آزمایش ادرار چیست؟ بررسی عملکرد کلیه و علائم بیماری از طریق ادرار

آزمایش ادرار مجموعه‌ آزمایش‌هایی است که روی نمونه ادرار شما انجام می‌شود. انجام آزمایش ادرار ممکن است به‌عنوان بخشی از چکاپ روتین شما باشد یا به‌دنبال علائم عفونت، دیابت یا مشکلات کلیه و کبد توسط پزشک تجویز شود. برای انجام آزمایش ادرار شما یک ظرف مشخص حاوی نمونه ادرارتان را به آزمایشگاه تحویل می‌دهید و این نمونه از نظر ظاهری، تست نوار واکنش (دیپ‌استیک) و از نظر میکروسکوپی بررسی می‌شود. در این مقاله بیشتر با آزمایش ادرار و نکات مهم مربوط به آن آشنا می‌شوید. تا انتهای مطلب با ما همراه باشید.

آزمایش ادرار چیست؟

آزمایش ادرار شامل مجموعه‌ای از تست‌ها است که ادرار شما را از نظر ظاهری بررسی می‌کند و وجود سلول‌های خونی، پروتئین‌ها و سایر مواد درون آن می‌سنجد. این آزمایش برای شناسایی و مدیریت طیف وسیعی از بیماری‌ها مثل عفونت‌های دستگاه ادراری، بیماری‌های کلیه و دیابت استفاده می‌شود. پزشک ممکن است این آزمایش را به‌عنوان یک آزمایش غربالگری روتین یا برای پیداکردن علائم عفونت، بیماری‌های کلیه یا کبد، دیابت یا سایر شرایط مربوط به سلامت شما تجویز کند.

آزمایش ادرار چطور بررسی می‌شود؟

آزمایش ادرار شامل بررسی ظاهری، نوار تست ادرار و آزمایش میکروسکوپی است اما پزشک لزوماً همه این آزمایش‌ها را تجویز نمی‌کند و نوع آزمایش‌های انجام‌شده به هدف پزشک بستگی دارد.

بررسی ظاهری

در بررسی ظاهری، متخصص به رنگ، شفافیت و هر چیز دیگری که با چشم غیرمسلح دیده می‌شود نگاه می‌کند. توصیف ظاهری ادرار ممکن است شامل موارد مختلفی باشد، ازجمله:

• رنگ: رنگ طبیعی ادرار معمولاً طیفی از رنگ زرد است و می‌تواند از بدون رنگ، زرد کم‌رنگ تا کهربایی تیره متغیر باشد. این موضوع باتوجه به غلظت یا رقیق بودن ادرار شما متفاوت است. وجود خون در ادرار می‌تواند رنگ آن را قرمز یا قهوه‌ای کند. از طرف دیگر، رنگ ادرار ممکن است تحت تأثیر غذایی که تازه خورده‌اید یا داروهایی که مصرف می‌کنید قرار بگیرد. برای مثال، چغندر یا ریواس ممکن است رنگ ادرار شما را به قرمز تغییر دهند.

• شفافیت: شفاف یا کدر بودن ادرار یکی دیگر از مواردی است که بررسی می‌شود. علاوه‌براین، ادرار از نظر وجود ذرات معلق بررسی می‌شود. همچنین وجود پروتئین در ادرار ممکن است باعث ایجاد کف در ادرار شود.
• بو: بوی غیرعادی ادرار می‌تواند نشان‌دهنده مشکلی مثل عفونت باشد.

