اوتیسم چیست؟ علائم، دلایل، انواع و روش‌های حمایت از افراد در طیف
یکی از بیماری‌های عصبی-رشدی که روی نحوه رشد و عملکرد مغز تاثیر می‌گذارد، اوتیسم است. طبق آخرین آمار جهانی، از هر ۴۰ نفر، یک نفر در طیف اوتیسم قرار می‌گیرد. این آمار نگران‌کننده است چون پزشکان و دانشمندان تاکنون درمانی قطعی برای اوتیسم معرفی نکرده‌اند. باتوجه‌به اینکه علائم اوتیسم با برخی دیگر از بیماری‌های عصبی-رشدی و روان‌شناختی مشابه است، در این مقاله از مجله سلامت دکترساینا انواع طیف اوتیسم و روش تشخیص آن را بررسی می‌کنیم و از روش‌های کمک‌درمانی می‌گوییم.
اوتیسم چیست؟ تعریف علمی و عمومی
اوتیسم (به انگلیسی: Autism) اختلالی در نحوه عملکرد مغز است که به‌دلیل گستردگی علائم به آن اختلال طیف اوتیسم یا بهاختصار ASD نیز می‌گویند. این اختلال باعث می‌شود افراد به شیوه‌ای متفاوت و منحصربه‌فرد معاشرت و رفتار کنند. به‌عبارت‌ساده‌تر، اوتیسم نوعی بیماری پیچیده عصبی-رفتاری یا عصبی-رشدی است که شامل اختلال در رشد کلامی، تعاملات اجتماعی و مهارتهای ارتباطی می‌شود. در این شرایط، رفتار او انعطاف‌ناپذیر و تکرارشونده خواهد بود.
افراد مبتلا به این اختلال علائم اولیه‌ای مانند تماس چشمی محدود، زبان بدن و حرکات یا گفتار تکراری دارند چون نحوه عملکرد مغز است که نحوه تعامل با دنیای بیرون را شکل میدهد و اوتیسم باعث اختلال در نحوه عملکرد مغز می‌شود؛ بنابراین افراد مبتلا طیفی از علائم را نشان میدهند.
اوتیسم قبل از ۳سالگی ظاهر شده و در طول زندگی فرد ادامه پیدا می‌کند. چون این اختلال طیفی است، به روش‌های مختلف و در درجات متفاوتی مانند اوتیسم خفیف، افراد را تحت‌تأثیر قرار میدهد.
حقایقی درباره اوتیسم
۱. اوتیسم بیماری نیست
این موضوع بسیار مهم است، چون همه ما سعی می‌کنیم، بیماری‌ها را درمان کنیم. اما در مورد اوتیسم، هدف درمان نیست. در مقابل، راهکارهایی ارائه می‌شود تا کودک نقاط قوت خود را شناسایی کرده و در نهایت از آنها استفاده کند. از طرفی بتواند هرگونه چالشی که ممکن است با آن روبه‌رو شود را مدیریت کند.
۲. افراد اوتیسمی نورودایورجنت (Neurodivergent) هستند
نورودایورجنت به افرادی می‌گویند که مغزشان نسبت به آنچه معمول یا مورد انتظار است، متفاوت عمل می‌کند. بنابراین، این افراد در برخی از زمینه‌ها برتری بیشتری داشته و در برخی زمینه‌های دیگر در مقایسه با همسالان خود به حمایت بیشتری نیاز دارند.
۳. اوتیسم طیف است
اوتیسم یک طیف است، بنابراین هر فردی روی کره زمین، منحصربه‌فرد خواهد بود. این واقعیت زمانی‌که در مورد کودکان اوتیسمی یا حتی بزرگسالان صحبت می‌شود، تغییری نخواهد کرد. اوتیسم یک طیف است، به‌این‌معنا که ممکن است طیف بسیار گسترده‌ای از ویژگی‌های شخصیتی، نقاط قوت و چالش‌ها وجود داشته باشد.
۴. افراد اغلب در درک اوتیسم دچار اشتباه می‌شوند
از دهه‌ها قبل، بسیاری از مردم، حتی پزشک‌های متخصص، در مورد اوتیسم مواردی مطرح کرده یا اقداماتی انجام داده‌اند که اکنون می‌دانیم همگی اشتباه و حتی خطرآفرین بوده‌اند. به‌عنوان‌مثال، اشکال اولیه رفتاردرمانی با روش‌های سخت‌گیرانه‌ای همراه بود تا بچه‌های اوتیسمی را وادار به رفتار و صحبت مانند همسالان خود کند.
۵. باورهای نادرست درباره واکسن‌ها و اوتیسم که باید بدانید
واکسن‌ها باعث ابتلا به اوتیسم نمی‌شوند. بسیاری از والدین نگران این موضوع هستند، اما تأثیر واکسن‌ها در بروز اوتیسم باوری نادرست است. واکسن‌هایی که در کودکی تزریق می‌شوند، بسیار ایمن هستند و نمی‌توانند باعث تغییرات مغزی شوند.
تفاوت اوتیسم با عقب‌ماندگی ذهنی یا سایر اختلالات رشدی
اوتیسم نوعی اختلال رشدی-عصبی است که با مشکلاتی در تعاملات اجتماعی، ارتباطات کلامی و غیرکلامی و رفتارهای تکراری مشخص می‌شود. اما عقب‌ماندگی ذهنی (ناتوانی ذهنی) به توانایی فکری و یادگیری محدودشدۀ فرد اشاره دارد که ممکن است علائم آن با اوتیسم هم‌پوشانی داشته باشد. اوتیسم می‌تواند همراه یا بدون عقب‌ماندگی ذهنی وجود داشته باشد اما لازم است بدانید، افراد مبتلا به اوتیسم می‌توانند دارای هوش متوسط یا بالاتر از آن باشند.
