تبعیض بین فرزندان | دلایل، پیامدها و راهکارها

خانواده نخستین اجتماعی است که کودک پا به آن می‌گذارد، جایی که او عشق، امنیت و احساس ارزشمندی را تجربه می‌کند. اما زمانی که والدین (آگاهانه و یا ناخودآگاه) میان فرزندان خود فرق می‌گذارند، این بستر امن به محیطی پر از رنج و دلخوری تبدیل می‌شود. تبعیض بین فرزندان می‌تواند در قالب توجه بیشتر به یکی، توقعات سخت‌گیرانه از دیگری یا حتی مقایسه‌های مداوم خود را نشان دهد. این رفتارها نه‌تنها زخم‌های عمیقی بر روان کودکان بر جای می‌گذارد، بلکه روابط خواهر و برادری و حتی پیوند والد و فرزند را نیز دچار آسیب می‌کند. شاید در نگاه نخست، تبعیض‌های کوچک مسئله‌ای بی‌اهمیت به نظر برسد، اما پیامدهای روانی و اجتماعی آن می‌تواند تا سال‌ها ادامه پیدا کند. در این مقاله از مجله سلامت دکتر ساینا با بررسی ابعاد مختلف این موضوع، نشانه‌ها، ریشه‌ها و راهکارهای پیشگیری از آن، به شما کمک می‌کنیم که شرایطی عادلانه‌تر و سالم‌تر برای تربیت فرزندانتان ایجاد کنید. 

تبعیض بین فرزندان، واقعیتی تلخ در خانواده‌ها

پژوهش‌ها نشان می‌دهد که تبعیض والدین میان فرزندان، برخلاف تصور رایج، پدیده‌ای شایع است. حقیقت این است که فرق‌گذاشتن بین بچه‌ها نه یک ویژگی عادی در زندگی خانوادگی؛ بلکه رفتاری است که می‌تواند بسیار آسیب‌زا باشد. این مسئله در حدود ۶۵ درصد از خانواده‌ها رخ می‌دهد و در فرهنگ‌های مختلف شناسایی و مورد مطالعه قرار گرفته است. گستردگی آن به حدی است که می‌تواند سلامت روان و رفاه کودکان را در تمام زندگی، از دوران کودکی تا میانسالی و حتی پس از آن، تحت‌تأثیر قرار دهد. روان‌شناسان این موضوع را عاملی مهم در بروز طیف وسیعی از مشکلات عاطفی می‌دانند و آن را «رفتار تبعیض‌آمیز والدین» (Parental Differential Treatment) می‌نامند. 

گاهی حتی خود بچه‌ها هم درباره وجود تبعیض در خانواده اتفاق‌نظر ندارند. دلیلش ساده است: احساس «کمتر دوست داشته شدن» امری کاملا شخصی و ذهنی است. به‌گفته لوری کرامر (Laurie Kramer)، استاد روان‌شناسی دانشگاه نورث‌ایسترن آمریکا، آنچه کودک تجربه می‌کند این است که والدینش فرزند دیگری را به او ترجیح می‌دهند؛ خواه با گذراندن وقت بیشتر با او، تحسین و توجه مداوم به او یا حتی درنظر گرفتن آزادی‌های بیشتر و قوانین آسان‌تر برای او.

جالب اینکه همیشه همه از بیرون ماجرا را یکسان نمی‌بینند. ممکن است فرزندی احساس تبعیض کند، در حالی‌که خواهر یا برادرش چنین برداشتی نداشته باشد، یا والدین باور داشته باشند کاملا عادلانه رفتار کرده‌اند.

انواع تبعیض بین فرزندان

بسیاری از والدین سعی می‌کنند از تبعیض بین فرزندان اجتناب کنند، اما در عمل، برخی با یکی از فرزندان خود پیوند یا وابستگی عاطفی عمیق‌تری برقرار می‌کنند. اگرچه والدین ممکن است این موضوع را تشخیص ندهند، فرزندان تقریبا همیشه این تبعیض را که در اشکال مختلفی آشکار می‌شود، درک می‌کنند.

