
گوش درد کودکان: علل، علائم و بهترین روشهای درمانی
گوش درد در کودکان بهویژه کودکان خردسال بسیار رایج است. اگرچه درد گوش بسیار آزاردهنده است، معمولا نشانه مشکلی جدی نیست. درد گوش در کودکان دلایل زیادی دارد، مانند دندان درآوردن، گلودرد یا انسداد شیپور استاش، ولی بیشتر موارد آن ناشی از عفونت گوش است که معمولا پس از چند روز بهبود مییابد. در ادامه دلایل گوش درد کودکان و علائم و راههای پیشگیری و درمان آن را شرح میدهیم.
علت گوش درد در کودکان چیست؟
گوش درد میتواند بهدلایل زیادی ایجاد شود ولی گاهی علت گوش درد کودکان مشخص نیست. در ادامه بعضی از شایعترین دلایل گوش درد را بیان میکنیم:
۱. اوتیت میانی همراه با افیوژن (OME)
اوتیت میانی همراه با افیوژن، که به آن گوش چسبنده (Glue ear) نیز میگویند، زمانی رخ میدهد که شیپور استاش مسدود شود. شیپور استاش کانالی است که گوش میانی را به پشت بینی متصل میکند و از گوش میانی تا نازوفارنکس (پشت بینی و بالای گلو) امتداد دارد. مسدودشدن شیپور استاش موجب تجمع مایع در پشت پرده گوش میشود.
هشدار
گاهی فشار زیاد موجب ترکیدن پرده گوش و خروج مایع از گوش میشود. در این شرایط نگران نشوید؛ گوش را خشک نگه دارید و به پزشک مراجعه کنید.

۲. عفونت گوش
وقتی شیپور استاش مسدود شود و مایع در فضای گوش میانی جمع شود ویروسها یا باکتریها میتوانند در این مایع رشد کنند و موجب عفونت گوش یا اوتیت میانی حاد (acute otitis media) شوند.
معمولا عفونتهای گوش پس از عفونت ویروسی دستگاه تنفسی فوقانی یا در طی آن ایجاد میشوند. اوتیت میانی در زمستان شایعتر است و در کودکانی که به مهدکودک میروند بیشتر رخ میدهد، زیرا این کودکان بیشتر دچار عفونتهای ویروسی دستگاه تنفسی فوقانی میشوند. اوتیت میانی بهدلیل ورود آب به گوش ایجاد نمیشود.
۳. گوش شناگر (swimmer’s ear)
گوش شناگر (اوتیت خارجی) زمانی رخ میدهد که عفونت در کانال گوش خارجی ایجاد شود. این اتفاق زمانی رخ میدهد که پوست مجرای گوش تحریک یا خراشیده شود و سپس دچار عفونت شود.
۴. اختلال در عملکرد شیپور استاش
شیپور استاش کانالی است که در یکسانکردن فشار در سراسر پرده گوش یا غشای تیمپانی (tympanic membrane)، حفاظت از گوش میانی در برابر عفونت و پاکسازی ترشحات گوش میانی نقش دارد. علائم اختلال در عملکرد شیپور استاش شامل درد گوش، احساس پُربودن گوش، کاهش شنوایی، وزوز گوش یا صدای ترکیدن/ تقتق در گوش است.
۵. اختلالات مفصل گیجگاهی فکی
مشکلات مفصلی که فک را به جمجمه متصل میکند (مفصل گیجگاهی فکی) میتواند موجب گوش درد شود. علائم دیگر اختلال مفصل گیجگاهی فکی شامل درد فک یا صورت، سردرد و درد هنگام جویدن یا بازکردن دهان است. اختلالات مفصل گیجگاهی فکی در کودکان بالای ۱۰ سال شایعتر است.

