همه چیز درباره سی‌تی‌اسکن بینی و سینوس | کاربرد، هزینه، تفسیر و نمونه عکس

اگر با مشکلات سینوس دست‌وپنجه نرم می‌کنید یا در آستانه انجام جراحی بینی هستید، احتمالا می‌خواهید بدانید که نقش سی تی اسکن بینی و سینوس در فرایند تشخیص و درمان چیست. با انجام سی تی اسکن، پزشک شما می‌تواند تصویر جزئی‌تری از سینوس‌ها و ساختار بینی مشاهده کند و با تشخیص مشکلات زمینه‌ای، درمان مناسب را پیشنهاد دهد. در ادامه بیشتر با کاربردهای تشخیصی سی تی اسکن بینی و روش انجام آن آشنا می‌شویم.

سی تی اسکن بینی چیست و چه کاربردی دارد؟

سی تی اسکن (CT scan) نوعی عکس‌برداری تشخیصی است که تصاویر متعددی از لایه‌های مختلف بینی و سینوس‌ها ثبت می‌کند تا پزشک شما بتواند با جزئیات بیشتری این نواحی را برای مشکلات احتمالی معاینه کند. این آزمایش برای بررسی حفره‌هایی سینوسی که در ناحیه اطراف حفره بینی قرار دارند (Paranasal sinuses) کاربرد دارد.

سی تی اسکن بینی و سینوس یک آزمایش بدون درد و غیرتهاجمی و در عین حال بسیار دقیق است که بهترین راه برای بررسی گرفتگی‌های سینوسی و تشخیص سینوزیت به شمار می‌رود.

چه زمانی سی تی اسکن بینی تجویز می‌شود؟

وقتی سینوزیت مزمن می‌شود، یعنی بیش از ۱۲ هفته ادامه پیدا می‌کند، پزشک متخصص گوش‌حلق‌وبینی برای فهمیدن «علت دقیق» سراغ CT سینوس می‌رود. این اسکن، از استخوان‌ها و بافت‌های نرم ناحیهٔ بینی و سینوس‌ها تصویرهای لایه‌به‌لایه می‌گیرد و هر جزئیاتی را که در عکس سادهٔ رادیولوژی جا می‌ماند، آشکار می‌کند.

از کاربردهای دیگر این تصویربرداری می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• علائم با وجود درمان ادامه پیدا می‌کنند: اگر با وجود اسپری بینی، آنتی‌بیوتیک، شست‌وشوی بینی یا تغییر سبک زندگی هنوز گرفتگی، فشار صورت یا سردرد دارید، پزشک با CT مسیرهای تخلیه و ساختار سینوس‌ها را دقیق بررسی می‌کند تا ایرادات ساختاری یا مشکلات زمینه‌ای دیگر را تشخیص دهد.
• وقتی درمان‌های قبلی جواب نداده‌اند: سی تی اسکن نشان می‌دهد چه چیزی مانع بهبود می‌شود، مثلاً یک پولیپ، تنگی مسیر یا انحراف شدید تیغهٔ بینی.
• پیش از جراحی: جراح پلاستیک و زیبایی با کمک تصاویر سی تی اسکن، نقشهٔ راه عمل را می‌چیند، نقاط حساس مثل مسیر عصب بینایی یا مجاورت سینوس‌ها با کاسهٔ چشم را می‌سنجد و خطر عوارض را پایین می‌آورد.
• وقتی به عفونت یا عارضه‌ای مشکوک می‌شویم: اگر احتمال آبسه، درگیری استخوان یا گسترش عفونت به اطراف مطرح باشد، تصویربرداری CT به‌سرعت وضعیت را روشن می‌کند تا درمان فوری انجام شود.