۱. تبعیض عاطفی

تبعیض عاطفی یکی از رایج‌ترین و در عین حال مخرب‌ترین انواع تبعیض است که می‌تواند به صورت‌های مختلفی نمایان شود، مانند محبت و توجه بیشتر به یک فرزند، تشویق بیش از حد او در مقایسه با خواهر و برادرش یا حتی انتقاد مداوم از یکی از فرزندان. 

۲. تبعیض مالی

تبعیض مالی بین فرزندان، به تخصیص نابرابر منابع مالی بین آنها اشاره دارد. این نوع تبعیض می‌تواند از خرید هدایای گران‌قیمت‌تر برای یک فرزند تا پرداخت هزینه‌های تحصیلی یا کمک‌های مالی بیشتر به او متغیر باشد. البته گاهی حمایت مالی نابرابر می‌تواند عادلانه باشد، اگر هدف مشخص و روشنی داشته باشد، مثل کمک به خواهر یا برادری که درگیر مشکلات است تا بتواند به استقلال مالی برسد.

۳. تبعیض آموزشی

تبعیض آموزشی در واقع نوعی تبعیض مالی و عاطفی و به دلیل توجه و سرمایه‌گذاری نابرابر والدین در تحصیل و رشد فردی فرزندان ایجاد می‌شود. مثلا ممکن است والدین هزینه‌های کلاس‌های خصوصی یا دانشگاه فرزندی را متقبل شوند، درحالی‌که به دیگری این امکانات را اختصاص ندهند. این تبعیض اغلب با فرض اینکه فرزندی بااستعدادتر یا باهوش‌تر است، صورت می‌گیرد و می‌تواند فرزند موردتوجه را تحت فشار بگذارد و فرزند دیگر را دچار سرخوردگی و بی‌انگیزگی کند.

رفتار تبعیض‌آمیز در هر شکل آن می‌تواند هم برای کودکی که مورد بی‌توجهی قرار گرفته و هم برای کودکی که مورد توجه ویژه است، گیج‌کننده و دردناک باشد. شناسایی چرایی بروز این رفتارها به درک و اصلاح آنها کمک می‌کند. 

چرا والدین گاهی ناآگاهانه تبعیض قائل می‌شوند؟

هرچند در برخی موارد، والدین عامدانه فرزندی را بر دیگری ترجیح می‌دهند، به‌گفته کرامر، والدین معمولا این کار را آگاهانه انجام نمی‌دهند و حتی اغلب متوجه آن هم نیستند. به عقیده او، رفتار ترجیحی ممکن است ناشی از آن باشد که یکی از بچه‌ها تربیت‌پذیرتر و در نتیجه، رفتار با او راحت‌تر است. گاهی هم والدین احساس می‌کنند شباهت بیشتری به آن فرزند و نقاط مشترک بیشتری با او دارند. به‌طور کلی عوامل مختلفی در بروز این رفتار مؤثرند:

۱. ترتیب تولد و سن

فرزندان نخست با نوعی احساس ناامنی وجودی وارد این جهان می‌شوند و اغلب تلاش می‌کنند با رفتار کردن مثل یک بزرگسال کوچک، تأیید والدین را جلب کنند. آنها ممکن است به کمال‌گرایی گرایش پیدا کنند، زیرا می‌خواهند جایگاهشان به‌عنوان تنها دریافت‌کننده توجه والدین حفظ شود.

در مقابل، فرزندان بعدی وارد دنیایی می‌شوند که نقش‌های والد‌‌ـ‌فرزند از قبل تا حدی مشخص شده است. آنها از همان ابتدا می‌فهمند که مسئولیت به‌طور کامل به عهده آنها نیست و فشار کمتری برای جایگزینی والدینشان احساس می‌کنند. در فرزندان میانی با قرار گرفتن بین خواهر و برادر بزرگ‌تر و کوچک‌تر، مهارت‌های میانجیگری تقویت می‌شود. کوچک‌ترین فرزند که عادت دارد دیگران از او مراقبت کنند، ممکن است توجه‌طلب و کمی ناپخته باقی بماند. کودکان تک‌فرزند معمولا نسبت به هم‌سن‌وسال‌های خود بالغ‌تر هستند، اما انتظار دارند تمام توجه والدین فقط متوجه آنها باشد.