بررسی با نوار آزمایش ادرار (Dipstick test)

نوارهای ادرار نوارهای پلاستیکی باریک هستند که لکه‌هایی از مواد شیمیایی روی آن‌ها قرار دارد و با تماس با ادرار، رنگشان تغییر می‌کند. این نوارها می‌توانند موارد مختلفی را بررسی کنند، ازجمله:

• اسیدیته ادرار (pH): میزان اسیدی یا بازی بودن ادرار را نشان می‌دهد. مشکلات کلیوی و عفونت‌های دستگاه ادراری می‌توانند باعث افزایش pH شوند، در حالی که کتواسیدوز دیابتی و اسهال می‌توانند آن را کاهش دهند.
• بیلی‌روبین: وجود بیلی‌روبین در ادرار می‌تواند ناشی از مشکلات کبد یا مجاری صفراوی باشد.
• خون (هموگلوبین): عفونت، آسیب به دستگاه ادراری، فشار خون بالا یا سرطان می‌تواند موجب هماتوری شود.
• گلوکز: میزان قند موجود در ادرار را اندازه می‌گیرد؛ دیابت یا دیابت بارداری می‌توانند باعث مثبت شدن آن شوند.
• کتون‌ها: برای بررسی کتواسیدوز مرتبط با دیابت یا گرسنگی شدید استفاده می‌شود.
• لوکوسیت استراز: آنزیمی که در گلبول‌های سفید موجود است و مثبت شدن آن می‌تواند نشانه التهاب یا عفونت ادراری باشد.
• نیتریت: توسط باکتری‌های خاص تولید می‌شود و مثبت شدن آن نشانه احتمالی عفونت دستگاه ادراری است.
• پروتئین: وجود پروتئین مثل آلبومین در ادرار را بررسی می‌کند. کم‌آبی شدید، فشار خون بالا یا آسیب کلیوی می‌تواند باعث افزایش آن شود.
• چگالی ادرار (Specific Gravity): میزان غلظت محلول‌های موجود در ادرار را نشان می‌دهد و غیرطبیعی بودن آن می‌تواند ناشی از کم‌آبی، بیماری کلیه یا سایر اختلالات باشد.

ارزیابی میکروسکوپی

بعضی از مواد موجود در ادرار تنها با میکروسکوپ قابل‌مشاهده هستند. آزمایش میکروسکوپی می‌تواند موارد مختلفی را بررسی کند، ازجمله:

• وجود انواع کریستال:‌ بعضی از انواع کریستال‌ها در ادرار می‌توانند نشانه سنگ کلیه باشند.
• سلول‌های اپیتلیال: معمولاً ادرار شما حاوی مقداری سلول اپیتلیال مربوط به دستگاه ادراری است. این سلول‌ها می‌توانند شامل سلول‌های اپیتلیال گذرا (transitional)، سلول‌های لوله‌ای کلیه (renal tuber) یا سلول‌های سنگفرشی (squamous) باشند. عفونت، التهاب یا سرطان در دستگاه ادراری می‌تواند تعداد سلول‌های اپیتلیال در ادرار را افزایش دهد. وجود سلول‌های سنگفرشی در ادرار می‌تواند به‌دلیل آلوده شدن نمونه به سلول‌های سایر قسمت‌های بدن باشد.
• باکتری‌ها، مخمرها و انگل‌ها (عفونت‌ها): علائم عفونت در ادرار می‌تواند به معنی عفونت دستگاه ادراری (UTI)، عفونت مخمری یا عفونت‌های مقاربتی (STI)‌ باشد. باکتری‌ها و مخمرهای خارج از دستگاه ادراری هم ممکن است نمونه را، به خصوص نم‌های مربوط به زنان، آلوده کنند.
• گلبول‌های قرمز خون (RBC): افزایش تعداد گلبول‌های قرمز به معنی وجود خون در ادرار است که ممکن است با چشم دیده نشود. در بعضی از موارد، تعداد بالاتر از حد نرمال گلبول‌های قرمز در ادرار ممکن است نشان‌دهنده مشکلات مثانه، کلیه یا دستگاه ادراری باشد.
• کست‌ها یا سیلندرهای ادراری: گاهی اوقات ادرار حاوی ذرات ریز لوله‌ای‌شکل (کست‌ها) است. این کست‌ها از پروتئین‌هایی آزاد می‌شوند که توسط سلول‌های کلیه ساخته شده‌اند. بعضی از انواع کست‌ها می‌توانند نشان‌دهنده مشکلات کلیوی باشند، در حالی که بعضی از دیگر کاملا طبیعی‌اند.
• گلبول‌های سفید خون (WBC): افزایش تعداد گلبول‌های سفید ممکن است به معنی وجود عفونت یا التهاب در قسمتی از دستگاه ادراری باشد.

