آزمایش اسید اوریک (Uric acid) چیست؟| تفسیر آزمایش UA

آزمایش اسید اوریک (Uric Acid Test) یکی از مهم‌ترین تست‌های تشخیصی برای بررسی سطح این ماده در خون یا ادرار است. بالا بودن میزان اسید اوریک می‌تواند زمینه‌ساز بروز بیماری‌هایی مانند نقرس، سنگ کلیه یا حتی اختلالات متابولیک باشد. این آزمایش به‌ویژه برای افرادی که دچار دردهای ناگهانی مفاصل یا اختلال در عملکرد کلیه هستند، از اهمیت زیادی برخوردار است. در مجله سلامت دکترساینا، به شما کمک می‌کنیم تا با فرایند انجام این تست، آمادگی‌های لازم، نحوه تفسیر نتایج و ارتباط آن با سبک زندگی سالم آشنا شوید.

آزمایش اسید اوریک خون چیست؟

آزمایش اسید اوریک خون یکی از آزمایش‌های رایج در بررسی سلامت عمومی بدن است که برای اندازه‌گیری سطح اسید اوریک (Uric Acid) در خون انجام می‌شود. اسید اوریک یک ماده زائد نیتروژنی است که بر اثر تجزیه ترکیبات پورینی تولید می‌شود؛ پورین‌ها به‌صورت طبیعی در برخی غذاها مانند گوشت قرمز، غذاهای دریایی، جگر و حبوبات وجود دارند. در حالت طبیعی، اسید اوریک از طریق کلیه‌ها فیلتر شده و از بدن دفع می‌شود، اما تجمع بیش‌ازحد آن در خون می‌تواند به شکل کریستال در مفاصل یا کلیه‌ها رسوب کرده و به بیماری‌هایی مانند نقرس یا سنگ کلیه منجر شود.

این آزمایش معمولاً در کنار سایر تست‌ها برای بررسی وضعیت عملکرد کلیه، پایش اثرات شیمی‌درمانی یا تشخیص علائم درد و التهاب مفصلی استفاده می‌شود. اندازه‌گیری اسید اوریک خون در کنار علائم بالینی به پزشک کمک می‌کند تا بیماری‌های زمینه‌ای را به‌درستی تشخیص داده و اقدامات درمانی مناسب را آغاز کند.

چرا آزمایش اسید اوریک (Uric acid) انجام می‌شود و اهمیت دارد؟

آزمایش UA یکی از تست‌های مهم و پرکاربرد در تشخیص اختلالات متابولیکی و کلیوی محسوب می‌شود. این ماده یکی از محصولات نهایی تجزیه ترکیبات پورینی در بدن است که عمدتاً از طریق کلیه‌ها دفع می‌شود. زمانی که میزان اسید اوریک در بدن از حد نرمال فراتر رود، احتمال تشکیل کریستال‌های اورات در مفاصل، کلیه‌ها یا بافت‌های نرم افزایش می‌یابد که می‌تواند به بیماری‌هایی مانند نقرس، سنگ کلیه و نارسایی کلیوی منجر شود. از طرفی، سطح پایین این ماده نیز در برخی بیماری‌های نادر کبدی، کلیوی یا اختلالات ژنتیکی دیده می‌شود. از آنجایی که در مراحل ابتدایی این تغییرات، علائم مشخصی وجود ندارد، اندازه‌گیری به‌موقع و دقیق سطح اسید اوریک در خون یا ادرار می‌تواند نقش مؤثری در پیشگیری، تشخیص زودهنگام و پایش روند درمان ایفا کند.

دلایل اصلی انجام آزمایش اسید اوریک عبارت‌اند از:

• بررسی علت درد، تورم یا التهاب مفاصل (به‌ویژه برای تشخیص نقرس)؛
• پایش بیماران تحت شیمی‌درمانی یا پرتودرمانی به‌دلیل افزایش ناگهانی سطح پورین در خون؛
• ارزیابی و پایش عملکرد کلیه در دفع مواد زائد؛
• بررسی علت تشکیل سنگ‌های کلیوی به‌ویژه سنگ‌های اسید اوریکی؛
• تشخیص و پایش بیماری‌هایی مانند مولتیپل میلوما، لوسمی و سرطان‌های متاستاتیک؛
• کمک به غربالگری پره‌اکلامپسی در زنان باردار؛
• بررسی اختلالات ارثی در متابولیسم پورین‌ها؛
• کنترل دوره‌ای در بیماران با سابقه هایپراوریسمی بدون علامت (افزایش بی‌علامت اسید اوریک).