سایر دلایل گوش درد کودکان
سایر علل گوش درد کودکان عبارتاند از:
- ضربه به گوش یا مجرای گوش، سوراخشدن پرده گوش (بهویژه دراثر صدای بلند یا تصادف)؛
- وجود جسم خارجی در کانال گوش یا تجمع جرم در گوش (گوش درد همراه با تغییر در شنوایی)؛
- بیماریهایی مانند پاروتیت (التهاب یک یا هردو غده بناگوشی)، سینوزیت، لنفادنوپاتی (بیماریهای غدد لنفاوی)/ لنفادنیت (آماس غدههای لنفی)؛
- گلودرد و ورم لوزه (گوش درد همراه با درد هنگام بلع)؛
- آنفولانزا یا سرماخوردگی (گوش درد همراه با تب)؛
- مشکلات دندان مانند دندان درآوردن و آبسه دندان (گوش درد همراه با درد دندان)؛
- آسیب ستون فقرات گردنی.
علائم گوش درد در کودکان چیست؟
احساس درد در گوش شایعترین علامت گوش درد است. گوش درد میتواند یک یا هر دو گوش را درگیر کند. علائم اصلی گوش درد عبارتاند از:
- درد شدید (ناشی از فشار مخاط بر پرده گوش)؛
- تب ۳۸ درجه یا بالاتر؛
- کاهش شنوایی خفیف.
علائم گوش درد نوزاد و کودک خردسال
حدود سهچهارم عفونتهای گوش در کودکان زیر ۱۰ سال رخ میدهند. بیشتر موارد گوش درد در کودکان ناشی از عفونتهای ویروسی هستند که طی ۳ تا ۴ روز خودبهخود برطرف میشوند.
نوزادان و کودکان خردسال ممکن است دچار گوش درد باشند اگر:
- گوش خود را میمالند یا میکشند؛
- به بعضی از صداها واکنش نشان نمیدهند؛
- دمای بدن آنها ۳۸ درجه یا بالاتر است؛
- بدخلق یا بیقرار هستند؛
- تمایلی به غذاخوردن ندارند؛
- تعادل خود را از دست میدهند.

روشهای درمان گوش درد کودکان چیست؟
نحوه درمان گوش درد کودکان به علت آن بستگی دارد. معمولا داروی مسکن تنها درمان موردنیاز برای گوش درد است. داروهای مسکن بدون نسخه مانند استامینوفن یا ایبوپروفن میتوانند گوش درد کودکان را تسکین دهند؛ باوجوداین، بسته به محل درد، درمان آن را توضیح میدهیم.
اوتیت میانی همراه با افیوژن
ازآنجاکه عفونتی وجود ندارد آنتیبیوتیکها مفید نیستند و درمان با هدف کنترل علائم انجام میشود. درصورت نیاز برای تسکین درد میتوانید از استامینوفن یا ایبوپروفن استفاده کنید. استفاده از کمپرس گرم نیز مفید است.
اوتیت میانی همراه با افیوژن، که میتواند موجب کاهش شنوایی خفیف و موقتی شود، معمولا ظرف سه ماه خودبهخود برطرف میشود. اگر مایعات بیشتر از سه ماه باقی بمانند یا کاهش شنوایی کودک نگرانکننده باشد، ممکن است که برای بررسی بیشتر به متخصص گوش و حلق و بینی ارجاع داده شوید. پزشک میتواند از لولههای تمپانوستومی (tympanostomy tubes) برای تخلیه مایع گوش استفاده کند.
عفونت گوش
عفونت گوش میانی معمولا طی ۷ روز خودبهخود بهبود مییابد و نیازی به آنتیبیوتیک ندارد. آنتیبیوتیکها درد ناشی از عفونت گوش را کاهش نمیدهند. برای درمان عفونت گوش از آنتیبیوتیک استفاده نکنید مگراینکه پزشک آن را تجویز کرده باشد. عفونت گوش معمولا با ویروسها ایجاد میشود و آنتیبیوتیک نمیتواند عفونتهای ویروسی را درمان کند.
