اختلال اضطراب جدایی چیست؟ علائم و راهکارهای درمان در کودکان و بزرگسالان
اختلال اضطراب جدایی یکی از اختلالات اضطرابی است که باعث ترس و اضطراب متمرکز بر جدایی از یک منبع دلبستگی نزدیک می‌شود. اضطراب جدایی زمانی رخ می‌دهد که فرد از جداشدن از منبع وابستگی یا ازدست‌دادن آن می‌ترسد. هرچند اضطراب جدایی در کودکان رایج‌تر است، بزرگسالان هم ممکن است آن را تجربه کنند. فرد ممکن است به‌دلیل جدایی واقعی یا پیش‌بینی‌شده از یک وابستگی خاص، دچار اضطراب شدید شود. این وابستگی می‌تواند یک شخص، مکان یا حتی حیوان باشد. علائم اضطراب جدایی ممکن است فیزیکی و قابل‌مشاهده باشند، مانند حالت تهوع و سردرد. در این مقاله، با علائم، علت و روش‌های درمان اضطراب جدایی آشنا می‌شوید.
اضطراب جدایی چیست و چرا به وجود می‌آید؟
اختلال اضطراب جدایی (Separation anxiety disorder) وضعیتی روانی است که هم کودکان و هم بزرگسالان را تحت تأثیر قرار می‌دهد. این اختلال باعث می‌شود فرد هنگام جدا شدن از یک عامل وابستگی یا حتی در آستانه جدایی از آن، دچار ترس یا اضطراب شدید و بیش از حد شود. میزان این ترس و اضطراب معمولا تناسبی با واقعیت ندارد و متناسب با میزان رشد فرد نیست.
در کودکان، منبع وابستگی معمولا یکی از والدین است، اما این فرد می‌تواند هر کسی باشد که کودک با او پیوند عاطفی برقرار کرده است، از جمله مادربزرگ، پدربزرگ یا مراقبی دیگر. در بزرگسالان، اضطراب اغلب حول فرزند یا شریک عاطفی است.
اضطراب جدایی به حالتی که نوزادان هنگام دوری از مراقب اصلی خود تجربه می‌کنند هم گفته می‌شود. اما این موضوع کاملا طبیعی و بخشی از فرایند رشد نوزادان است، زیرا آنها در این دوره درحال شناختن دنیای پیرامون خود هستند. معمولا کودکان تا سه‌سالگی از این مرحله عبور می‌کنند اما برخی از کودکان بزرگ‌تر، اضطراب جدایی را فراتر از سن موردانتظار هم تجربه می‌کنند. در این موارد، متخصصان سلامت روان ممکن است تشخیص اختلال اضطراب جدایی بدهند.
علائم اضطراب جدایی می‌تواند در بزرگسالان نیز مشاهده شود، فارغ از اینکه سابقه اضطراب جدایی را در کودکی داشته‌اند یا نه. اختلال اضطراب جدایی ممکن است روند زندگی روزمره را مختل کند. مثلا کودک مبتلا ممکن است از رفتن به مدرسه خودداری کند. بزرگسالان هم ممکن است در محل کار غیبت داشته باشند یا در تمرکزکردن دچار مشکل شوند.
علت اضطراب جدایی
پژوهشگران دقیقا نمی‌دانند که علت اختلال اضطراب جدایی چیست، اما باور دارند که احتمالا ترکیبی از عوامل محیطی و ژنتیک در آن نقش دارد. اضطراب جدایی در کودکان بخشی از روند رشد آنهاست. بیشتر کودکان با گذر زمان یاد می‌گیرند که عزیزانشان بازمی‌گردند و در هنگام جدایی نیز در امنیت هستند، و به‌تدریج از این مرحله عبور می‌کنند.
هرچند کمتر شایع است، این اختلال ممکن است در دوران بزرگسالی آغاز شود یا بدون درمان از کودکی تا بزرگسالی ادامه یابد. عوامل ایجاد یا تشدید اختلال اضطراب جدایی شامل موارد زیر است:
- اضطراب جدایی شدید در دوران کودکی؛
- رویدادهای استرس‌زا؛
- تجربه‌های روانی آسیب‌زا (تروما)؛
- ازدست‌دادن عزیزان؛
- مستعد استرس بودن؛
- تغییرات اساسی در زندگی، مانند دورشدن از خانواده یا ساختار حمایتی.
