گرگرفتگی بارداری: علل، علائم و راه‌های مقابله

گرگرفتگی بارداری حتی برای گرمایی‌ترین مادران آزاردهنده است! این احساس داغی در دوره ۹ماهه بارداری بسیار شایع است و معمولا مشکل خاصی ایجاد نمی‌کند اما می‌تواند خواب شبانه راحت و باکیفیت را از مادر بگیرد و برای او آزاردهنده باشد. ازطرفی گاهی مادر علائمی مثل تب را با گر گرفتگی بارداری اشتباه می‌گیرد که بی‌توجهی به آن می‌تواند مشکل‌زا باشد. در این مقاله به بررسی علل، علائم و روش‌های موثر برای کاهش و مدیریت این مشکل می‌پردازیم تا شما عزیزان دوران شیرین بارداری را با راحتی بیشتری سپری کنید.

گرگرفتگی بارداری چیست و چه فرقی با تب دارد؟

حیات یک فرشته کوچک در درون بدن مادر بر تمام ارگان‌های بدن مادر تأثیر می‌گذارد و با ناخوشی‌هایی مثل گرگرفتگی گاه‌به‌گاه همراه است. بسیاری از مادران این گرگرفتگی را با تب اشتباه می‌گیرند و بی‌دلیل نگران می‌شوند. مهم‌ترین علت گرگرفتگی در بارداری تغییرات هورمونی است؛ درحالی‌که تب به‌دلیل افزایش دمای بدن اتفاق می‌افتد و می‌تواند نشانه عفونت در بدن باشد. مادر باردار هنگام حملات گرگرفتگی فقط احساس گرما می‌کند، اما تب واقعا دمای بدن را بالا می‌برد و درصورت تداوم برای مادر و جنین خطرناک است.

گرگرفتگی بارداری چه احساس و علائمی دارد؟

گرگرفتگی در دوران بارداری برای بسیاری از زنان یک تجربه کاملا غیرمنتظره و ناراحت‌کننده است که ممکن است هر ساعتی از شبانه‌روز و در هر شرایط محیطی اتفاق بیفتد. در طول حملات گرگرفتگی موج گرما به‌صورت ناگهانی در بدن پخش می‌شود و از فرق سر تا نوک انگشتان پا را داغ می‌کند. این داغ‌شدگی، قرمزی پوست صورت و گردن و تعریق را به‌دنبال دارد.

گرگرفتگی بارداری از سر و گردن شروع می‌شود؛ سپس به‌سمت قفسه‌سینه گسترش پیدا می‌کند و ممکن است ۳۰ ثانیه تا ۵ دقیقه طول بکشد. همچنین گاهی اوقات گرما در قسمت پایین بدن شروع می‌شود و به‌دنبال آن تعریق برای خنک شدن بدن رخ می‌دهد. شدت و تعداد گرگرفتگی از فردی به فرد دیگر متفاوت است و می‌تواند با علائم دیگری مانند تورم و حساسیت سینه‌ها، تهوع و استفراغ، تپش قلب، تاری دید، سرگیجه، اضطراب و لرز همراه باشد.

علت گرگرفتگی بارداری چیست؟

عوامل متعددی در گرگرفتگی بارداری دخیل‌اند. در این بخش از مهم‌ترین آنها یعنی تغییرات هورمونی تا عوامل کمترشناخته‌شده مثل رژیم غذایی و استرس را مرور می‌کنیم.

۱. نوسانات هورمونی

نوسان هورمون‌ها به‌ویژه هورمون استروژن طی بارداری باعث افزایش تولید حرارت و گرما می‌شود. غده هیپوتالاموس (ناحیه‌ای از مغز که مسئول کنترل دمای بدن است) به‌دلیل افزایش سطح استروژن در دوران بارداری حساس‌تر می‌شود؛ در نتیجه، به‌رغم آنکه درجه حرارت بدن در حقیقت تغییر نمی‌کند، مغز این‌طور «تصور می‌کند» که بدن گرم شده و گرما در سراسر بدن درحال انتشار است.

۲. افزایش جریان خون

در دوران بارداری حجم خون مادر ۳۰ تا ۵۰ درصد افزایش پیدا می‌کند؛ در نتیجه، عروق خونی باز می‌شوند، قلب خون بیشتری را پمپاژ می‌کند و این منجر به گرگرفتگی و احساس گرمای شدید روی سطح پوست می‌شود؛ همه و همه به‌این خاطر که بدن قادر به حفظ جنین در‌حال‌ رشد باشد.