علائم رایج اوتیسم در سنین مختلف
علائم رایج اوتیسم یا درخودماندگی، معمولا قبل از ۳سالگی ظاهر می‌شوند اما ممکن است برخی از کودکان از همان بدو تولد، این علائم را نشان دهند. علائم اوتیسم در رده‌های سنی مختلف به شرح زیر است:
نشانه‌های اوتیسم در نوزادان
- ارتباط چشمی محدودی دارد.
- تا ۹ ماهگی به اسم خود و حالت‌های چهره واکنش نشان نمی‌دهد.
- تا ۱۲ ماهگی علاقه‌ای به انجام بازی‌های ساده نداشته و از حرکات دست استفاده نمی‌کند.
- تا ۲۴ ماهگی متوجه نمی‌شود دیگران چه زمانی غمگین یا عصبانی هستند.
- تا ۳۶ ماهگی متوجه نشده یا نمی‌خواهد برای بازی به بچه‌های دیگر ملحق شود.
- تا ۶۰ ماهگی، آواز نمی‌خواند، بازی نمی‌کند یا نمی‌رقصد.
- در مهارتهای زبانی، حرکتی، یادگیری و شناختی تأخیر دارد.
- به بازی‌های نوبتی مانند دالی‌موشه علاقه‌ای ندارد.
- دنبال شما نمی‌گردد تا چیزی که کشف کرده را نشان دهد.
- به‌جای اینکه به چشمان شما نگاه کند، به‌جای دیگری نگاه می‌کند.
- از دست شما برای برداشتن ابزاری که می‌خواهد استفاده می‌کند.
- ترجیح میدهد تنهایی بازی کند (این روند تا بعد از ۲ سالگی ادامه دارد).
- حرکات یکسانی را تکرار می‌کند (مانند تکان دادن دست‌ها، تکان دادن بدن یا چرخیدن دایره‌ای).
- بارها و بارها با یک اسباب‌بازی یا بخشی از آن، کاری تکراری را انجام میدهد (مانند چرخاندن چرخ‌های یک ماشین اسباب‌بازی).
- اسباب‌بازی یا اشیاء را به‌ترتیب خاصی می‌چیند و در برابر تغییر دادن آنها مقاومت می‌کند.
- به پارچه‌های خاص یا چیزهای دیگر روی پوستش واکنش شدید نشان میدهد.
نشانه‌های اوتیسم در کودکان پیش‌دبستانی
- ارتباط چشمی کمی برقرار می‌کند.
- گوشه‌گیر و پرخاشگر است.
- در مورد طیف محدودی از موضوعات صحبت می‌کند.
- مکالمات یک‌طرفه (بدون بحث و جدل) دارد.
- علاقه چندانی به شروع مکالمه ندارد.
- در بیان احساسات خود یا درک احساسات دیگران مشکل دارد.
- در استفاده و درک زبان بدن مشکل دارد (هنگام صحبت رویش را از شما برمی‌گرداند).
- با صدای یکنواخت و آهنگین صحبت می‌کند.
- در توجه به نشانه‌های ارتباط اجتماعی مشکل دارد.
- دوست دارد تنها بازی کند.
- ممکن است مهارتهای زبانی خود را از دست بدهد.
- علاقه‌ای به یادگیری بازی‌های جدید ندارد.
- کلمات و حرکات را تکرار می‌کند.
- غذاهایی با بافت‌های خاص را نمی‌خورد.
- به اشیاء غیرمعمول وابسته می‌شود.
در کودکان دبستانی
- درباره طیف محدودی از موضوعات صحبت می‌کند.
- در استفاده و تفسیر زبان بدن و واکنش‌ها مشکل دارد.
- با صدای یکنواخت یا آهنگین صحبت می‌کند.
- در رفتن از کاری به کار دیگر مشکل دارد.
- از تغییر در روال زندگی‌اش بسیار ناراحت می‌شود.
- در برابر تغییر مقاومت می‌کند.
- غذاهایی با بافت‌های خاص را نمی‌خورد.
- به‌شدت به پارچه‌های خاص یا چیزهای دیگر روی پوستش واکنش نشان میدهد.
در نوجوانان و بزرگسالان
- از تماس چشمی اجتناب می‌کند.
- در درک دیدگاه و منظور دیگران مشکل دارد (ممکن است طعنه و کنایه را تشخیص ندهد).
- در ترکیب کلمات و زبان بدن مشکل دارد.
- قوانین اجتماعی خاص را درک نمی‌کند.
- علایق شدید و بسیار متمرکزی دارد (مانند موضوعات خاص یا مجموعه‌های خاص).
- در ارتباط با همسالان خود مشکل دارد.
- الگوها یا روال‌های آشنا را به‌شدت ترجیح میدهد.
- در رفتن از کاری به کار دیگر مشکل دارد (مشکل در انتقال وظایف).
- با بچه‌های کوچک‌تر یا بزرگسالان راحت‌تر کنار می‌آید.
- در دیدن چیزی از دیدگاه دیگران مشکل دارد.
- در انجام فعالیت‌های اجتماعی اضطراب دارد.
- به‌راحتی نمی‌تواند ابزار احساسات کند.
- وقتی در کنار دیگران است، منزوی و گوشه‌گیر به نظر می‌رسد.
- برخی قوانین اجتماعی مانند سلام و احوالپرسی یا حریم شخصی را درک نمی‌کند.
- کلمات یا عبارات خاصی از کتاب‌ها، فیلم‌ها یا برنامه‌های تلویزیونی را تکرار می‌کند.
