هرآنچه باید درباره آزمایش فسفر (phosphorus) بدانید!

آزمایش فسفر یکی از آزمایش‌های مهم است که برای اندازه‌گیری سطح فسفات موجود در خون به کار می‌رود. با این آزمایش می‌توانیم بفهمیم که آیا این ماده معدنی در بدن ما به‌اندازه کافی وجود دارد یا نه. فسفر برای سلامت استخوان و دندان و نیز عملکرد طبیعی قلب، اعصاب و ماهیچه‌ها ضروری است. به همین دلیل، پزشکان با مشاهده علائمی که نشان از غیرطبیعی‌بودن فسفر در بدن دارند، این آزمایش را تجویز می‌کنند. با رفتن به آزمایشگاه مشکل دارید؟ می‌دانید می‌توانید آزمایش فسفر را در خانه‌تان انجام بدهید؟ خیلی ساده است؛ از خدمات آزمایش در منزل دکترساینا استفاده کنید! اگر می‌خواهید بیشتر درباره آزمایش فسفر و نحوه انجام آن در منزل بدانید، تا انتهای این مقاله ما را همراهی کنید.

آزمایش خون فسفر (Phosphorus) چیست؟

آزمایش فسفر یک آزمایش خون ساده است که سطح فسفات موجود در خون را اندازه‌گیری می‌کند. فسفات یک الکترولیت حاوی ماده معدنی فسفر است و در کنترل میزان مایعات و تعادل pH بدن نقش دارد. بیشترین میزان فسفات بدن با کلسیم ترکیب می‌شود و در ساخت استخوان و دندان به کار می‌رود. بااین‌حال، وجود آن برای عملکرد صحیح قلب، اعصاب و عضلات هم حیاتی است. درنتیجه، بسیار مهم است که سطح فسفر بالاتر یا پایین‌تر از محدوده مشخصی نباشد.

اگر پزشک به‌جای آزمایش فسفر از اصطلاح آزمایش فسفات استفاده کرد، گیج نشوید. هردو آنها یکی هستند. ممکن است در جواب آزمایش آن را با این نام‌ها هم ببینید:

• آزمایش phosphorus؛
• Phosphorus – serum؛
• HPO4-2, PO4-3؛
• Inorganic phosphate.

معمولا آزمایش فسفر روی نمونه خون انجام می‌شود اما گاهی لازم است برای بررسی توانایی کلیه‌ها برای دفع فسفات نمونه ادرار ۲۴ساعته انجام دهید.

چرا آزمایش فسفر خون انجام می‌شود؟

هدف از انجام آزمایش فسفر، اندازه‌گیری سطح این ماده معدنی مهم است تا درصورت غیرنرمال‌بودن مقادیر آن، اقدامات لازم انجام شود. در حالت طبیعی، بین سطح فسفر و کلسیم در بدن تعادل وجود دارد اما برخی شرایط یا بیماری‌ها می‌توانند باعث برهم‌خوردن این تعادل شوند. اگر پزشکان علائم این برهم‌خوردگی تعادل را در شما مشاهده کنند، آزمایش فسفر را همراه با آزمایش‌های دیگری ازجمله آزمایش کلسیم، آزمایش هورمون پاراتیروئید (PTH) و آزمایش ویتامین D برایتان تجویز می‌کنند.

نتایج تست‌ها می‌تواند به پزشک در تشخیص یا پایش بیماری کمک کند:

۱. تشخیص بیماری

• بیماری کلیوی به‌ویژه نوع مزمن آن: سطوح بالای فسفات اغلب نشانه آن است که کلیه‌ها برای خلاص‌شدن از فسفات اضافی به‌درستی کار نمی‌کنند؛
• اختلالات استخوانی: سطوح بالای فسفات می‌تواند کلسیم را از استخوان‌ها خارج کند که به‌مرور زمان به تضعیف استخوان‌ها می‌انجامد؛
• اختلالات پاراتیروئید: هورمون‌های پاراتیروئید (PTH) تعادل فسفات و کلسیم خون را کنترل می‌کنند. آزمایش فسفات می‌تواند کیفیت عملکرد این غدد را نشان دهد.

۲. پایش وضعیت بیمار

• افرادی که دیابت دارند اما به‌خوبی آن را کنترل نمی‌کنند؛
• افرادی که علائم برهم‌خوردن تعادل اسید و باز ازجمله سرگیجه، تنگی نفس، گرفتگی عضلات، آریتمی و… در آنها مشاهده می‌شود.