اگر در خانواده‌تان سابقه ابتلا به این اختلال وجود داشته باشد، احتمال بیشتری دارد که شما نیز دچار اختلال اضطراب جدایی شوید.
نشانه‌های رایج اختلال اضطراب جدایی
کارشناسان سلامت روان پیش‌تر اختلال اضطراب جدایی را یک اختلال دوران کودکی می‌دانستند که علائم آن پیش از ۱۸سالگی ظاهر می‌شود اما امروزه این اختلال را فقط مختص کودکان نمی‌دانند. راهنمای تشخیصی انجمن روان‌پزشکی آمریکا برای اختلالات روانی (DSM-5) تأیید اضطراب جدایی را منوط به مشاهده چندین مورد از نشانه‌های زیر در فرد می‌داند:
- ناراحتی بیش از حد پیش از جدایی یا در حین آن؛
- نگرانی شدید درباره ازدست‌دادن عامل دلبستگی؛
- نگرانی زیاد درباره رویدادهایی که ممکن است باعث جدایی از عامل دلبستگی شوند مانند گم شدن یا ربوده شدن؛
- نگرانی زیاد از اینکه اتفاق بدی (مثل آسیب یا مرگ) برای عامل دلبستگی بیفتد؛
- بی‌میلی به ترک عامل دلبستگی؛
- ترس مداوم و بیش از حد از تنهابودن؛
- بی‌میلی به خوابیدن دور از عامل دلبستگی؛
- دیدن کابوس‌های تکرارشونده درباره جدایی؛
- بروز مکرر علائم جسمی هنگام جدایی واقعی یا پیش‌بینی‌شده (مانند دل‌درد، سردرد، حالت تهوع یا استفراغ در کودکان و تپش قلب یا سرگیجه در بزرگسالان).
برای تأیید تشخیص اضطراب جدایی این علائم باید دست‌کم ۴ هفته در کودکان و ۶ ماه در بزرگسالان ادامه داشته باشند.
بروز اضطراب جدایی در کودکان و نوجوانان
بنا بر پژوهش‌ها، حدود ۴٫۱ درصد از کودکان دارای اضطراب جدایی در سطح بالینی هستند. میانگین سن شروع این اختلال حدود ۶سالگی است.
کودکان و نوجوانانی که با اضطراب جدایی زندگی می‌کنند، اغلب هنگام جدا شدن از والدین یا مراقبان خود، یا حتی با فکرکردن به جدایی از آنها، نشانه‌هایی از ترس را بروز می‌دهند. البته علائم اختلال اضطراب جدایی ممکن است بسته به سن کمی متفاوت باشند. مثلا کودک خردسال (پیش‌دبستانی) ممکن است نتواند احساسات خود را با کلمات بیان کند و درنتیجه فقط ناراحتی او قابل‌مشاهده باشد، درحالی‌که کودکان بزرگ‌تر و نوجوانان ممکن است درباره کابوس‌هایشان صحبت کنند یا ترس‌هایشان را با جزئیات توضیح دهند.
اگر با وجود اعتراض کودک، او را از خودتان (یا عامل وابستگی) جدا کنید، ممکن است غمگین یا بی‌علاقه به نظر برسد. مثلا ممکن است در مدرسه تمرکز روی درس برایش دشوار شود یا تمایلی به ارتباط با همسالانش نداشته باشد. معلم ممکن است متوجه این رفتارها بشود.
اضطراب جدایی در کودکان اغلب زمانی بروز می‌کند که:
- میان افراد جدید قرار می‌گیرند؛
- تغییری در روال روزانه آنها ایجاد می‌شود؛
- از خانه دور هستند.
که ممکن است با چنین رفتارهایی همراه باشد:
- به‌طور افراطی به والدین بچسبند؛
- گریه کنند؛
- قشقرق راه بیندازند؛
- از سردرد یا دل‌درد شکایت کنند.
استرس جدایی می‌تواند باعث اختلال در زندگی کودک شود. مثلا ممکن است او مدام در مدرسه غیبت یا حتی ترک تحصیل کند یا در فعالیت‌هایی که نیاز به دوربودن از والدین یا مراقبان دارند، شرکت نکند. همچنین، کودک ممکن است نسبت به افرادی که مانع رسیدنش به شما می‌شوند، واکنش‌های خشمگینانه یا حتی پرخاشگرانه نشان دهد.