کدام بیماری‌ها با سی تی اسکن سینوس و بینی تشخیص داده می‌شوند؟

برخلاف رادیوگرافی ساده که فقط استخوان را به‌خوبی نشان می‌دهد، سی‌تی‌اسکن از استخوان و بافت‌های نرم هر دو تصویر دقیق می‌گیرد و برای تشخیص مشکلات سینوسی ابزار بسیار ارزشمندی است. برخی از مواردی که CT می‌تواند آشکار کند:

• انسداد سینوس‌ها: گرفتگی ناشی از ترشحات، پولیپ‌ها یا سایر موانعی که جلوی تخلیهٔ طبیعی را می‌گیرند.
• ناهنجاری‌های ساختاری: انحراف تیغهٔ بینی، تنگی مسیرهای سینوسی یا زوائد استخوانی که می‌توانند به علائم شما دامن بزنند.
• التهاب و تورم مخاط: نواحی ملتهب و متورم داخل حفره‌های سینوسی که در سینوزیت مزمن شایع است.
• عفونت‌ها: وجود و گسترهٔ عفونت سینوس و حتی انتشار آن به ساختارهای مجاور.
• توده‌ها یا رشدهای غیرطبیعی: هرچند نادر، اما CT می‌تواند توده‌ها یا رشدهای غیرعادی داخل سینوس‌ها را هم مشخص کند تا در صورت نیاز بررسی‌های بیشتر انجام شود.

با این ارزیابی دقیق، پزشک شما می‌تواند تصمیم بگیرد که کدام‌یک از روش‌های دارو، کم‌تهاجمی یا جراحی برایتان مناسب‌تر است.

تفاوت سی تی اسکن سینوس با سی تی بینی

سی تی اسکن بینی روی استخوان‌های بینی و اسکلت صورت تمرکز می‌کند و با برش‌های نازک و فیلتر استخوانی، شکستگی‌های ظریف و تغییر شکل‌ها را دقیق نشان می‌دهد؛ درحالی‌که سی تی اسکن سینوس همهٔ حفره‌های سینوسی (فکی، اتموئید، پیشانی، اسفنوئید) را همراه با حفرهٔ بینی با جزئیات مخاطی و بافت نرم نمایش می‌دهد که برای تشخیص انسدادها و ارزیابی سینوزیت و همین‌طور برنامه‌ریزی جراحی اندوسکوپیک (FESS) انتخاب دقیق‌تری است.

به‌طور کلی، برای ضربه و احتمال شکستگی، سی تی اسکن بینی مناسب‌تر است و برای علائم سینوسی یا آمادگی جراحی، سی تی اسکن سینوس بهترین گزینه به شمار می‌رود.

چه چیزهایی در عکس سی تی بینی مشخص می‌شود؟

سی تی اسکن بینی نمایی کامل از استخوان‌ها، مسیرهای تخلیه و ساختارهای غیرعادی نشان می‌دهد، که در درمان شکستگی‌ها و برنامه‌ریزی جراحی اهمیت زیادی دارد. اگر مشکل در بافت نرم یا یک توده پیچیده نهفته باشد، عکس‌برداری CT با MRI تکمیل می‌شود تا تصویر کامل‌تری از مشکل به دست آید.

سی تی اسکن بینی چگونه انجام می‌شود؟

در اصل، سی‌تی‌اسکن بر همان قاعدهٔ رادیوگرافی (X-ray) تکیه می‌کند: بافت‌های مختلف بدن مقدار متفاوتی از پرتو ایکس را جذب می‌کنند. همین تفاوت جذب، کنتراست می‌سازد و به پزشک اجازه می‌دهد اندام‌ها را از هم تشخیص بدهد، چه در یک عکس سادهٔ رادیولوژی، چه در تصویرهای مقطعی CT. در رادیوگرافی معمولی، دستگاه مقدار کمی پرتو ایکس را از ناحیهٔ مورد بررسی عبور می‌دهد و صفحهٔ ثبت الکترونیکی تصویر را دریافت می‌کند. نتیجه معمولاً این‌طور دیده می‌شود:

• استخوان‌ها: سفید
• بافت‌های نرم مثل قلب یا کبد: طیفی از خاکستری
• هوا (مثلاً در ریه‌ها یا سینوس‌ها): سیاه

CT همین اصل را یک گام جلوتر می‌برد: دستگاه از زوایای متعدد پرتو می‌فرستد و رایانه از داده‌های جمع‌شده برش‌های لایه‌به‌لایه می‌سازد. به این ترتیب، پزشک جزئیات را دقیق‌تر می‌بیند و می‌تواند تفاوت‌های ظریف بین بافت‌ها را بهتر ارزیابی کند.

