آزمایش RBC چیست؟ | بررسی تعداد گلبول‌های قرمز خون

گلبول‌های قرمز خون نقش مهمی در انتقال اکسیژن به اندام‌ها در سراسر بدن دارند اما وقتی بدن تعداد کمی از آن‌ها را تولید کند، فرد دچار کم‌خونی خواهد شد. البته کاهش تعداد این گلبول‌ها با بیماری‌های دیگری نیز مرتبط هستند. وقتی بدن تعداد زیادی از گلبول‌های قرمز را تولید می‌کند، این امر باعث افزایش غلظت خون و کُند شدن جریان حرکت آن خواهد شد که بدن را در برابر لخته شدن خون آسیب‌پذیر می‌کند. بنابراین تعداد کم یا زیاد گلبول‌های قرمز می‌تواند نشان‌دهنده برخی از بیماری‌ها و اختلالات باشد. باتوجه‌به اینکه این گلبول‌ها نقشی حیاتی در بدن ایفا می‌کنند، پس باید سطح یا تعداد آن‌ها بررسی شود. به‌همین‌دلیل در این مقاله از مجله سلامت دکترساینا به بررسی آزمایش شمارش گلبول‌های قرمز خون می‌پردازیم که به آن آزمایش RBC می‌گویند.

آزمایش RBC یا شمارش گلبول قرمز در خون چیست؟

آزمایش شمارش گلبول‌های قرمز خون (Red Blood Cell) که به‌اختصار به آن RBC گفته می‌شود با هدف تعیین سطح بالا یا پایین گلبول‌های قرمز خون انجام می‌شود. این آزمایش در واقع بخشی از آزمایش دیگری به‌نام «شمارش کامل خون» است که انواع مختلفی داشته و نسبت سلول‌های خونی را در نمونه خون فرد به‌همراه عواملی مانند هموگلوبین اندازه‌گیری خواهد کرد.

به‌عبارت ساده‌تر، گلبول‌های قرمز یا اریتروسیت‌ها دارای هموگلوبین هستند و هموگلوبین، به‌عنوان پروتئینی در گلبول‌های قرمز خون، اکسیژن را به تمامی قسمت‌های بدن می‌رساند. بنابراین میزان اکسیژن منتقل‌شده به بخش‌های مختلف بدن به تعداد گلبول‌های قرمز خون بستگی دارد.

آزمایش RBC می‌تواند به تشخیص انواع مختلف کم‌خونی کمک کند که در آن‌ها تعداد گلبول‌های قرمز یا هموگلوبین‌ها بسیار پایین هستند. از طرفی RBC در آزمایش خون می‌تواند شرایطی که در آن‌ها تعداد گلبول‌های قرمز خون فرد به‌صورت غیرطبیعی بالا هستند را نیز تشخیص دهد. این شرایط شامل موارد زیر هستند:

• کم‌آبی بدن؛
• نوعی سرطان به‌نام پلی‌سیتمی ورا.

چرا آزمایش RBC انجام می‌شود و اهمیت دارد؟

پزشک متخصص آزمایش RBC را همراه با آزمایش شمارش کامل خون (CBC) تجویز خواهد کرد. آزمایش CBC اطلاعات ضروری درباره انواع و تعداد سلول‌های خون از جمله گلبول‌های قرمز، گلبول‌های سفید و پلاکت‌ها ارائه می‌کند. اما آزمایش RBC مشخص می‌کند که آیا تعداد گلبول‌های قرمز کم است یا به نوعی از کم‌خونی مبتلا هستید. البته این آزمایش تعداد بالاتر از حد طبیعی گلبول‌های قرمز خون را نیز تشخیص می‌دهد.

لازم است بدانید که مردان معمولا تعداد گلبول‌های قرمز خون بالاتری در مقایسه با زنان دارند. از طرفی، سطح گلبول‌های قرمز خون با افزایش سن، کاهش پیدا می‌کند اما نکته اصلی اینجاست که هر عددی کمتر یا بیشتر از تعداد طبیعی گلبول‌های قرمز خون می‌تواند به معنای ابتلا به یک بیماری باشد.