همیشه مرز مشخصی بین آنچه که علائم اوتیسم نامیده شده و آنچه یک کودک صرفا به اقتضای سن خود انجام میدهد، وجود ندارد. بسیاری از موارد بالا، در برهه‌ای از زمان برای تمامی کودکان و نوجوانان صدق می‌کنند اما در اوتیسم، این رفتارها ممکن است در محیط‌های خاصی مانند مدرسه، دانشگاه یا محل کار، چالش‌هایی ایجاد کنند.
نقاط قوت افراد اوتیستیک
نقاط قوت هر فردی منحصربه‌فرد است و تحقیقات، طیف گسترده‌ای از نقاط قوت بین افراد اوتیسم را نشان میدهد که به شرح زیر هستند:
- قدرت ابزار عقیده یا در مسیر مخالف با جمع حرکت کردن، حتی اگر کار رایجی نباشد.
- حس قوی تشخیص درست از غلط که باعث می‌شود حتی وقتی کسی حواسش به آنها نیست از قطب‌نمای اخلاقی خود پیروی کنند.
- توانایی بیان مستقیم و ساده دارند.
- می‌توانند روی موضوعی خاص تمرکز طولانی‌مدت داشته و تخصص کسب کنند.
- مهارتهای استدلال غیرکلامی قوی دارند.
تفاوت علائم اوتیسم در دختران و پسران
علائم اوتیسم در دختران و پسران تفاوت‌هایی با یکدیگر دارند که به شرح زیر هستند:
- دختران مبتلا به اوتیسم معمولا مهارتهای ارتباطی اجتماعی بهتری نسبت به پسران دارند. همین موضوع تشخیص اوتیسم در دختران را دشوار می‌کند.
- مشکلات مربوط به تعامل اجتماعی در دختران مبتلا به اوتیسم می‌تواند نامحسوس‌تر از پسران باشد. پسران مبتلا به اوتیسم، نقص‌های قابل‌توجه‌تری در تعامل و ارتباط اجتماعی دارند.
- یکی از تفاوت‌های علائم دختران و پسران اوتیسمی در رفتارهای تکراری شامل انواع رفتارها، فراوانی آنها و پیامدهای اجتماعی آن رفتارها است یعنی:
- پسران مبتلا به اوتیسم مایل‌اند رفتارهای کلیشه‌ای و تکراری آشکارتری مانند تکان دادن دست‌ها یا چرخاندن اشیا را انجام دهند. در مقابل، دختران اوتیسمی ممکن است رفتارهای ظریف‌تری مانند مرتب‌کردن وسواس‌گونه اشیاء، صحبت‌های تکراری با خود یا تفکر درجا زدن را داشته باشند.
- دختران قادر به سرکوب رفتارهای تکراری خود هستند اما پسران نمی‌توانند این کار را مانند دختران انجام دهند.
- دختران مبتلا به اوتیسم ممکن است در مقایسه با پسران اوتیسمی، نسبت به انتظارات و هنجارهای اجتماعی آگاه‌تر بوده و بتوانند رفتارهای تکراری خود را اصلاح کنند.
انواع مختلف اوتیسم (ASD) را بشناسید
انواع مختلفی از اوتیسم وجود دارد که به شرح زیر هستند.
۱. اوتیسم سطح ۱، ۲ و ۳
درحالحاضر چند درجه‌بندی برای اختلال طیف اوتیسم وجود دارد که به شرح زیر است:
اوتیسم سطح ۱؛ نیاز به حمایت
سطح ۱، اوتیسم خفیف است که کودکان مبتلا به آن، بالاترین درجه در عملکرد را دارند. این کودکان می‌توانند جملات کاملی گفته و با دیگران ارتباط برقرار کنند اما زمان شرکت در گفت‌وگو‌ها ممکن است با مشکل مواجه شوند. این کودکان برای دوست‌یابی تلاش می‌کنند اما چندان موفق نیستند.
اوتیسم سطح ۲؛ نیاز به حمایت اساسی
کودکان مبتلا به اوتیسم سطح ۲ مشکلات بارزتری در مقایسه با سطح ۱ دارند. این کودکان معمولا دامنه علایق بسیار محدودی داشته و رفتارهای تکرارشونده انجام میدهند. کودکان این سطح به‌صورت مداوم عقب‌وجلو رفته یا حرفی را بارها و بارها تکرار می‌کنند.
اوتیسم سطح ۳؛ نیاز به حمایت بسیار اساسی
اوتیسم سطح ۳ شدیدترین نوع اوتیسم است. کودکان در این سطح، بسیاری از رفتارهای دو سطح قبلی را با شدت بیشتری نشان میدهند. این کودکان در گفتار و رفتار و بیان مقصودشان مشکل داشته و توانایی بسیار محدودی در شفاف حرف زدن دارند و به‌ندرت تعامل با دیگران را شروع می‌کنند.
۲. سندرم آسپرگر
سندرم آسپرگر نوعی اختلال رشدی است که در گذشته به‌عنوان اختلال جداگانه‌ای از اوتیسم شناخته می‌شد اما اکنون به‌همراه چندین اختلال رشدی دیگر، در یک دسته وسیع‌تر از اختلال طیف اوتیسم طبقه‌بندی می‌شود.
یکی از تفاوت‌های سندرم آسپرگر با اوتیسم این است که کودکان در این اختلال، مشکلات زبانی نداشته و میانگین هوش آنها بالاتر از متوسط است. اما مانند کودکان مبتلا به اوتیسم برای برقراری ارتباط اجتماعی مشکل دارند.