آزمایش ادرار به‌تنهایی معمولا تشخیص قطعی ارائه نمی‌دهد. با توجه به شرایط شما، ممکن است نتایج غیرمعمول آزمایش ادرار به به پیگیری‌های بیشتری نیاز داشته باشد. ارزیابی نتایج آزمایش ادرار همراه با آزمایش‌های دیگر می‌تواند به تعیین گام‌های بعدی و تشخیص دقیق‌تر بیماری کمک کند.

چطور برای آزمایش ادرار آماده شویم؟

معمولا نیازی نیست کار خاصی انجام دهید. اگر فکر می‌کنید حجم ادرار شما برای انجام آزمایش کافی نیست، می‌توانید یک لیوان آب اضافی بنوشید اما نوشیدن آب زیاد می‌تواند نتایج نادرست ایجاد کند. اگر فقط آزمایش ادرار انجام می‌دهید، می‌توانید قبل از آزمایش غذا بخورید و آب بنوشید. اما اگر آزمایش‌های دیگری هم دارید، ممکن است نیاز باشد قبل از آزمایش ناشتا باشید. در مورد شرایط آزمایش با پزشک صبحت کنید.

بسیاری از داروها، از جمله داروهای بدون نسخه و مکمل‌ها می‌توانند روی نتایج آزمایش ادرار تأثیر بگذارند. قبل از انجام آزمایش ادرار، حتما در مورد داروها، ویتامین‌ها یا سایر مکمل‌های مصرفی‌تان با پزشک صحبت کنید. همچنین در مورد سایر شرایط‌تان با پزشک صحبت کنید، ازجمله:

• اگر در حال حاضر در دوران عادت ماهانه هستید:‌ خون قاعدگی و ترشحات واژینال می‌تواند روی بعضی از نتایج آزمایش ادرار تأثیر بگذارد.
• اگر نمی‌توانید خارج از خانه ادرار کنید یا سندرم مثانه خجالتی دارید: پزشک می‌تواند روش‌هایی را پیشنهاد دهد که نمونه‌گیری برای شما راحت‌تر باشد.

همچنین ممکن است پزشک چند مورد را تذکر دهد، ازجمله:

• نمونه ادرار شما اولین نمونه ادرار صبحگاهی باشد؛
• قبل از آزمایش از مصرف بعضی از غذاها خودداری کنید؛
• مصرف بعضی از داروها را که می‌توانند روی نتایج تأثیر بگذارند، قطع کنید. فقط در صورتی داروها را قطع کنید که پزشک به شما گفته باشد.

آزمایش ادرار چگونه انجام می‌شود؟

در بیشتر موارد، تهیه نمونه ادرار در آزمایشگاه و در شرایط نمونه‌گیری تمیز انجام می‌شود. در این شرایط آزمایشگاه به شما یک لیوان نمونه‌گیری، دستمال استریل و دستورالعمل‌های خاص برای جمع‌آوری نمونه ادرار می‌دهد و بعد نمونه تهیه‌شده را به آزمایشگاه تحویل می‌دهید. حتما قبل از جمع‌آوری نمونه، دستانتان را با صابون و آب بشویید.