چه زمانی انجام آزمایش فسفر نیاز است؟

معمولا اگر مقدار فسفر به‌اندازه خفیف کم‌وزیاد شود، علائم خاصی ایجاد نمی‌کند. بنابراین پزشک هنگام مشاوره با شما به‌دقت شرح حالتان را بررسی می‌کند تا بفهمد که آیا علائمی دارید که لازم باشد آزمایش فسفر و سایر آزمایش‌های مرتبط با آن را انجام دهید یا خیر. برخی از این علائم عبارت‌اند از:

علائمی از سطوح پایین کلسیم

اگر سطوح کلسیم در بدن شما غیرطبیعی باشد، معمولا سطح فسفات هم غیرطبیعی خواهد بود. وقتی سطح فسفر بیش‌ازحد بالاست، سطح کلسیم در خون کاهش می‌یابد که علائم آن شامل موارد زیر است:

• شکنندگی ناخن‌ها؛
• زبری موها؛
• بثورات پوستی یا خارش پوست؛
• گرفتگی عضلات؛
• درد استخوان؛
• افزایش یا کاهش وزن؛
• ازدست‌دادن اشتها؛
• کم‌خونی؛
• خستگی؛
• ضربان قلب نامنظم یا آریتمی.

علائمی از سطح پایین فسفات

اگر سطح فسفر بیش‌ازحد پایین باشد بسیار خطرناک و مرگ‌بار است و نیاز به درمان فوری دارد. برخی از علائم آن عبارت‌اند از:

• درد یا ضعف عضلانی؛
• درد استخوان؛
• تغییرات در وضعیت روانی مثل احساس گیجی یا تحریک‌پذیری؛
• تشنج؛
• اضطراب یا سردرگمی؛
• تنفس نامنظم؛
• کما.

ابتلا به برخی بیماری‌ها

اگر بیماری‌ها یا شرایط زیر را دارید، پزشکان برای پایش وضعیت شما در آزمایش‌هایی که انجام می‌دهید، آزمایش فسفر را هم می‌گنجانند:

• بیماری کلیوی؛
• سوءتغذیه؛
• سندرم سوءجذب (جذب ناکافی موادمغذی در دستگاه روده)؛
• اختلالات غده پاراتیروئید؛
• مصرف داروهای خاص.

نکات مهم و آمادگی قبل از آزمایش فسفر چیست؟

آزمایش فسفر یک آزمایش خون ساده است و به هیچ آمادگی خاصی نیاز ندارد. اغلب اوقات بدون ناشتایی هم می‌توان این آزمایش را انجام داد، مگر آنکه پزشک بگوید چند ساعت قبل از آزمایش چیزی نخورید و ننوشید.

برخی داروها و مکمل‌ها می‌توانند نتیجه آزمایش فسفر را تحت‌تأثیر قرار دهند. بنابراین اگر داروهایی نظیر ویتامین D، آنتی‌اسیدها، دیورتیک‌ها یا گلوکز داخل وریدی مصرف می‌کنید یا مکمل گیاهی خاصی می‌خورید به پزشکتان اطلاع دهید. درباره داروهای تجویزی، خودسرانه آنها را قطع نکنید مگر آنکه پزشک دستور داده باشد.

علاوه بر اینها، روز قبل از آزمایش خوراکی‌های حاوی فسفر زیاد مثل شکلات کاکائویی، شکلات تلخ، انواع لوبیا، پنیر، ماءالشعیر، نوشابه‌های گازدار و ماهی نخورید.

آزمایش فسفر چگونه انجام می‌شود؟

برای انجام آزمایش فسفر، ابتدا متخصص نمونه‌گیری روی بازوی شما نقطه‌ای را با الکل تمیز می‌کند و سپس یک نوار الاستیک بالاتر از آن، دور بازو یا آرنج شما می‌بندد تا به تعیین محل رگ کمک کند. سپس با سرنگ از ورید داخل بازو یا آرنج شما خون می‌گیرد و آن را در یک ویال جمع می‌کند. درنهایت، این نمونه خون را برای تجزیه‌وتحلیل به آزمایشگاه می‌فرستد.

ممکن است برای مدت کوتاهی بعد از آزمایش، محل ورود سوزن کبود شود، خون‌ریزی کند یا سوزش داشته باشد. به‌ندرت ممکن است ورید پس از خون‌گیری متورم شود؛ ولی اگر این اتفاق افتاد می‌توانید برای کاهش تورم و تسکین درد از کمپرس گرم استفاده کنید. شاید سرگیجه یا سبکی سر هم داشته باشید؛ کمی بنشینید و استراحت کنید تا رفع شود.

نتایج و تفسیر آزمایش خون فسفر چگونه است؟

مقدار فسفر در خون برحسب میلی‌گرم در دسی‌لیتر اندازه‌گیری می‌شود. محدوده طبیعی این آزمایش بسته به سن فرد متفاوت است. کودکان معمولا سطح فسفر بالاتری دارند زیرا برای رشد مناسب استخوان‌های آنها باید مقدار بیشتری از این ماده معدنی در بدنشان موجود باشد. محدوده نرمال فسفر در آزمایش خون را در جدول زیر نشان داده‌ایم:

اگر سطح فسفر در آزمایش خون بسیار بالاتر یا پایین‌تر از حد نرمال باشد، مشکلات متعددی برای بدن به وجود می‌آورد.

