سونوگرافی رحم و تخمدان: بهترین زمان، روش‌ها و تفسیر نتایج
سونوگرافی رحم و تخمدان یکی از مهم‌ترین و رایج‌ترین روش‌های تصویربرداری در حوزه سلامت زنان است که نقش کلیدی در تشخیص، بررسی و پیگیری بسیاری از بیماری‌های زنان ایفا می‌کند. این روش غیرتهاجمی، سریع و بدون درد، به پزشکان امکان می‌دهد ساختارهای داخلی لگن از جمله رحم، تخمدان‌ها و لایه‌های مخاطی را با دقت بررسی کنند.
از تشخیص اختلالات قاعدگی و ناباروری گرفته تا بررسی کیست‌ها، فیبروم‌ها و حتی پایش بارداری‌های اولیه، سونوگرافی ابزاری حیاتی در مسیر سلامت و درمان زنان است. در این مقاله، شما را با انواع روش‌های سونوگرافی رحم و تخمدان، زمان‌بندی مناسب آن در چرخه قاعدگی و نکات مهم دیگر آشنا خواهیم کرد.
سونوگرافی رحم و تخمدان چیست؟
سونوگرافی رحم و تخمدان، که با نام‌های دیگری مانند سونوگرافی لگن یا سونوگرافی بارداری نیز شناخته می‌شود، نوعی تصویربرداری است که با امواج صوتی، تصویر اجزای داخلی لگن شما را به نمایش می‌گذارد. این سونوگرافی یکی از ابزارهای مهم و غیرتهاجمی در تشخیص و پایش بسیاری از مشکلات سلامت زنان است. سونوگرافی رحم و تخمدان بدون درد و بدون استفاده از اشعه مضر، اطلاعات ارزشمندی در اختیار پزشکان قرار می‌دهد و به تشخیص زودهنگام بسیاری از بیماری‌ها کمک می‌کند.
اما سونوگرافی رحم و تخمدان شامل چیست؟ این نوع سونوگرافی برای دیدن سرویکس (دهانه رحم)، لوله‌های فالوپ، تخمدان‌ها، رحم و واژن به کار می‌رود. بسته به دلیل انجام، ممکن است سونوگرافی رحم و تخمدان انواع مختلفی داشته باشد:
- سونوگرافی شکمی: این آزمایش اندام‌ها را از خارج لگن بررسی می‌کند؛
- سونوگرافی بارداری: مشابه سونوگرافی شکمی است، اما برای مشاهده جنین درون رحم انجام می‌شود.
- سونوگرافی ترانس واژنال: این نوع سونوگرافی رحم و تخمدان، از راه واژن اندام‌های تولیدمثلی را به نمایش می‌گذارد.
چرا آزمایش رحم و تخمدان ضروری است؟
اما دلیل انجام این آزمایش چیست؟ در ادامه به مهم‌ترین دلایل انجام سونوگرافی رحم و تخمدان می‌پردازیم:
- بررسی مشکلات ساختاری در رحم یا تخمدان‌ها؛
- بررسی احتمال وجود سرطان در تخمدان‌ها، رحم یا مثانه؛
- یافتن محل IUD؛
- شناسایی توده‌هایی مانند تومورهای غیرسرطانی، فیبروم‌ها یا کیست‌ها؛
- یافتن علت خونریزی غیرطبیعی یا درد لگنی؛
- ارزیابی یا درمان مشکلات ناباروری؛
- پایش رشد جنین در دوران بارداری؛
- بررسی بیماری التهابی لگن (PID) که عفونتی در رحم، تخمدان‌ها یا لوله‌های فالوپ است؛
- تشخیص بارداری خارج رحمی (وقتی تخمک بارور شده خارج از رحم رشد می‌کند)؛
- یافتن محل نمونه‌برداری از بافت رحم در حین انجام بیوپسی آندومتر.