آزمایش اسید اوریک خون با ارزیابی ساده اما دقیق، اطلاعات ارزشمندی درباره وضعیت متابولیسم بدن، عملکرد کلیه و احتمال بروز بیماری‌های جدی در اختیار پزشک قرار می‌دهد. تشخیص زودهنگام اختلالات مرتبط با اسید اوریک، فرصت مناسبی برای شروع درمان، اصلاح سبک زندگی و جلوگیری از عوارض طولانی‌مدت فراهم می‌کند.

چه کسانی باید آزمایش اسید اوریک بدهند؟

آزمایش اسید اوریک معمولاً به‌عنوان بخشی از ارزیابی‌های تشخیصی برای افرادی درخواست می‌شود که مشکوک به مشکلات کلیوی، متابولیکی یا التهابی مانند نقرس هستند. همچنین این تست می‌تواند در بیماران بدون علامت اما دارای عوامل خطر، نقش پیشگیرانه مهمی ایفا کند. با توجه به اینکه افزایش یا کاهش سطح اسید اوریک ممکن است در ابتدا بدون نشانه‌های واضح بروز کند، انجام این آزمایش در گروه‌های خاصی از بیماران ضروری است تا پیش از بروز عوارض جدی، شرایط بررسی و کنترل شود.

افرادی که باید آزمایش اسید اوریک انجام دهند عبارتند از:

• افراد با علائم نقرس: با درد ناگهانی، تورم و قرمزی در مفاصل، به‌ویژه مفصل انگشت شست پا؛
• افراد دارای سابقه خانوادگی نقرس یا سنگ کلیه: برای ارزیابی وراثت و احتمال ابتلا؛
• بیماران تحت شیمی‌درمانی یا پرتودرمانی: به‌دلیل تجزیه سریع سلول‌ها و افزایش ناگهانی سطح پورین و اسید اوریک؛
• افراد با سنگ کلیه مکرر یا سابقه تشکیل سنگ اسید اوریکی: برای تشخیص نوع سنگ و تنظیم رژیم غذایی یا دارو؛
• افرادی با بیماری‌های مزمن کلیوی یا کبدی: جهت پایش عملکرد کلیه و دفع مواد زائد؛
• افراد مبتلا به چاقی، فشار خون بالا، دیابت یا سندرم متابولیک: به‌دلیل افزایش خطر هایپراوریسمی و نقرس؛
• زنان باردار مشکوک به پره‌اکلامپسی (افزایش فشار خون بارداری): جهت پیشگیری از عوارض خطرناک بارداری؛
• افراد تحت رژیم‌های غذایی غنی از پروتئین یا پورین بالا: مانند مصرف زیاد گوشت قرمز، دل و جگر، غذاهای دریایی یا نوشیدنی‌های قندی؛
• افراد مصرف‌کننده داروهای اثرگذار بر سطح اسید اوریک: مانند آسپیرین، دیورتیک‌ها، سیکلوسپورین یا داروهای ضد نقرس.

آزمایش اسید اوریک برای افراد در معرض خطر، اقدامی کلیدی در تشخیص زودهنگام، پیشگیری و کنترل بیماری‌های مرتبط با متابولیسم پورین است. با ارجاع به‌موقع این تست، می‌توان از بروز حملات حاد نقرس، تشکیل سنگ کلیه یا عوارض کلیوی پیشگیری کرده و مسیر درمانی مؤثرتری برای بیمار ترسیم کرد.

نحوه انجام آزمایش اسید اوریک چگونه است؟

آزمایش اسید اوریک به دو روش اصلی انجام می‌شود: آزمایش خون و آزمایش ادرار ۲۴ساعته. انتخاب روش مناسب به هدف پزشک از بررسی سطح اسید اوریک بستگی دارد. در موارد مشکوک به نقرس، بررسی عملکرد کلیه یا پایش بیماران تحت شیمی‌درمانی، نمونه خون کافی است؛ اما برای ارزیابی دقیق‌تر دفع اسید اوریک از بدن و تشخیص سنگ‌های کلیوی، معمولاً آزمایش ادرار توصیه می‌شود. در هر دو حالت، آماده‌سازی صحیح و رعایت توصیه‌های پیش از آزمایش می‌تواند در دقت نتایج نقش مهمی داشته باشد.