۳. سندرم رت
سندرم رت، اختلالی عصبی-رشدی است که تقریبا دختران را تحت‌تأثیر قرار میدهد. کودکان مبتلا به این سندرم اغلب در اوایل کودکی علائمی مشابه اوتیسم (مانند ازدست‌دادن مهارتهای ارتباطی و اجتماعی) دارند اما این سندرم علائم جسمی زیادی را نشان میدهد که در اختلال طیف اوتیسم دیده نمی‌شوند. سندرم رت از ۱ تا ۴سالگی شروع شده و علاوه‌بر حرکات تکراری دست، کودک دچار اختلال شناختی نیز می‌شود.
۴. اوتیسم با عملکرد بالا
اوتیسم با عملکرد بالا معمولا به افرادی اشاره دارد که به اختلال طیف اوتیسم مبتلا بوده اما می‌توانند بدون کمک زیادی بخوانند، بنویسند، صحبت کنند و مهارتهای زندگی را مدیریت کنند.
۵. اوتیسم غیرکلامی
کودکانی که به اوتیسم غیرکلامی مبتلا شده‌اند، ممکن است اصلا صحبت نکنند. درحالحاضر، حدود ۴۰٪ از کودکان به این نوع اوتیسم مبتلا می‌شوند.
۶. اختلال از هم پاشیدگی دوران کودکی (CDD)
اختلال فروپاشی دوران کودکی (CDD) یکی دیگر از اختلالات رشدی است که در طبقه‌بندی ASD قرار می‌گیرد. قبل از این طبقه‌بندی، اختلال از هم‌پاشیدگی دوران کودکی نوعی نادر و شدید از اوتیسم در نظر گرفته می‌شد. این اختلال بسیاری از علائم مشابه اوتیسم مانند مشکل در مهارتهای ارتباطی و رشدی را دارد. کودکان مبتلا به این اختلال، در ۲ سال اول زندگی خود، رشدی طبیعی دارند اما پس از آن بخش بزرگی از مهارتهای ارتباطی خود را از دست خواهند داد.
۷. اختلال رشد فراگیر نامشخص (PDD-NOS)
اختلال رشد فراگیر، همراه با اوتیسم و سندرم آسپرگر، یکی از ۳ نوع اصلی اوتیسم است که به‌عنوان اوتیسم آتیپیک یا اوتیسم غیرمعمول نیز شناخته می‌شود. این دسته‌بندی برای کودکانی استفاده می‌شود که برخی رفتارهای اوتیسمی آنها در سایر دسته‌ها قرار نمی‌گیرد.
چه عواملی باعث بروز اوتیسم می‌شوند؟
محققان هنوز علت واحدی که باعث بروز اوتیسم شود، پیدا نکرده‌اند. عواملی که باعث این بیماری می‌شوند، احتمالا ترکیبی از ژنتیک و موارد خاصی مربوط به بارداری و زایمان و عوامل محیطی یا رویدادهای قبل از تولد هستند. تمامی این عوامل، در تعامل با یکدیگر منجر به تفاوت‌های مغزی می‌شوند که عامل اصلی اوتیسم است.
نقش ژنتیک در اوتیسم
پاسخ کوتاه به این سؤال که «آیا اوتیسم ژنتیکی است؟»، بله است اما علل ژنتیکی اوتیسم پیچیده‌تر از چیزی است که تصور می‌کنید. تنوع ژنی خاص و منحصربه‌فردی برای اوتیسم وجود ندارد. همین موضوع اوتیسم را از برخی بیماری‌های ژنتیکی متمایز می‌کند.
لازم است بدانید بسیاری از تغییرات ژنی با اوتیسم مرتبط هستند، به‌این‌مفهوم که افراد مبتلا به این اختلال ممکن است یک یا چند تغییر ژنی داشته باشند که در تفاوت‌های مغزی آنها با دیگران نقش دارد.
همه افراد مبتلا به اوتیسم، علت ژنتیکی مشخصی ندارند. به‌عنوان‌مثال، ممکن است آزمایش ژنتیک برای فردی، هیچ‌گونه تغییر ژنی مرتبط با اوتیسم را نشان ندهد اما این موضوع به‌معنای رد علت ژنتیکی بروز اوتیسم نیست. در مقابل، این امکان وجود دارد که تغییرات ژنتیکی دیگری در اوتیسم نقش داده باشند که محققان هنوز آنها را شناسایی نکرده‌اند.
وراثت
اوتیسم می‌تواند ارثی باشد اما چالش اصلی اینجاست که ژنتیک با وراثت اشتباه گرفته می‌شود. زمانی‌که می‌گوییم اوتیسم ژنتیکی است، منظور تغییرات در ژن‌های خاصی است که روی عملکرد مغز تأثیر می‌گذارند. این تغییرات ژنی ممکن است برای اولین بار در کودک ظاهر شوند و ارثی نیستند اما ممکن است والدین بیولوژیکی، تغییرات ژنی را به فرزندان خود منتقل کنند. بسیاری از محققان تصور می‌کنند اوتیسم می‌تواند ارثی باشد، چون الگوهایی بین خواهر و برادرها مشاهده کرده‌اند.
در اوتیسم، وراثت گاهی به‌شکل سندرم‌های ژنتیکی اتفاق می‌افتد. شیوع اوتیسم در برخی از سندرم‌های ژنتیکی مانند سندروم X شکننده، سندرم داون و توبروس اسکلروزیس بیشتر هستند. در این سندرم‌ها، کودک اوتیسمی است اما طیف وسیعی از تغییرات رشد دیگری را نیز نشان میدهد.
عوامل محیطی و دوران بارداری
عواملی که در دوران بارداری باعث بروز اوتیسم می‌شوند به شرح زیر هستند:
- بارداری بالای ۳۵ سال؛
- بارداری در فاصله ۱۲ ماه از زایمان قبلی؛
- ابتلا به دیابت بارداری؛
- خون‌ریزی در دوران بارداری؛
- مصرف برخی از داروها در دوران بارداری؛
- محدودیت رشد داخل رحمی (اندازه کوچک‌تر از حد انتظار جنین)؛
- کاهش اکسیژن‌رسانی به جنین در دوران بارداری یا حین زایمان؛
- زایمان زودرس.
عوامل بالا ممکن است مستقیما نحوه رشد مغز نوزاد را تغییر دهند یا حتی ممکن است روی عملکرد ژن‌های خاص تاثیر بگذارند که منجر به تفاوت‌های مغزی خواهد شد.
عوامل محیطی که باعث بروز اوتیسم می‌شوند به شرح زیر هستند:
- آلودگی هوا؛
- آفت‌کش‌ها؛
- فتالات‌ها؛
- جیوه؛
- عفونت‌های ویروسی؛
- سرب.
عوامل خطر اوتیسم
اختلال طیف اوتیسم، کودکان از همه نژادها و ملیت‌ها را تحت‌تأثیر قرار میدهد اما عوامل خاصی خطر ابتلا به این اختلال را افزایش میدهند که به شرح زیر هستند:
جنسیت
پسران حدود چهاربرابر بیشتر از دختران در معرض خطر ابتلا به اختلال طیف اوتیسم قرار دارند اما در مقابل ممکن است اوتیسم برخی از دختران تشخیص داده نشود.
سابقه خانوادگی
خانواده‌هایی که فرزندی مبتلا به اختلال طیف اوتیسم دارند، با خطر بیشتری برای داشتن فرزند دیگری با این اختلال روبه‌رو هستند.
سن والدین
برخی از محققان معتقدند که بین سن والدین و خطر ابتلا به اختلال طیف اوتیسم در فرزندان آنها، ارتباطی مستقیم وجود دارد اما این موضوع نیاز به تحقیقات بیشتری دارد.
زایمان زودرس
نوزادانی که قبل از هفته ۲۶ بارداری متولد می‌شوند و در نتیجه زایمان زودرس متولد می‌شوند، ممکن است در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به اختلال طیف اوتیسم قرار داشته باشند.
سایر شرایط
کودکانی که شرایط پزشکی خاصی دارند، بیشتر در معرض خطر ابتلا به اختلال اوتیسم یا علائمی مشابه علائم اوتیسم در کودکان قرار دارند. سندرم X شکننده، نوعی بیماری ارثی است که باعث ناتوانی ذهنی می‌شود. توبروس اسکلروزیس بیماری دیگری است که در آن، تومورهای خوش‌خیم در مغز ایجاد می‌شوند. سندرم رت (Rett syndrome) نیز نوعی بیماری ژنتیکی است که اغلب در دختران رخ داده و باعث کند شدن رشد سر، ناتوانی ذهنی و ناتوانی در استفاده هدفمند از دست‌ها خواهد شد. همه این بیماری‌ها علائمی مشابه علائم اوتیسم در کودکان دارند.
عوارض اوتیسم
از آنجا که افراد مبتلا به اختلال طیف اوتیسم، اغلب در تعاملات اجتماعی، برقراری ارتباط یا رفتار مشکل دارند، این اختلال می‌تواند عوارضی به شرح زیر داشته باشد:
- مشکل در مدرسه و یادگیری؛
- مشکل در انتخاب شغل و مشغول به‌کار شدن؛
- عدم توانایی اداره زندگی مستقل؛
- انزوای اجتماعی؛
- استرس در خانواده؛
- قربانی شدن و مورد اذیت‌وآزار قرار گرفتن.
اوتیسم چگونه تشخیص داده می‌شود؟
پزشک متخصص و ارا‌ئه‌دهنده خدمات درمانی، اوتیسم را با صحبت در مورد مشاهدات و تعامل با کودکان تشخیص میدهد. این تشخیص، تلاشی تیمی است و در آن پزشکان، کودک و والدین از اعضای یک تیم هستند.
تست‌ها و چک‌لیست‌های تشخیصی
هیچ آزمایشی در محیط آزمایشگاهی خاصی برای تشخیص اوتیسم وجود ندارد. پزشک متخصص ممکن است آزمایش ژنتیک را برای بررسی تغییرات ژنی مرتبط به این اختلال تجویز کند اما این آزمایش یک تست تشخیصی برای اوتیسم نیست چون آزمایش ژنتیک تنها به محدود کردن دلایل تفاوت‌های مغزی فرد کمک خواهد کرد.
روند تشخیص با غربالگری شروع می‌شود. این غربالگری شامل مجموعه‌ای از سؤالات است که متخصص اطفال درباره کودک از شما می‌پرسد. در ادامه باید فرم‌هایی را پُر کنید و سپس درباره پاسخ‌های خود با متخصص اطفال صحبت کنید. این غربالگری بیشتر در معاینات سلامت ۱۸ تا ۲۴ماهگی انجام خواهد شد اما برخی از پزشکان، غربالگری و معاینات منظم در ۹ماهگی، ۱۸ماهگی، ۲۴ و ۳۰ماهگی را پیشنهاد می‌کنند.
اگر متخصص اطفال، علائم احتمالی اوتیسم را مشاهده کند، شما را به متخصصی که در تشخیص اوتیسم تخصص دارد، ارجاع خواهد داد. این متخصص با شما صحبت کرده و زمانی را صرف مشاهده و تعامل با کودک می‌کند. در واقع متخصص اوتیسم به‌دنبال علائم و ویژگی‌های خاص اوتیسم می‌گردد.
معیارهای تشخیص اوتیسم چیست؟
کودک باید حداقل در سه حوزه از موارد زیر مشکل داشته باشد تا اوتیسم تشخیص داده شود:
ارتباط غیرکلامی
ارتباطات غیرکلامی شامل موادی مانند تماس چشمی و زبان بدن هستند: حرکات و اشارات ظریفی که به کلمات ما معنا می‌بخشند. کودکان اوتیسم ممکن است این نشانه‌ها را به روش‌های موردانتظار نشان ندهند یا ممکن است منظور دیگران را نفهمند.
اصرار روی انجام کارها با روال یا روشی ثابت
این معیار تشخیص اوتیسم به‌معنای تکیه شدید روی یکنواختی و مقاومت دربرابر تغییر است. کودک اوتیسمی ممکن است کارها را به روش یا ترتیب خاصی انجام داده و از تلاش برای انجام همان کار به روشی متفاوت، ناراحت و عصبانی شود.
عمل متقابل اجتماعی-عاطفی
عمل متقابل اجتماعی-عاطفی به ماهیت رفت‌وبرگشتی معاشرت اشاره دارد که رایج‌ترین آنها، مکالمه است. کودکان اوتیسم ممکن است کمتر از حدانتظار در چنین معاشرت‌های بده‌بستانی مشارکت داشته باشند.
علایق بسیار شدید یا غیرمعمول
این علاقه به شیء یا موضوعی خاص، قوی‌تر از آن چیزی است که انتظار دارید. به‌عنوان‌مثال، علاقه شدید به کارتون‌های ابرقهرمانی به‌طوری که فقط می‌خواهد آن را تماشا کرده یا درباره آن صحبت کند.
انجام حرکات تکراری، استفاده از اشیاء یا صحبت کردن
این معیار به‌معنای انجام یا گفتن چیزی بارها و بارها و بیش‌ازحد انتظار است. کودکان اوتیسمی بارها و بارها حرکات دست یکسانی دارند، قسمتی از اسباب‌بازی را بارها حرکت میدهند و عبارتی خاص را تکرار می‌کنند.
بیش‌ازحد واکنش نشان دادن به مناظر، صداها و بافت‌ها یا دنبال کردن تجربیات حسی خاص
واکنش بیش‌ازحد انتظار (بیش‌واکنشی) به‌معنای غرق شدن یا ناراحت شدن از ورودی‌های حسی مانند جمعیت زیاد، صداهای بلند و بافت‌های خاص است. از طرفی، برخی از کودکان اوتیسم دنبال تجربیات حسی هستند چون از چیزی که در اطرافشان وجود دارد تحتتاثیر قرار نمی‌گیرند که بیشتر شامل بو کردن یا لمس کردن اشیاء خاصی برای مدتی‌طولانی یا بیشتر از دیگر کودکان است.
مشکل در ایجاد یا حفظ روابط اجتماعی
ایجاد و حفظ روابط یعنی دوستانی را برای گذراندن وقت و به‌اشتراک‌گذاشتن علایق پیدا کنیم، قضاوت درستی درباره نحوه برخورد آنها داشته باشیم و بدانیم کدام رفتارها با دوستان در چه موقعیت‌هایی مناسب هستند. کودکان اوتیسمی دوستی‌ها را به شیوه‌ای که همسالان عادی آنها دارند، شروع نکرده یا توسعه نمی‌دهند.
اهمیت مداخله زودهنگام در مدیریت اوتیسم
مداخله زودهنگام در سال‌های اولیه زندگی کودک، به‌معنای پذیرش و تقویت شیوه منحصربه‌فرد تجربه جهان توسط آن‌هاست. این مداخله، پشتیبانی مناسبی را در زمینه‌هایی مانند ارتباطات، مهارتهای اجتماعی و کارهای روزانه ارائه میدهد و به کودک کمک می‌کند تا اعتمادبه‌نفس خود را افزایش داده و با محیط اطراف خود راحت‌تر کنار بیاید.
نکته مهم اینکه مداخله زودهنگام به‌معنی تغییر کودک نیست، بلکه به‌مفهوم غنی کردن زندگی او با تکیه روی نقاط قوت و فراهم کردن ابزارهایی برای کمک به کودک در ابراز وجود است. هر چقدر کودک زودتر شروع به دریافت درمان کند، احتمال پیشرفت او بیشتر است.
درمان و حمایت از افراد دارای اوتیسم
هیچ درمان شناخته‌شده‌ای برای اوتیسم وجود ندارد اما برخی از اقدامات می‌تواند به افراد کمک کند تا طیف وسیعی از مهارت‌ها از برقراری ارتباط چشمی گرفته تا بغل کردن و گفت‌و‌گو کردن را یاد بگیرند.
از آنجا که کودکان اوتیسمی رفتارها و توانایی‌های بسیار متفاوتی دارند، مؤثرترین راهکارها، چالش‌های منحصربه‌فرد کودک را در نظر گرفته و رشد سالم را از طریق بازی، تقویت می‌کنند. بنابراین این روش‌ها برای تغییر علائم خاص اوتیسم نیستند. در واقع درمان اوتیسم به‌دنبال حمایت از یادگیری، رشد و رفتار کودک است. درمان زودهنگام در طول سال‌های پیش‌دبستانی می‌تواند به کودک در یادگیری مهارتهای اجتماعی، ارتباطی، عملکردی و رفتاری کمک کند.
تحلیل رفتار کاربردی (ABA)
یکی از روش‌های رفتاردرمانی، تحلیل رفتار کاربردی (Applied Behavior Analysis) است که بهاختصار به آن ABA می‌گویند. این روش مبتنی بر علم یادگیری و رفتار است که اغلب برای کمک به افراد مبتلا به اختلال طیف اوتیسم و برای توسعه مهارت‌ها و کاهش رفتارهای چالش‌برانگیز تجویز می‌شود. درمان اوتیسم به روش ABA روی درک محرک‌ها و پیامدهای رفتار تمرکز داشته و سپس با استفاده از اطلاعات موجود، مداخله فردی ایجاد می‌کند.
انواع مختلف ABA
- مداخله رفتاری فشرده اولیه؛
- آموزش پاسخ محوری؛
- مداخله رفتاری کلامی؛
- حمایت از رفتار مثبت.
درمان شناختی-رفتاری (CBT)
درمان شناختی-رفتاری (Cognitive Behavioral Therapy) که بهاختصار به آن CBT می‌گویند، یکی از روش‌های درمانی است که می‌تواند برای افراد مبتلا به اوتیسم تطبیق داده شود تا به آنها در مدیریت اضطراب و بهبود مهارتهای اجتماعی و مقابله با سایر چالش‌ها کمک کند. این درمان روی ارتباط بین افکار، احساسات و رفتارها متمرکز است و به کودکان آموزش میدهد الگوهای فکری غیرمفید را شناسایی و اصلاح کنند و استراتژی‌های مقابله‌ای را توسعه دهند.
همچنین، خدمات مشاوره روانشناسی آنلاین در دکترساینا دسترسی خانواده‌ها به متخصصان این حوزه را ساده‌تر کرده و مسیر درمان را راحت‌تر سازد.
آموزش مهارتهای اجتماعی (SST)
آموزش مهارتهای اجتماعی (Social Skills Training) که بهاختصار به آن SST می‌گویند روشی برای توسعه مهارتهای اجتماعی کودکان مبتلا به اختلال طیف اوتیسم است. تعامل با دیگران برای برخی از افراد اوتیسمی بسیار دشوار است و می‌تواند به‌مرور به چالشی بزرگ تبدیل شود. کسانی که تحت درمان به روش SST قرار می‌گیرند، مهارتهای اجتماعی اولیه شامل نحوه مکالمه، درک طنز و خواندن نشانه‌های احساسی در دیگران را یاد می‌گیرند.
درمان ادغام حسی (SIT)
درمان ادغام حسی (Sensory Integration Therapy) که بهاختصار به آن SIT می‌گویند مبتنی بر این نظریه است که تقویت برخی از حواس مانند یادگیری و نمایش رفتارهای مثبت، دشوار است. افراد اوتیسمی ممکن است به‌طور غیرمعمول تحتتاثیر ورودی‌های حسی مانند بینایی، شنوایی یا بویایی قرار بگیرند. پزشکان در SIT تلاش می‌کنند تا پاسخ فرد به تحریک حسی را متعادل کنند. این کار باید توسط یک کار درمانگر انجام شود چون این روش به برخی از بازی‌ها مانند نقاشی روی شن یا طناب زدن متکی است.
گفتاردرمانی (ST)
گفتاردرمانی روی (Speech Therapy) که بهاختصار به آن ST می‌گویند، به رفع چالش‌های ارتباطی که افراد مبتلا به اختلال طیف اوتیسم با آن مواجه هستند، کمک خواهد کرد. این روش شامل، تطبیق احساسات با حالت‌های چهره، پاسخ دادن به سؤالات و یادگیری نحوه تفسیر زبان بدن است. این کار به کودکان کمک می‌کند تا سرعت و ریتم گفتار خود را بهبود بخشیده و از کلمات درست استفاده کنند.
کاردرمانی (OT)
کاردرمانی (Occupational Therapy) که بهاختصار به آن OT می‌گویند، رشته‌‌ای از مراقبت‌های بهداشتی است که روی آموزش مهارتهای اساسی موردنیاز کودکان و بزرگسالان در زندگی روزمره متمرکز است. این روش اغلب شامل آموزش مهارتهای حرکتی ظریف، مهارت دست‌خط و مهارتهای مراقبت از خود برای کودکان است. برای بزرگسالان، کاردرمانی روی توسعه مهارتهای زندگی مستقل مانند آشپزی، تمیزکردن و حتی جابه‌جایی پول متمرکز است.
درمان‌های خلاقانه
درمان‌های خلاقانه برای کمک به درمان اوتیسم شامل هنر و موسیقی درمانی هستند. انجام این کار می‌تواند کودک را نسبت به لمس یا صدا حساس‌تر کند.
درمان‌های مبتنی بر حس
در این روش، درمانگر از ابزارهایی مانند برس، اسباب‌بازی فشاری، ترامپولین و سایر موارد برای تحریک حواس لامسه، شنوایی و بینایی و تعامل کودک استفاده می‌کند.
آموزش‌های خاص برای والدین
والدین و سایر اعضای خانواده می‌توانند نحوه رفتار با کودک اوتیسمی را آموزش ببینند. آنها باید با روش‌هایی که از مهارتهای تعامل اجتماعی پشتیبانی می‌کنند، رفتارهای چالش‌برانگیز کودک را مدیریت کرده و مهارتهای زندگی روزمره و ارتباط را به آنها آموزش دهند. فراموش نکنید که آموزش بازی و تعامل اهمیت ویژهای دارد.
داروهای کمکی در برخی موارد
هیچ دارویی به‌طور خاص برای درمان اوتیسم تولید نشده است ولی چندین دارو برای درمان سایر بیماری‌هایی که ممکن است همراه با اوتیسم رخ دهند، تجویز خواهد شد. داروهایی که برای کمک به مدیریت اوتیسم تجویز می‌شوند به شرح زیر هستند:
- داروهای ضدروان‌پریشی؛
- داروهای ضدافسردگی؛
- داروهای درمان ADHD؛
- داروهای ضدتشنج.
