خودارضایی کودکان | آیا باید نگران باشیم؟ راهکارهای علمی و روان‌شناختی
بسیاری از والدین از اینکه فرزند خردسال خود را سرگرم بازی با اندام تناسلی خود می‌بینند نگران می‌شوند. خودارضایی کودکان این حس را در آنها ایجاد می‌کند که بخشی از معصومیت کودک از بین رفته است. ولی تحریک اندام تناسلی در کودکان ارتباطی با فعالیت جنسی ندارد. خودارضایی در کودکان می‌تواند به‌صورت مالش اندام تناسلی با دست یا مالیدن آنها به اشیای دیگری مانند بالش، عروسک یا تختخواب باشد. کاوش در اندام تناسلی احساس لذتی را ایجاد می‌کند که پس از کشف آن، کودک احتمالا آن را تکرار خواهد کرد. در ادامه با خودارضایی کودکان و علائم و عوارض آن و همچنین راهکارهای مناسب در برخورد با آن بیشتر آشنا می‌شویم.
آیا خودارضایی در کودکان طبیعی است؟
بیشتر کودکان، چه پسر و چه دختر، تا ۵ تا ۶سالگی به‌طور نسبتا منظم با اندام‌های جنسی خارجی یا «بخش‌های خصوصی» خود بازی می‌کنند. تا ۱۵سالگی تقریبا ۱۰۰درصد از پسران و ۲۵درصد از دختران تا مرز ارگاسم خودارضایی کرده‌اند. معمولا کودکان این فعالیت را تا زمانی که به بلوغ نزدیک می‌شوند، با روابط جنسی مرتبط نمی‌دانند. بازی با اندام تناسلی در کودکان اغلب به‌عنوان نوعی لذت شخصی انجام می‌شود.
خودارضایی فعالیتی بسیار طبیعی و سالم در دوران کودکی است که می‌تواند در سنینی پایین‌تر از آنچه فکر می‌کنید شروع شود. نوزادان اغلب اندام تناسلی خود را می‌کشند، همان‌طور که انگشتان پا یا گوش خود را می‌کشند. پسرها اغلب به‌طور تصادفی آلت تناسلی خود را پیدا می‌کنند (احتمالا در حین تعویض پوشک در حدود شش تا هفت ماهگی) و کنجکاو می‌شوند. این حس آنها درست مانند شیفتگی و کنجکاوی‌شان درمورد سایر قسمت‌های بدن مانند انگشتان دست، انگشتان پا و گوش‌ها است. دختران اغلب تا حدود ۱۰ تا ۱۱ ماهگی فرج (دستگاه تناسلی خارجی زنان) خود را کشف نمی‌کنند. هنگام آموزش توالت‌رفتن به کودک نیز ممکن است که او درمورد ناحیه تناسلی خود کنجکاو شود. پسرها با آلت تناسلی خود بازی می‌کنند و حتی ممکن است که دختران چیزهایی را وارد واژن خود کنند.
خودارضایی در کودکان از نگاه علم؛ آیا باید نگران باشیم؟
خودارضایی کودکان به‌معنی خودتحریکی دستگاه تناسلی در کودک پیش از بلوغ است. خودارضایی کودکان یک رفتار جنسی طبیعی است که در تمام سنین ازجمله دوران نوزادی قابل‌مشاهده است. خودارضایی در کودکان خردسال بخشی از کنجکاوی آنها درمورد کاوش در بدن خود و دیگران (یعنی مشاهده اندام تناسلی) و کشف احساسات لذت‌بخش است. رفتارهای جنسی در سنین بلوغ، جوانی و بزرگسالی بیشتر عمدی هستند و براثر برانگیختگی جنسی یا با هدف ارگاسم انجام می‌شوند. بعضی از والدین نگران هستند که این رفتارهای کودک بیش از حد یا غیرعادی باشد. هیچ تعریف خاصی برای بیش از حد یا عادی وجود ندارد و این به تفسیر ما بستگی دارد. رفتار هنجاری بر انتظارات فرهنگی، گروهی یا اجتماعی مبتنی است. برای نمونه معمولا وقتی کودکان بزرگ می‌شوند و به سن مدرسه می‌رسند دیگر در جمع خودارضایی نمی‌کنند زیرا آموخته‌اند که بعضی از رفتارها را نباید در جمع انجام داد.