جمع‌آوری نمونه ادرار در خانم‌ها

برای تهیه نمونه ادرار باید چند مرحله را انجام دهید، ازجمله:

• روی توالت بنشینید و پاها را باز کنید؛
• با دو انگشت، لابیا را باز کنید. با یک دستمال استریل، داخل لابیا را از جلو به عقب پاک کنید؛
• با دستمال استریل دیگر دهانه مجرای ادراری (جایی که ادرار خارج می‌شود) را پاک کنید؛
• کمی ادرار کنید؛
• جریان ادرار را متوقف کنید و لیوان نمونه را چند سانتی‌متر جلوتر از دهانه مجرا نگه دارید؛
• ادرار را داخل لیوان بریزید تا حدود نصف لیوان یا میزان پیشنهادی پزشک پر شود؛ اگر نتوانستید تا نصف پر کنید، مشکلی نیست؛
• اگر نیاز دارید، بقیه ادرار را در توالت تمام کنید.

در بعضی از موارد و در صورت نیاز پزشک می‌تواند یک لوله نازک و انعطاف‌پذیر (سوند) را از طریق مجرای ادراری وارد مثانه کند و نمونه ادرار را جمع‌آوری کند. در مرحله بعد نمونه ادرار برای ارزیابی به آزمایشگاه ارسال می‌شود و شما می‌توانید بلافاصله به فعالیت‌های روزمره‌ را انجام دهید.

جمع‌آوری نمونه ادرار در آقایان

برای تهیه نمونه ادرار باید چند مرحله را انجام دهید، ازجمله:

• با یک دستمال استریل، سر آلت تناسلی‌تان را تمیز کنید. اگر ختنه نشده‌اید، ابتدا پوست ختنه‌گاه را به عقب بکشید تا تمیز کردن کامل انجام شود؛
• مقداری ادرار را در توالت تخلیه کنید؛
• جریان ادرار را متوقف کنید و لیوان نمونه را زیر آلت تناسلی خود نگه دارید؛
• ادرار را داخل لیوان بریزید تا حدود نصف لیوان یا میزان پیشنهادی پزشک پر شود. اگر نتوانستید نصف لیوان پر کنید، اشکالی ندارد؛
• بقیه ادرار را در توالت تخلیه کنید.

تفسیر نتایج آزمایش ادرار چگونه است؟

زمانی که نتیجه آزمایش را تحویل می‌گیرد چند مورد روی آن مشخص است، ازجمله:

• اسم آزمایش یا ماده‌ای که اندازه‌گیری شده است؛
• نتیجه شما که می‌تواند شامل یک عدد، کلمه «مثبت» یا «منفی»، یا یک کلمه توصیفی مثل «زرد» یا «شفاف» باشد. اگر آزمایشگاه سلول‌های قرمز یا سفید خون، باکتری‌ها، مخمر یا سایر مواد قابل شمارش را پیدا کند، نتایج ممکن است به صورت «کم»، «متوسط» یا «زیاد» ذکر شود؛
• مقدار یا دامنه طبیعی نتیجه؛
• اطلاعاتی که نشان می‌دهد که نتیجه شما در دامنه طبیعی قرار دارد یا خیر.

همچنین با توجه به تعداد موارد درخواستی پزشک، ممکن است نتایج صورت فهرست یا جدول نمایش داده شوند.

نتایج آزمایش ادرار چه معنایی دارند؟

نتایج مثبت یا خارج از محدوده طبیعی، ممکن است نشان‌دهنده مشکل پزشکی باشند. پزشک تنها با آزمایش ادرار تشخیص قطعی را اعلام نمی‌کند و اگر نتیجه آزمایش غیرطبیعی باشد، ممکن است آزمایش‌های بیشتری تجویز کنند.

نتیجه آزمایش ادرار چه زمانی آماده می‌شود؟

در بیشتر موارد، آماده شدن نتایج آزمایش ادرار ۱ تا ۲ روز کاری طول می‌کشد. پزشک شما این نتایج را با شما به اشتراک می‌گذارد یا ممکن است در پرونده الکترونیکی سلامت شما قرار گیرد.