۳. افزایش سوخت‌و‌ساز بدن

بارداری سرعت متابولیسم پایه بدن را تغییر می‌دهد. قصه از این قرار است که بدن مادر برای حمایت از خود و جنین سخت‌تر از قبل تلاش می‌کند؛ در نتیجه برای تأمین انرژی مورد نیاز، حجم غذا و نوشیدنی مصرفی مادر بالا می‌رود، سوخت‌و‌ساز بدن افزایش می‌یابد و این افزایش انرژی مصرفی تولید گرمای بیشتر را به‌دنبال خواهد داشت. افزایش فعالیت متابولیک بدن یکی از رایج‌ترین دلایل گرگرفتگی بارداری است.

۴. استرس و اضطراب

گرگرفتگی در بارداری می‌تواند واکنش بدن مادر باردار به نگرانی و دلهره همیشگی او باشد. باز هم پای تغییرات هورمونی در میان است! این بار نوسان تولید هورمون‌های استرس مثل کورتیزول و آدرنالین بر تنظیم دمای بدن تأثیر می‌گذارد و موجب احساس گرما در سراسر بدن می‌شود.

۵. عوامل محیطی

پوشیدن لباس‌های ضخیم یا تنگ و قرارگیری طولانی‌مدت در محیط گرم یا زیر نور مستقیم آفتاب می‌تواند باعث گرمازدگی و گرگرفتگی مادر باردار شود. این عوامل محیطی در دوران بارداری آزاردهنده‌ترند و بیشتر باعث احساس گرما می‌شوند.

۶. محرک‌های غذایی

رژیم غذایی بارداری شامل غذاها و خوراکی‌‌هایی است که مادر ویار می‌کند یا برای دریافت انرژی به آنها نیاز دارد. کافئین، غذاهای تند و نوشیدنی‌های گرم از جمله محرک‌های غذایی هستند که با افزایش گردش خون یا تسریع سوخت‌و‌ساز بدن باعث گرگرفتگی می‌شوند.

۷. عملکرد تیروئید

بارداری گاهی اوقات بر عملکرد تیروئید تأثیر بگذارد و منجر به شرایطی مانند پرکاری تیروئید شود که در آن غده تیروئید بیش از حد فعال است. این شرایط می‌تواند سرعت متابولیسم بدن را افزایش دهد و علائمی مانند گرگرفتگی ایجاد کند.

۸. افزایش وزن

وزن مادر تا پایان دوره بارداری حدودا ۱۱٫۵ تا ۱۶ کیلوگرم بیشتر می‌شود! در بسیاری از موارد می‌توانیم احساس گرما و گرگرفتگی را مرتبط با میانگین افزایش وزن مادر در دوران بارداری بدانیم. افزایش شاخص توده بدنی می‌تواند احتباس گرما و احتمال گرگرفتگی را افزایش دهد.

۹. کم‌آبی بدن

کم‌آبی بدن در بارداری هم باعث زایمان زودرس می‌شود، هم بر میزان تولید شیر مادر تأثیر می‌گذارد و هم کمبود مواد مغذی ضروری برای رشد جنین را به‌دنبال دارد. اما یکی از رایج‌ترین عوارض آن گرگرفتگی در بارداری است. بدن زنان باردار باید بیشتر از هر فرد دیگری هیدراته باشد تا بدن برای تنظیم دما به مشکل نخورد. کم‌آبی مکانیسم کنترل دمای بدن را مختل می‌کند و باعث احساس گرما می‌شود.

علت گرگرفتگی در اوایل بارداری چیست؟

طی سه‌ماهه اول بارداری هیچ‌ عاملی به‌اندازه «نوسانات هورمونی» در گرگرفتگی و احساس ناگهانی گرما دخیل نیست. تغییرات لحظه‌ای در سطح هورمون‌های استروژن و پروژسترون و تأثیر آن بر غده هیپوتالاموس، تصور مغز از درجه‌حرارت بدن را تغییر می‌دهد. افزایش جریان خون و سوخت‌و‌ساز بدن در ماه‌های ابتدایی بارداری نیز مزید بر علت می‌شود و تعداد و شدت گرگرفتگی مادر باردار را افزایش می‌دهد. از‌طرفی اضطرابی که هر زن در شروع بارداری تجربه می‌کند، خود به‌تنهایی عامل تعریق و حس انتشار گرما در بدن است.