آیا باید از خودارضایی فرزندم نگران باشم؟
معمولا تحریک دستگاه تناسلی بخشی طبیعی از رشد کودک است. ولی مواردی وجود دارد که ممکن است سیگنالی برای چیزی نگران‌کننده‌تر باشد. در موارد زیر باید نگرانی‌های خود را با پزشک اطفال در میان بگذارید:
- به نظر می‌رسد که کودک درک اولیه‌ای از دوطرفه بودن عمل جنسی دارد؛
- این کار کودک اجباری شده است و با سایر فعالیت‌های عادی او تداخل دارد یا نمی‌توانید به‌راحتی حواس کودک را از تحریک اندام تناسلی منحرف کنید؛
- کودک رابطه جنسی را با کودک دیگری شبیه‌سازی می‌کند؛
- مسئله دخول با کودک دیگری در میان است؛
- این فعالیت برای کودک آزاردهنده یا دردناک است؛
- خودارضایی کودک بسیار بالاتر از سطح اولیه افزایش یافته است که نشان می‌دهد که او درمورد چیزی استرس دارد و سعی می‌کند خودش را آرام کند؛
- بین کودک شما و کودک دیگری تماس دهان با اندام تناسلی وجود دارد؛
- احساس می‌کنید که فرزندتان بسیار ناراضی یا غمگین است؛
- به نظر می‌رسد که خودارضایی کودک موجب آسیب به ناحیه تناسلی دراثر خاراندن یا مالش زیاد شده است.
اگر بازی با اندام تناسلی برای کودک به فعالیتی وقت‌گیر تبدیل شده است، سعی کنید دلایل زمینه‌ای احتمالی آن را پیدا کنید. آیا فرزندتان استرس دارد و به آرامش بیشتری نیاز دارد؟ آیا فرزندتان بی‌حوصله است؟ آیا این رفتار کودک با واکنش بیش از حد بزرگسالان تقویت می‌شود؟ اگر هریک از این موارد درمورد کودک شما صدق می‌کند، باید عامل اصلی خودارضایی کودک برطرف شود.
در بسیاری از موارد، صحبت با روانشناس کودک و نوجوان می‌تواند در درک بهتر رفتار فرزندتان و یافتن راهکارهای مناسب بسیار کمک‌کننده باشد. یک روانشناس متخصص می‌تواند با بررسی شرایط فردی کودک، راهکارهای علمی و عملی برای مدیریت این رفتار ارائه دهد و نگرانی‌های شما را کاهش دهد.
چرا کودکان خودارضایی می‌کنند؟ دلایل پنهان پشت این رفتار
در بیشتر موارد علت خودارضایی در کودکان خردسال دو چیز است: ۱. احساس لذت؛ ۲. کاهش استرس و آرامش. در مراحل ابتدایی، که بین ۳ تا ۵ سالگی شروع می‌شود، کودکان بدن خود را کشف می‌کنند. آنها یاد می‌گیرند که چه چیزی حس خوبی دارد و به لمس‌کردن بدن خود ادامه می‌دهند.
به‌علاوه کاوش در بدن بخشی از بزرگ‌شدن است. فرزند شما درحال یادگیری دویدن، پریدن، پرتاب‌کردن، نقاشی‌کشیدن و (احتمالا) استفاده منظم از توالت است. ممکن است که او به همان اندازه درمورد اندام تناسلی خود کنجکاو باشد که درمورد انگشتان دست، انگشتان پا و ناف خود کنجکاو است.
خودارضایی در حدود ۱۰سالگی هدف‌محور می‌شود. در این سن به‌ویژه پسران تلاش می‌کنند تا به نقطه ارگاسم برسند و در حدود ۱۱ یا ۱۲سالگی ممکن است جست‌وجوی مطالب مستهجن را شروع کنند. والدین باید مراقب باشند که بچه‌ها در فضای مجازی به چه چیزهایی دسترسی دارند.