چه بیماری‌هایی با آزمایش ادرار قابل تشخیص هستند؟

آزمایش ادرار می‌تواند سرنخ‌هایی درباره سلامت بدن بدهد و به تشخیص چندین بیماری کمک کند، از جمله:

• عفونت‌های دستگاه ادراری: وجود باکتری‌ها، گلبول‌های سفید و علائم دیگر می‌تواند نشان‌دهنده عفونت باشد؛
• بیماری‌های کلیه: وجود پروتئین یا خون در ادرار ممکن است نشان‌دهنده مشکلات کلیوی مثل التهاب یا آسیب کلیه باشد؛
• دیابت: وجود گلوکز یا کتون در ادرار می‌تواند نشانه دیابت یا کنترل نامناسب قند خون باشد؛
• بیماری‌های کبدی: ‌وجود بیلی‌روبین در ادرار می‌تواند نشان‌دهنده مشکل کبدی باشد؛
• سنگ کلیه: وجود کریستال‌ها یا رسوبات خاص در ادرار می‌تواند نشانه سنگ کلیه باشد؛
• اختلالات ادراری و مثانه: وجودخون یا سلول‌های غیرطبیعی در ادرار ممکن است نشانه مشکلات مثانه یا مجاری ادراری باشد.

چه زمانی پزشک آزمایش ادرار درخواست می‌دهد؟

آزمایش ادرار یکی از آزمایش‌های رایجی است که به دلایل مختلف انجام می‌شود، ازجمله:

• بررسی سلامت کلی شما: آزمایش ادرار ممکن است بخشی از معاینات سالانه، ارزیابی‌های دوران بارداری یا آمادگی قبل از عمل جراحی باشد. همچنین ممکن است برای غربالگری بیماری‌های مختلفی مثل دیابت، بیماری کلیه یا کبد در زمان بستری‌شدن در بیمارستان استفاده شود.
• تشخیص بیماری: اگر درد شکم، درد کمر، تکرر یا درد هنگام ادرار کردن، خون در ادرار یا مشکلات ادراری دیگر داشته باشید، ممکن است پزشک انجام آزمایش ادرار را درخواست کند. این آزمایش می‌تواند به تشخیص علت این علائم کمک کند. آزمایش ادرار یکی از روش‌هایی است که می‌تواند بعضی از بیماری‌ها مثل بیماری کبد یا کلیه را در مراحل اولیه شناسایی کند.
• پیگیری شرایط یک بیماری: اگر بیماری خاصی مثل بیماری کلیه یا عفونت دستگاه ادراری برای شما تشخیص داده شده باشد، پزشک ممکن است برای بررسی وضعیت بیماری و درمان انجام منظم آزمایش ادرار را پیشنهاد کند.

آزمایش ادرار برای مواردی مثل تست بارداری یا بررسی اعتیاد هم انجام می‌شود. اما در این شرایط، مواردی ارزیابی می‌شود که در آزمایش ادرار معمولی بررسی نمی‌شوند.

آیا باید نگران نتیجه غیرطبیعی آزمایش ادرار باشم؟

غیرطبیعی شدن یکی از موارد آزمایش ادرار، لزوما به معنای بیماری نیست. پزشک با توجه به سابقه پزشکی، علائم و داروهای مصرفی‌تان به شما می‌گوید که آیا این نتیجه نیاز به بررسی بیشتر دارد یا خیر.

عوامل مختلفی می‌تواند در نتیجه آزمایش ادرار اثر بگذارد، ازجمله:

• بعضی از داروها مثل مترونیدازول و مکمل‌هایی مثل ویتامین سی (C)؛
• آلودگی نمونه با میکرب‌ها یا مواد دیگر مثل ترشحات واژینال یا خون قاعدگی هنگام جمع‌آوری نمونه.

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟

اگر متوجه هرگونه تغییر در ادرار مثل تغییر مداوم در رنگ، بو یا قوام آن شدید یا اگر درباره نتایج آزمایش ادرار خود سوالی دارید، با پزشک تماس بگیرید.

سؤالات رایج