با گذشت زمان، والدین معمولا راحت‌تر می‌شوند و گرایش به کمال‌گرایی کاهش می‌یابد. نظارت شدید روی فرزند نخست جای خود را به فرزندپروری ساده‌انگارانه‌تر و انعطاف‌پذیرتر در مورد فرزندان بعدی می‌دهد. پدران، به‌ویژه پس از تولد فرزند نخست، نسبت به نظم و انضباط فرزندان ملایم‌تر می‌شوند. این افزایش اعتماد والدین به خودشان باعث می‌شود فرزندان بعدی آزادی بیشتری داشته باشند و با قوانین کمتری مواجه شوند.

۲. شخصیت و رفتار

والدین اغلب با فرزندانی که با آنها علایق مشترک دارند یا کنترل و مدیریتشان آسان‌تر است، پیوند نزدیک‌تری برقرار می‌کنند؛ مثلا والدی که به موسیقی علاقه‌مند است، ممکن است سریع‌تر استعداد موسیقیایی فرزندی را که گرایش نشان می‌دهد، شناسایی و تشویق کند و همین اشتیاق را به او منتقل کند.

نکته مهم اینکه این رفتارها ممکن است از دید کودکی که کمتر موردتوجه قرار گرفته است، به‌عنوان تبعیض و بی‌مهری والدین برداشت شود، فارغ از اینکه دلیل آنها چیست.

۳. استرس والدین

وقتی والدین در شرایط استرس‌زا قرار می‌گیرند، ممکن است ناخودآگاه فرزندی را ترجیح دهند که برایشان دردسر و تنش کمتری ایجاد می‌کند.

۴. فشارهای بیرونی

انتظارات و باورهای فرهنگی هم می‌توانند به‌عنوان فشارهای بیرونی بر این موضوع تأثیر بگذارند؛ مثلا برخی خانواده‌ها در نتیجه برداشت‌های نادرست فرهنگی با تبعیض بین فرزندان دختر و پسر، برای پسرها جایگاه بالاتری قائل‌اند و فرصت‌های بیشتری برای پیشرفت آنها فراهم می‌کنند.

۵. وفاداری فرزند به والد سمی

از بارزترین نمونه‌های تبعیض در خانواده‌های سوءاستفاده‌گر با والدین سمی دیده می‌شود. در این خانواده‌ها فرزند بزرگسالی که معمولا بیشترین مشکل سلامت روان را دارد و درگیر وابستگی ناسالم است، اغلب به مدافع اصلی والد سمی تبدیل می‌شود. این رفتار باعث سردرگمی خواهرها و برادرهای سالم‌تر او می‌شود.

آنچه که وفاداری نابجا به نظر می‌رسد، در واقع یک پیوند تروماتیک است. این کودک با چسبیدن به ویژگی‌های مخرب والد، توهم اتصال را حفظ می‌کند. او ممکن است در راستای تقویت این توهم که «هیچ‌کس مثل من مادر/ پدر را درک نکرده است»، رفتارهای آسیب‌زای والد، مانند مصرف مواد، تعصب یا خشونت را تقلید کند. به‌عبارتی، کودک به‌طور ناخودآگاه باور دارد که «شبیه والد شدن» جلوی ازدست‌دادن او را می‌گیرد. در این میان خواهرها و یا برادرهای سالم‌تر که هویت مستقل پیدا کرده‌اند، در نظر او خیانت‌کار هستند. 

در چنین شرایطی، در واقع مشکلات و رفتارهای غلط والدین منجر به شکل‌گیری پیوندی میان والد و یکی از فرزندان (اغلب فرزند بزرگ‌تر) می‌شود که در نگاه فرزندان دیگر ممکن است تبعیض نامیده شود.

نشانه‌های رایج تبعیض بین فرزندان

تبعیض والدین زمانی رخ می‌دهد که یک کودک به‌طور مداوم توجه، تحسین یا امتیازات بیشتری نسبت به دیگران دریافت کند. ممکن است این رفتارها آشکار نباشد، مثل لحن صدا یا میزان صبر در قبال فرزند؛ همچنین ممکن است به‌شکلی کاملا آشکار در قالب رفتارهایی مانند تفاوت در روش و شدت تنبیه، پاداش یا مسئولیت‌ها باشد.