مراحل انجام آزمایش خون اسید اوریک عبارت‌اند از:

• دفع اولین ادرار صبحگاهی در توالت و یادداشت زمان آن (مثلاً ساعت ۸ صبح)؛
• جمع‌آوری تمام ادرار طی ۲۴ ساعت آینده در ظرف مخصوص و نگهداری آن در یخچال یا جای خشک و خنک؛
• ثبت آخرین ادرار در پایان ۲۴ ساعت (مثلاً ساعت ۸ صبح روز بعد)؛
• تحویل نمونه به آزمایشگاه برای بررسی میزان اسید اوریک در ادرار.

انتخاب نوع آزمایش و اجرای صحیح مراحل آن، نقش مؤثری در تشخیص دقیق میزان اسید اوریک خون یا ادرار دارد. از آن‌جایی که بالا یا پایین بودن این ماده می‌تواند به نقرس، بیماری‌های کلیوی یا متابولیکی منجر شود، اطلاع‌رسانی کامل به پزشک درباره داروها، رژیم غذایی و شرایط عمومی بدن، در نتیجه‌گیری و درمان مؤثر اهمیت زیادی دارد.

همچنین می‌توانید از خدمات آزمایش در محل دکتر ساینا استفاده کنید و بدون مراجعه حضوری نمونه‌گیری انجام شود. پس از خونگیری، نمونه خون به آزمایشگاه ارسال می‌شود تا سطح CRP در آن اندازه‌گیری شود.

نتایج و تفسیر آزمایش اسید اوریک چگونه است؟

نتیجه‌ای که از آزمایش اسید اوریک به دست می‌آید، در تشخیص، پیشگیری و مدیریت بیماری‌هایی مانند نقرس، سنگ کلیه و اختلالات کلیوی اهمیت زیادی دارد. وجود میزان مشخصی از اسید اوریک در خون یا ادرار طبیعی است و جای نگرانی ندارد، اما زمانی که سطح آن از محدوده نرمال خارج شود، زنگ خطری برای بروز مشکلات متابولیکی یا کلیوی به‌حساب می‌آید.

تفاوت تفسیر نتایج بسته به نوع نمونه (خون یا ادرار) و شرایط بالینی بیمار وجود دارد، اما معمولاً نتایج این دو نوع آزمایش در کنار هم می‌توانند تصویر دقیق‌تری از وضعیت سلامت فرد ارائه دهند. برای تصمیم‌گیری نهایی، همیشه باید تفسیر نتایج زیر نظر پزشک و با توجه به علائم بالینی انجام شود.

برای تفسیر دقیق نتایج آزمایش خود، می‌توانید از خدمات تفسیر آنلاین آزمایش در دکترساینا استفاده کنید و بدون نیاز به مراجعه حضوری، پاسخ آزمایش را با پزشک بررسی نمایید.

جدول مقدار نرمال اسید اوریک

مقدار طبیعی اسید اوریک در بدن بسته به سن، جنسیت و نوع نمونه‌گیری (خون یا ادرار) متفاوت است. این مقادیر به پزشک کمک می‌کند تا در کنار علائم بالینی و سایر آزمایش‌ها، وضعیت سلامت متابولیکی و کلیوی فرد را ارزیابی کند. در جدول زیر، محدوده‌های نرمال اسید اوریک آورده شده است:

مقادیر اوریک اسید بالا (Hyperuricemia) ممکن است نشانه‌ای از بیماری‌هایی مانند نقرس، نارسایی کلیه، لوسمی، مولتیپل میلوما یا رژیم غذایی پرپورین باشد. همچنین مصرف داروهایی مانند دیورتیک‌ها و تجربه شیمی‌درمانی یا پرتودرمانی (به دلیل تخریب سلولی گسترده) می‌تواند موجب افزایش ناگهانی این ماده شود. در برخی موارد، سطح اوریک اسید بالا بدون بروز علائم مشخص بوده و به‌عنوان هیپراوریسمی بدون علامت شناخته می‌شود.