علائم خودارضایی در کودکان چیست؟
خودارضایی کودکان می‌تواند علائمی مشابه فعالیت خودارضایی در بزرگسالان داشته باشد، علائمی مانند:
- برافروختگی؛
- تعریق؛
- انقباض عضلانی؛
- حبس نفس یا تاکی‌پنه (تنفس سریع و کم‌عمق).
ولی در کودکان کوچک‌تر این تغییرات تشخیص داده نمی‌شوند یا به‌شکل متفاوتی تفسیر می‌شوند.ازآنجاکه بسیاری از این علائم مشابه علائم تشنج هستند گاهی تصور می‌شود که کودک دچار تشنج شده است.
عوارض خودارضایی کودکان چیست؟
خودارضایی کودکان در مواردی می‌تواند منجر به بروز عوارض جسمی و روانی در آنها شود. عوارض جسمی خودارضایی در کودکان می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
- التهاب در ناحیه تناسلی که موجب خارش، قرمزی، درد و تورم می‌شود؛
- خون‌ریزی در ناحیه تناسلی به‌دلیل آسیب‌دیدن بافت‌های حساس؛
- خشکی ناحیه تناسلی و ترشح زیاد در آن.
عوارض روانی خودارضایی کودکان نیز می‌تواند شامل استرس، افسردگی، اضطراب و ناراحتی باشد. کودکان هرگز نباید به‌خاطر بازی با اندام تناسلی خود تنبیه یا شرمنده شوند، زیرا این کار می‌تواند بر عزت‌نفس و آرامش آنها در فعالیت جنسی در بزرگسالی تأثیر منفی بگذارد.
درصورت مشاهده عوارض خودارضایی در کودکان برای درمان آنها به پزشک یا مشاور مراجعه کنید.
بهترین واکنش والدین در برابر خودارضایی کودکان؛ چه کنیم و چه نکنیم؟
برای مدیریت و درمان خودارضایی در کودکان نکات و توصیه‌های زیر را در نظر داشته باشید:
۱. وحشت نکنید
خودارضایی فعالیتی کاملا طبیعی است که موجب آسیب جسمی نمی‌شود، برای سلامتی خطری ایجاد نمی‌کند یا به این معنا نیست که فرزندتان در آینده به یک بیمار جنسی تبدیل خواهد شد. خودارضایی در کودکان خردسال مسئله‌ای جنسی نیست زیرا آنها اصلا نمی‌دانند که رابطه جنسی چیست. کودکان خردسال خودارضایی می‌کنند چون حس خوبی به آنها می‌دهد و احساسات خوب می‌تواند برای آنها به‌اندازه بزرگسالان لذت‌بخش باشد.
البته، درست مانند هر چیز دیگری، زیاده‌روی می‌تواند نشان‌دهنده وجود یک مشکل باشد. به‌گفته آکادمی اطفال آمریکا اگر کودک شما به‌طور مداوم یا بیش از حد خودارضایی می‌کند، ممکن است که نشان‌دهنده این باشد که اضطراب دارد، ازنظر عاطفی تحت فشار است یا در خانه به او توجه کافی نمی‌شود. در هریک از این موارد باید با پزشک یا روان‌درمانگر مشورت کنید.
۲. خودارضایی کودکان را نادیده بگیرید
شاید قبلا به فرزندتان گفته باشید که برخی از قسمت‌های بدن او خصوصی هستند و فقط خود او، والدین یا پزشک می‌توانند آنها را لمس کنند. بسیاری از والدین سعی می‌کنند که برای جلوگیری از سوءاستفاده جنسی از کودک حریم خصوصی را برای او توضیح دهند. گاهی آنها مفهوم حریم خصوصی را به خودارضایی تعمیم می‌دهند. ولی ممکن است که این برای فرزند شما قابل‌فهم نباشد.