چه زمانی برای انجام سونوگرافی رحم و تخمدان بهتر است؟
ممکن است پزشک برای تعیین وقت سونوگرافی رحم و تخمدان از شما درباره زمان قاعدگی‌تان سؤال کند یا به شما بگوید که بهترین زمان برای انجام سونوگرافی رحم و تخمدان در پریودی و بین روزهای ۵ تا ۱۰ چرخه قاعدگی است. اگر این موضوع برایتان سؤال‌برانگیز است، باید بدانید که زمان انجام این سونوگرافی نقش مهمی در کیفیت تصاویر و دقت تشخیص دارد.
سونوگرافی رحم و تخمدان در دوره‌های مختلف سیکل ماهانه
اگر قاعدگی منظمی دارید، زمان‌بندی درست سونوگرافی می‌تواند تأثیر زیادی در وضوح و کیفیت تصاویر داشته باشد. چرخه قاعدگی معمولاً حدود ۲۸ روز است و به دو فاز اصلی تقسیم می‌شود:
۱. نیمه اول چرخه (قبل از تخمک‌گذاری):
در این مرحله، بدن برای بارداری احتمالی آماده می‌شود. در هفته اول، پوشش داخلی رحم (آندومتر) که ماه قبل تشکیل شده، دفع می‌شود (قاعدگی). سپس، به‌واسطه افزایش سطح هورمون استروژن، آندومتر دوباره شروع به ضخیم‌شدن می‌کند و ساختاری سه‌لایه به خود می‌گیرد که برای لانه‌گزینی مناسب است.
۲. نیمه دوم چرخه (بعد از تخمک‌گذاری)
پس از تخمک‌گذاری، آندومتر ضخیم‌تر و روشن‌تر می‌شود و در سونوگرافی ممکن است تشخیص برخی ساختارهای ظریف دشوارتر شود. البته اگر پزشک به دلایل خاصی مانند بررسی بارداری، درد مزمن یا اختلالات هورمونی نیاز به سونوگرافی در این مرحله داشته باشد، انجام آن همچنان امکان‌پذیر است.
بهترین زمان برای انجام سونوگرافی: روزهای ۵ تا ۱۰ چرخه قاعدگی
در این بازه، دید پزشک نسبت به ضخامت و ساختار آندومتر بسیار واضح است و بررسی‌هایی مانند وجود پولیپ، فیبروم یا دیگر ناهنجاری‌ها با دقت بالاتری انجام می‌شود.
بهترین زمان سونوگرافی برای تشخیص اختلالات و مشکلات تخمدان
بهترین زمان انجام سونوگرافی برای ارزیابی باروری به هدف سونوگرافی بستگی دارد. انواع مختلفی از سونوگرافی در زمان‌های متفاوتی از چرخه قاعدگی برای بررسی‌های گوناگون باروری انجام می‌شوند:
- پایش رشد فولیکول‌ها: این نوع سونوگرافی برای بررسی رشد فولیکول‌های تخمدان انجام می‌شود. معمولاً در نیمه اول چرخه قاعدگی، از حدود روز دهم شروع شده و هر چند روز یک‌بار تکرار می‌شود. زمان دقیق آن بسته به طول چرخه قاعدگی ممکن است متفاوت باشد.
- ارزیابی ضخامت و سلامت آندومتر (پوشش داخلی رحم): سونوگرافی می‌تواند برای بررسی ضخامت و وضعیت آندومتر که برای لانه‌گزینی تخمک اهمیت دارد، استفاده شود. این بررسی معمولاً در نیمه دوم چرخه قاعدگی، نزدیک به زمان تخمک‌گذاری یا بلافاصله بعد از آن انجام می‌شود.
- بررسی تعداد فولیکول‌های آنترال: این سونوگرافی معمولاً در ابتدای چرخه قاعدگی، یعنی در روزهای ۲ تا ۵ انجام می‌شود. این روش به ارزیابی ذخیره تخمدانی (تعداد و کیفیت تخمک‌ها) کمک می‌کند.