بروز اضطراب جدایی در بزرگسالان
بر اساس پژوهشی در سال ۲۰۲۳، تقریبا یک‌سوم از کودکانی که دچار اضطراب جدایی هستند، علائم این اختلال را در بزرگسالی هم بروز می‌دهند. اما ممکن هم هست که افراد برای اولین بار در بزرگسالی به اضطراب جدایی مبتلا شوند. شیوع مادام‌العمر اختلال اضطراب جدایی در بزرگسالان حدود ۶٫۶٪ برآورد شده است. از این میان، ۷۷٫۵٪ گزارش داده‌اند که علائمشان برای نخستین بار در بزرگسالی ظاهر شده است.
وقتی کسی را دوست دارید، نگرانی درباره او طبیعی و بخشی از زندگی است اما ناراحتی ناشی از اختلال اضطراب جدایی بیش از حد و نامتناسب با شرایط است. این اضطراب حتی ممکن است به کار یا روابط شخصی فرد آسیب بزند. برای مثال، ممکن است فرد سر کار نرود تا کنار عزیزانش بماند، یا مرتب به آنها پیام دهد تا مطمئن شود حالشان خوب است (و تا زمانی که پاسخ ندهند، نگران بماند).
اضطراب جدایی در بزرگسالان معمولا به جدایی از همسر، شریک عاطفی یا فرزندان مربوط می‌شود. فرد ممکن است نگران باشد که هنگام جدایی، اتفاق بدی برای عزیزانش بیفتد. این علائم می‌توانند آزردگی قابل‌توجهی ایجاد کنند، طوری که بر عملکرد اجتماعی، شغلی یا تحصیلی فرد تأثیر می‌گذارد.
فردی که با این اختلال زندگی می‌کند، ممکن است متوجه نشود که نگرانی‌هایش بیش از حد معمول و حتی باعث آزار دیگران است. شاید تنها زمانی متوجه اضطراب غیرطبیعی خود شود که فرزند یا شریک زندگی‌اش از پیگیری‌های مداوم او ناراحت می‌شوند. گاهی اوقات، دیگران ممکن است فرد بزرگسال مبتلا به اختلال اضطراب جدایی را فردی کنترلگر یا بیش از حد مراقب توصیف کنند، درحالی‌که چنین رفتارهایی اغلب روش او برای ابراز ترسش از جدایی است.
روش‌های درمان اضطراب جدایی
۱. روان‌درمانی
رایج‌ترین درمان برای اختلال اضطراب جدایی، روان‌درمانی است. در این میان، مؤثرترین درمان‌ها عبارت‌اند از:
رفتاردرمانی شناختی یا CBT
CBT اغلب به‌عنوان رایج‌ترین درمان برای اضطراب جدایی به‌کار می‌رود. فرایند درمان به افراد کمک می‌کند که افکار و رفتارهایی را که اضطراب جدایی آنها را تشدید می‌کند، شناسایی کنند. والدین و مراقبان نیز ممکن است تکنیک‌های تکمیلی دیگری را بیاموزند که می‌تواند به کاهش اضطراب جدایی فرد مبتلا کمک کند.
رفتاردرمانی دیالکتیکی (DBT)
فرایند درمان به فرد کمک می‌کند تا با احساسات شدید و رفتارهای تکانشی مقابله کنند و مهارت‌های لازم برای زندگی سالم‌تر را بیاموزند، چیزی که کمک می‌کند فرد بتواند بین پذیرش خود و استقبال از تغییر، تعادل برقرار کند.
خانواده‌درمانی
این روش روابط میان اعضای خانواده را بهبود می‌بخشد. همچنین همه اعضای خانواده را درباره اختلال اضطراب جدایی آموزش می‌دهد.
۲. دارودرمانی
اگر روان‌درمانی به‌تنهایی کافی نباشد، ممکن است نیاز به تجویز دارو باشد. پزشک معالج نوع دقیق داروی مناسب و مدت‌زمان مصرف آن را توضیح خواهد داد.
داروهای درمان اضطراب جدایی در کودکان
پزشکان گاهی از داروهای مهارکننده انتخابی بازجذب سروتونین (SSRIها) برای درمان اضطراب جدایی در کودکانی که ۶ سال یا بیشتر دارند استفاده می‌کنند. داروهای تجویزی رایج شامل موارد زیر هستند:
- فلوکستین (Prozac)؛
- سرترالین (Zoloft)؛
- پاروکستین (Paxil, Pexeva).