تفسیر آزمایش فسفر به این صورت انجام می‌شود:

سطوح بسیار بالای فسفر

سطح فسفر بالاتر از ۴٫۵ در بزرگ‌سالان و بالاتر از ۷ برای کودکان، هایپرفسفاتمی نامیده می‌شود که می‌تواند نشانه موارد زیر باشد:

• بیماری‌های کلیوی مثل نارسایی کلیه؛
• بیماری قلبی‌عروقی؛
• مسمومیت با ویتامین D؛
• متاستاز استخوان؛
• کم‌کاری پاراتیروئید؛
• کتواسیدوز دیابتی (قبل از درمان)؛
• سندرم لیز تومور (TLS)؛
• بیماری کبدی مثل سیروز؛
• سارکوئیدوز (نوعی بیماری التهابی)؛
• هیپوکلسمی یا کمبود بیش‌ازحد کلسیم که باعث ضعیف‌شدن استخوان‌ها یا پوکی استخوان می‌شود.

چرا هایپرفسفاتمی اتفاق می‌افتد؟

دلایل بالارفتن سطح فسفر خون ممکن است برخی از موارد زیر باشد:

• کلیه‌ها قادر به حذف فسفر اضافی از خون شما نیستند؛
• مصرف بیش‌ازحد ویتامین D؛
• مصرف بیش‌ازحد مکمل‌های فسفات؛
• استفاده زیاد از ملین‌های حاوی فسفات.

برای تأیید هریک از این موارد پزشک ممکن است به آزمایش‌های اضافی نیاز داشته باشد.

سطوح بسیار پایین فسفر

سطح پایین‌تر از ۲٫۵ فسفر در خون را هیپوفسفاتمی می‌نامند که بسیار خطرناک است و خطر مرگ به همراه دارد؛ درنتیجه باید به‌سرعت درمان شود. در بسیاری از موارد هیپوفسفاتمی نشانه‌ای از موارد زیر است:

• پرکاری پاراتیروئید؛
• راشیتیسم در کودکان و استئومالاسی در بزرگسالان ناشی از کمبود ویتامین D؛
• کتواسیدوز دیابتی (پس از درمان)؛
• هیپرکلسمی یا وجود بیش‌ازحد کلسیم در خون؛
• سوءتغذیه؛
• سندرم سوءجذب.

چرا هیپوفسفاتمی اتفاق می‌افتد؟

کاهش بیش‌ازحد فسفر ممکن است به‌دلایل زیر رخ داده باشد:

• بی‌توجهی به مصرف ویتامین D؛
• مصرف بیش‌ازحد از آنتی‌اسیدها؛
• سوءمصرف الکل؛
• سوختگی شدید؛
• عوارض همودیالیز؛
• استفاده بیش‌ازحد از داروهای دیورتیک (ادرارآور) که مایعات اضافی را از بدن خارج می‌کنند.

چه عواملی بر تفسیر آزمایش فسفر تأثیر می‌گذارند؟

سطوح غیرطبیعی فسفر همیشه نشانه بیماری نیست و گاهی ممکن است عواملی روی آن اثر گذاشته باشند.

• زمان خونگیری: سطح فسفر در صبح به بالاترین حد خود می‌رسد. درنتیجه اگر صبح خون بدهید فسفر بیشتری در خون شما وجود دارد تا عصر.
• غذا خوردن: سطح فسفر بعد از خوردن غذا کاهش می‌یابد. بنابراین اگر ناشتا آزمایش دهید ممکن است فسفر بدنتان بیشتر باشد.
• برخی غذاها، داروها و مکمل‌ها: انواع لوبیا، دانه‌ها، آجیل، ماهی، نوشابه گازدار، شکلات کاکائویی، مکمل‌های فسفات، داروهای دیورتیک و… می‌توانند بر سطح فسفر تأثیر بگذارند. به‌جز داروهای تجویزی که نباید آنها را بدون اطلاع به پزشک قطع کنید، خوراکی‌ها و مکمل‌های حاوی فسفات را روز قبل از آزمایش نخورید تا نتیجه آزمایش دقیق باشد.