- سونوگرافی پس از تخمک‌گذاری: در برخی موارد، پس از تخمک‌گذاری سونوگرافی انجام می‌شود تا بررسی شود که آیا تخمک‌گذاری واقعاً رخ داده یا نه.
- بررسی کلی سلامت رحم و تخمدان‌ها: در صورتی که هدف بررسی مشکلات ساختاری مانند فیبروم، پولیپ یا کیست‌های تخمدانی باشد، این سونوگرافی می‌تواند در هر زمان از چرخه قاعدگی انجام شود.
نحوه انجام سونوگرافی رحم و تخمدان
سونوگرافی از دستگاهی به نام ترانسدیوسر (مبدل) استفاده می‌کند. این دستگاه امواج صوتی با فرکانس بسیار بالا و غیرقابل‌شنیدن برای گوش انسان ارسال می‌کند. این مبدل روی پوست قرار می‌گیرد و امواج صوتی از طریق بافت‌های بدن به اندام‌ها و ساختارهای داخلی منتقل می‌شوند؛ سپس این امواج به‌صورت انعکاس از اندام‌ها بازمی‌گردند و دوباره توسط مبدل دریافت می‌شوند. رایانه‌ای که به دستگاه متصل است، این امواج بازگشتی را به تصویری از اندام‌ها یا بافت‌های داخلی بدن تبدیل می‌کند.
سونوگرافی رحم و تخمدان می‌تواند به دو روش زیر انجام شود:
- سونوگرافی شکمی (ترانس‌ابدومینال): مبدل روی سطح شکم قرار می‌گیرد و با کمک ژل، تصاویر از روی پوست گرفته می‌شود.
- سونوگرافی واژینال (ترانس واژینال): در این روش، مبدل بلند و نازکی با پوشش لاتکس و ژل روان‌کننده به‌آرامی وارد واژن می‌شود تا تصاویر دقیق‌تری از رحم و تخمدان‌ها به دست آید.
نوع سونوگرافی مورد استفاده بستگی به هدف از انجام آزمایش دارد. گاهی فقط یکی از این روش‌ها کافی است، اما در برخی موارد برای تشخیص دقیق‌تر، پزشک از هر دو روش به‌صورت ترکیبی استفاده می‌کند.
سونوگرافی شکمی رحم و تخمدان چگونه انجام می‌شود؟
سونوگرافی شکمی از روی شکم انجام می‌شود. فرد به پشت روی تخت معاینه دراز می‌کشد. تکنسین مقدار کمی ژل روی مبدل می‌زند. این ژل باعث می‌شود مبدل راحت‌تر روی پوست حرکت کند و از ورود هوا بین پوست و دستگاه جلوگیری شود و کیفیت تصاویر را نیز بهبود می‌بخشد.؛ سپس مبدل به‌آرامی روی پوست شکم حرکت داده می‌شود. این روش بدون درد است و معمولاً برای بررسی‌های کلی به کار می‌رود.
سونوگرافی واژینال رحم و تخمدان چگونه انجام می‌شود؟
سونوگرافی ترانس واژینال از طریق واژن انجام می‌شود. در این روش، مبدل با ژل روان‌کننده و یک پوشش محافظ پوشانده می‌شود و چند سانتی‌متر درون واژن قرار می‌گیرد. این نوع سونوگرافی ممکن است کمی ناراحت‌کننده باشد، اما دردناک نیست. پزشک با حرکت دادن مبدل در زوایای مختلف، تصاویر دقیق‌تری از رحم، تخمدان‌ها و بافت‌های اطراف به دست می‌آورد.
تفاوت سونوگرافی شکمی و واژینال
علاوه بر موضع ارزیابی، به طور کلی، سونوگرافی ترانس واژینال معمولاً دقت بالاتری در بررسی ساختارهای داخلی لگن، به‌ویژه در اوایل بارداری یا برای بررسی مشکلات تخمدان و رحم دارد، در حالی که سونوگرافی شکمی بیشتر در بررسی‌های عمومی یا زمانی که سونوگرافی واژینال قابل انجام نیست، به کار می‌رود.
تفسیر نتایج سونوگرافی رحم و تخمدان
رادیولوژیست تصاویر سونوگرافی شما را بررسی و تحلیل می‌کند. او پس از بررسی تصاویر، گزارشی رسمی تهیه می‌کند و آن را برای پزشک تجویزکننده سونوگرافی می‌فرستد. سپس، پزشک نتیجه نهایی را با شما در میان می‌گذارد. در برخی موارد خاص، ممکن است رادیولوژیست بلافاصله پس از سونوگرافی، نتایج را به‌صورت مستقیم با شما مطرح کند.
نمونه جواب آزمایش نرمال و غیر نرمال سونوگرافی رحم و تخمدان
در سونوگرافی رحم و تخمدان، یکی از مهم‌ترین بخش‌هایی که بررسی می‌شود، ضخامت و ساختار آندومتر (پوشش داخلی رحم) است. میزان ضخامت آندومتر به سن، وضعیت قاعدگی، و مرحله‌ای از چرخه قاعدگی که در آن قرار دارید، بستگی دارد.
نمونه سونوگرافی رحم و تخمدان نرمال به این صورت خواهد بود:
- پس از پایان قاعدگی: آندومتر نازک و یکنواخت، با ضخامت حدود ۱ تا ۴ میلی‌متر؛
- در فاز رشد (قبل از تخمک‌گذاری): ضخامت آندومتر ۴ تا ۸ میلی‌متر، با نمای سه‌لایه‌ای (سه‌خطی)؛
- در فاز ترشحی (بعد از تخمک‌گذاری): آندومتر ضخیم‌تر، تا ۱۴ میلی‌متر، و کاملاً اکوژن (روشن در سونوگرافی)؛
- در زنان یائسه: آندومتر نازک‌تر از ۵ میلی‌متر (در حالت نرمال و بدون خونریزی).
ممکن است در نمونه جواب سونوگرافی غیرنرمال، این موارد دیده شوند:
- ضخامت آندومتر بیشتر از ۵ میلی‌متر در زنان یائسه با خونریزی: ممکن است نشانه‌ای از پولیپ، هایپرپلازی (ضخیم‌شدگی غیرطبیعی) یا حتی سرطان آندومتر باشد.
- ضخامت آندومتر بیشتر از ۹ میلی‌متر در زنان یائسه بدون علائم: نیازمند بررسی بیشتر با نمونه‌برداری.
- نمای ناهمگن یا وجود کیست در آندومتر: می‌تواند در مواردی مثل آتروفی کیستیک، پولیپ، هایپرپلازی یا سرطان دیده شود.
- در افراد پرخطر (چاقی مفرط، دیابت، فشار خون مزمن، مصرف تاموکسیفن): اگر آندومتر بیشتر از ۱۶ میلی‌متر باشد، باید نمونه‌برداری انجام شود.
هزینه سونوگرافی رحم و تخمدان
یکی از پرسش‌های رایج بیماران پیش از انجام این آزمایش، هزینه آن است. قیمت سونوگرافی ممکن است بسته به نوع سونوگرافی (شکمی یا ترانس واژینال)، محل انجام (کلینیک خصوصی یا مرکز دولتی)، و وجود پوشش بیمه، متغیر باشد. در ادامه، جزئیات مربوط به تعرفه سونوگرافی رحم و تخمدان در سال ۱۴۰۴ را بررسی می‌کنیم.
| عکس‌برداری | تعرفه بیمه | تعرفه آزاد |
| هزینه سونوگرافی رحم و تخمدان از روی شکم | ۳,۶۸۳,۲۰۰ | ۴,۱۱۴,۰۰۰ |
| هزینه سونوگرافی رحم و تخمدان ترانس واژینال | ۴,۵۴۶,۹۰۰ | ۵,۰۷۱,۰۰۰ |
کلام آخر دکترساینا
سونوگرافی رحم و تخمدان یک ابزار تشخیصی دقیق، ایمن و ضروری در بررسی سلامت دستگاه تناسلی بانوان است. این روش در شناسایی به‌موقع مشکلاتی مانند کیست، فیبروم، خونریزی‌های غیرطبیعی، اختلالات قاعدگی و حتی در ارزیابی باروری و پایش بارداری بسیار مؤثر است. انتخاب زمان مناسب برای انجام سونوگرافی و آگاهی از روش‌های مختلف آن، می‌تواند به دقت تشخیص و کاهش نگرانی‌ها کمک کند.
اگر درباره نتایج سونوگرافی خود سوال یا نگرانی دارید یا نمی‌دانید که در شرایط فعلی نیاز به انجام سونوگرافی دارید یا خیر، مشاوره با پزشک متخصص زنان بسیار راهگشاست. از طریق سایت دکتر ساینا می‌توانید به‌صورت فوری، آنلاین و کاملاً محرمانه با پزشکان متخصص گفت‌وگو کنید و به پاسخ سؤالات خود دست یابید.
سؤالات متداول
۱. آیا سونوگرافی رحم و تخمدان درد دارد؟
خیر، سونوگرافی رحم و تخمدان معمولاً بدون درد است. در سونوگرافی شکمی تنها احساس کمی فشار یا خنکی ژل وجود دارد. شاید از خود بپرسید «سونوگرافی رحم و تخمدان درد داره؟». در سونوگرافی ترانس واژینال ممکن است هنگام ورود پروب به واژن کمی احساس ناراحتی خفیف، مشابه معاینه زنان، داشته باشید، اما این روش دردناک نیست و به‌سرعت انجام می‌شود.
۲. چه زمانی باید سونوگرافی رحم و تخمدان انجام دهم؟
زمان مناسب انجام سونوگرافی بستگی به هدف آزمایش دارد. اگر هدف بررسی ساختار رحم و تخمدان‌هاست، بهترین زمان بین روزهای ۵ تا ۱۰ چرخه قاعدگی (پس از پایان پریود) است. در این زمان، ضخامت آندومتر طبیعی و ساختارهای داخلی رحم و تخمدان‌ها بهتر قابل مشاهده هستند.
همچنین در این موارد انجام سونوگرافی ضروری است: درد یا خونریزی غیرطبیعی، اختلالات قاعدگی، بررسی ناباروری، پایش بارداری، بررسی توده‌ها یا کیست‌های مشکوک.
۳. سونوگرافی واژینال رحم چطور انجام می‌شود؟
در سونوگرافی ترانس واژینال، شما به پشت روی تخت دراز می‌کشید و ممکن است پاها روی رکاب قرار گیرد؛ سپس پزشک یا تکنسین، پروب سونوگرافی را که با ژل و پوشش محافظ پوشانده شده، به‌آرامی چند سانتی‌متر وارد واژن می‌کند. این پروب با حرکات ملایم در زوایای مختلف، تصاویر دقیقی از رحم، تخمدان‌ها و آندومتر ثبت می‌کند.
۴. سونوگرافی رحم و تخمدان هر چند وقت یک بار باید انجام شود؟
فاصله زمانی انجام سونوگرافی به شرایط شما بستگی دارد. برای بررسی‌های روتین یا سالانه در خانم‌هایی که سابقه خاصی ندارند، نیازی به سونوگرافی مکرر نیست. در صورت وجود علائم مشکوک یا مشکلات زنانگی، پزشک ممکن است بر اساس وضعیت بالینی، در فواصل ۳ تا ۱۲ ماهه سونوگرافی تجویز کند. در دوران بارداری یا درمان ناباروری، سونوگرافی ممکن است به‌صورت مرتب‌تری انجام شود (هفتگی یا ماهانه).
اطلاعات این مقاله صرفاً برای افزایش آگاهی شماست. به‌هیچ‌عنوان بدون مشورت با پزشک اقدام به خوددرمانی نکنید.