از عوارض جانبی احتمالی این داروها می‌توان به بی‌خوابی، استفراغ و تغییر اشتها اشاره کرد. نگرانی جدی‌تر در مورد مصرف این داروها در کودکان، افزایش احتمال بروز افکار خودکشی است. پزشک به‌طور دقیق وضعیت کودک را زیر نظر می‌گیرد تا نشانه‌هایی از احتمال بروز افکار خودکشی را بررسی کند. در ماه اول، ممکن است لازم باشد هر هفته کودک را ویزیت کند، و در ماه دوم هر دو هفته یک بار. پزشک همچنین به شما آموزش می‌دهد که در خانه حواستان به مشاهده چه علائمی باشد.
در تمام فرایند درمان (حتی پیش از شروع مصرف دارو) پرسش‌ها و نگرانی‌های خود را، بدون تردید، با پزشک فرزندتان در میان بگذارید.
داروهای درمان اضطراب جدایی در بزرگسالان
پزشک ممکن است برای بزرگسالان داروهای ضدافسردگی مانند SSRIها یا داروهای ضداضطراب مانند بنزودیازپین‌ها تجویز کند. پزشک درباره عوارض جانبی و خطرات احتمالی این داروها اطلاعات لازم را در اختیارتان خواهد گذاشت. برای مثال، بنزودیازپین‌ها می‌توانند اعتیادآور باشند، و SSRIها ممکن است (به‌ویژه در آغاز مصرف) خطر بروز افکار یا رفتار خودکشی را افزایش دهند.
داروها در کنار فوایدی که دارند، ممکن خطراتی هم داشته باشند. شما و پزشکتان می‌توانید با همکاری یکدیگر، بهترین گزینه درمانی را انتخاب کنید.
۳. گروه‌های حمایتی
اگر در دسترستان بود، می‌توانید به گروه‌های حمایتی بپیوندید. اعضای این گروه‌ها می‌توانند تجربیات خود را با یکدیگر به اشتراک بگذارند و با یادگیری تکنیک‌های مقابله‌ای، در کاهش اضطراب ناشی از جدایی به یکدیگر کمک کنند. عضویت در چنین گروه‌هایی همچنین می‌تواند حس تنهایی را کاهش و به فرد احساس درک‌شدن و حمایت‌شدن بدهد.
نقش والدین در کنترل اضطراب جدایی کودکان
علاوه بر دریافت کمک حرفه‌ای از متخصص سلامت روان، والدین و مراقبان می‌توانند نقش مؤثری در آرام‌سازی کودکان و نوجوانانی که دچار اضطراب جدایی است ایفا کنند.
برخی اقدامات مؤثر در این زمینه عبارت‌اند از:
- طبیعی جلوه دادن اضطراب جدایی و اطمینان دادن به کودک که راهکارهای درمانی مؤثر برای آن وجود دارد؛
- صحبت کردن درباره علائم و نام‌گذاری آنچه کودک در نتیجه اضطراب جدایی تجربه می‌کند؛
- پذیرفتن و احترام گذاشتن به ترس‌ها و نگرانی‌های او، حتی اگر از نظر والد یا مراقب منطقی به نظر نرسند؛
- اطمینان دادن به کودک درباره امنیت خودش یا افراد دیگر؛
- ایجاد فرصت‌های بیشتر برای مراقبت و توجه عاطفی؛
- کمک به کودک برای ساختن تصویری سالم و مثبت از خود؛
- اجرای یک برنامه روزانه منظم و قابل‌پیش‌بینی.
آموزش والدین نقش بسیار مهمی در درمان و مدیریت اضطراب جدایی در کودکان و نوجوانان دارد. معمولا متخصص سلامت روان با والدین یا مراقبان همکاری می‌کند تا مهارت‌هایی را برای کمک به کودک در مدیریت این اختلال بیاموزند.
اگر به‌عنوان والد نمی‌دانید از کجا باید شروع کنید، صحبت با یک متخصص سلامت روان نقطه شروع مناسبی است. کارشناسان و متخصصان دکترساینا از ابتدای راه در کنارتان هستند.