تبعیض والدین همیشه به معنای بی‌توجهی آشکار یا نداشتن عشق و علاقه نیست بلکه اغلب ناشی از تعامل ناخودآگاه والدین با هر کودک است. درهرحال، شناسایی نشانه‌های تبعیض والدین، نخستین گام برای پرداختن به این موضوع حساس و اثر احتمالی آن بر روابط خانوادگی است.

۱. نابرابری در توجه و تحسین

یکی از رایج‌ترین نمونه‌های تبعیض والدین، زمانی است که یک فرزند به‌طور مداوم تحسین و توجه بیشتری دریافت می‌کند، درحالی‌که دیگران نادیده گرفته می‌شوند یا مورد انتقاد قرار می‌گیرند.

۲. تفاوت در شیوه تنبیه و تربیت

گاهی والدین در برابر خطاهای یک فرزند واکنش شدید و سخت‌گیرانه‌ای نشان می‌دهند، اما در برابر اشتباهات فرزند دیگر با نرمی و گذشت رفتار می‌کنند. این تفاوت در برخوردها می‌تواند به‌عنوان نشانه‌ای از تبعیض تلقی شود و زمینه‌ساز ایجاد احساس بی‌عدالتی و رنجش میان فرزندان گردد.

۳. توزیع نابرابر امکانات

گاهی ممکن است برخی فرزندان امتیازات یا امکانات بیشتری دریافت کنند. تبعیض عاطفی یا تبعیض مالی بین فرزندان در قالب اختصاص نابرابر پول، هدیه یا فرصت‌ها، نشانه‌ای آشکار از فرق گذاشتن بین فرزندان است. 

۴. تفاوت در محبت و ارتباط عاطفی

گاهی پیش می‌آید که والدین از نظر عاطفی به یک فرزند بیش از دیگران توجه نشان می‌دهند؛ برای مثال بیشتر وقتشان را با او می‌گذرانند، نگرانی‌ها یا رازهای شخصی خود را با او در میان می‌گذارند و در نتیجه با سایر فرزندان فاصله عاطفی بیشتری پیدا می‌کنند.

۵. اختصاص نقش یا مسئولیت خاص به یک فرزند

در برخی موقعیت‌ها، والدین یکی از فرزندان را به‌عنوان میانجی در اختلاف‌ها یا شریک در تصمیم‌گیری‌ها برمی‌گزینند و حتی او را محرم اسرار شخصی خود می‌دانند، در حالی‌که چنین نقشی برای سایر فرزندان در نظر گرفته نمی‌شود.

همچنین گاهی تبعیض بین فرزندان موجب می‌شود والدین نقش‌های مشخصی به آنها اختصاص دهند؛ مثلا یکی همیشه باید مسئول و وظیفه‌شناس باشد، درحالی‌که دیگری همیشه بی‌خیال، آزاد و غیرپاسخ‌گو تلقی شود.

۶. تفاوت در سطح انتظارات

یکی از نشانه‌های روشن تبعیض این است که والدین از یک فرزند در مقایسه با دیگران انتظار کمتری در زمینه‌های مختلفی چون رفتار درست، موفقیت تحصیلی یا شغلی یا پذیرش مسئولیت‌های خانوادگی و اجتماعی داشته باشند.

۷. مقایسه‌های مستقیم

مقایسه مداوم فرزندان با یکدیگر، به‌ویژه زمانی که این مقایسه باعث شود موفقیت‌ها و تلاش‌های آنها کوچک شمرده شود یا بی‌ارزش جلوه کند، یکی از نشانه‌های روشن و آسیب‌زننده تبعیض بین فرزندان محسوب می‌شود.

۸. فعالیت‌های انحصاری با یک فرزند

گاهی تبعیض در قالب گردش‌ها یا فعالیت‌های انحصاری با یک فرزند آشکار می‌شود. این امر ممکن است به دیگر فرزندان احساس طردشدگی، بی‌اهمیتی یا نادیده گرفته شدن بدهد.

