سندرم پاهای بی‌قرار چیست؟ دلایل، نشانه‌ها و روش‌های درمان طبیعی و پزشکی

سندرم پاهای بی‌قرار نوعی اختلال حرکتی است که در آن فرد تمایل شدیدی دارد در زمان استراحت پاهای خود را حرکت دهد. همچنین در این سندرم ممکن است احساساتی مثل خارش، کشیدن، خزیدن یا ضربان در پاها داشته باشید. هرچند درمانی برای سندرم پاهای بی‌قرار وجود ندارد، اما می‌توان آن را مدیریت کرد. در این مقاله بیشتر با سندرم پاهای بی‌قرار، علت و علائم ایجاد این اختلال و رو‌ش‌های مدیریت آن آشنا می‌شوید. تا انتهای مطلب با ما همراه باشید.

سندرم پاهای بیقرار چیست؟

سندرم پاهای بی‌قرار (RLS) نوعی اختلال عصبی-حرکتی و خواب است که باعث تمایل شدید و غیرقابل‌انکار برای حرکت دادن پاها می‌شود. حرکت دادن پاها این تمایل را موقتا کاهش می‌دهد. علائم معمولاً در زمان استراحت، به‌ویژه عصر و شب شدت می‌گیرند و اغلب با احساسات ناخوشایند مانند ضربان، درد، سوزش، مورمور یا کشش در پاها همراه هستند. این تمایل مداوم می‌تواند توانایی استراحت و خواب شبانه را مختل کند. سندرم پاهای بی‌قرار با نام بیماری ویلیس‌‌-‌اکبوم (Willis-Ekbom) نیز شناخته می‌شود.

ارتباط سندرم پاهای بیقرار با اختلال دوره‌ای حرکت اندام چیست؟

به نظر می‌رسد که حدود ۸۰ درصد از افراد مبتلا به سندرم پاهای بی‌قرار، اختلال دوره‌ای حرکت اندام (PLMD) هم دارند. در این اختلال که با نام حرکات دوره‌ای اندام در خواب (PLMS) هم شناخته می‌شود، بازوها یا پاها در طول شب به‌طور ناگهانی می‌پرند یا تکان می‌خورند تا جایی که ممکن است این حرکات هر ۱۵ ثانیه یک بار تکرار شوند. این حرکات می‌توانند خواب را مختل کنند و موجب خواب‌آلودگی مزمن در طول روز شوند.

بسیاری از افراد ممکن است فقط PLMD داشته باشند و هیچ‌وقت به سندرم پاهای بیقرار مبتلا نشوند.  اگر فکر می‌کنید ممکن است اختلال دوره‌ای حرکت اندام داشته باشید، حتما به روانپزشک مراجعه کنید.

تفاوت سندرم پاهای بی‌قرار با پرش عضلات و بی‌خوابی چیست؟

• پرش عضلات (Myoclonus): حرکت ناگهانی و غیرارادی عضلات است که می‌تواند در پاها یا سایر عضلات بدن در طول روز یا شب رخ دهد، هرچند در زمان خواب بیشتر دیده می‌شود. این پرش‌ها معمولا بدون احساس ناخوشایند قبلی هستند.
• سندرم پاهای بی‌قرار (RLS): نوعی اختلال عصبی-حرکتی است که باعث احساس ناخوشایند در پاها می‌شود و فرد را مجبور می‌کند مدام پاهایش را حرکت دهد. این حالت خواب فرد را مختل می‌کند و معمولا در زمان استراحت عصر و شب شدت می‌گیرد.
• بی‌خوابی (Insomnia): حالتی است که فرد در به خواب رفتن یا حفظ خواب کافی دچار مشکل می‌شود. بی‌خوابی می‌تواند ناشی از استرس، اضطراب، بیماری‌های جسمی، مصرف دارو یا عادات نامناسب خواب باشد و لزوما با احساس ناخوشایند در پاها همراه نیست.

انواع سندرم پاهای بیقرار

سندرم پاهای بیقرار براساس شرایط ابتلا به دو گروه تقسیم می‌شود، ازجمله:

• شروع زودهنگام: تشخیص قبل از ۴۵سالگی انجام می‌شود، معمولا به‌صورت ارثی در خانواده دیده می‌شود و بیماری به‌تدریج پیشرفت می‌کند؛
• شروع دیرهنگام: پیشرفت آن سریع‌تر است و بعد از ۴۵سالگی تشخیص داده می‌شود.