پیشگیری از اضطراب جدایی در سنین پایین
حقیقت این است که روش شناخته‌شده‌ای برای پیشگیری از اضطراب جدایی وجود ندارد. به‌عنوان والد یا مراقب، یکی از بهترین کارها برای تقویت سلامت روان فرزندتان، تداوم گفت‌وگوی صمیمی و بدون قضاوت با اوست. به او اطمینان دهید که می‌تواند در هر زمان درباره هر موضوعی که ذهنش را مشغول کرده با شما صحبت کند. همچنین به او دلگرمی بدهید که همیشه کنارش هستید، و حتی اگر شما را نمی‌بیند، تنها یک تماس تلفنی با شما فاصله دارد. می‌توانید با پزشک کودک نیز مشورت کنید تا راهکارهایی برای آسان‌تر کردن ورود فرزندتان به مدرسه یا شرکت در دیگر فعالیت‌های دور از خانه پیدا کنید.
کلام آخر دکترساینا
هرچند اضطراب جدایی بخشی طبیعی از روند رشد کودکان است که معمولا در سال‌های ابتدایی کودکی از بین می‌رود، اگر ادامه‌دار شود تبدیل به اختلال می‌شود. این اختلال نوع خاصی از اختلالات اضطرابی است که باعث ترس و نگرانی از جداشدن از عامل دلبستگی می‌شود. این اضطراب که در بزرگسالان هم دیده می‌شود، فراتر از نگرانی‌های معمول درباره عزیزان است و باعث آزردگی شدید و اختلال در زندگی روزمره می‌شود.
نگرانی درباره عزیزان، به‌ویژه در موقعیت‌های جدید، امری طبیعی است. این نگرانی‌ها معمولا در پس‌زمینه ذهن حضور دارند و به‌مرور فروکش می‌کنند. در اختلال اضطراب جدایی، این صدا به حداکثر می‌رسد و کنترل آن از دست شما خارج می‌شود؛ این اضطراب همه چیز را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد. کودکان مبتلا به اضطراب جدایی نیز تجربه مشابهی دارند. ترس‌ها و نگرانی‌هایشان بار سنگینی بر دوششان می‌گذارند و تمرکز روی مدرسه یا لذت بردن از بازی با دوستان را برایشان دشوار می‌کنند.
صرف‌نظر از سنی که شروع می‌شود، اختلال اضطراب جدایی می‌تواند زندگی را مختل کند. اگر در خود، فرزند یا دیگر عزیزانتان علائم اختلال جدایی را مشاهده می‌کنید، بدون معطلی با یک متخصص سلامت روان تماس بگیرید. شبکه متخصصان دکتر ساینا همین‌جا در دسترس شما هستند.
سؤالات متداول
۱. آیا اضطراب جدایی فقط مختص کودکان است؟
خیر. بزرگسالان هم دچار این اختلال می‌شوند. این اختلال ممکن است ادامه اضطراب جدایی دوران کودکی باشد یا نشانه‌های آن برای اولین بار در بزرگسالی آشکار شود.
۲. چطور کودک را برای جدا شدن آماده کنیم؟
اگر اضطراب جدایی مقطعی و به دلیل تغییرات بزرگی مانند شروع مدرسه باشد شما می‌توانید با رفتارهای حمایتگرانه او را آماده کنید. این توصیه‌ها می‌تواند کمک‌کننده باشد:
خداحافظی را همیشه سریع انجام دهید و طولش ندهید؛
تمام توجه خود را به او اختصاص دهید؛
به زبان خودش صحبت کنید؛
به او اطمینان دهید که دوباره یکدیگر را می‌بینید؛
احساسش را تأیید کنید و محترم بشمارید.
اما اگر اضطراب جدایی مقطعی نباشد و تبدیل به اختلال شود، باید از متخصص کمک بگیرید.
۳. اضطراب جدایی تا چه سنی طبیعی محسوب می‌شود؟
معمولا اضطراب جدایی در نوزادان بین ۹ تا ۱۸ماهگی به اوج می‌رسد و اغلب تا ۲٫۵ تا ۳سالگی فروکش می‌کند. متخصصان این اضطراب را در این مرحله از رشد طبیعی می‌دانند و آن را اختلال محسوب نمی‌کنند.
اطلاعات این مقاله صرفاً برای افزایش آگاهی شماست. به‌هیچ‌عنوان بدون مشورت با پزشک اقدام به خوددرمانی نکنید.