۹. نادیده گرفتن اختلافات خواهروبرادری

اگر والدین به‌طور مداوم درگیری‌های بین فرزندان را نادیده بگیرند یا کم‌اهمیت جلوه دهند، به‌ویژه اگر یک فرزند آغازگر آن باشد، نشانه‌ای از تبعیض است.

۱۰. وجود الگوی تکرارشونده

آخرین و مهم‌ترین نشانه نیز تکرار الگوی تبعیض در طول زمان است. این پدیدهٔ رفتاری موقتی نیست، بلکه الگویی پایدار در روابط خانوادگی است. 

تأثیرات تبعیض خانوادگی بر روح و روان فرزندان

برای کودکی که خود را «فرزند درجه‌دو» خانواده می‌داند، پیامدها ممکن است سنگین باشند. پژوهش‌ها نشان می‌دهد کودکان خیلی زود متوجه رفتارهای متفاوت والدین می‌شوند. این حس نادیده‌گرفته‌شدن می‌تواند به کاهش اعتمادبه‌نفس، اضطراب، افسردگی و حتی بروز رفتارهای پرخطر منجر شود. در برخی موارد، اثرات غیرمستقیم هم دیده شده است؛ برای مثال تحقیقات در چین نشان داده تبعیض والدین می‌تواند زمینه‌ساز اعتیاد نوجوانان به تلفن همراه شود.

تبعیض بین فرزندان، حتی اگر کوچک و به‌ظاهر بی‌اهمیت باشد، می‌تواند زخمی عمیق بر زندگی کودکان بر جای بگذارد، زخمی که گاهی تا بزرگسالی هم همراهشان می‌ماند.

۱. کاهش اعتماد به نفس

فرزندان محبوب یا موردعلاقه ممکن است برای حفظ جایگاه بی‌نقص خود تحت فشار باشند. در مقابل، ممکن است اعتمادبه‌نفس فرزندان دیگر کاهش یابد. با افزایش احساس ناکافی بودن و بی‌ارزشی در کودکانی که کمتر مورد توجه قرار می‌گیرند، آنها ممکن است دچار شک به خود، اضطراب یا افسردگی شوند. 

۲. ایجاد فشارهای عاطفی

کودکانِ قربانی تبعیض والدین معمولا دچار فشارهای عاطفی می‌شوند. این فشارها ممکن است به‌صورت اضطراب و افسردگی جلوه کنند. در برخی موارد، آنها حتی احساس می‌کنند که از سوی خواهر یا برادر موردتوجه مورد خیانت قرار گرفته‌اند.

۳. بروز مشکلات هویتی

تبعیض بین فرزندان ممکن است به روند شکل‌گیری هویت کودکان آسیب بزند. کودکان اغلب خود را بر اساس نگاه والدین یا در تقابل با خواهر و برادر موردتوجه تعریف می‌کنند: امری که می‌تواند هویت فردی‌شان را مخدوش سازد.

۴. تضعیف مهارت‌های اجتماعی

تبعیض والدین می‌تواند مانعی در مسیر رشد مهارت‌های اجتماعی سالم کودک باشد. این کودکان ممکن است در اعتمادکردن، ایجاد ارتباط مؤثر و حل تعارضات با دیگران دچار چالش شوند.

۵. تأثیر بر تحصیل و کسب دستاوردها

رفتار نابرابر والدین گاه به‌طور مستقیم بر عملکرد تحصیلی و انگیزه کودکان اثر می‌گذارد. فرزندان موردتوجه ممکن است به‌مرور دچار سستی و غرور شوند، درحالی‌که فرزندانِ دیگر انگیزه‌ای برای تلاش و پیشرفت نخواهند داشت.

۶. احساس بی‌عدالتی

کودکانی که مورد تبعیض قرار می‌گیرند، معمولا جهان را مکانی ناعادلانه می‌دانند. این طرز فکر می‌تواند بر نحوه تعامل آنها با دیگران و انتظاراتشان از روابط عادلانه اثر منفی بگذارد.

۷. ایجاد حس رقابت ناسالم و حسادت بین خواهر و برادر

تبعیض می‌تواند در فرزندان حس حسادت، دلخوری و بین آنها فاصله عاطفی ایجاد کند. رفتار نابرابر والدین می‌تواند بذر کینه و حسادت را میان خواهر و برادرها بکارد. این وضعیت معمولا منجر به رقابت شدید میان آنها و روابط پرتنشی می‌شود که حتی ممکن است تا بزرگسالی نیز ادامه پیدا کند.

رفتار تبعیض‌آمیز می‌تواند در طول زندگی پیوندهای خانوادگی را سست کند، فاصله‌ها را بیشتر کرده و زمینه‌ساز تنش و درگیری‌های مداوم شود. این موضوع اهمیت ویژه‌ای دارد، چون بر اساس پژوهش‌ها، رابطه خوب با خواهر و برادرها یکی از عوامل کلیدی برای داشتن سلامت روان و شادی در طول عمر است.

۸. پیامدهای بلندمدت

اثرات تبعیض بین فرزندان تنها به دوران کودکی محدود نمی‌شود. این پیامدها در بزرگسالی نیز ادامه یافته و بر روابط عاطفی، عزت‌نفس و سلامت روانی فرد تأثیرگذار خواهد بود و می‌تواند منجر به ترس از رهاشدگی و دشواری در ایجاد روابط سالم شود.

۹. آسیب به رابطه والد و فرزند

تبعیض والدین می‌تواند رابطه والد و فرزند را با تمام فرزندان درگیر تحت‌تأثیر قرار دهد. ممکن است کودکان از والدین فاصله بگیرند یا کینه و دلخوری در دلشان باقی بماند.

۱۰. ایجاد حس ناامنی

حتی کودکان موردتوجه نیز ممکن است آسیب ببینند، زیرا با ترس ازدست‌دادن جایگاه ویژه خود و افتادن از چشم والدین رشد می‌کنند. این وضعیت می‌تواند منجر به احساس ناامنی در آنها شود.

راهکارهای جلوگیری از تبعیض بین فرزندان

تبعیض بین فرزندان دختر و پسر باشد یا فرزندان هم‌جنس، درهرحال آسیب‌های ماندگار به همراه دارد. خوشبختانه راهکارهایی وجود دارد که به جلوگیری از تبعیض والدین و ایجاد محیطی عادلانه در خانواده کمک خواهد کرد. فراموش نکنید که نشان‌دادن محبت و قدردانی برابر نسبت به همه فرزندان برای سلامت روانی و عاطفی آنها حیاتی است.

۱. تقویت خودآگاهی

برای جلوگیری از تبعیض، در گام نخست باید به سوگیری‌ها و ترجیحات خود آگاه باشید. درحالی‌که اغلب والدین آن را نفی می‌کنند، فرق‌گذاشتن میان فرزندان رایج‌تر از آن است که فکر می‌کنید.

مسئله این است که خیلی وقت‌ها این رفتارهای تبعیض‌آمیز به‌طور ناخودآگاه رخ می‌دهند و در واقع والدین متوجه آنها نیستند؛ پس به رفتارهای خودتان توجه کنید. بپذیرید که هر کودک منحصربه‌فرد است و نیازها و توانمندی‌های خاص خود را دارد. 

کسب خودآگاهی برای شناسایی و رسیدگی به این مسئله، برای ایجاد رابطه خانوادگی سالم‌تر و تضمین سلامت عاطفی همه اعضای خانواده ضروری است. خودآگاهی والدین می‌تواند جلوی تکرار بی‌عدالتی را بگیرد. درغیراین‌صورت کودکان الگوی تبعیض را یاد می‌گیرند و در بزرگسالی همان را در روابط یا فرزندپروری خود بازتولید می‌کنند.

۲. آموزش والدین در مورد عدالت تربیتی

تربیت عادلانه به این معنی نیست که با همه بچه‌ها دقیقا یکسان رفتار شود. این نه‌تنها غیرممکن است بلکه بچه‌ها هم چنین چیزی نمی‌خواهند. آنها می‌خواهند همان‌طور که هستند، متناسب با سن، علایق، جنسیت و شخصیتشان درک شوند یعنی:

• توجه برابر: با هر یک از کودکان وقت بگذرانید و کارهایی را انجام دهید که او دوست دارد. این کار نشان می‌دهد که برایش ارزش قائل هستید.
• ارتباط مؤثر: همچنین فضایی امن ایجاد کنید تا فرزندان بتوانند بدون ترس از قضاوت، احساسات خودشان را بیان کنند. ارتباط مؤثر در هر رابطه‌ای می‌تواند جلوی سوءتفاهم و آسیب را بگیرد.
• ارج دادن به تفاوت‌ها: تفاوت‌های فرزندان‌تان را بپذیرید، ویژگی‌های منحصربه‌فردشان را تحسین کنید و آنها را برای دنبال کردن علایقشان تشویق کنید.
• تربیت عادلانه: همه فرزندان را به‌طور برابر و بدون تبعیض، تنبیه یا هدایت کنید. مجازات‌ها و قوانین باید برای همه یکسان باشد.
• حمایت متناسب با نیازها: راهنمایی و پشتیبانی خود را متناسب با نیازهای هر کودک تنظیم کنید و در حوزه‌هایی که بیشتر مشکل دارند، حمایت بیشتری ارائه دهید.

۳. گفت‌وگوی خانوادگی در حل سؤتفاهم‌ها

پژوهش‌های کرامر روی نوجوانان و والدینشان نشان داده است که خانواده‌ها معمولا درباره تبعیض صحبت نمی‌کنند و همین سکوت است که برطرف کردن دلخوری‌ها یا سوءتفاهم‌ها را سخت‌تر می‌سازد. 

به نظر کرامر، اگر این موقعیت‌ها با حساسیت لازم مطرح شوند، به‌گونه‌ای که هیچ‌کس احساس سرزنش‌شدن یا مقصربودن نکند، می‌توان گفت‌وگوهای باز و صادقانه‌ای داشت تا همه طرف‌ها یکدیگر را بهتر درک کنند. برای نمونه، والدین می‌توانند از فرزندشان بپرسند چرا فکر می‌کند خواهر یا برادرش محبوب‌تر است. 

کرامر باور دارد گوش‌دادن والدین و ارائه توضیح برای رفتارهای متفاوتشان، می‌تواند معجزه کند. در چنین شرایطی کودک ممکن است متوجه شود که دلیلی منطقی برای این رفتارهای متفاوت وجود دارد و این برخورد متفاوت، در واقع، به میزان عشق والدین به او یا خواهر و برادرش ربطی ندارد.

یکی از بهترین راهکارها برگزاری جلسات خانوادگی منظم است. در طی این جلسات هم می‌توانید مهارت‌های ارتباطی فرزندان را و هم حس برابری را در خانواده تقویت کنید.

برابری تمام‌وکمال ممکن نیست!

اگرچه والدین تلاش می‌کنند با فرزندان خود برابر رفتار کنند، رسیدن به تعادل کامل واقع‌بینانه نیست و در برخی موارد، نه عادلانه است و نه درست؛ مثلا، در مقایسه با خواهران و برادران بزرگ‌ترشان، نوزادان به‌طور طبیعی توجه و محبت بیشتری از والدین دریافت می‌کنند. همین موضوع هنگام بیماری یا ناتوانی یکی از فرزندان هم صدق می‌کند.

شرایط مالی والدین نیز در طول زمان تغییر می‌کند و این موضوع می‌تواند بر میزان هزینه‌ای که صرف هر یک از کودکان می‌شود تأثیر بگذارد. مثلا، ممکن است اولین فرزند زمانی به دنیا بیاید که یکی یا هر دوی والدین در ابتدای مسیر شغلی خود هستند و خانواده از نظر مالی محدودیت بیشتری دارد، درحالی‌که فرزند بعدی در دوران اوج درآمد والدین متولد شود.

مهم این است که با خودآگاهی رفتارهای تبعیض‌آمیز را شناسایی و بررسی کنید که دلیل آنها چیست. ممکن است برخی رفتارها و تصمیمات اجتناب‌ناپذیر باشد. پس مراقب باشید دچار کمال‌گرایی نشوید که خود آسیب‌های بالقوه دیگری به شما و فرزندان وارد می‌کند. فرزندپروری بی‌عیب‌ونقص وجود ندارد؛ نکته مهم شناسایی الگوهای آسیب‌زا و تلاش برای اصلاح آنهاست. 

فراموش نکنید که کودکان از پشت پرده تصمیم‌های شما اطلاع ندارند و احتمالا دلایل شما را درک نمی‌کنند؛ بنابراین با آنها صحبت کنید. به کودک نشان دهید که احساس او را درک می‌کنید و توضیح دهید که اگرچه عشق شما نسبت به همه فرزندان برابر است، هر خواهر یا برادر ویژگی‌ها و نیازهای متفاوتی دارد و ممکن است نیازمند حمایت و توجه بیشتری باشد.

اگر احساس می‌کنید صحبت‌کردن با فرزندتان در این شرایط دشوار است یا نمی‌دانید چطور باید احساسات او را مدیریت کنید، می‌توانید از یک روان‌شناس کودک کمک بگیرید. مشاوره با متخصص به شما کمک می‌کند تا شیوه درست گفت‌وگو با کودک، درک بهتر احساسات او و ایجاد تعادل در روابط خانوادگی را یاد بگیرید. روان‌شناس می‌تواند با راهکارهای علمی و متناسب با سن فرزندتان، به شما در پرورش احساس امنیت، اعتماد و آرامش در خانه کمک کند.

سلامت روان

ویزیت آنلاین

از متخصصان این حوزه بپرسید

مشاوره آنلاین با روان‌شناس کودک

سخنی با بزرگسالانی که تبعیض را تجربه کرده‌اند

اگر والدینتان در کودکی بین شما و خواهر و برادرتان فرق گذاشته‌اند، ممکن است امروز و در بزرگسالی هنوز از پیامدهای آن رنج ببرید. اگر فکر می‌کنید در کودکی توجه کافی دریافت نکرده‌اید، برای مقابله با اثرات عاطفی و اجتماعی تبعیض تلاش کنید. ارزش خود را بشناسید و روی حوزه‌هایی از زندگی خود تمرکز کنید که در آنها توانمندی بیشتری دارید. شاید لازم باشد کمک تخصصی بگیرید.

اگر تصمیم گرفتید با خواهری/ برادری که نورچشمی خانواده بوده ارتباط برقرار کنید، سعی کنید به آنها بگویید که رفتار یا بی‌تفاوتی‌شان چه تأثیری روی شما گذاشته است. ممکن است هر دوی شما احساسات مشترکی مانند حس ناتوانی یا بی‌احترامی از سوی والدین را تجربه کرده باشید. فراموش نکنید که ممکن است خواهر یا برادر شما هم به همین دلیل آسیب دیده باشد.

اگر هم فرزند موردتوجه یا نورچشمی بوده‌اید، شاید لازم باشد برای رسیدن به استقلال و توجه به دیدگاه‌های متفاوت دیگران بیشتر تلاش کنید. یاد بگیرید که خود را از زیر فشار یا نگاه والدینتان خارج کنید. اگر اضطراب دارید یا نسبت به والدین‌تان احساس مسئولیت می‌کنید، تعیین مرزها می‌تواند گام ابتدایی و مهمی باشد. همچنین می‌توانید از حمایت دوست و مشاوره روانشناس بهره ببرید. همین حالا می‌توانید در دکتر ساینا کمک حرفه‌ای دریافت کنید.

اگر می‌دانید که خواهر یا برادرتان مورد بی‌توجهی واقع شده است، می‌توانید به او نزدیک شوید و رابطه را بازسازی کنید. به او بگویید که آنچه برایش اتفاق افتاده برای شما پذیرفته نیست و درک می‌کنید که چرا ممکن است او واکنش نشان داده یا فاصله گرفته باشد. ممکن است رابطه او با والدین متفاوت از رابطه شما باشد و دلایل موجهی برای این تفاوت وجود داشته باشد.

سؤالات رایج