ممکن است که پزشک در موارد زیر آنتیبیوتیک تجویز کند:
- عفونت گوش بعد از ۳ روز بهتر نشده است؛
- مایعی از گوش خارج میشود.
اگر کودک بهطورمکرر دچار اوتیت میانی حاد میشود (سه مرتبه در ۶ ماه یا ۴ مرتبه در سال) ممکن است که برای بررسی بیشتر و استفاده از لولههای تمپانوستومی و تخلیه مایع گوش به متخصص گوش و حلق و بینی ارجاع داده شود.
هشدار
پس از عفونت گوش ممکن است که تا چند ماه پشت پرده گوش مایع وجود داشته باشد. ممکن است که فرد در گوش خود احساس ناراحتی داشته باشد که بیشتر احساسی مبهم و غیرطبیعی است تا درد شدید. همچنین ممکن است تا زمانی که مایع از بین برود شنوایی فرد تحتتأثیر قرار بگیرد.
گوش شناگر
برای درمان گوش شناگر از قطرههای آنتیبیوتیک موضعی استفاده میشود. برای کنترل درد نیز میتوان از استامینوفن یا ایبوپروفن استفاده کرد.
اختلال در عملکرد شیپور استاش
برای درمان اختلال در عملکرد شیپور استاش باید علت زمینهای این اختلال برطرف شود. گزینههای درمانی عبارتاند از:
- درمان هرگونه ورم مخاط بینی آلرژیک، سینوزیت، رفلاکس معده به دهان (laryngopharyngeal reflux) و رفلاکس معده (GERD)؛
- قرارنگرفتن در معرض دود دستدوم دخانیات (second-hand smoke)؛
اختلالات مفصل گیجگاهی فکی
درمان اختلالات مفصل گیجگاهی فکی شامل آموزش به بیمار، اجتناب از محرکها، تمرینات فک، استفاده از اسپلینت اکلوزال (درصورت وجود مشکل دندانقروچه) و استفاده از داروهای مسکن ضدالتهابی است.
تجمع موم در گوش
اگر درد گوش ناشی از تجمع جرم یا موم در گوش باشد برای نرمکردن آن به قطره گوش نیاز خواهید داشت. داروساز میتواند درمورد قطره گوش مناسب شما را راهنمایی کند. اگر قطره گوش مؤثر نباشد، باید به پزشک مراجعه کنید تا موم را از گوش کودک شما خارج کند.

هشدار
نکته: هیچ شواهدی وجود ندارد که نشان دهد که شمع گوش درمان مؤثری برای مشکلات و بیماریهای گوش است.
روشهای مدیریت و درمان خانگی گوش درد کودکان چیست؟
برای کاهش گوش درد کودکان میتوانید کارهایی را در خانه انجام دهید. در بسیاری از موارد با همین اقدامات ساده نیز گوش درد کودکان برطرف میشود و به مراجعه به پزشک نیازی نخواهید داشت.
- ممکن است که کودک دچار انسداد شیپور استاش شده باشد. فرزندتان را ترغیب کنید که مایعاتی را قورت بدهد. کودکان زیر دو سال میتوانند از بطری یا فنجان مایعاتی را بنوشند. این کار به بازکردن شیپور استاش کمک میکند.
- گاهی هنگام درازکشیدن گوش درد بدتر میشود و بعضی از نوزادان و کودکان مبتلا به گوش درد در حالت نشسته احساس بهتری دارند. در این صورت میتوانید هنگام خواب سر کودک را روی دو بالش قرار دهید تا بالاتر برود یا از کودک بخواهید که در حالت نشسته بخوابد.
- برای تسکین درد گوش میتوانید آن را گرم کنید. برای این کار میتوانید روی گوش حوله گرم یا کیسه آب گرم بگذارید ولی مراقب باشید که پوست کودک نسوزد.
- هیچ چیزی (ازجمله گوشپاککن) را وارد گوش نکنید و هرگز سعی نکنید که جرم گوش را خارج کنید ولی پاککردن قسمت بیرونی گوش با حوله گرم اشکالی ندارد. (درصورت تجمع موم یا وجود جسم خارجی در گوش به پزشک مراجعه کنید و خودتان سعی نکنید که آن را خارج کنید.)
- برای تسکین درد به کودک استامینوفن یا ایبوپروفن بدهید. به نوزاد کمتر از ۶ماه ایبوپروفن ندهید مگراینکه پزشک دستورالعمل استفاده از آن را به شما داده باشد.
- دو یا چند داروی مسکن را همزمان به کودک ندهید مگراینکه پزشک از شما این را خواسته باشد. بسیاری از داروهای مسکن دارای استامینوفن هستند و مصرف بیش از حد استامینوفن میتواند مضر باشد.
- وقتی به نوزاد خود دارو میدهید توصیههای پزشک درمورد مقدار مصرف آن را رعایت کنید.
- هرگز به افراد زیر ۱۸ سال آسپرین ندهید زیرا میتواند موجب سندرم ری (Reye syndrome) شود. سندرم ری بیماری است که موجب تورم در مغز و کبد میشود.

چگونه میتوانیم از گوش درد کودکان پیشگیری کنیم؟
همیشه نمیتوانید از گوش درد جلوگیری کنید، بهخصوص زمانی که این گوش درد ناشی از عفونت گوش دراثر سرماخوردگی و آنفولانزا باشد، ولی انجام اقدامات زیر میتواند در پیشگیری از گوش درد کودکان مؤثر باشد:
- واکسنهای کودک را بهموقع دریافت کنید بهویژه واکسنهای کونژوگه پنوموکوک (PCV) و واکسن آنفولانزا که میتوانند از ابتلای کودک به عفونت گوش میانی جلوگیری کنند.
- گوش کودک را با گوشپاککن یا اشیای تیز تمیز نکنید. برای جلوگیری از عفونت گوش خارجی: گوشپاککن یا انگشت را وارد گوش نکنید، هنگام شنا از گوشگیر استفاده کنید یا کلاه شنا را روی گوشها بکشید و هنگام حمامکردن مراقب باشید که آب یا شامپو وارد گوش کودک نشود.
- کودک را از دود دستدوم دخانیات و افراد سرماخورده دور نگه دارید زیرا هردو میتوانند احتمال ابتلا به عفونت گوش را افزایش دهند. دود سیگار خروج مایعات از گوش کودکان را متوقف میکند و این خطر عفونت گوش را افزایش میدهد.
- کودک را عادت دهید که دستهایش را بشوید، بهخصوص پس از بازیکردن با بچههای دیگر.
- برای پیشگیری از عفونت گوش وقتی نوزاد دراز کشیده است شیشه شیر را در دهانش نگذارید. از تکیهدادن بطری شیر روی بالش یا هر تکیهگاه دیگری (بهجای نگهداشتن آن با دست) اجتناب کنید. بهتر است که در ۶ ماه اول کودک را منحصرا با شیر مادر تغذیه کنید.
- برای پیشگیری از گوش شناگر: هنگام شنا از گوشگیر استفاده کنید، بعد از شنا گوش را با شسوار (در شدت پایین و با فاصله دستکم ۳۰ سانتیمتری از گوش) خشک کنید و پس از شنا از قطره گوش حاوی اسیداستیک یا الکل استفاده کنید.
چه زمانی از پزشک کمک بگیریم؟
اگر با وجود اقدامات مراقبتی در منزل درد گوش فرزندتان پس از ۳ تا ۴ روز بهبود نیافته است، درد گوش کودک شدید است یا درد گوش پس از یک آسیبدیدگی شروع شده است به پزشک مراجعه کنید. در موارد زیر نیز باید به پزشک مراجعه کنید:
- کودک در مصرف مایعات مشکل دارد یا استفراغ میکند.
- از گوش کودک خون یا چرک خارج میشود.
- ناحیه اطراف گوش متورم یا قرمز شده یا رنگ پوست آن تیره شده است.
- گوش دردناک بیشتر از گوش دیگر از سر بیرون زده است.
- کودک علاوهبر گوش درد دچار مشکلاتی مانند تب، سرگیجه، گردندرد، سردرد یا درد فک شده است.
- کودک مدام دچار گوش درد میشود.
- کودک دچار کاهش شنوایی یا تغییر در شنوایی شده است.
- چیزی در گوش کودک گیر کرده است.
- کودک علاوهبر گوش درد دچار وزوز گوش نیز شده است.
- فرزندتان کمتر از دو سال دارد و هر دو گوش او درد میکند.
پزشک متخصص اطفال درمورد علائم گوش درد فرزندتان میپرسد و گوش او را معاینه میکند. او از دستگاه خاصی به نام گوشبین یا اوتوسکوپ برای مشاهده داخل گوش استفاده میکند تا مجرای گوش و پرده گوش را بررسی کند.

کلام آخر دکترساینا
اگرچه عفونت از علل شایع گوش درد کودکان است، همه گوش دردها بهمعنی وجود عفونت در گوش نیستند. اگر کودک شما از گوش درد شکایت دارد و عفونتی وجود ندارد، ممکن است که دلیل گوش درد او دندان درآوردن، گلودرد یا انسداد شیپور استاش باشد. وقتی ناراحتی یا درد گوش خفیف است یا بدون علائم دیگری ظاهر میشود، درمان خانگی میتواند مشکل را برطرف کند ولی اگر گوش درد با مشکلات دیگری مانند سردرد یا خروج ترشحات از گوش همراه است، باید به پزشک مراجعه کنید. هنگام مراجعه به پزشک بهتر است که نتایج آزمایشهای فرزندتان و فهرستی از داروهایی را که مصرف میکند همراه داشته باشید.
اگر نگران گوش درد فرزندتان هستید نگران نباشید! دکترساینا همیشه در کنار شماست. با دکترساینا میتوانید با بهترین متخصصان گوش و حلق و بینی کشور تماس بگیرید و از راهنماییها و توصیههای آنها استفاده کنید.
سؤالات متداول
۱. چگونه بفهمیم که گوش درد کودک جدی است؟
درصورت بروز علائمی مانند تب، استفراغ، گلودرد شدید، کاهش شنوایی، تورم در اطراف گوش و خروج ترشحات از گوش همراه با گوش درد یا گیرکردن چیزی در گوش یا بهبود نیافتن گوش درد پس از چند روز باید به پزشک مراجعه کنید.
۲. برای درمان سریع گوش درد کودکان چه کارهایی را میتوان انجام داد؟
مسکنهای بدون نسخه مانند ایبوپروفن و استامینوفن میتوانند موجب تسکین درد شوند. استراحت کافی و نوشیدن آب و مایعات اضافی نیز مفید است. اگر علت گوش درد کودکان آلرژی یا عفونت دستگاه تنفسی فوقانی باشد داروهای ضداحتقان و آنتیهیستامینها میتوانند به تسکین درد کمک کنند.
۳. چگونه باید جرم گوش کودک را تمیز کنیم که موجب آسیب یا درد گوش نشود؟
بخار حاصل از دوش حمام به شلشدن جرم گوش کمک میکند. پس از شلشدن جرم گوش میتوانید قسمت بیرونی گوش را با حوله یا پارچهای نرم پاک کنید تا جرم اضافی گوش پاک شود.
اطلاعات این مقاله صرفاً برای افزایش آگاهی شماست. بههیچعنوان بدون مشورت با پزشک اقدام به خوددرمانی نکنید.