شیوع سندرم پاهای بیقرار چقدر است؟

بین ۷ تا ۱۰ درصد افراد سندرم پاهای بیقرار دارند. این اختلال در سفیدپوستان، زنان و افراد مبتلا به افسردگی شایع‌تر است و احتمال ابتلا به آن با افزایش سن بیشتر می‌شود.

چه کسانی به سندرم پاهای بیقرار مبتلا می‌شوند؟

احتمال ابتلا به سندرم پاهای بیقرار در بعضی افراد بیشتر است، ازجمله:

• زنان بیشتر از مردان به این اختلال مبتلا می‌شوند، ولی علت آن هنوز مشخص نیست؛
• بیشتر افراد مبتلا به علائم شدید سندرم پاهای بیقرار، میانسال یا سالمند هستند.
• هرچند کودکان هم ممکن است به سندرم پاهای بی‌قرار مبتلا شوند ولی شیوع این اختلال در کودکان کمتر از بزرگسالان است. تقریباً ۲ درصد از کودکان در سن مدرسه ممکن است سندرم پاهای بی‌قرار داشته باشند. احتمال ابتلا به این سندرم در کودکانی با والدین مبتلا بیشتر است.

آیا سندرم پاهای بیقرار نوعی بیماری جدی‌ است؟

سندرم پاهای بی‌قرار در طول عمر شما تأثیر نمی‌گذارد، اما به‌طور کلی می‌تواند در کیفیت زندگی اثر بگذارد. علائم آن می‌توانند خفیف تا شدید باشند ولی حتی علائم خفیف هم ممکن است تأثیر زیادی بر زندگی روزمره شما داشته باشند. اینکه این اختلال را جدی در نظر بگیرید، بستگی به برداشت شما از شدت علائم دارد. در ادامه، درباره علائم صحبت خواهیم کرد.

چه عواملی باعث بروز این سندرم هستند؟

علت بی‌قراری پاها در خواب به‌خوبی مشخص نیست. این موضوع ممکن است به عملکرد بخشی از مغز به نام گروه هسته‌های قاعده‌ای مربوط باشد که مسئول حرکت هستند. گروه هسته‌های قاعده‌ای از دوپامین برای تنظیم حرکات بدن استفاده می‌کند. اگر این بخش از مغز مقدار کافی دوپامین دریافت نکند، نمی‌تواند حرکات را به طور مؤثری تنظیم کند و این موضوع می‌تواند موجب سندرم پاهای بی‌قرار شود. همچنین احتمال ابتلا به سندرم پاهای بی‌قرار در خانواده‌های مبتلا به آن بیشتر است. علاوه‌بر این، عوامل دیگری هم می‌توانند باعث ایجاد سندرم پاهای بی‌قرار شوند که در ادامه به آنها می‌پردازیم.

بیماری‌های مزمن

بعضی از بیماری‌های مزمن و طولانی‌مدت می‌توانند موجب بروز علائم سندرم پاهای بیقرار شوند، ازجمله:

• بیماری پارکینسون؛
• نارسایی یا بیماری کلیوی؛
• دیابت؛
• آسیب به اعصاب محیطی (نورپاتی)؛
• آسیب نخاعی.

کمبود آهن

‌پایین‌بودن میزان آهن در بعضی افراد ممکن است موجب ابتلا به سندرم پاهای بیقرار شود. دریافت آهن بیشتر از طریق مواد غذایی می‌تواند به این افراد کمک کند. منابع غذایی حاوی آهن مثل گوشت کم‌چرب، غذاهای دریایی، مغزها، حبوبات، سبزیجات و محصولات غنی‌شده با آهن مثل غلات صبحانه می‌تواند مفید باشد.

حتی در افرادی که کم‌خونی ندارند و سطح آهن خونشان طبیعی است هم ممکن است سطح آهن در بعضی از بخش‌های مغز پایین باشد و موجب سندرم پاهای بی‌قرار شود. به همین دلیل، گاهی پزشک با وجود میزان طبیعی آهن خون، مصرف مکمل‌های آهن را تجویز می‌کند. با این حال، توجه داشته باشید که مصرف بیش ازحد آهن می‌تواند موجب آسیب کبد و مشکلات دیگر شود؛ بنابراین به‌صورت خودسرانه مکمل آهن مصرف نکنید.

داروها

ممکن است بعضی از داروها علائم سندرم پاهای بیقرار را تشدید کنند، ازجمله:

• داروهای ضد تهوع؛
• داروهای ضد روان‌پریشی؛
• بعضی داروهای ضد افسردگی؛
• آنتی‌هیستامین‌ها.

کمبود خواب یا سایر اختلالات خواب مثل آپنه خواب می‌تواند علائم را تحریک یا بدتر کند. همچنین مصرف الکل، دخانیات و کافئین می‌تواند علائم را تشدید کند.

علائم سندرم پاهای بیقرار معمولا چه زمانی بروز می‌کنند؟

علائم شما ممکن است به‌صورت متناوب ظاهر شوند و شدت آنها در هر دوره متفاوت باشد. معمولا شدت علائم در عصر و شب بیشتر است. در بعضی افراد، علائم سندرم می‌تواند موجب اختلال شدید در خواب شبانه شود؛ در نتیجه کیفیت زندگی‌ فرد را تحت تأثیر قرار می‌دهد. از آنجایی که تقریبا همیشه علائم سندرم اوایل صبح برطرف می‌شود، معمولا افراد مبتلا به سندرم پاهای بی‌قرار در اوایل صبح خواب بهتری دارند.

علائم سندرم پاهای بیقرار چیست؟

سندرم پاهای بیقرار علائم مختلفی دارد، ازجمله:

• احساس ناخوشایند در پاها که شما را وادار می‌کند آنها را حرکت دهید؛
• این احساسات در زمان استراحت بدتر می‌شوند؛
• با حرکت‌دادن پاها، ناراحتی حداقل به‌طور موقت کم می‌شود؛
• حالتی شبیه پای تیک‌دار دارید یا پرش ناگهانی پاها در شب و زمان خواب اتفاق می‌افتد.

عوارض سندرم پاهای بیقرار

علائم سندرم پاهای بیقرار می‌توانند خواب شما را تحت تأثیر قرار دهد. این موضوع ممکن است شرایط مختلفی را ایجاد کند، ازجمله:

• اختلال در خواب، مشکل در خوابیدن یا بیدار ماندن در زمان خواب؛
• تمایل به بیرون آمدن از تخت برای ایجاد کشش یا حرکت‌دادن پاها؛
• خستگی یا خواب‌آلودگی در طول روز؛
• تغییرات رفتاری یا خلقی؛
• مشکل در توجه، به خاطر سپردن یا تمرکز؛
• کاهش کیفیت زندگی؛
• افسردگی یا اضطراب.

سندرم پاهای بیقرار چه احساسی دارد؟

سندرم پاهای بیقرار باعث ایجاد احساساتی می‌شود که شما را به حرکت‌دادن پاها تحریک می‌کند. این احساسات معمولا در پاها ایجاد می‌شود، اما ممکن است بازوها یا کل بدن را هم تحت تأثیر قرار دهد. ممکن است احساسات مختلفی را در پاها تجربه کنید، ازجمله:

• خزیدن یا مورمور شدن (احساس اینکه چیزی مثل حشره در زیر پوست در حال حرکت است)؛
• خارش؛
• احساس درد؛
• سوزش؛
• ضربان؛
• کشش؛
• تیر کشیدن.

این احساسات ممکن است در یک طرف بدن مثلا در یک پا ایجاد شوند، اما معمولا هر دو طرف بدن را به‌طور مساوی درگیر می‌کنند.

چه عواملی موجب تشدید سندرم پاهای بیقرار می‌شوند؟

عوامل محرک چیزهایی هستند که علائم سندرم پاهای بی‌قرار را بیشتر می‌کند. عوامل مختلفی در این موضوع نقش دارند، ازجمله:

• الکل؛
• کافئین؛
• نیکوتین؛
• بعضی داروها؛
• استرس.

اگر قبل از استراحت یا خوابیدن این محرک‌ها را تجربه کنید یا از آنها استفاده کنید، با احتمال بیشتری علائم شما ظاهر یا تشدید می‌شود. علاوه بر این، کمبود خواب می‌تواند موجب بدترشدن علائم شود.

علائم سندرم پاهای بی‌قرار معمولا بعد از استراحت‌های طولانی یا بی‌تحرکی مثل نشستن‌های طولانی‌مدت، تماشای فیلم، رانندگی یا پرواز طولانی بدتر می‌شود. با این‌حال، علائم می‌توانند از روزی به روز دیگر تغییر کنند. ممکن است تنها یک یا دو بار در هفته دچار علائم شوید و در فاصله بین آن‌ها هیچ ناراحتی‌ای نداشته باشید.

تشخیص سندرم پاهای بیقرار

پزشک با معاینه بالینی و همچنین بررسی تاریخچه خانوادگی و علائم شما بیماری را تشخیص می‌دهد. از آنجایی که آزمایش خاصی برای تشخیص پاهای بیقرار وجود ندارد، ممکن است پزشک از معاینه عصبی و آزمایش خون برای رد سایر بیماری‌ها یا تعیین علت علائم شما استفاده کند. همچنین ممکن است پزشک انجام آزمایش خواب شبانه را برای بررسی سایر اختلالات خواب پیشنهاد دهد.

برای تأیید تشخیص سندرم پاهای بیقرار پزشک به چند مورد توجه می‌کند، ازجمله:

• تمایل به حرکت‌دادن پاها، معمولا همراه با احساسات ناخوشایند مثل درد یا کشش؛
• شروع یا تشدید علائم در دوره‌های استراحت یا عدم فعالیت؛
• کاهش کامل یا نسبی علائم هنگام کشش، راه رفتن یا نرمش‌دادن عضلات درگیر؛
• بدتر شدن یا بروز علائم فقط در عصر یا شب؛
• نداشتن بیماری پزشکی دیگر که علت علائم باشد.

آیا تشخیص سندرم پاهای بیقرار در کودکان سخت است؟

بله، گاهی اوقات تشخیص سندرم پاهای بیقرار در کودکان برای پزشک سخت است، چون ممکن است کودکان نتوانند علائم یا احساساتشان را به‌درستی توصیف کنند. علائم سندرم پاهای بیقرار در کودکان می‌تواند شبیه به اختلال کم‌توجهی بیش‌فعالی (ADHD)‌ یا دردهای ناشی از رشد باشد.

درمان سندرم پاهای بیقرار

درمان سندرم پاهای بیقرار ممکن است ترکیبی از مصرف دارو یا ایجاد تغییراتی در سبک زندگی و برنامه روزانه برای کاهش علائم باشد. بعضی از افراد با مدیریت بیماری‌های زمینه‌ای به کمک پزشک، می‌توانند علائم خود را کاهش دهند. پزشک گزینه‌های درمانی مناسب را با توجه به شرایط‌تان بررسی می‌کند و عوارض جانبی احتمالی را توضیح می‌دهد.

درمان دارویی سندرم پاهای بیقرار

بعضی داروها می‌توانند علائم سندرم پاهای بیقرار را تسکین دهند. پزشک ممکن است مصرف موارد مختلفی را پیشنهاد دهد، ازجمله:

• مکمل آهن همراه با ویتامین C: برای افرادی که کمبود آهن دارند چون باعث کاهش علائم می‌شود.
• داروهای دوپامینرژیک: این داروها بر انتقال‌دهنده عصبی دوپامین در مغز اثر می‌گذارند. سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA) داروهای پرامیپکسول، روپینی‌رول و روتیگوتین را برای درمان RLS متوسط تا شدید تأیید کرده است.
• کربیدوپا با لوودوپا: داروی اصلی پارکینسون که گاهی برای کاهش علائم RLS تجویز می‌شود.
• بنزودیازپین‌ها: داروهای آرام‌بخش که ممکن است به خواب شبانه کمک کنند، اما می‌توانند باعث خواب‌آلودگی روزانه شوند.
• مسکن‌های مخدر (نارکوتیک): برای موارد شدید و مقاوم به سایر درمان‌ها استفاده می‌شوند.
• داروهای ضد تشنج یا ضد صرع: مانند کربامازپین، گاباپنتین، گاباپنتین اناکاربیل و پرگابالین که می‌توانند علائم عصبی را کاهش دهند.

درمان دارویی برای موارد شدید سندرم پاهای بیقرار

در موارد شدید، اگر سایر درمان‌ها مؤثر نباشند، داروهایی مثل بنزودیازپین‌ها (کلونازپام)، داروهای خواب‌آور (زولپیدم) یا اپیوئیدها (متادون، بوپرنورفین) ممکن است تجویز شوند. این داروها ممکن است عوارض جانبی جدی داشته باشند و خطر وابستگی به دارو هم وجود دارد. همچنین، انواع مختلفی از مکمل‌های آهن وجود دارد و انجام آزمایش خون می‌تواند به تعیین مناسب‌ترین نوع مکمل آهن کمک کند. اگر سطح آهن در مغز بسیار پایین و علائم شدید باشد، ممکن است تزریق آهن (آهن داخل‌وریدی) مفید باشد.

داروهای افزایش‌دهنده دوپامین در طول زمان ممکن است علائم سندرم پاهای بی‌قرار را تشدید کنند. همچنین به یاد داشته باشید که دارویی که علائم را در یک فرد کاهش می‌دهد، ممکن است در فرد دیگر علائم را بدتر کند یا دارویی که در ابتدا مؤثر است، ممکن است پس از مدتی اثر خود را از دست بدهد. بنابراین بهتر است همیشه تحت نظر پزشک باشید. همچنین از مصرف خودسرانه داروها خودداری کنید.

درمان‌ خانگی سندرم پاهای بیقرار

اگر علائم شما خفیف است، ممکن است پزشک استفاده از روش‌های غیر دارویی را توصیه کند، ازجمله:

• ورزش منظم: انجام فعالیت‌هایی مانند ایروبیک، دوچرخه‌سواری (ثابت یا معمولی) یا پیاده‌روی مفید است. از تمرین‌های سنگین چند ساعت قبل از خواب پرهیز کنید.
• ایجاد عادات خواب سالم: از مطالعه، تماشای تلویزیون یا کار با گوشی و رایانه هنگام دراز کشیدن در رختخواب خودداری کنید. کم‌خوابی می‌تواند علائم را تشدید کند.
• استفاده از گرما یا سرما: حمام گرم، پد گرم یا کمپرس سرد برای پاها می‌تواند به‌طور موقت علائم را کاهش دهد.
• کاهش استرس: مشاوره با روان‌درمانگر یا مشاور می‌تواند مفید باشد.
• پرهیز از مصرف کافئین قبل از خواب: قهوه و نوشیدنی‌های انرژی‌زا را کاهش دهید تا خوابتان بهتر شده و علائم کمتر شوند.

سندرم پاهای بیقرار معمولا یک اختلال مادام‌العمر است. ایجاد استراتژی‌های مقابله‌ای که برای شما کارآمد باشد می‌تواند کمک‌کننده باشد. بنابراین بهتر است موضوعات دیگری هم در نظر بگیرید، از جمله:

• اطلاع دادن به دیگران: به خانواده، دوستان و همکاران خود اطلاع دهید که به سندرم پاهای بی‌قرار مبتلا هستید. این کار باعث درک بهتر آنها می‌شود و متوجه می‌شوند چرا ممکن است در راهرو قدم بزنید یا در انتهای سالن تئاتر بایستید.
• پذیرش نیاز به حرکت: سعی نکنید میل به حرکت دادن پاها را سرکوب کنید، زیرا این کار ممکن است علائم را بدتر کند. به نیاز بدن به حرکت پاسخ دهید.
• دفترچه خواب و ثبت علائم: داروها، روش‌ها و عواملی که به بهبود یا تشدید علائم کمک می‌کنند را ثبت کنید و این اطلاعات را با پزشک یا متخصص خود به اشتراک بگذارید.
• تمرینات کششی و ماساژ: روز خود را با تمرینات کششی ملایم یا ماساژ پاها آغاز کرده و قبل از خواب نیز تکرار کنید.
• جست‌وجوی حمایت و کمک: با افرادی که شرایط مشابه شما را دارند صحبت کنید و تجربیات خود را به اشتراک بگذارید.

توصیه‌های مهم برای پیشگیری و بهبود خواب

راه شناخته‌شده‌ای برای پیشگیری از سندرم پاهای بی‌قرار وجود ندارد اما می‌توانید با درمان بیماری‌های زمینه‌ای و خودداری از مصرف محرک‌هایی مثل کافئین و الکل خطر تشدید علائم را کاهش دهید.

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنم؟

برای تأیید تشخیص سندرم پاهای بیقرار و رد سایر بیماری‌هایی که ممکن است شبیه این اختلال باشند باید به پزشک مراجعه کنید. پزشک می‌تواند مشکلات مرتبط با سندرم پاهای بیقرار مثل کمبود آهن را درمان کند. همچنین می‌توانید در موارد دیگری هم به پزشک مراجعه کنید، ازجمله:

• علائم سندرم پاهای بیقرار با استفاده از روش‌های خانگی بهتر نشد یا بدتر شد؛
• علائم اختلال توانایی شما برای خوابیدن را تحت تأثیر قرار داد؛
• احساس افسردگی یا اضطراب دارید؛
• دچار مشکل تمرکز شده‌اید.

لازم نیست منتظر بمانید تا این مشکلات ایجاد شوند. حتی اگر فقط می‌خواهید احساس بهتری داشته باشید، به پزشک مراجعه کنید.

سؤالات رایج