‌توان برای کمک به تشخیص بیماری‌های دیگری مانند موارد زیر نیز استفاده کرد:

• بیماری مزمن کلیه؛
• سرطان روده بزرگ؛
• سرطان مری؛
• سکته مغزی ایسکمیک (زمانی که لخته خون، شریانی در مغز را مسدود می‌کند)؛
• عملکرد شناختی ضعیف و افزایش خطر زوال عقل در افراد مسن (درصورت بالابودن mcv).

آزمایش MCV معمولا بخشی از آزمایش شمارش کامل سلول‌های خونی یا CBC است. در این آزمایش خون رایج، اجزای مختلف خون، ازجمله هموگلوبین (پروتئینی در گلبول‌های قرمز که اکسیژن را حمل می‌کند)، پلاکت‌ها (که به لخته‌شدن خون کمک می‌کنند) و گلبول‌های قرمز و سفید خون بررسی می‌شود. آزمایش CBC سلامت عمومی را بررسی می‌کند و از نتایج آن می‌توان برای تشخیص و نظارت بر بیماری‌هایی مانند کم‌خونی، سرطان‌های خون و عفونت‌ها استفاده کرد.

چه کسانی باید آزمایش MCV بدهند؟

پزشک ممکن است که آزمایش CBC (که شامل آزمایش MCV  نیز می‌شود) را به‌عنوان بخشی از چکاپ روتین شما تجویز کند. همچنین اگر بیماری مزمنی داشته باشید که می‌تواند منجر به کم‌خونی شود یا اگر علائم کم‌خونی داشته باشید، باید این آزمایش را انجام دهید. علائم کم‌خونی می‌تواند شامل موارد زیر باشد:

• تنگی نفس؛
• ضعف یا خستگی؛
• سردرد؛
• سرگیجه؛
• آریتمی (مشکل در سرعت یا ریتم ضربان قلب).

نحوه انجام آزمایش MCV چگونه است؟

در این آزمایش از بازوی شما نمونه خونی گرفته می‌شود. این نمونه خون زیر میکروسکوپ بررسی می‌شود و اطلاعات مربوط به سلول‌های خونی، شامل اندازه متوسط ​​گلبول‌های قرمز خون، ثبت می‌شود. مقدار MCV به‌وسیله دستگاه شمارنده خون خودکار و براساس تعداد گلبول‌های قرمز موجود در حجم مشخصی از خون محاسبه می‌شود.

آزمایش MCV بخشی از آزمایش معمول CBC است که نیازی به آمادگی خاصی ندارد. فقط باید آب کافی بنوشید تا فلبوتومیست (همان شخصی که از شما خون می‌گیرد!) راحت‌تر بتواند رگ را پیدا کند. برای انجام آزمایش CBC نیازی نیست که ناشتا باشید. ولی اگر پزشک آزمایش‌های خون دیگری را نیز تجویز کرده باشد، ممکن است لازم باشد چند ساعت قبل از آزمایش از خوردن و آشامیدن پرهیز کنید. برخی داروها یا مکمل‌های غذایی نیز می‌توانند در نتایج آزمایش اختلال ایجاد کنند. از پزشک بپرسید که آیا باید قبل از آزمایش مصرف آنها را قطع کنید و برای چه مدت.

نتایج و تفسیر آزمایش MCV چگونه است؟

در نتیجه آزمایش خود عددی را مشاهده می‌کنید که اندازه متوسط ​​گلبول‌های قرمز خون شما را نشان می‌دهد. در مقابل آن نیز محدوده طبیعی اندازه گلبول‌های قرمز خون وجود دارد. به‌راحتی می‌توانید ببینید که آیا عدد مربوط به اندازه گلبول‌های قرمز خون شما در محدوده طبیعی قرار دارد یا خیر. مقدار طبیعی MCV در آزمایش خون از ۸۰ تا ۱۰۰ فمتولیتر (fl) متغیر است.

MCV شما می‌تواند بالا، پایین یا طبیعی باشد:

• میکروسیتیک (میکرو=کوچک): سطح MCV کمتر از ۸۰ فمتولیتر؛
• نورموسیتیک: سطح MCV بین ۸۰ تا ۱۰۰ فمتولیتر؛
• ماکروسیتیک (ماکرو=بزرگ): سطح MCV بیشتر از ۱۰۰ فمتولیتر.

گلبول‌های قرمز کوچک‌تر از حد معمول می‌تواند نشانه موارد زیر باشد:

• انواع خاصی از کم‌خونی مانند کم‌خونی فقر آهن (شایع‌ترین نوع کم‌خونی)؛
• تالاسمی که گروهی از اختلالات خونی ارثی است. این اختلالات موجب می‌شوند که بدن گلبول‌های قرمز سالم و هموگلوبین کمتری تولید کند. این می‌تواند موجب کم‌خونی شدید شود.

گلبول‌های قرمز بزرگ‌تر از حد معمول می‌تواند نشانه موارد زیر باشد:

• کم‌خونی پرنیشیوز که می‌تواند ناشی از موارد زیر باشد:
  • کمبود ویتامین B12؛
  • بیماری‌هایی که بر توانایی بدن در استفاده از ویتامین B12 اثر می‌گذارند، مانند برخی بیماری‌های خودایمنی، بیماری سلیاک یا بیماری کرون (Crohn’s disease).
• کم‌خونی ناشی از کمبود اسیدفولیک؛
• بیماری کبد.

آزمایش MCV به‌تنهایی برای تشخیص بیماری‌ها کافی نیست. پزشک از نتایج آزمایش MCV، نتایج سایر آزمایش‌ها و همچنین علائم و سابقه سلامتی شما برای تشخیص استفاده می‌کند.

محدوده نرمال mcv در آزمایش خون

همان‌طور که گفتیم محدوده نرمال MCV در آزمایش خون ۸۰ تا ۱۰۰ فمتولیتر است. اگر سطح MCV شما طبیعی باشد، باز هم ممکن است که کم‌خونی داشته باشید. این نوع کم‌خونی، کم‌خونی نورموسیتیک نامیده می‌شود و اغلب به‌دلیل اختلال در تولید گلبول‌های قرمز خون رخ می‌دهد.

MCV در موارد زیر نیز می‌تواند طبیعی باشد:

• کم‌خونی ناشی از بیماری مزمن؛
• بیماری مزمن کلیه؛
• خون‌ریزی زیاد؛
• کم‌خونی همولیتیک؛
• کم‌خونی آپلاستیک (Aplastic anemia)؛
• اختلال تیروئید.

اگر با وجود طبیعی بودن MCV پزشک شما به کم‌خونی مشکوک باشد، می‌تواند از آزمایش‌های دیگری برای تشخیص قطعی استفاده کند.

محدوده بحرانی در آزمایش MCV

به‌طورکلی محدوده بحرانی برای MCV خارج از محدوده طبیعی ۸۰ تا ۱۰۰ فمتولیتر در نظر گرفته می‌شود. مقادیر کمتر از ۸۰ فمتولیتر نشان‌دهنده کم‌خونی میکروسیتیک (گلبول‌های قرمز کوچک‌تر از حد نرمال) و مقادیر بالاتر از ۱۰۰ فمتولیتر نشان‌دهنده کم‌خونی ماکروسیتیک (گلبول‌های قرمز بزرگ‌تر از حد نرمال) هستند.

پایین بودن mcv در آزمایش خون

پایین بودن MCV نشان می‌دهد که گلبول‌های قرمز شما کوچک‌تر از حد معمول هستند و به کم‌خونی میکروسیتیک مبتلا هستید. کم‌خونی میکروسیتیک معمولا ناشی از کمبود آهن است. گلبول قرمز حاوی پروتئینی به نام هموگلوبین است که در انتقال اکسیژن در بدن نقش دارد. وقتی ذخایر آهن در بدن کافی نباشد، هموگلوبین کمتری ساخته می‌شود و گلبول‌های قرمز به‌دلیل داشتن هموگلوبین کمتر، کوچک‌تر می‌شوند.

MCV کمتر از ۸۰ فمتولیتر پایین در نظر گرفته می‌شود و می‌تواند نشانه موارد زیر باشد:

• کم‌خونی ناشی از بیماری‌های مزمن: کم‌خونی که در بیماران مبتلا به اختلالات التهابی ایجاد می‌شود.
• کم‌خونی فقر آهن: کمبود گلبول‌های قرمز سالم که به‌دلیل پایین بودن میزان آهن در بدن رخ می‌دهد.
• کم‌خونی سیدروبلاستیک: کم‌خونی که دراثر سوء‌مصرف آهن در هنگام ایجاد گلبول‌های قرمز خون ایجاد می‌شود.
• تالاسمی: اختلال خونی ارثی که ناشی از پایین بودن سطح هموگلوبین است.  

علائم کاهش MCV در آزمایش خون

مقدار MCV کمتر از ۸۰ فمتولیتر نشان‌دهنده اختلال میکروسیتیک و مقدار بالای ۱۰۰ فمتولیتر نشان‌دهنده اختلال ماکروسیتیک است. کاهش MCV می‌تواند موجب بروز علائم زیر شود:

• خستگی؛
• ضعف؛
• تنگی نفس؛
• سرگیجه؛
• ضربان قلب سریع؛
• رنگ‌پریدگی.

بالا بودن mcv در آزمایش خون

MCV بالاتر از ۱۰۰ فمتولیتر بالا در نظر گرفته می‌شود. بالا بودن MCV نشان می‌دهد که به کم‌خونی ماکروسیتیک مبتلا هستید. کم‌خونی ماکروسیتیک معمولا به‌دلیل کاهش سطح ویتامین B12 یا فولات در بدن ایجاد می‌شود. گلبول‌های قرمز به شکل دیسک‌هایی هستند که دو طرف آنها گود است. B12 و فولات از اجزای سازنده و مهم غشای دیواره گلبول‌های قرمز هستند. اگر میزان آنها در بدن کاهش یابد، مواد کمتری برای ساخت این غشاها وجود خواهد داشت و درنتیجه میزان سطح و غشایی که باید مواد داخل گلبول‌های قرمز را در بر بگیرد، کاهش می‌یابد و دو طرف سلول به‌جای اینکه گود باشد، گردتر می‌شود. این موجب می‌شود که گلبول‌های قرمز بزرگ‌تر به نظر برسند و MCV بالاتر از حد طبیعی شود.  

همچنین ممکن است که به‌دلایل زیر سطح MCV شما بالاتر از حد نرمال باشد:

• سندرم داون؛
• مصرف بیش‌ازحد الکل؛
• کم‌خونی همولیتیک یا زمانی که گلبول‌های قرمز سریع‌تر از آنکه جایگزین شوند، تخریب می‌شوند؛
• کم‌خونی پرنیشیوز (Pernicious anemia)؛
• اختلالات عملکرد مغز استخوان مانند سندرم میلودیسپلاستیک (myelodysplastic syndrome)؛
• هایپرگلیسمی (قندخون بالا)؛
• بیماری کبد؛
• مولتیپل میلوما (Multiple myeloma): نوعی سرطان خون؛
• اختلال عملکرد تیروئید؛
• کمبود ویتامین B9 (فولات) یا B12.

شیمی‌درمانی نیز می‌تواند موجب افزایش MCV شود. 

علائم افزایش MCV در آزمایش خون

MCV بالا به‌خودی‌خود هیچ علامتی ایجاد نمی‌کند. کاهش میزان گلبول‌های قرمز خون و انتقال اکسیژن به بافت‌ها می‌تواند علائم کم‌خونی را ایجاد کند. اگر MCV دراثر کمبود ویتامین B12 باشد، علائمی مرتبط با کم‌خونی پرنیشیوز (اصطلاحی برای توصیف کمبود B12 در بدن) بروز می‌کند.

علائم رایج کم‌خونی عبارت‌اند از:

• خستگی؛
• ضعف؛
• سرگیجه یا سبکی سر؛
• تپش قلب؛
• ضربان قلب بالا (تاکی‌کاردی)؛
• درد قفسه سینه؛
• ریتم غیرطبیعی قلب (آریتمی)؛
• تنگی نفس؛
• اپیزودهای غش‌کردن؛
• رنگ‌پریدگی پوست و غشاهای مخاطی.

MCV در بارداری

محدوده طبیعی MCV ۸۰ تا ۱۰۰ فمتولیتر است ولی در دوران بارداری این محدوده می‌تواند تاحدی متفاوت باشد:

• بارداری منفی بزرگسال: ۷۹ تا ۹۳ میکرومتر مکعب (µm3) یا ۷۹ تا ۹۳ فمتولیتر؛
• سه‌ماهه اول بارداری: ۸۵ تا ۹۷.۸ میکرومتر مکعب یا ۸۵ تا ۹۷٫۸ فمتولیتر؛
• سه‌ماهه دوم بارداری: ۸۵٫۸ تا ۹۹٫۴ میکرومتر مکعب یا ۸۵٫۸ تا ۹۹٫۴ فمتولیتر؛
• سه‌ماهه سوم بارداری: ۸۲٫۴ تا ۱۰۰٫۴ میکرومتر مکعب یا ۸۲٫۴ تا ۱۰۰٫۴ فمتولیتر.

پایین‌بودن میانگین حجم گلبول‌های قرمز می‌تواند با کم‌خونی، تالاسمی، کمبود آهن و سندرم شهیدی-ناتان-دیاموند (Shahidi-Nathan-Diamond syndrome) مرتبط باشد. بالابودن آن نیز می‌تواند ناشی از کمبود ویتامین B12، اختلال در جذب ویتامین، پرکاری تیروئید، بیماری سلیاک و کمبود آنزیم‌ها باشد. اگر بیمار الکلی باشد، کمبود فولات نیز می‌تواند موجب افزایش مقادیر شود. داروهایی مانند قرص‌های ضدبارداری و داروهای ضدتشنج نیز می‌توانند بر اندازه‌گیری MCV اثر بگذارند.

تست‌های مربوط به آزمایش MCV چیست؟

آزمایش MCV بخشی از آزمایش شمارش کامل سلول‌های خونی یا CBC است که در آن تمام سلول‌های خونی تجزیه‌وتحلیل می‌شوند. MCV یکی از شاخص‌های مربوط به گلبول‌های قرمز است و به اندازه متوسط ​​آنها اشاره دارد.

سایر آزمایش‌هایی که با آزمایش MCV انجام می‌شوند عبارت‌اند از:

• آزمایش RBC یا شمارش تعداد گلبول‌های قرمز: تعداد سلول‌ها در هر میکرولیتر خون؛
  • آزمایش RDW: بررسی می‌شود که گلبول‌های قرمز ازنظر اندازه چقدر متغیر هستند؛
  • آزمایش میانگین هموگلوبین گلبولی (MCH): اندازه‌گیری میانگین مقدار ​​هموگلوبین در گلبول‌های قرمز؛ هموگلوبین پروتئین مهمی است که به گلبول‌های قرمز امکان حمل اکسیژن را می‌دهد؛
  • آزمایش میانگین غلظت هموگلوبین گلبول‌های قرمز (MCHC): اندازه‌گیری مقدار میانگین ​​غلظت هموگلوبین در گلبول‌های قرمز؛
  • آزمایش هموگلوبین خون: اندازه‌گیری مقدار هموگلوبین در هر میکرولیتر خون؛
  • هماتوکریت: بررسی درصد گلبول‌های قرمز نسبت به کل حجم خون؛
• آزمایش شمارش پلاکت‌ها و میانگین حجم پلاکت‌ها (MPV)
• آزمایش شمارش گلبول‌های سفید خون (WBC): بررسی تعداد کل هریک از انواع گلبول‌های سفید.

اگر عدد مشاهده‌شده در آزمایش MCV شما خارج از محدوده طبیعی است، نباید خیلی نگران شوید. آزمایش MCV به‌تنهایی برای تشخیص بیماری‌ها کافی نیست. ولی وقتی نتیجه آن در کنار آزمایش‌های دیگر قرار می‌گیرد، پزشک می‌تواند درمورد سلامت گلبول‌های قرمز اطلاعات بیشتری کسب کند و بیماری‌ها را تشخیص دهد.