دلایل تجویز آزمایش RBC

• پزشک متخصص معمولا آزمایش RBC را در کنار آزمایش CBC برای چکاپ منظم تجویز می‌کند.
• پزشک ممکن است در صورت مشاهده علائمی مانند ضعف و خستگی در طول معاینه روتین، این آزمایش را تجویز کند.
• پزشک متخصص ممکن است برای بررسی شرایط خاص سلامتی که معمولا آنچنان آشکار نیستند این آزمایش را تجویز کند.
• در مواردی که بیمار علائم پایین بودن RBC و یا بالا بودن آن را داشته باشد، پزشک متخصص این آزمایش را تجویز خواهد کرد.
• اگر فردی تحت درمان روشی باشد که روی تعداد سلول‌های خونی تأثیر می‌گذارد، پزشک متخصص این آزمایش را تجویز خواهد کرد.

پزشک متخصص در صورت ابتلای بیمار به یکی از بیماری‌های خاص زیر، انجام آزمایش شمارش گلبول‌های قرمز خون را به‌صورت دوره‌ای تجویز خواهد کرد:

• اختلالات مغز استخوان که در آن مغز استخوان با بافت اسکار جایگزین می‌شود (میلوفیبروز)؛
• بیماری که به رگ‌های خونی کلیه‌ها آسیب می‌زند (سندرم آلپورت)؛
• اختلالی که در آن گلبول‌های قرمز خون سریع‌تر و زودتر از حد معمول تجزیه می‌شوند (همولیز یا هموگلوبینوری حمله‌ای شبانه)؛
• سرطان گلبول‌های سفید خون (لوسمی یا میلوما چندگانه).

علائم پایین و بالا بودن RBC خون

نشانه‌های کمبود گلبول‌های قرمز خون (کم‌خونی) و افزایش بیش‌ازحد گلبول‌های قرمز خون (اریتروسیتوز) به شرح زیر است:

علائم پایین بودن RBC

پایین بودن RBC یا کمبود گلبول‌های قرمز خون به‌معنای کم‌خونی است و این بیماری معمولا با علائم زیر همراه است:

• خستگی؛
• ضعف؛
• سردرد؛
• تنگی نفس؛
• سرگیجه و سستی در زمان تغییر ناگهانی موقعیت؛
• پوست رنگ‌پریده؛
• تپش قلب و مشکل در سرعت یا ریتم ضربان قلب (آریتمی)؛
• دست‌ها و پاهای سرد؛
• زخم زبان؛
• اختلالات خواب؛
• از دست دادن تمرکز.

علائم بالا بودن RBC

بالا بودن RBC در آزمایش خون یا افزایش بیش‌ازحد تعداد گلبول‌های قرمز در خون، به‌معنای غلظت خون است که به آن اریتروسیتوز (Erythrocytosis) می‌گویند. علائم غلظت خون در افراد معمولا به شرح زیر است:

• خستگی؛
• سردرد؛
• خارش؛
• درد مفاصل؛
• درد معده؛
• قرمزی صورت؛
• دست‌ها و پاهای قرمز و متورم؛
• مشکلات بینایی مانند تاری دید.

چه کسانی باید آزمایش RBC بدهند؟

اگر فردی مشکوک به بیماری‌ای است که روی تعداد گلبول‌های قرمز خون تأثیر می‌گذارد یا علائم کمبود اکسیژن را دارد باید آزمایش RBC را انجام دهد. در بخش‌های قبلی به این موضوع اشاره شد که مفهوم RBC در آزمایش خون چیست و کمبود گلبول‌های قرمز یا افزایش بیش‌ازحد آن‌ها با چه بیماری‌هایی مرتبط بوده و چه علائمی دارد. بنابراین پزشک متخصص این آزمایش را برای کسانی تجویز خواهد کرد که علائم فوق را داشته یا مشکوک به بیماری خاصی هستند.

نحوه انجام آزمایش RBC چگونه است؟

نحوه انجام آزمایش RBC بسیار ساده و به شرح زیر است:

• پرستار یا هر شخص دیگری که برای نمونه‌گیری خون اقدام می‌کند، شروع به رگ‌گیری کرده و برای این کار یک کِش لاستیکی را روی بازوی شما می‌بندد.
• پرستار رگ را پیدا کرده و موضع موردنظر را ضدعفونی می‌کند.
• سوزن وارد رگ شده و نمونه خون به داخل لوله آزمایش مخصوص متصل به آن سرازیر خواهد شد.
• زمانی‌که لوله آزمایش به‌اندازه استاندارد پُر شد، پرستار سوزن را بیرون کشیده و برای جلوگیری از خون‌ریزی، روی موضع را با چسب استریل می‌پوشاند.
• نمونه خون به آزمایشگاه ارسال خواهد شد.
• نتیجه آزمایش مطابق با برنامه آزمایشگاه آماده شده و در اختیار شما قرار می‌گیرد.

نحوه آماده شدن برای آزمایش RBC

هیچ‌نوع دستورالعمل خاصی برای آماده شدن وجود ندارد اما پزشک متخصص معمولا اقدامات زیر را توصیه می‌کند:

• از ورزش شدید خودداری کنید.
• آرامش خود را حفظ کرده و استرس نداشته باشید.
• آب فراوان بنوشید.
• با مشورت پزشک متخصص، مصرف برخی از داروها را به‌تعویق انداخته یا متوقف کنید.

نتایج و تفسیر آزمایش RBC چگونه است؟

گلبول‌های قرمز خون در آزمایشگاه با استفاده از یک آنالیزور هماتولوژیک مبتنی بر امپدانس که در آن سلول‌ها از طریق جریان الکتریکی عبور داده می‌شوند شمارش می‌شود. البته روش دیگری نیز برای شمارش گلبول‌های قرمز خون وجود دارد که به آن توموگرافی انسجام نوری می‌گویند. در این روش، سلول‌ها از طریق پرتو نور عبور داده شده و شمارش می‌شوند. در نهایت نیز تعداد گلبول‌های قرمز خون بر حسب میلیون سلول در هر میکرولیتر خون اندازه‌گیری می‌شود. در ادامه حد نرمال گلبول‌های قرمز خون در افراد مختلف بررسی خواهد شد.

همچنین می‌توانید با استفاده از سرویس تفسیر آنلاین نتایج آزمایش دکتر ساینا، مقدار RBC خود را به‌صورت دقیق و توسط متخصصین دریافت و تحلیل کنید.

محدوده تعداد RBC طبیعی چقدر است؟

محدوده طبیعی تعداد گلبول‌های قرمز خون ممکن است از آزمایشگاهی به آزمایشگاه دیگر کمی متفاوت باشد. بنابراین بهترین روش، تفسیر RBC در آزمایش خون توسط پزشک متخصص است اما به‌طورکلی می‌توان گفت که تعداد طبیعی گلبول‌های قرمز خون در بزرگسالان و کودکان به شرح زیر است:

تعداد طبیعی گلبول‌های قرمز خون برای بزرگسالان

تعداد طبیعی گلبول‌های قرمز خون در مردان بیشتر از زنان است، بنابراین در تفسیر آزمایش RBC باید جنسیت را در نظر داشت.

• RBC در زنان: نتیجه طبیعی آزمایش RBC در زنان معمولا بین ۴٫۲ تا ۵٫۴ میلیون گلبول قرمز در هر میکرولیتر خون است.
• RBC در مردان: نتیجه طبیعی آزمایش RBC در مردان معمولا بین ۴٫۷ تا ۶٫۱ میلیون گلبول‌ قرمز در هر میکرولیتر خون است.

تعداد طبیعی گلبول‌های قرمز خون برای کودکان

تعداد گلبول‌های قرمز خون در کودکان ممکن است کمتر از بزرگسالان بوده اما همچنان طبیعی درنظر گرفته شود. نتیجه طبیعی آزمایش RBC در کودکان معمولا ۴٫۰ تا ۵٫۵ میلیون گلبول قرمز در هر میکرولیتر خون است.

بالا بودن RBC در آزمایش خون نشانه چیست؟

زمانی‌که نتیجه آزمایش RBC، تعداد بالاتر از حد معمول گلبول‌های قرمز خون را نشان می‌دهد، افراد نگران هستند که کدام بیماری باعث این تغییر در سطح گلبول‌های قرمز شده است. بالا بودن RBC در آزمایش خون نشانه ابتلا به برخی از بیماری‌ها است.

در ادامه علل بالا بودن تعداد گلبول‌های قرمز خون در آزمایش آر بی سی بررسی می‌شود:

• نارسایی قلبی و در نتیجه کاهش سطح اکسیژن خون؛
• بیماری مادرزادی قلبی؛
• تولید سطح بالایی از مغز استخوان از گلبول‌های قرمز (پلی سیتمی ورا)؛
• تومورهای کلیه‌؛
• بیماری‌های ریوی مانند آمفیزم و فیبروز ریوی؛
• بیماری انسداد مزمن ریه (COPD)؛
• قرار گرفتن در معرض مونوکسیدکرین (معمولا به‌دلیل سیگار کشیدن بیش‌ازحد)؛
• کم‌آبی بدن؛
• سیگار کشیدن؛
• مصرف برخی از داروهای تقویت‌کننده عملکرد و استروئیدها؛
• استرس زیاد؛
• زندگی در ارتفاع بالا از سطح دریا؛
• کم‌آبی بدن؛
• آسم کنترل‌نشده؛
• تومورهای هماتوم و لیمیوم‌های رحمی.

بیشتر سرطان‌ها روی تعداد گلبول‌های قرمز خون تأثیر می‌گذارند و باعث کاهش سطح آن می‌شوند اما برخی از سرطان‌ها می‌توانند سطح گلبول‌های قرمز خون را افزایش دهند که به شرح زیر هستند:

• پلی سیتمی ورا (یک بیماری نادر خونی که در آن مغز استخوان بیش از حد گلبول قرمز تولید می‌کند)؛
• سرطان سلول کلیوی (شایع‌ترین سرطان کلیه در بزرگسالان)؛
• سرطان کبد.

پایین بودن RBC در آزمایش خون نشانه چیست؟

همان‌قدر که بالا بدون سطح RBC در آزمایش خون برای افراد نگران‌کننده است، پایین بودن تعداد گلبول‌های قرمز در خون نیز می‌تواند نگران‌کننده باشد چون کاهش تعداد این گلبول‌ها می‌تواند منجر به کم‌خونی خفیف تا شدید شود که نیاز به درمان اصولی دارد.

چندین بیماری می‌تواند منجر به کاهش تعداد گلبول‌های قرمز خون در بدن شود. بنابراین در ادامه علل کاهش تعداد این گلبول‌ها در خون بررسی خواهد شد:

• مصرف برخی از داروها از جمله داروهای ضدرتروویروسی برای عفونت HIV، داروهای شیمی‌درمانی و برخی داروهای خاص دیگر؛
• ازدست‌دادن خون بر اثر جراحت یا به هر دلیل دیگری؛
• کم‌خونی؛
• لوسمی (سرطان گلبول‌های سفید خون)؛
• بیماری‌های مزمن کلیه؛
• زخم کبد یا سیروز کبدی؛
• کمبود ویتامین B12 یا فولات؛
• زخم معده؛
• لوپوس (حمله سیستم ایمنی بدن به بدن)؛
• کم‌کاری تیروئید؛
• بیماری التهاب روده (IBD)؛
• میلوما چندگانه (نوع دیگری از سرطان ناشی از گلبول‌های سفید خون)؛
• روماتیسم مفصلی؛
• مسمومیت با سرب؛
• سوءتغذیه از جمله کمبود آهن؛
• بارداری؛
• اختلال مصرف مشروبات الکلی؛
• بیماری مزمن دیابت؛
• اختلالات خونی ژنتیکی مانند بیماری سلول داسی‌شکل؛
• بیماری خودایمنی دیگر مانند آرتریت روماتوئید.

چه عواملی روی نتیجه آزمایش RBC تاثیر می‌گذارند؟

چندین عامل می‌توانند روی تعداد گلبول‌های قرمز خون تاثیر بگذارند که به شرح زیر هستند.

• کم‌آبی بدن یا مصرف کم آب؛
• پُرآبی بدن یا مصرف زیاد آب؛
• استرس؛
• ارتفاع؛
• بارداری؛
• مصرف برخی داروهای خاص؛
• موقعیت بیمار در طول آزمایش.

RBC در آزمایش ادرار چیست؟

RBC در آزمایش ادرار یا وجود گلبول‌های قرمز خون در ادرار که به آن هماچوری (Hematuria) می‌گویند نوعی یافته آزمایشگاهی است که وجود گلبول‌های قرمز در ادرار را مشخص می‌کند. این حالت معمولا با مشکلات کلیوی مرتبط بوده اما ممکن است گلبول‌های قرمز بنابه‌دلیل زیر نیز در ادرار فرد مشاهده شوند.

• خونریزی در هنگام جمع‌آوری نمونه ادرار؛
• نمونه‌گیری در طول دوره قاعدگی؛
• نمونه‌گیری بعد از ورزش.

تغییر رنگ ادرار معمولا اولین علامت وجود گلبول‌های قرمز در ادرار است اما مقدار بسیار کمی از گلبول قرمز می‌تواند طبیعی باشد.

دلایل تجویز آزمایش RBC ادرار چیست؟

آزمایش بررسی RBC در ادرار ممکن است بنابه‌دلایل مختلفی تجویز شود که به شرح زیر هستند:

• ادرار صورتی، قرمز یا کدر؛
• سوزش یا درد هنگام ادرار کردن؛
• ورم مچ پا یا ساق پا؛
• کمردرد؛
• معده‌درد؛
• نیاز مکرر و فوری به ادرار کردن.

تفسیر RBC در آزمایش ادرار چیست؟

مقدار طبیعی گلبول‌های قرمز در آزمایش RBC ادرار معمولا تا ۴ گلبول قرمز در هر میدان با بزرگ‌نمایی بالا (RBC/HPF) است. البته وجود گلبول‌های قرمز خون ممکن است نشانه بیماری خاصی نباشد اما این موضوع زمانی قابل‌توجه و نگران‌کننده است که ادرار ظاهری صورتی، قرمز یا کدر داشته باشد.  گلبول‌های قرمز خون در ادرار می‌توانند با بیماری‌های مختلفی مرتبط باشند که معمولا به شرح زیر هستند:

• عفونت‌های دستگاه ادراری؛
• التهاب کلیه به‌دلیل عفونت‌هایی مانند گلومرولونفریت یا پیلونفریت؛
• تغییرات پروستات؛
• بیماری کلیوی؛
• مصرف داروهایی مانند داروهای ضد انعقاد خون؛
• سنگ کلیه؛
• سنگ مثانه؛
• سرطان کلیه؛
• سرطان مثانه؛
• سرطان مجاری ادراری.

تست‌های مربوط با آزمایش RBC چیست؟

آزمایش RBC تنها تعداد گلبول‌های قرمز خون را شمارش می‌کند؛ بنابراین اگر تعداد این گلبول‌ها کمتر یا بیشتر از محدوده طبیعی باشد، پزشک آزمایش‌های دیگری را نیز تجویز خواهد کرد که به شرح زیر هستند:

• آزمایش هموگلوبین (HGB)؛
• آزمایش هماتوکریت (Hematocrit)؛
• آزمایش شمارش کامل خون (CBC).

سؤالات متداول