در سه‌ماهه دوم علاوه‌بر تداوم تغییرات هورمونی، حجم خون برای حمایت از رشد جنین افزایش می‌یابد. بازشدن عروق خونی و گردش حجم خون بیشتر در بدن، بی‌ربط به احساس گرما در این دوره از بارداری نیست. گذشته از اینها، وزن‌گیری کودک فشار مضاعفی بر جسم مادر وارد می‌کند و احتمال گرگرفتگی را افزایش می‌دهد. تلاش‌ بدن برای تثبیت دمای داخلی، خود عامل گرگرفتگی‌های مکرر و شدیدتر است!

علت گرگرفتگی در اواخر بارداری چیست؟

در سه‌ماهه سوم بارداری به‌دلیل اثر ترکیبی جهش هورمونی، افزایش حجم خون و فشار فیزیکی وزن جنین، مادر بیشتر از هر زمان دیگری در معرض گرگرفتگی بارداری است. رشد سریع نوزاد در این مرحله فشار مضاعفی بر بدن مادر وارد می‌کند؛ بدن نیز ناچار به افزایش سوخت‌و‌ساز و تولید گرمای بیشتر است. به‌علاوه، هرچه به تاریخ زایمان نزدیک‌تر می‌شویم، اضطراب و استرس مادر بیشتر می‌شود و این مسئله مادر را بیشتر در معرض گرگرفتگی قرار می‌دهد. بخشی از این اضطراب به‌خاطر مسئولیت‌ «مادرشدن» و بخشی به‌خاطر نوسانات هورمونی است.

علت گرگرفتگی در دوره‌های مختلف بارداری را به‌طور خلاصه در جدول زیر بخوانید.

چه عواملی گرگرفتگی بارداری را تشدید می‌کند؟

گفتیم گه گرگرفتگی بارداری در بیشتر مواقع ریشه هورمونی دارد، اما نباید از محرک‌هایی چشم‌پوشی کرد که این داغ‌شدگی و تپش‌ قلب را تشدید می‌کنند. از مهم‌ترین محرک‌های این اتفاق ناخوشایند می‌توان به مصرف نوشیدنی‌های گرم، مصرف کافئین، خوردن غذاهای تند، پوشیدن لباس‌های تنگ، استراحت در اتاق گرم و قرارگرفتن در معرض اضطراب و استرس اشاره کرد. همچنین برخی از بیماری‌ها مثل پرکاری تیروئید نیز گرگرفتگی در بارداری را تشدید می‌کنند.

عوارض گرگرفتگی بارداری

گرگرفتگی بارداری تا زمانی که در حد داغ‌شدگی و تپش قلب بماند و موجب عوارض دیگر نشود، کمترین خطری برای مادر یا جنین ندارد اما اگر به‌قدری شدید باشد که آرامش خواب شبانه و استراحت روزانه را از چشم مادر بگیرد و موجب خستگی همیشگی او شود یا سطح اضطراب او را بالا ببرد، تنش‌های عصبی را زیاد و اعصاب او را ضعیف کند، جای نگرانی است. البته این عوارض نیز موقت‌اند و به‌محض متعادل‌شدن هورمون‌ها بعد از تولد نوزاد، کم‌رنگ و به‌مرور محو می‌شوند، حتی اگر شدت آنها منجر به افسردگی مادر باردار شده باشد!

پیشگیری و مدیریت گرگرفتگی بارداری

مدیریت گرگرفتگی در دوران بارداری شامل اصلاح سبک زندگی، رعایت راهکارهای درمانی خانگی و مصرف برخی داروهاست. در ادامه مفصل در مورد هریک از این موارد صحبت می‌کنیم.