حریم خصوصی برای کودک زیر ۳ سال معنایی ندارد. کودکان در این سن ذاتا به‌دنبال فشاردادن دکمه‌ها هستند. بنابراین اگر توجه او را به لمس‌کردن اندام تناسلی‌اش جلب کنید احتمالا موجب می‌شود که او این کار را بیشتر انجام دهد. بهترین گزینه این است که به‌سمت دیگری نگاه کنید یا خودتان را با کار دیگری مشغول کنید.
۳. حواس کودک را پرت کنید
اگر نمی‌توانید خودارضایی کودکان را نادیده بگیرید یا به آن بخندید، پرت‌کردن حواس کودک بهترین گزینه برای شماست. خودارضایی در کودکان شباهت زیادی به انگشت فروکردن در سوراخ بینی دارد؛ کودک این کار را انجام می‌دهد چون حوصله‌اش سر رفته است، دست‌هایش آزاد هستند یا صرفا چون می‌تواند این کار را انجام دهد.
اگر دست‌های فرزندتان در لحظات نامناسب (مثلا جلوی خواهرشوهرتان) به‌سمت فاق شلوار منحرف می‌شود، یک اسباب‌بازی را نزدیک کودک نگه دارید تا در این مواقع به او بدهید. از کودک بخواهید که پازلی را حل کند، با لگوها بازی کند یا توپی را به اطراف پرتاب کند.
۴. مراقب رفتار خود باشید
واکنش والدین به خودارضایی می‌تواند بزرگ‌ترین خطر را برای بچه‌ها ایجاد کند. اگر فرزندتان به‌خاطر کشف بدنش احساس گناه کند، یا حس کند کاری که انجام می‌دهد کثیف یا زشت است، ممکن است که میان احساسات جنسی یا لذت‌بخش با احساس گناه و شرم ارتباط برقرار کند.
۵. درمورد خودارضایی با کودک صحبت کنید
در صحبت‌کردن درمورد خودارضایی کودکان نکات زیر را در نظر داشته باشید:
- آرام باشید: واکنش‌های شدید والدین به خودارضایی معمولا موجب شرمساری کودک می‌شود. اگر ناراحت هستید اتاق را ترک کنید، سپس برگردید و با آرامش با این رفتار کودک برخورد کنید.
- خصوصی‌بودن این کار را برای کودک توضیح دهید: کودکان خردسال باید یاد بگیرند که چه زمانی و در کجا خودارضایی قابل‌قبول است. به آنها بگویید: «الان درمورد بدن خود یاد می‌گیری. این چیزی نیست که از آن خجالت بکشی و کاملا طبیعی است. ولی باید این کار را در خلوت انجام دهی.» بچه‌ها باید تا سن ۶ سالگی در این مورد کاملا توجیح شده باشند.
- تصویر درستی ایجاد کنید: کودک خود را از تصاویر جنسی بزرگسالان دور کنید، زیرا می‌تواند بر نحوه نگاه او به دیگران تأثیر منفی بگذارد. به او بگویید: «می‌دانم که کنجکاو هستی و می‌خواهی یاد بگیری. می‌توانیم کتابی بخریم که درمورد رابطه جنسی توضیح می‌دهد.» سپس کتابی را بخرید که مناسب سنش باشد و پس از خواندن کتاب به سؤال‌های کودک پاسخ دهید.
بازی با اندام تناسلی در جمع
کودکان نوپا و پیش‌دبستانی واقعا پیامدهای اجتماعی تحریک اندام تناسلی را درک نمی‌کنند، زیرا همان‌طور که قبلا گفتیم، آنها این کار را با رفتارهای خصوصی که بین بزرگسالان رخ می‌دهد، مرتبط نمی‌دانند. این کار برای آنها با بازی‌کردن با گوش، تاب‌دادن موها یا انگشت فروکردن در سوراخ بینی تفاوتی ندارد. مسئله را بیش از حد بزرگ نکنید! کودکان از هر نوع توجهی، چه منفی و چه مثبت، لذت می‌برند. اگر تحریک اندام تناسلی را بزرگ جلوه دهید، ممکن است که درنهایت این رفتار کودک را تقویت کنید و بیشتر آن را ببینید. برای بازداشتن کودک از بازی با اندام تناسلی در جمع می‌توانید راهکارهای زیر را امتحان کنید:
- محدوده‌هایی را تعیین کنید. به کودک توضیح دهید که این کاری خصوصی است (مانند توالت‌رفتن) و باید به اتاق خواب یا حمام محدود شود.