آمادگی‌های قبل از انجام سی تی اسکن

آماده‌ شدن برای سی تی اسکن بینی کار پیچیده‌ای نیست. چند نکتهٔ ساده را رعایت کنید تا فرایند سریع و بی‌دردسر پیش برود.

• دستورهای قبل از اسکن را دقیق اجرا کنید: در صورت لزوم، پزشک به شما می‌گوید چند ساعت قبل از اسکن از خوردن و نوشیدن پرهیز کنید یا نکتهٔ خاصی را رعایت کنید. همان را ملاک قرار دهید.
• لباس راحت و بدون قطعات فلزی بپوشید: بهتر است لباس‌هایی را انتخاب کنید که گشاد هستند و زیپ و دکمه ندارند؛ چراکه فلز می‌تواند در تصویر اختلال ایجاد کند.
• همهٔ اشیای فلزی را دربیاورید: پیش از ورود به اتاق اسکن، زیورآلات، عینک، سنجاق‌سر، ساعت، سمعک و هر وسیلهٔ فلزی دیگر را بردارید تا کیفیت تصویر پایین نیاید.
• اگر آلرژی دارید، حتماً خبر دهید: حساسیت به ید یا «مادهٔ حاجب» را با پزشک در میان بگذارید. در بیشتر موارد، برای انجام CT بینی نیازی به مادهٔ حاجب نیست، اما دانستن سابقهٔ آلرژی برای تیم پزشکی مهم است.
• شرح حال پزشکی کامل بدهید: فهرست داروها، بیماری‌های زمینه‌ای و هر نکته‌ای که ممکن است بر اسکن اثر بگذارد را با پزشک در میان بگذارید. اگر احتمال بارداری می‌دهید، حتماً اطلاع دهید.

مراحل انجام سی تی اسکن بینی

اسکن حدود ۱۵ دقیقه طول می‌کشد. در این مدت روی تختی فلزی دراز می‌کشید و دستگاه CT اطراف سر شما حرکت می‌کند. برای CT بینی با کنتراست، تکنسین جهت بهبود وضوح تصاویر، مادهٔ حاجب تزریق می‌کند.

در طول سی تی اسکن بینی ، یک پرتو ایکس برای به‌دست آوردن نمایی جامع پیرامون سر و صورت شما می‌چرخد. چون اسکنر به صورت شما نزدیک است، باید در طول اسکن کاملاً بی‌حرکت بمانید. ممکن است ترجیح بدهید هنگام اسکن چشم‌هایتان را ببندید. این فرایند کاملاً بدون درد است.

اگر سی تی بینی با کنتراست انجام شده باشد، پس از اسکن ۶ تا ۸ لیوان آب بنوشید (پزشک‌تان نیز این موضوع را به شما اطلاع می‌دهد).

سی تی اسکن سینوس بینی برای چه بیماری‌هایی است؟

اگر درباره پولیپ در حفره بینی‌تان نگرانی دارید، سی تی اسکن بینی و سینوس می‌تواند آن‌ها را به‌خوبی شناسایی کند. معمولا وجود نواحی کدر در سی تی اسکن می‌تواند نشانه وجود پولیپ باشد. همچنین بد نیست بدانید که پولیپ‌های قدیمی‌تر ممکن است به استخوان‌های سینوس شما آسیب رسانده باشند. افزون بر این، از سی‌تی‌اسکن می‌توان برای تشخیص یا شناسایی موارد زیر هم استفاده کرد:

• نقایص مادرزادی سینوس‌ها؛
• عفونت سینوسی (استئومیلیت)؛
• آسیب صورت ناشی از ضربه در ناحیهٔ سینوس‌ها؛
• توده یا تومور، از جمله موارد بدخیم؛
• اپیستاکسی (خون‌دماغ‌های مکرر)؛
• عفونت سینوس‌ها (سینوزیت).