از سوی دیگر، مقادیر پایین اسید اوریک (Hypouricemia) می‌تواند ناشی از بیماری‌هایی مانند سندرم فانکونی، بیماری ویلسون، سوءتغذیه، اختلال در جذب یا مصرف بیش‌ از حد داروهای کاهش‌دهنده اسید اوریک باشد و گاهی در بیماری‌های کبدی یا کلیوی شدید نیز مشاهده می‌شود.

چه غذاهایی اسید اوریک را بالا می‌برند؟

تغذیه نقش بسیار مهمی در تنظیم سطح اسید اوریک بدن دارد. برخی غذاها سرشار از ترکیباتی به نام پورین هستند که پس از متابولیسم در بدن به اسید اوریک تبدیل می‌شوند. مصرف بیش‌ازحد این مواد غذایی می‌تواند موجب افزایش سطح اسید اوریک و در نتیجه بروز بیماری‌هایی مانند نقرس، سنگ کلیه یا اختلالات کلیوی شود. کنترل مصرف غذاهای پرپورین، به‌ویژه در افرادی که سابقه هیپراوریسمی یا بیماری‌های مرتبط دارند، یکی از اقدامات پیشگیرانه و درمانی مؤثر محسوب می‌شود.

غذاهایی که باعث افزایش اسید اوریک می‌شوند عبارتند از:

• گوشت‌های قرمز مانند گوشت گاو و گوسفند؛
• گوشت‌های فرآوری‌شده مثل سوسیس، کالباس و همبرگر؛
• احشاء داخلی حیوانات مانند جگر، قلوه، دل، مغز و زبان؛
• ماهی‌های چرب و غذاهای دریایی مانند ساردین، تن، میگو، خرچنگ، صدف، هشت‌پا و ماهی کولی (Anchovy)؛
• سبزیجات خاص مثل مارچوبه، اسفناج، نخود فرنگی و قارچ (در مصرف زیاد)؛
• حبوبات خشک مانند عدس و لوبیا (در افراد حساس به اسید اوریک، مصرف باید محدود باشد)؛
• لبنیات پرچرب مانند پنیرهای تخمیری؛
• نوشیدنی‌های شیرین‌شده با فروکتوز مثل نوشابه‌ها و آبمیوه‌های صنعتی؛
• مشروبات الکلی به‌ویژه آبجو و شراب قرمز؛
• کافئین زیاد (در برخی افراد حساس ممکن است تأثیرگذار باشد).

افرادی که دچار اسید اوریک بالا یا بیماری‌هایی نظیر نقرس و سنگ کلیه هستند، باید به تغذیه خود توجه ویژه‌ای داشته باشند و مصرف غذاهای پرپورین را محدود کنند. جایگزینی منابع پروتئینی سالم مانند لبنیات کم‌چرب، حبوبات پخته‌شده با حد اعتدال، سبزیجات تازه و نوشیدنی‌های فاقد فروکتوز می‌تواند به کاهش سطح اسید اوریک و پیشگیری از حملات نقرسی کمک کند. تغییر در رژیم غذایی، در کنار مصرف مایعات کافی، یکی از ساده‌ترین و مؤثرترین راهکارهای کنترل هیپراوریسمی است.

با آزمایش اسید اوریک چه بیماری‌هایی تشخیص داده می‌شود؟

 آزمایش اسید اوریک خون و ادرار از تست‌های پرکاربرد در بررسی سلامت متابولیک و کلیوی هستند که می‌توانند به تشخیص یا پایش طیفی از بیماری‌های مهم کمک کنند. زمانی که سطح اسید اوریک در خون یا ادرار از حد نرمال خارج می‌شود، این مسئله می‌تواند نشان‌دهنده اختلال در دفع این ماده یا افزایش تولید آن در بدن باشد. تشخیص زودهنگام بیماری‌هایی که با اختلال در سطح اسید اوریک همراه هستند، می‌تواند از بروز عوارض جدی مانند آسیب به مفاصل یا کلیه‌ها جلوگیری کند.

مهم‌ترین بیماری‌هایی که با آزمایش اسید اوریک قابل‌تشخیص یا پایش هستند عبارت‌اند از:

• نقرس (Gout): شکل دردناکی از آرتریت به‌دلیل تجمع کریستال‌های اسید اوریک در مفاصل؛
• سنگ کلیه: سنگ‌های اوریکی ناشی از رسوب اسید اوریک در مجاری ادراری؛
• بیماری‌های کلیوی: مانند نارسایی مزمن کلیه یا اختلال در عملکرد کلیه در دفع مواد زائد؛
• سرطان‌های خونی: مانند لوسمی و مولتیپل میلوما با تخریب گسترده سلول‌ها؛
• سرطان متاستاتیک: به‌ویژه در شرایط شیمی‌درمانی یا پرتودرمانی؛
• سندرم فانکونی: یک اختلال نادر کلیوی با دفع غیرطبیعی اسید اوریک؛
• بیماری ویلسون: بیماری متابولیکی نادر با کاهش سطح اسید اوریک؛
• الکلیسم: مختل‌کننده عملکرد کلیه و تغییر سطح اسید اوریک؛
• مسمومیت حاملگی (پره‌اکلامپسی): با افزایش سطح اسید اوریک.

آزمایش اسید اوریک تنها برای تشخیص نقرس استفاده نمی‌شود، بلکه ابزاری مهم در بررسی بسیاری از بیماری‌های متابولیک، کلیوی، خونی و حتی برخی اختلالات ژنتیکی است. با تفسیر صحیح این تست و ترکیب آن با سایر آزمایش‌های مرتبط، پزشک می‌تواند به درک دقیق‌تری از وضعیت سلامت فرد دست پیدا کند و در صورت لزوم، اقدامات درمانی مناسب را آغاز کند.

تست‌های مربوط با آزمایش اسید اوریک چیست؟

 آزمایش اسید اوریک به‌تنهایی می‌تواند اطلاعات مهمی درباره متابولیسم پورین، عملکرد کلیه‌ها و وجود برخی بیماری‌ها مانند نقرس یا سنگ کلیه ارائه دهد. با این حال، در بسیاری از موارد پزشک برای ارزیابی دقیق‌تر وضعیت بیمار و شناسایی علل زمینه‌ای، آزمایش‌های تکمیلی یا مرتبطی را در کنار تست اسید اوریک تجویز می‌کند. این تست‌ها معمولاً به بررسی عملکرد کلیه، ارزیابی مواد دفعی در ادرار و تحلیل وضعیت التهابی یا متابولیکی بدن کمک می‌کنند.

مهم‌ترین تست‌های مرتبط با آزمایش اسید اوریک عبارت‌اند از:

• آزمایش آنالیز ادرار (Urinalysis): برای بررسی وجود خون، پروتئین یا کریستال در ادرار و شناسایی عفونت یا مشکلات کلیوی هم‌زمان؛
• آزمایش کراتینین (Creatinine): جهت ارزیابی عملکرد کلیه و محاسبه نرخ تصفیه گلومرولی (GFR) به‌عنوان شاخص سلامت کلیوی؛
• تست BUN (Blood Urea Nitrogen): آزمایش BUN ( آزمایش نیتروژن اوره خون) بررسی سطح اوره خون برای سنجش عملکرد کلیه‌ها و وضعیت متابولیسم پروتئین؛
• تست Urea: مشابه BUN و معمولاً در کنار آن؛
• آزمایش مایع مفصلی (Synovial Fluid Analysis): برای شناسایی کریستال‌های اورات در مفصل، به‌ویژه در موارد مشکوک به نقرس؛
• تست‌های عملکرد کبد و بررسی الکترولیت‌ها: جهت ارزیابی بیماری‌های زمینه‌ای مانند ویلسون یا هیپراوریسمی ثانویه به اختلالات کبدی.

آزمایش اسید اوریک زمانی بیشترین ارزش تشخیصی را دارد که در کنار سایر تست‌های مکمل و مرتبط تفسیر شود. این ترکیب اطلاعاتی به پزشک کمک می‌کند تا نه‌تنها سطح اسید اوریک را بسنجد، بلکه منشأ افزایش یا کاهش آن را نیز شناسایی کرده و درمان مناسب را برنامه‌ریزی کند. استفاده از این تست‌ها به‌ویژه در بیماران مشکوک به نقرس، اختلالات کلیوی یا دریافت‌کننده درمان‌های سرطانی، اهمیت بالایی دارد.

سؤالات متداول