- حواس کودک را پرت کنید. سعی کنید کودک را به انجام فعالیت دیگری با دستانش علاقه‌مند کنید.
- اگر حواس کودکان نوپا پرت نمی‌شود آنها را به اتاق بفرستید تا با اندام تناسلی خود بازی کنند.
- میزان درآغوش‌گرفتن، نوازش و محبت مادری یا پدری را که به فرزندتان نشان می‌دهید، افزایش دهید.
- به فرزندتان چیزی (مانند خرس عروسکی، عروسک یا پتو) بدهید که به او احساس امنیت می‌دهد تا در جمع در دستش بگیرد. با این کار ممکن است که کودک دیگر از بازی با اندام تناسلی برای آرامش پیداکردن در جمع و موقعیت ناآشنا استفاده نکند.
- درمورد کودکان دچار تأخیر در رشد (developmental delay) یا سایر اختلالات ذهنی که ممکن است به‌اندازه سایر کودکان نسبت به استدلال پذیرا نباشند، تکنیک‌های تقویت مثبت (positive reinforcement technique) می‌تواند مفید باشد. مثلا برای بازی‌نکردن کودک با اندام تناسلی خود با خوراکی‌های خاصی به او پاداش بدهید.
کلام آخر دکترساینا
خودارضایی کودکان رفتاری طبیعی است که معمولا مشکلی ایجاد نمی‌کند. والدین باید از سرزنش کودک پرهیز کنند و با برخورد مناسب این رفتار او را مدیریت کنند. درصورت بروز عوارضی مانند التهاب و خون‌ریزی در ناحیه تناسلی کودک حتما به پزشک مراجعه کنید تا درمان‌های لازم را دریافت کنید.
اگر درمورد رفتارهای جنسی کودک خود و عوارض آن دچار مشکل شده‌اید، نگران نباشید؛ دکترساینا همیشه در کنار شماست. برای مشاوره و کمک‌گرفتن از بهترین متخصصان اطفال کشور در هر زمانی می‌توانید از خدمات دکترساینا استفاده کنید.
سوالات متداول
۱. علت خودارضایی در کودکان چیست؟
خودارضایی در کودکان معمولا به‌دلیل کنجکاوی و شناخت اندام‌های جنسی و لذت ناشی از لمس‌کردن آنها انجام می‌شود. کودکان برای تأمین نیازهای جنسی خودارضایی نمی‌کنند چون هیچ شناخت و درکی از رابطه جنسی ندارند.
۲. خودارضایی در چه سنی طبیعی است؟
خودارضایی در کودکان می‌تواند از سنین بسیار پایین و از دوران نوزادی شروع شود. حتی در دوره جنینی نیز مشاهده شده است که جنین بدن خود را لمس می‌کند. ولی خودارضایی در کودکان ۲ تا ۵ ساله شایع‌تر است.
تا ۵ یا ۶ سالگی خودارضایی بسیار رایج است. در حدود ۶سالگی، کودکان ازنظر اجتماعی آگاهی بیشتری پیدا می‌کنند و ممکن است از لمس‌کردن خود در جمع احساس خجالت کنند. حتما به فرزندتان بگویید که خودارضایی یک فعالیت خصوصی است نه عمومی. خودارضایی در خلوت ممکن است ادامه پیدا کند و طبیعی است.
اطلاعات این مقاله صرفاً برای افزایش آگاهی شماست. به‌هیچ‌عنوان بدون مشورت با پزشک اقدام به خوددرمانی نکنید.