تفسیر تصاویر سی تی بینی و سینوس

رادیولوژیست (پزشکی که به‌طور تخصصی برای نظارت بر بررسی‌های تصویربرداری و تفسیر آن‌ها آموزش دیده است) تصاویر را تحلیل می‌کند؛ سپس گزارش رسمی را برای پزشکی که این آزمایش را درخواست کرده، می‌فرستد.
ممکن است به یک معاینه دیگر نیاز داشته باشید. در این صورت، پزشک دلیل آن را برایتان توضیح می‌دهد. گاهی تصویربرداری دوم با گرفتن نماهای بیشتر یا استفاده از یک تکنیک تصویربرداری ویژه، موضوعی احتمالی را دقیق‌تر ارزیابی می‌کند. همچنین می‌تواند نشان دهد آیا در طول زمان تغییری در مشکل ایجاد شده است یا نه.

همچنین برای راحتی بیشتر، امکان تفسیر نتایج سی‌تی‌اسکن بینی و سینوس به‌صورت آنلاین توسط پزشک متخصص وجود دارد تا بدون نیاز به مراجعه حضوری، گزارش دقیق و راهنمایی لازم را دریافت کنید.

سی تی اسکن برای جراحی زیبایی بینی

تحقیقات نشان داده که انجام سی تی اسکن بینی پیش از عمل، به‌ویژه در رینوپلاستی باز، دقت جراحی را بالا می‌برد و هم از نظر عملکرد تنفسی و هم از نظر زیبایی، نتایج بهتری رقم می‌زند. این شواهد نشان می‌دهد CT پیش‌ از عمل در برنامه‌ریزی هر عمل نقش کلیدی دارد و به جراح کمک می‌کند تصمیم‌های دقیق‌تری بگیرد.

آیا سی تی اسکن قبل از عمل بینی ضروری است؟

خیر؛ سی تی اسکن بینی پیش از همه جراحی‌های زیبایی بینی انجام نمی‌شود. گاهی جراح برای اینکه تصویر واضح‌تری از ساختار داخلی بینی و سینوس‌ها داشته باشد، انجام تصویربرداری تشخیصی مثل رادیوگرافی یا سی‌تی‌اسکن را پیشنهاد می‌کند.

این آزمایش برای بیمارانی که به‌دلیل مشکلاتی مانند انحراف تیغهٔ بینی، سینوزیت مزمن یا سایر اختلالات تنفسی قصد جراحی دارند اهمیت ویژه‌ای دارد. این تصاویر به جراح کمک می‌کنند جراحی را با دقت بیشتری برنامه‌ریزی کند و هر مسئلهٔ زمینه‌ای را که نیاز به رسیدگی دارد بهتر ارزیابی کند.

هزینه سی تی اسکن بینی

طبق تعرفه‌های رسمی، هزینه سی تی اسکن بینی در سال ۱۴۰۴ در این جدول خلاصه شده است:

عکس سی تی اسکن بینی سالم و ناسالم

برای تشخیص دقیق مشکلات بینی و سینوس‌ها، دانستن تفاوت‌های «ظاهر طبیعی» با «الگوهای غیرطبیعی» در CT اهمیت دارد. در برش‌های محوری (Axial) و کرونال (Coronal)، هم می‌توان ساختارهای سالم را دید و هم نشانه‌های بیماری مثل التهاب مخاط، موکوسل یا پولیپ را تشخیص داد. این تصویر یک سی تی اسکن بینی عادی را نشان می‌دهد:

در این تصویر، موکوسل‌های سینوس فکی (Maxillary mucoceles) و ضخیم‌شدن مخاط دیده می‌شود، به‌ویژه در سینوس فکی راست. ضخیم‌شدن مخاط و موکوسل‌ها یافته‌های غیرطبیعی‌اند و معمولاً به انسداد و التهاب مزمن اشاره می‌کنند:

حضور پولیپ‌های وسیع سینونازال در این نما کاملاً مشخص است و این یافته در اتاق عمل هم تأیید شده است. پرشدن گستردهٔ سلول‌های اتموئید با بافت پولیپی، یک الگوی غیرطبیعی محسوب می‌شود و می‌تواند مسیرهای تخلیه را مسدود کند: