اعتیاد به موبایل در کودکان | چطور فرزندان‌مان را نجات دهیم؟

اعتیاد به موبایل در کودکان به یکی از دغدغه‌های بزرگ والدین تبدیل شده است. به نظر می‌رسد بسیاری از کودکان قادر به کنارگذاشتن موبایل نیستند و نمی‌توانند لحظه‌ای بدون آن زندگی کنند. البته در عصر توسعه سریع فناوری که گوشی‌های هوشمند و تبلت‌ها به یکی از ابزارهای آموزشی مفید تبدیل شده‌اند، هیچ راهی برای منع‌کردن آنها از این فناوری نداریم. بااین‌حال، راهکارهایی برای کنترل میزان استفاده کودکان از این دستگاه‌ها وجود دارد. اگر شما هم نگران اعتیاد فرزند دلبندتان به موبایل هستید، دکترساینا پیشنهاد می‌کند از راهکارها و مثال‌های کاربردی فراوانی که در این مقاله به آنها اشاره کرده‌ایم، استفاده کنید.

نشانه‌ها و علائم اعتیاد: کودکی که بدون موبایل نمی‌تواند زندگی کند

پزشکان اعتیاد به تلفن‌همراه را به‌عنوان یک بیماری روانی رسمی نمی‌شناسند. بااین‌حال، برخی مطالعات نشان داده‌اند که کودکان و نوجوانان ممکن است وسواس فکری شدیدی نسبت به موبایل پیدا کنند. اگر کودک شما نمی‌تواند بدون موبایل زندگی کند، وقت آن است که علائم و نشانه‌های اعتیاد در او را بشناسید. برخی از علائم احتمالی اعتیاد به موبایل عبارت‌اند از:

۱. استفاده بیش‌ازحد از موبایل

اولین علامت اعتیاد به موبایل، استفاده بیش‌ازحد از آن است. اگر به فرزندتان می‌گویید: «همش سرت تو گوشیه»، یعنی مدت‌زمان زیادی را صرف تلفن‌همراه یا تبلت می‌کند؛ خواه برای بازی‌کردن باشد خواه برای تماشای فیلم و کارتون یا گشت‌وگذار در شبکه‌های اجتماعی.

۲. بی‌میلی به فعالیت‌های غیرمرتبط با موبایل

یکی دیگر از علائم اعتیاد به موبایل این است که کودک از انجام سایر سرگرمی‌ها مثل بازی‌های حرکتی، ورزش، نقاشی، مطالعه و تعاملات اجتماعی امتناع می‌کند. حتی اگر این فعالیت‌ها قبلا برایش لذت‌بخش بوده‌اند، حاضر به انجام آنها نیست و ترجیح می‌دهد با موبایلش سرگرم شود. اگر هم او را به این فعالیت‌ها دعوت کنید، مثلا بگویید بیایید نقاشی کنیم، بلافاصله حوصله‌اش سر می‌رود و ادامه نقاشی را به شما می‌سپارد!

۳. علائم و نشانه‌های جسمی

در بیشتر کودکان و نوجوانانی که به موبایل اعتیاد دارند، علائم و نشانه‌های جسمی زیر دیده می‌شوند:

• خستگی چشم (مدام چشم‌هایش را می‌مالد)؛
• سردرد؛
• گردن‌درد؛
• کمردرد؛
• خمیدگی پشت (قوز).

۴. غفلت از تکالیف مدرسه

این موضوع در بین کودکان مدرسه‌ای رایج است. وابستگی به موبایل و استفاده بیش‌ازحد از آن، کودک را از تکالیف مدرسه یا کارهای روزانه‌اش بازمی‌دارد. ممکن است اصلا متوجه آن نشوید زیرا تصور می‌کنید کودک در اتاقش دارد درس می‌خواند. اغلب اوقات معلمان به والدین اطلاع می‌دهند که فرزند آنها تکالیفش را به‌درستی انجام نمی‌دهد. بااین‌حال، افت تدریجی نمرات، ناتوانی در تمرکز و کاهش بهره‌وری تحصیلی کودک خود گویای همه‌چیز است.

۵. علائمی مشابه ترک اعتیاد درهنگام قطع دسترسی

وقتی برای تنبیه کودک، گوشی را از او می‌گیرید چه رفتاری نشان می‌دهد؟ وقتی نمی‌تواند موبایلش را به مدرسه ببرد، اینترنتش ته می‌کشد یا به‌خاطر اتمام شارژ باطری موبایلش خاموش می‌شود، چطور؟ اگر چنین علائمی را در هنگام قطع دسترسی نشان می‌دهد، به موبایل اعتیاد پیدا کرده است:

• بی‌قراری؛
• تحریک‌پذیری شدید؛
• گریه و زاری؛
• اضطراب؛
• اختلال در الگوی خواب؛
• التماس و اصرار برای بازپس‌گرفتن گوشی از والدین.

۶. رفتارهای پنهان‌کارانه

گاهی اوقات کودک یا نوجوان به‌خاطر فشاری که والدین برای استفاده بی‌رویه از موبایل به او وارد می‌کنند، رفتار پنهان‌کارانه در پیش بگیرد. برای مثال، بلافاصله پس از ورود شما به اتاق تلفن را پنهان می‌کند و کتاب دستش می‌گیرد. کمی دقت کنید، پنهان‌کاری او را کشف می‌کنید زیرا چندان در این کار حرفه‌ای نیست.

عوارض اعتیاد به گوشی در سنین پایین

اعتیاد به گوشی در هر سنی عوارض بدی دارد اما در سنین پایین آسیب‌های بیشتری به کودک وارد می‌کند. برخی می‌گویند والدین درباره اعتیاد کودکان ۲ یا ۳ ساله به موبایل بلوف می‌زنند اما این‌طور نیست. کودکان امروزی از زمانی که کنترل حرکات دست و پاهای خود را به دست می‌آورند، می‌توانند با گوشی کار کنند. از هر پدر و مادری بپرسید، می‌گوید فرزندش حتی زودتر از ۲ سالگی می‌داند چطور قفل گوشی را باز کند، به‌دنبال آهنگ موردعلاقه‌اش بگردد و آن را پخش کند. کمی که بزرگ‌تر می‌شوند، حتی کار با این فناوری را به بزرگ‌ترها یاد می‌دهند. اگر از فرزند سه‌ساله‌تان می‌پرسید چراغ‌قوه گوشی من کجاست، به این دلیل است که او بیشتر از شما با گوشی وقت می‌گذراند.

بنابراین، اعتیاد به موبایل می‌تواند از سنین بسیار پایین است شروع شود و عوارض جدی و نگران‌کننده‌ای داشته باشد. برخی از این عوارض شامل موارد زیر هستند:

تأثیر بر چشم‌ها و مشکلات بینایی

اولین عارضه اعتیاد به موبایل در کودکان، تأثیر منفی بر چشم‌های زیبای آنهاست. نگاه‌کردن طولانی‌مدت به صفحه‌نمایش دیجیتال، باعث خستگی چشم و نشانه‌هایی مثل سردرد، تاری دید و خشکی چشم می‌شود. صفحه موبایل کوچک است و نور شدیدی دارد. به همین دلیل، به‌تدریج کودک توانایی تمرکز بر اشیای دور را از دست می‌دهد.

از سوی دیگر، موبایل نور آبی از خود ساطع می‌کند. این نور می‌تواند به نزدیک‌بینی کودک منجر شود.

تأخیر در رشد شناختی و زبانی

استفاده بیش‌ازحد از موبایل باعث می‌شود کودک از تعامل رو در رو با دیگران اجتناب کند. کودکی که با دیگران تعامل ندارد، چطور می‌تواند مهارت‌های زبانی و رشد اجتماعی خود را تقویت کند؟

در یک مهمانی به کودکان دقت کنید. کدام‌یک از آنها دارند با دوستان یا اطرافیان تعامل برقرار می‌کنند؟ بیشتر آنها به‌شکل منفعلانه یک‌جا نشسته‌اند و سرشان در گوشی است؛ یعنی درحال مصرف محتوای دیجیتال هستند و با دیگران صحبت نمی‌کنند. این سکوت‌های طولانی‌مدت، علاوه بر اینکه دایره واژگان کودک را محدود نگه می‌دارد، از ورزیده‌شدن ماهیچه‌های فک و زبان آنها جلوگیری می‌کند. درنتیجه، کودک در آینده با مشکلاتی در مهارت‌های کلامی و درک مطلب روبه‌رو خواهد شد.

تأثیر بر کیفیت خواب

استفاده بیش‌ازحد از موبایل به‌ویژه قبل از خواب، در چرخه یا الگوی خواب سالم کودک اختلال ایجاد می‌کند. یکی از دلایل اصلی آن، بازهم نور آبی صفحه‌نمایش است. نور آبی باعث سرکوب‌شدن تولید ملاتونین یا هورمون رشد می‌شود که تنظیم‌کننده اصلی خواب است.

علاوه بر آن، اعتیاد به گوشی می‌تواند باعث مشکل در به‌خواب‌رفتن کودک و بیدارشدن‌های مکرر او در طول خواب شود. نیازی به گفتن نیست که خواب ناکافی چطور می‌تواند تعادل عملکرد شناختی، خلق‌وخو و حافظه را از بین ببرد. ادامه‌یافتن این روند، بعدها وقتی کودک به سن مدرسه می‌رسد، اثرات عمیق‌تر بر او می‌گذارد.

کاهش دامنه توجه

یکی از مهم‌ترین مهارت‌های ذاتی بسیاری از کودکان، توجه آنها به جزئیات دقیق است. شما فقط بند کفشتان را تغییر دهید، کودک در کسری از ثانیه متوجه آن خواهد شد. یک بزرگ‌سال حتی با اشاره مستقیم به بند کفشتان، ممکن است بپرسد: «بند کفشت چی شده»؟

متأسفانه کودکانی که به موبایل اعتیاد دارند، سریع‌تر از آنچه باید، این مهارت خوب را از دست می‌دهند. توجه آنها به محیط اطراف بسیار کم است و تمرکز ندارند. محتواهای سریع موبایل و اسکرول‌کردن مداوم در صفحات، باعث حواس‌پرتی دیجیتال در کودکان و کاهش دامنه توجه آنها می‌شود. این مشکل بعدها در عملکرد تحصیلی و سایر جنبه‌های زندگی خود را نشان خواهد داد.

افزایش وزن و مشکلات جسمانی

 کودکی که نمی‌تواند بدون موبایل زندگی کند، با گذشت زمان به بی‌تحرکی مبتلا می‌شود. این بی‌تحرکی پیامدهای ناخوشایند زیادی دارد که ازآن‌جمله می‌توان به چاقی، تضعیف سیستم ایمنی، کاهش متابولیسم و مشکلات اسکلتی‌عضلانی به‌ویژه در ناحیه ستون‌فقرات اشاره کرد.

معمولا اعتیاد به موبایل، کودک را از شرکت در فعالیت‌های بدنی مثل دویدن و پریدن و بازی‌کردن حتی در فضای باز دور می‌کند. درنتیجه، امکان ابتلا به دیابت و مشکلات قلبی‌عروقی از همان سنین پایین افزایش می‌یابد.

تأثیر منفی بر سلامت روان

شکی نیست که اعتیاد به موبایل، بر سلامت روان کودکان و نوجوانان تأثیر منفی می‌گذارد. بی‌ثباتی هیجانی، افسردگی، اضطراب و ترس ازجمله مواردی هستند که ممکن است کودک را تحت‌تأثیر قرار دهند. دلایل زیادی هم برای آن وجود دارد:

• کودک کمتر پدر و مادرش را می‌بیند و با آنها تعامل برقرار می‌کند؛
• کمتر با خواهر و برادر یا دوستانش بازی می‌کند؛
• هجوم مداوم اعلان‌ها و محتوای دیجیتال به او فرصت پردازش مؤثر هیجانات را نمی‌دهند؛
• استانداردهای زیبایی غیرواقعی او را درباره شکل بدنش مضطرب می‌کنند؛
• ممکن است ناخواسته درمعرض محتوای ترسناک در موضوعاتی مانند پورنوگرافی، فرقه‌گرایی و… قرار بگیرد.

این مشکلات به‌تدریج باعث نوسانات مکرر خلقی، تحریک‌پذیری و ناامیدی کودک به‌ویژه هنگام قطع دسترسی به این دستگاه‌ها می‌شوند.

قرارگرفتن درمعرض محتوای مضر و خطرناک

استفاده بدون نظارت یا کنترل‌نشده کودکان از موبایل، ممکن است آنها را درمعرض محتوای نامناسب، خشونت‌آمیز، گمراه‌کننده و تهدیدات سایبری از جانب شکارچیان آنلاین و پدوفیل‌ها قرار دهد. احتمال این خطر در کودکانی که به شبکه‌های اجتماعی دسترسی دارند، بیشتر از بچه‌هایی است که از موبایل فقط برای بازی و تماشای کارتون‌های ذخیره‌شده در دستگاه استفاده می‌کنند،

گاهی اوقات بازی‌های آنلاینی که بزرگ‌ترها هم در آن حضور دارند، ممکن است باعث قرارگرفتن کودک درمعرض قلدری‌های سایبری قرار دهند. کودکان ساده‌تر از آن هستند که بدانند اطلاعات شخصی خود را نباید در اختیار دیگران بگذارند.

کاهش مهارت‌های اجتماعی و ارتباطی

وابستگی بیش‌ازحد به موبایل می‌تواند به انزوای اجتماعی کودک بینجامد. چنین کودکی اغلب مکالمات مجازی را به تعاملات دنیای واقعی ترجیح می‌دهد. برای مثال، ممکن است به‌جای پارک‌رفتن با دوستان، از ویدئوچت برای برقراری ارتباط با آنها استفاده کند. این مشکل به ناتوانی در ابراز مؤثر احساسات و ایجاد روابط قوی منجر می‌شود. با گذشت زمان، مهارت‌های آنها در دوست‌یابی یا ایجاد پیوندهای عاطفی تضعیف خواهد شد.

افزایش خطر قرار گرفتن درمعرض تشعشعات

مطالعات و گزارش‌های مختلف نشان می‌دهند تشعشعات پرتوها و فرکانس‌های رادیویی ناشی از موبایل و تبلت می‌تواند به نازک‌شدن جمجمه منجر شود و بر فعالیت مغز تأثیر بگذارد. نتایج هنوز قطعی نیستند ولی تردیدی وجود ندارد که استفاده بیش‌ازحد از این دستگاه‌ها خطرناک است. به‌توصیه کارشناسان، محدودیت در مدت‌زمان تماس با گوشی و هندزفری و دورنگه‌داشتن موبایل و تبلت به‌ویژه از محل خواب کودک، خطر این تشعشعات را به حداقل می‌رساند.

عملکرد تحصیلی ضعیف و کاهش توانایی‌های یادگیری

اعتیاد به موبایل درنهایت باعث می‌شود وقتی کودک به سن مدرسه رسید، با عملکرد تحصیلی ضعیف روبه‌رو شود. تا بدینجا دامنه توجه، تمرکز و حافظه آنها کاهش یافته است، عادات مطالعه خود را از همان سنین پایین از دست داده‌اند، حواس‌پرتی دارند و آن‌قدر به رسانه‌های اجتماعی مثل تیک‌تاک یا بازی‌های آنلاین عادت کرده‌اند که وسوسه می‌شوند سرگرمی را بر مطالعه اولویت دهند. علاوه بر اینها، عادت به مصرف محتوای کوتاه و سریع، توانایی یادگیری عمیق و تفکر انتقادی را از آنها سلب کرده است.

شاید دلتان قرص باشد که کودک شما همیشه در مدرسه بهترین نمرات را دریافت می‌کند. به این فکر کرده‌اید که شاید بدون اعتیاد به موبایل احتمالا بسیار باهوش‌تر و قوی‌تر می‌بود؟ شاید هم از ترس تنبیه‌شدن دارد بیش‌ازحد به خودش فشار می‌آورد تا نمرات خوبی بگیرد؟ حتما به این موضوع فکر کنید.

چرا کودکان به موبایل وابسته می‌شوند؟

دلایلی که کودکان به موبایل وابسته می‌شوند، در وهله اول به والدین، سپس به عوامل اجتماعی و در آخر به خود موبایل مربوط می‌شود. برخی از این دلایل عبارت‌اند از:

نقش الگوسازی والدین: وقتی به کودک پستانک الکترونیکی می‌دهید

کاربرد پستانک را می‌دانید؟ زمانی که کودک گریه می‌کند، والدین این وسیله لاستیکی را در دهان بچه قرار می‌دهند تا ساکت شود.

برای بسیاری از والدین به‌ویژه مادرها، گوشی هوشمند مانند یک پستانک جادویی عمل می‌کند. وقتی در فروشگاه جیغ می‌زند، تنها کاری که باید بکنند این است که گوشی را بیرون بیاورند. هنگامی که برای کارهایشان در خانه به سکوت و آرامش نیاز دارند، به کودک گوشی می‌دهند. در مهمانی‌هایی که باید کودک را وادار کنند سرجایش بنشیند، به گوشی متوسل می‌شوند. همین افراد بعدها می‌خواهند به‌زور این پستانک را از بچه جدا کنند! بنابراین، الگوسازی خود والدین است که کودک را درمعرض اعتیاد به موبایل قرار می‌دهد.

بدتر از آن، وقتی کودک را تنبیه می‌کنند و گوشی را از او می‌گیرند، کودک جیغ می‌زند، گریه می‌کند، التماس می‌کند، دست و پای والدینش را می‌بوسد و قول می‌دهد کارهای خوبی انجام دهد. والدین هم که حوصله ندارند یا نگران اعتراض همسایگان به سروصدا هستند، تسلیم می‌شوند و کودک یاد می‌گیرد از همین الگو برای به‌دست‌آوردن گوشی استفاده کند.

نبود سرگرمی جایگزین: وقتی حیاط یا کوچه‌ای وجود ندارد

دومین دلیل اعتیاد کودکان به موبایل، نبود سرگرمی جایگزین است. در دوران کودکی بسیاری از ما، اغلب خانواده‌ها بیش از دو فرزند داشتند. این بچه‌ها بلد بودند چطور با عروسک‌هایشان «خاله‌بازی» کنند. پسران، توپ یا تفنگ داشتند و با همسالان خود بازی‌های جنگی انجام می‌دادند. حتی تک‌فرزندان اجازه داشتند در کوچه با دوستان خود بازی کنند. علاوه بر آن، بهشتی به نام حیاط وجود داشت. بچه‌ها ساعت‌ها در حیاط می‌دویدند و بازی می‌کردند، بدون اینکه نگران باشند همسایه‌های طبقه پایین یا بالا از سروصدا کلافه شوند.

مطالعه، نقاشی، رنگ‌آمیزی و بسیاری دیگر از سرگرمی‌های ساده کودکان را به تعامل با یکدیگر وا می‌داشت. حتی ایزوله‌ترین کودک، درنهایت با والدین یا مادربزرگ و پدربزرگ خود بازی می‌کرد.

حالا والدین یا سرشان شلوغ است یا از کار زیاد خسته‌اند یا محدودیت‌های فضای آپارتمان به آنها اجازه نمی‌دهد برای کودکان خود سرگرمی‌های مفرح ایجاد کنند. به همین دلیل، کودکی که حق دویدن و پریدن و توپ‌بازی و آب‌بازی ندارد، مجبور است گوشه‌ای بنشیند و به موبایل پناه ببرد.

عوامل اجتماعی: وقتی کودک از همسالان خود یاد می‌گیرد

چند نفر از شما والدین، خودخواسته برای فرزندتان موبایل خریده‌اید؟ احتمالا بیشتر شما متوجه شده‌اید که دوستان فرزندتان همگی از موبایل استفاده می‌کنند. بسیاری از آنها به سن مدرسه نرسیده، خودشان گوشی شخصی دارند. آیا می‌توانید به فرزندتان بگویید بنشیند و به دوستانش که همگی گوشی دارند با حسرت نگاه کند؟ متأسفانه این موضوع زنجیروار همه خانواده‌ها را درگیر می‌کند؛ زیرا هیچ پدر یا مادری قادر به تحمل غصه‌خوردن فرزندش برای نداشتن گوشی نیست.

جذابیت گوشی هوشمند: اعلان‌ها و بازی‌های اعتیادآور

یکی از دلایل اعتیاد کودکان به موبایل، جذابیت خود گوشی‌های هوشمند است. زمانی که موبایل و تلفن نبود، دوستان و اعضای خانواده با هم نامه‌نگاری می‌کردند. وقتی پستچی نامه‌ای می‌آورد، گیرنده آن از خوشحالی در پوست خود نمی‌گنجید. دلیل آن آزادشدن دوپامین در مغز است زیرا دریافت نامه از کسی مانند پاداش برای مغز عمل می‌کند. اعلان‌های تلفن همراه، چه پیام باشند یا اعلان بازی، نقش همان نامه‌ها را بازی می‌کنند.

یادتان هست در اولین گوشی‌های هوشمند، موجودی به نام «پو» وجود داشت؟ پو هروقت گرسنه می‌شد یا خوابش می‌آمد، اعلانی به گوشی می‌فرستاد که صاحب گوشی متوجه شود و به او رسیدگی کند. این بازی به‌شدت اعتیادآور بود و اعلان آن به‌شیوه‌ای طراحی شده بود که کودک را جذب می‌کرد سراغ گوشی برود. امروزه بالغ بر میلیون‌ها بازی مشابه در تلفن‌همراه وجود دارد که می‌تواند کودکان را به‌سمت خود بکشاند. پازل‌ها، جورچین‌ها، بازی‌های اکشن، بازی‌های جنگی، مینی‌بازی‌های مربوط به آرایش و آشپزی و طراحی لباس، آن‌قدر اعتیادآور و با گرافیک جذاب طراحی می‌شوند که کودک هرچه بیشتر بازی می‌کند، بیشتر به ادامه آن ترغیب می‌شود. تازه هنوز درباره برنامه‌های اعتیادآورتری مثل تیک‌تاک یا اینستاگرام حرفی به میان نیاورده‌ایم!

نیاز به معاشرت: وقتی کودک از تنهایی به فضای مجازی پناه می‌برد

بیشتر خانواده‌های امروزی به‌ناچار تک‌فرزندی شده‌اند و بچه‌ها خواهر و برادری ندارند که با آنها بازی کنند. نگرانی‌های اجتماعی هم اجازه نمی‌دهد که کودکان را به کوچه بفرستیم تا با بچه‌های همسایه یا دوستان خود معاشرت داشته باشند. کودکی که هیچ راهی برای برقراری ارتباط ندارد، مجبور است در رسانه‌های اجتماعی با گروه‌ها و دوستان مجازی صحبت کند.

چطور به‌تدریج کودک را از موبایل دور کنیم؟

از معایب و عوارض موبایل گفتیم ولی قصد نداریم شما را بترسانیم. دادن موبایل به کودکان نه بد است و نه ممنوع؛ زیرا تلفن‌همراه و تبلت می‌توانند پتانسیل زیادی برای کاربردهای آموزشی و خلاقیت کودک درباره فناوری داشته باشند. چیزی که مشکل‌ساز است، اعتیاد به موبایل است که خوشبختانه راهکارهایی برای مقابله با آن وجود دارد. هرچه زودتر بجنبید، راحت‌تر کودک را از این دام رها می‌کنید. بعدها که بزرگ شد، خودش می‌تواند میزان استفاده از موبایل را کنترل کند.

از خودتان شروع کنید

کودکان از اعمال شما یاد می‌گیرند نه از حرف‌هایتان. اگر او را موعظه می‌کنید ولی خودتان یک‌لحظه سرتان را از گوشی بیرون نمی‌آورید، انتظار نداشته باشید از قوانین شما پیروی کنند. کارهایی که خودتان باید انجام دهید شامل موارد زیر هستند:

• حداقل در مقابل فرزندتان کمتر از گوشی استفاده کنید؛
• هنگام غذاخوردن، گوشی خودتان، همسرتان و هر عضو دیگر خانواده را بگیرید و در اتاق دیگر یا در یک سبد بگذارید و آوردن آن سر سفره یا میز را ممنوع کنید؛
• وقت بیشتری برای فرزندتان بگذارید و فعالیت‌هایی انجام دهید که به رسانه (حتی تلویزیون) ارتباطی نداشته باشد؛
• رمز موبایلتان را به هیچ عنوان به فرزندتان نگویید؛ حتی اگر دست‌تان بند است.

از گوشی برای پرت‌کردن حواس کودک استفاده نکنید

گوشی پستانک نیست که وقتی کودک شلوغ می‌کند برای ساکت‌کردنش و وقتی غذا نمی‌خورد، برای پرت‌کردن حواسش از آن استفاده کنید. کافی است دوبار این موقعیت تکرار شود، فرزندتان به آن عادت می‌کند. باج هم ندهید! چه معنایی دارد که به فرزندتان بگویید «اگه تختت رو مرتب کنی یا توی امتحان ۲۰ بگیری، گوشی رو بهت می‌دم»؟

قانون‌های مشخص برای کودک و اعضای خانواده تعیین کنید

اگر نمی‌خواهید فرزند عزیزتان به موبایل اعتیاد پیدا کند، برای استفاده از موبایل قانون بگذارید. این قوانین باید هم درباره کودک و هم درباره سایر اعضای خانواده اجرا شوند. محدودیت‌هایی که تعیین می‌کنید باید سخت‌گیرانه، واضح و مشخص باشند. به این ترتیب کودک نمی‌تواند از ابهام آنها به‌نفع خودش استفاده کند. برخی از قوانینی که می‌توانید بگذارید شامل موارد زیر هستند:

محدودیت زمانی ایجاد کنید

براساس سن کودک زمان استفاده از تلفن‌همراه را برای او مشخص کنید. کودکان زیر ۲ سال بهتر است جز تماس‌های ویدیویی ضروری، هیچ تعاملی با گوشی نداشته باشند. بین ۲ تا ۵ سال، یک‌ساعت در روز کافی است. فرزندان بزرگ‌تر به‌ویژه آنهایی که مدرسه دارند، فقط دو ساعت از گوشی در روز استفاده کنند مگر اینکه برای فعالیت‌های درسی یا آموزشی به آن نیاز داشته باشند.

می‌توانید از کودک بخواهید خودش زمان‌بندی را تنظیم کند. برای مثال، می‌تواند کل زمانی را که در اختیار دارد یکباره استفاده کند یا در بین ساعات مختلف روز پخش کند. واضح به او بگویید که این مدت‌زمان شامل منطقه زمانی ممنوع (قبل از خواب، هنگام غذاخوردن و دورهمی خانوادگی) نمی‌شود.

نکته مهم: با همسرتان و اعضای خانواده هم صحبت کنید تا با شما همکاری کنند. برای مثال، پدر خانواده وقتی از سرکار برمی‌گردد، نباید بلافاصله گوشی‌اش را تقدیم کودک شیرین‌زبانش کند.

منطقه زمانی یا مکانی ممنوع تعیین کنید

فرزندان شما باید بدانند در برخی موقعیت‌ها حق استفاده از گوشی را ندارند؛ حتی اگر در محدوده زمانی مجاز خود باشند. برای مثال می‌توانید موقعیت مکانی یا زمانی تعیین کنید:

• قبل از خواب یا در اتاق خواب؛
• هنگام غذاخوردن یا سر میز (سفره)؛
• در دورهمی‌های خانوادگی یا در آشپزخانه
• در سفر یا گردش‌های آخر هفته.

از همسرتان و فرزندان جوان خود بخواهید منطقه زمانی ممنوع را رعایت کنند. به کودک یادآوری کنید که همه این قوانین برای سلامتی او و حفظ ارتباط منسجم بین اعضای خانواده وضع شده‌اند.

صاحب گوشی اصلی را تعیین و به او بشناسانید

به کودکتان از همان ابتدا بفهمانید که موبایل مال شماست نه او. بنابراین، اینکه می‌تواند از آن استفاده کند یک امتیاز است نه حق. این بدان معناست که اگر نخواستید گوشی را به او بدهید، حق به‌زورگرفتن و جیغ‌کشیدن را ندارد. اگر این کار را کرد، تسلیم نشوید و دلسوزی بیجا نکنید.

به او یاد دهید چیز پنهانی در گوشی وجود ندارد

به کودک بگویید تمام رمزعبورها و اطلاعات ورود به برنامه‌های مختلف باید دراختیار شما باشد. قاطعانه اعلام کنید که چیزی برای پنهان‌کردن وجود ندارد و هربار متوجه شوید رمز موبایل را عوض کرده است، باید در حضور شما آن را باز کند و به شما تحویل دهد. برخی کودکان زیرکانه رمز گوشی را از شب قبل عوض می‌کنند تا زمانی که مدرسه یا کلاس هستند، نتوانید به آن دسترسی داشته باشید. این به آنها فرصتی می‌دهد بعد از بازگشت، اگر چیزی را مخفیانه ذخیره کرده‌اند، پاک کنند.

علاوه بر رمز، به آنها بگویید با هرکسی که در شبکه‌های اجتماعی ارتباط دارند به شما اطلاع بدهند. اگر یک بزرگ‌سال ۲۵ ساله، چه دختر باشد چه پسر، برای فرزند نوجوان شما پیام خصوصی ارسال می‌کند باید درباره آن بدانید.

بر نحوه استفاده کودک از گوشی نظارت داشته باشید

وقتی کودک درحال استفاده از تلفن همراه است بر این موارد نظارت کنید:

• وضعیت بدن، روشنایی صفحه‌نمایش و فاصله صفحه‌نمایش از چشم‌هایش؛
• نظارت بر محتوایی که کودک مشاهده می‌کند (کنترل دستی یا نصب اپلیکیشن‌هایی که وب‌سایت‌های نامناسب را مسدود می‌کنند)؛
• استفاده از اپلیکیشن‌های تنظیم زمان‌بندی که استفاده از برنامه و گوشی را به‌شکل خودکار محدود می‌کنند.

علاوه بر آن، با کودک درباره محتوای نامناسب یا امکان سوءاستفاده‌های آنلاین، متناسب با سن او، صحبت کنید. اگر نمی‌دانید چگونه، می‌توانید از روانشناسان و خدمات مشاوره آنلاین کمک بگیرید.

کودک را به فعالیت‌های خارج از منزل و بازی‌های فیزیکی ترغیب کنید

استفاده بیش‌ازحد از موبایل به کاهش فعالیت بدنی، تعاملات اجتماعی ضعیف، ضعف سیستم ایمنی و چاقی منجر می‌شود. درصورت امکان فرزند خود را در باشگاه‌های ورزشی مثل فوتبال یا بسکتبال ثبت‌نام کنید. اگر نه، فعالیت‌ها و ورزش‌های گروهی با دوستان یا ورزش‌های تک‌نفره مثل دوچرخه‌سواری ترتیب دهید.

به‌دنبال سرگرمی‌های جایگزین باشید

به کودکان کمک کنید علاقه شخصی خود را به فعالیت‌های مختلف پرورش دهند. کلاس‌های موسیقی، داستان‌نویسی و نقاشی فعالیت‌های مفیدی هستند. کودکانی که در زمینه‌های دیگر سرگرم می‌شوند، وابستگی خود به موبایل را به‌شکل طبیعی کاهش می‌دهند.

عادات خواب سالم را در خانه برقرار کنید

کودکان باید بین ساعت ۹ تا ۱۰ شب در خواب باشند تا ملاتونین در بدن آنها ترشح شود. بنابراین به آنها بیاموزید که ساعات خواب بزرگ‌سالان و کودکان متفاوت است. درباره کیفیت خواب و بهبود تمرکز و عملکرد آنها در طول روز توضیح دهید. دستورالعمل‌های دقیقی را برای حداقل یک ساعت قبل از خواب تعیین کنید. می‌توانند به موسیقی‌های آرامش‌بخش گوش دهند، کتاب بخوانند و با هم صحبت‌های لذت‌بخشی داشته باشید ولی استفاده از موبایل ممنوع است. تلفن‌همراه و تبلت باید بیرون از اتاقشان باشد.

با کودک وقت بیشتری بگذرانید

کودکی که از سنین پایین تعامل با اعضای خانواده را یاد می‌گیرد، هرگز به موبایل وابسته نمی‌شود. آینده فرزندتان را فدای زندگی پرمشغله یا بی‌حوصلگی‌تان نکنید. آیا در طول روز حتی نیم‌ساعت در اینستاگرام یا تیک‌تاک نمی‌چرخید؟ تلویزیون نگاه نمی‌کنید؟ اخبار گوش نمی‌دهید؟ با خانواده یا دوستان خود تلفنی حرف نمی‌زنید؟ پس وقت دارید.

اولویت را به فرزندتان دهید و با او وقت بیشتری بگذرانید. این وقت‌گذراندن نباید شامل موبایل (بازی یا تماشای کارتون) شود. همچنین نباید وقتی با بزرگ‌ترها مثل همسایه یا دوستان نشسته‌اید، او را در جمع خودتان وارد کنید. خرید رفتن، پارک‌رفتن، بازی‌های فیزیکی، نقاشی، رقصیدن و کاردستی برای دورکردن او از موبایل مفید هستند.

اگر وقت کافی ندارید، در همان فعالیت‌های روزانه مثل آشپزی، رسیدگی به گلدان‌ها، دوخت‌ودوز و مرتب‌کردن خانه او را شریک کنید. در اینجا یک نکته طلایی وجود دارد: اگر وظایف روزانه را به‌شکلی اجرا کنید که انگار او دستیار شماست و فقط دستور بدهید، از آن طفره خواهد رفت. کافی است آنها را به‌شکل سرگرمی و بازی درآورید تا ببینید چقدر به او خوش می‌گذرد.

ارتباط رو در رو با کودک برقرار کنید

ارتباط دوطرفه و چهره به چهره با کودک، رشد زبانی آنها را بسیار بیشتر از گوش‌دادن منفعلانه و یک‌طرفه با صفحه‌نمایش بهبود می‌بخشد. والدین باید زمان مناسبی را برای چنین ارتباطی در نظر بگیرند یا اینکه تماس‌های ویدیویی با اعضای خانواده مثل پدربزرگ یا مادربزرگ از راه دور برقرار کنند تا مهارت‌های ارتباطی فرزندشان تقویت شود.

سؤالات متداول