تست‌های مرتبط با آزمایش فسفر چیست؟

گاهی اوقات آزمایش فسفر نمی‌تواند به‌تنهایی تأییدکننده برخی بیماری‌ها باشد یا علائم مشخصی را توضیح دهد. به همین دلیل پزشکان همه علائم شما را بررسی می‌کنند و اگر لازم بود، همراه با این آزمایش، آزمایش‌های دیگری را هم برایتان می‌نویسند. برخی از این تست‌های مرتبط با آزمایش فسفر خون شامل موارد زیر هستند:

آزمایش کلسیم

مقدار فسفات موجود در خون با کلسیم ارتباط دارد. هنگامی که سطح کلسیم خون افزایش می‌یابد، سطح فسفات کاهش پیدا می‌کند و بالعکس. بنابراین، آزمایش کلسیم می‌تواند مشکلاتی را که آزمایش فسفر نشان داده است تأیید کند. این آزمایش به‌ویژه زمانی که تغییر سطح فسفر خفیف است و علائمی ایجاد نمی‌کند از اهمیت زیادی برخوردار است.

آزمایش ویتامین D

بدن برای استفاده از فسفات به ویتامین D نیاز دارد. بنابراین اگر آزمایش فسفر سطوح غیرطبیعی را نشان داده است و پزشک شک دارد که ممکن است به ویتامین مربوط باشد، آزمایش این ویتامین را توصیه می‌کند. این موضوع به‌ویژه برای زمانی که بیمار علائمی مانند نرمی استخوان یا تغییرشکل استخوان‌ها یا نشانه‌هایی از مسمومیت با ویتامین D را دارد اهمیت بیشتری خواهد داشت.

آزمایش PTH

این آزمایش میزان هورمون پاراتیروئید را که از غدد پاراتیروئید در گردن ترشح می‌شود اندازه می‌گیرد. هورمون PTH به تعادل سطح فسفات و کلسیم در خون کمک می‌کند. بنابراین، افزایش یا کاهش سطح PTH می‌تواند با برهم‌خوردن این تعادل مرتبط باشد. برای مثال، اگر پاراتیروئید کم‌کار باشد، سطح کلسیم پایین و سطح فسفات بالاست و برعکس، اگر پاراتیروئید پرکار باشد، سطح کلسیم بالا و سطح فسفات پایین است.

آزمایش ادرار ۲۴ساعته

گاهی پزشک نیاز دارد ازطریق میزان دفع فسفات ازطریق ادرار علائم مشکلات کلیوی یا سابقه سنگ کلیه را تشخیص دهد. بنابراین از شما می‌خواهد آزمایش ادرار ۲۴ساعته را انجام دهید. برای این کار باید به شیوه زیر عمل کنید:

اولین باری که در روز ادرار می‌کنید را در نظر بگیرید. ساعت آن را یادداشت کنید ولی ادرار را جمع‌آوری نکنید. تا ۲۴ ساعت بعد از این، هربار برای ادرار می‌روید باید آن را در ظرف مخصوصی که پزشک به شما داده است جمع‌آوری کنید. در تمام مدت این ظرف را باید در جایی خشک و خنک مثل یخچال نگه دارید. بعد از آخرین ادرار طی ۲۴ ساعت، ظرف را به آزمایشگاه تحویل دهید.

سایر آزمایش‌ها

آزمایش‌های دیگر شامل آزمایش منیزیم، آزمایش الکترولیت‌ها و آنیون گپ هستند. نتایج هریک از آنها می‌تواند به درک علت سطوح غیرطبیعی فسفات و تأیید نشانه‌های اختلال در سیستم‌های کنترل‌کننده سطح فسفات در بدن باشد.

آزمایش فسفر در منزل با دکترساینا!

در این مقاله کلیه اطلاعات لازم درباره آزمایش فسفر را در اختیار شما قرار دادیم. بسیاری از افراد به‌دلایل مختلف ازجمله نداشتن وقت کافی، ترافیک شدید مسیر، بی‌حوصلگی برای انتظارکشیدن، نگهداری از کودک یا سالمند در خانه، برای مراجعه حضوری در آزمایشگاه با مشکل مواجه هستند. آیا شما هم با چنین دردسرهایی روبه‌رو هستید؟ چرا آزمایش فسفر در منزل دکترساینا را امتحان نمی‌کنید؟ با این خدمات، نیازی نیست از خانه خارج شوید. در منزل بمانید تا نمونه‌گیرهای ما پیش شما بیایند و در شرایط کاملا استریل و بهداشتی نمونه خون شما را بگیرند. هم مقرون‌به‌صرفه‌تر است، هم در وقت‌تان صرفه‌جویی می‌شود و در محیطی آرام و به‌دور از تنش در ازدحام مراکز نمونه خود را انجام می‌دهید. از همه مهم‌تر، دکترساینا با انواع شرکت‌های بیمه‌گذار قرارداد دارد و می‌توانید با استفاده از بیمه بخشی از هزینه‌های خود را پوشش دهید.

آزمایش فسفر دارید؟ همین حالا در دکترساینا درخواست خود را ثبت کنید!

سؤالات متداول