• داروهای تجویزی: درصورت تشدید حملات گرگرفتگی برای شروع داروهای هورمونی یا دیگر داروهای تجویزی به پزشک مراجعه کنید.
• داروهای غیرتجویزی: مصرف خودسرانه دارو عاقلانه نیست اما استفاده از مکمل‌های غیرهورمونی مثل ویتامین E یا دمنوش کوهوش سیاه با مشورت پزشک می‌تواند اثربخش باشد.
• حفظ آرامش و خون‌سردی: با تکنیک‌های مدیریت استرس مثل تنفس عمیق، یوگا و مدیتیشن، سیستم عصبی خود را آرام کنید.
• خواب در شرایط مناسب: هنگام خواب لباس‌های سبک و تنفسی بپوشید و در فصول گرم، از پنکه، کولر، کمپرس سرد یا بالش‌های خنک‌کننده استفاده کنید.
• هیدراتاسیون: با نوشیدن آب کافی بدن را هیدراته نگه دارید و همیشه یک بطری آب خنک با خود حمل کنید. هرازگاهی پوست صورت و بدن را خیس و خنک کنید.
• دوری از محرک‌ها: از محرک‌های رایج مثل مصرف غذاهای تند، کافئین و استرس دوری کنید.
• پوشش مناسب: اگر در هوای گرم از خانه بیرون می‌روید، حتما لباس خنک و آزاد با الیاف طبیعی بپوشید و ناحیه سر را با کلاه یا چتر بپوشانید. چند تکه لباس روی هم بپوشید تا به‌محض آنکه علائم گرگرفتگی را احساس کردید، بتوانید لباس‌ها را لایه‌لایه کم کنید.
• دوری از گرما: زیر نور مستقیم آفتاب نمانید و در روزهای خیلی گرم از آشپزخانه فاصله بگیرید. در اتاق‌های بسته و گرم ورزش نکنید و سونای بخار نگیرید.
• ماساژ: به‌جای استفاده از پدهای گرمایشی و کمپرس گرم برای تسکین درد عضلات، ماساژ بگیرید.

زنان و زایمان

ویزیت آنلاین

از متخصصان این حوزه بپرسید

دریافت ویزیت آنلاین

گرگرفتگی بارداری و تأثیر آن بر خواب: چگونه خواب بهتر داشته باشیم؟

گرگرفتگی آرامش خواب را از مادر باردار می‌گیرد و فرصت استراحت شبانه یا چرت روزانه را از او دریغ می‌کند. اگر شب‌های بارداری را با حملات گرگرفتگی، داغ‌شدگی و تعریق آزاردهنده حاصل از آن می‌گذرانید، برای خواب راحت‌تر این راهکارها را امتحان کنید:

• شب‌ها با گرم‌ترین لباسی که دارید به رخت‌خواب نروید و ترجیحا لباس‌های نازک، نخی و تنفسی بپوشید؛
• دمای اتاق را با پنکه یا باد ملایم کولر خنک نگه دارید تا در طول شب احساس خفگی نکنید؛
• دمنوش‌ها و مکمل‌های گیاهی مفید برای گرگرفتگی بارداری را بشناسید و میل کنید؛
• به‌جای لحاف از ملحفه استفاده کنید و قبل از خواب دوش آب سرد بگیرید؛
• میزان روغن، چربی و کافئین در رژیم غذایی روزانه را به حداقل برسانید؛
• روزی چند بار تمرین‌های تنفس عمیق و مدیتیشن را امتحان کنید.

در آخر، بپذیرید که بی‌خوابی یا کم‌خوابی به‌دلیل گرگرفتگی یک پدیدۀ طبیعی در دوران بارداری است و گریزی از آن نیست. آرامش خود را حفظ کنید و به یاد بیاورید که باید به‌نحوی برای شب‌بیداری‌های بعد از تولد نوزاد آماده شوید. این گرگرفتگی‌ها و بی‌خوابی‌های شبانه را به فال نیک بگیرید و چند ماهی با آن مدارا کنید.

گرگرفتگی بارداری ربطی به جنسیت جنین دارد؟

با استناد به علم پزشکی، جنسیت جنین هیچ‌گونه ارتباطی با دفعات و شدت گرگرفتگی مادر باردار ندارد. البته قدیمی‌ها معتقدند گرگرفتگی زمانی بیشتر است که جنین پسر باشد. این مسئله زیربنای علمی ندارد! بوده‌اند مادرانی که فارغ از جنسیت جنین، در طول بارداری درجات مختلفی از گرگرفتگی را تجربه کرده یا هیچ نشانه‌ای از این ناخوشی نداشته‌اند! مؤثرترین عامل بر گرگرفتگی مادر باردار، میزان حساسیت بدنش به تغییرات هورمونی است. حتی فصل حاملگی نیز ربط چندانی به داغ‌شدن و تعریق ندارد.

سؤالات متداول