درمان بیماری‌های هم‌زمان با اوتیسم
برخی از کودکان اوتیسمی شرایط دیگری دارند که نیاز به حمایت یا درمان دارد. اختلالاتی که ممکن است هم‌زمان با اوتیسم رخ دهند به شرح زیر هستند:
- اختلال نقص توجه یا بیش‌فعالی (ADHD)؛
- اختلالات اضطرابی؛
- اختلال مصرف غذای اجتنابی یا محدود (ARFID)؛
- اختلال سلوک یا اختلال نافرمانی مقابله‌ای؛
- اختلالات دوقطبی؛
- اختلالات افسردگی؛
- مشکلات گوارشی مانند یبوست؛
- صرع؛
- معلولیت‌های ذهنی؛
- اختلال وسواس فکر-عملی (OCD)؛
- اختلالات طیف اسکیزوفرنی؛
- اختلالات خواب.
زندگی با اوتیسم: چالش‌ها و توانایی‌ها
زندگی با اوتیسم چالش‌ها و نیازهایی دارد که باید به آن توجه ویژه کرد. در این راستا لازم است توانایی‌ها و مهارتهای فرد را ارتقا داد تا بتوان علائم اوتیسم را کنترل کرد.
آموزش و تحصیل در افراد دارای اوتیسم
برخی از افراد مبتلا به اوتیسم ممکن است در مدرسه دچار مشکلاتی شوند که ناشی از چالش‌های ارتباطی، رفتاری یا نظم عاطفی آنها است.
تعامل اجتماعی و مهارتهای زندگی
افراد مبتلا به اوتیسم معمولا در ارتباطات اجتماعی و تعاملات خود با چالش‌هایی روبه‌رو بوده و نمی‌توانند مانند سایر افراد مهارتهای زندگی را یاد بگیرند.
حمایت خانواده و جامعه
کودکانی که مبتلا به اوتیسم هستند به حمایت بیشتری از سوی خانواده خود نیاز دارند. از طرفی افراد جامعه نیز باید نحوه رفتار با این دسته از کودکان را یاد بگیرند.
میزان شیوع اوتیسم در ایران و جهان
طبق آمار رسمی، یک کودک از ۱۵۰ تولد در ایران با اختلال طیف اوتیسم به‌‌دنیا می‌آیند. از طرفی، بین ۸۰۰ هزار نفر تا ۱.۵ میلیون نفر از جمعیت ایران به سطوح مختلفی از اوتیسم مبتلا هستند که تقریبا معادل ۱.۵٪ تا ۲٪ از جمعیت کشور است. میزان شیوع اوتیسم در کشورهای دیگر می‌تواند متفاوت باشد، چون معمولا کشورهای توسعه‌یافته امکانات بسیار مناسب‌تری برای کاهش خطر ابتلا به این اختلال در اختیار دارند. اما به‌صورت کلی، تخمین زده می‌شود که از هر ۴۰ نفر در جهان، یک نفر در خطر طیف اوتیسم قرار می‌گیرد.
آیا اوتیسم قابل پیشگیری است؟
درحالحاضر روشی برای جلوگیری از ابتلا به اختلال طیف اوتیسم وجود ندارد اما می‌توان با تغییراتی در سبک زندگی، احتمال ابتلای نوزاد به آن را کاهش داد:
- آزمایش‌های منظم انجام دهید.
- ورزش کنید.
- مراقبت‌های دوران بارداری را جدی بگیرید.
- مطابق دستور پزشک، ویتامین و مکمل مناسب مصرف کنید.
کلام آخر دکترساینا
اختلال طیف اوتیسم نوعی بیماری نیست که درمان واحدی برای آن وجود داشته باشد. بنابراین باید مجموعه‌ای از روش‌های کمک‌درمانی استفاده شود که در آنها به فرد مبتلا به اوتیسم کمک می‌کنند تا تعاملات اجتماعی بهتری داشته و بتواند از مهارتهای مختلف در زندگی روزمره استفاده کند. همان‌طور که مطالعه کردید، انواع اوتیسم وجود دارد که ممکن است علائمی مشابه با سایر بیماری‌های عصبی-رشدی داشته باشند. بنابراین پیشنهاد می‌شود برای اطمینان از سلامت کودک خود، علائم را با کمک پزشکان دکترساینا بررسی کنید؛ پس همین حالا برای دریافت مشاوره آنلاین اقدام کنید.
سؤالات متداول
۱. آیا اوتیسم در بزرگسالی هم قابل تشخیص است؟
بله، بزرگسالانی که به اوتیسم مبتلا هستند، علائم مشخصی دارند که تشخیص آن را ساده می‌کند.
۲. آیا همه افراد دارای اوتیسم توانایی‌های ویژه دارند؟
بسیاری از افرادی که به اوتیسم مبتلا هستند، توانایی‌های ویژهای داشته و حتی ممکن است ضریب هوشی آنها متوسط و بالاتر باشد.
۳. آیا اوتیسم درمان دارد؟
روش درمانی یا داروی مشخصی برای درمان اوتیسم وجود ندارد اما برخی اقدامات مانند گفتاردرمانی، رفتاردرمانی، کاردرمانی و موارد دیگری که در این مقاله بررسی شد به کاهش علائم اوتیسم کمک می‌کنند.
۴. آیا می‌توان از اوتیسم پیشگیری کرد؟
خیر، متأسفانه هیچ راهکاری برای پیشگیری از ابتلا به اوتیسم در نوزادان و کودکان وجود ندارد و تنها می‌توان با تغییراتی در سبک زندگی ریسک ابتلا به آن را کاهش داد.
اطلاعات این مقاله صرفاً برای افزایش آگاهی شماست. به‌هیچ‌عنوان بدون مشورت با پزشک اقدام به خوددرمانی نکنید.
