همه‌چیز درباره نارسایی کلیه در کودکان: علل، علائم و درمان

یکی از نگرانی‌های والدین در دوران نوزادی و کودکی، نارسایی کلیه در کودکان است چون کودکان علاوه‌ بر عوامل ژنتیکی، به‌دلیل نامناسب بودن سبک زندگی نیز به این بیماری مبتلا می‌شوند. نارسایی کلیه علل مختلفی دارد و با‌توجه‌به نوع آن (حاد و مزمن)، کودک ممکن است علائم مختلفی را تجربه کند. ابتلا به این بیماری تنها ۲ روش درمانی دارد و ممکن است کودک براثر عدم رسیدگی و درمان به‌موقع دچار مشکلات جبران‌ناپذیری شود؛ پس در این مقاله از مجله سلامت دکترساینا به بررسی علل نارسایی کلیه در نوزادان و کودکان، علائم آن و روش‌های درمانی می‌پردازیم. در انتها نیز راهکارهایی ارائه می‌شود تا از ابتلا به این بیماری جلوگیری شود.

نارسایی کلیه در کودکان چیست؟

نارسایی کلیه در کودکان به آسیب موقت یا دائمی کلیه‌‌ها اشاره دارد که به‌دلیل آن عملکرد طبیعی کلیه‌ها از دست می‌رود. ۲ نوع مختلف از نارسایی کلیه در نوزادان و کودکان وجود دارد که شامل نارسایی حاد و مزمن است. علل نارسایی کلیه در کودکان بسته به نوع این بیماری می‌تواند متفاوت باشد.

نارسایی حاد کلیه شروعی ناگهانی دارد و به‌طور بالقوه برگشت‌پذیر خواهد بود اما نارسایی مزمن کلیه حداقل ۳ ماه ادامه دارد و می‌تواند منجر به ازدست‌رفتن تدریجی عملکرد کلیه‌ شود. علل، علائم نارسایی کلیه در کودکان و درمان‌ها و پیامدهای نارسایی حاد و مزمن کلیه با یکدیگر متفاوت است.

علل نارسایی کلیه در کودکان

نارسایی کلیه در کودکان و نوزادان بنابه‌دلایل مختلفی رخ می‌دهد. در این بخش به دسته‌بندی دلایل و در بخش بعدی به‌صورت مجزا به بررسی علل نارسایی حاد و مزمن کلیه کودکان می‌پردازیم.

• پیش‌کلیوی: این نوع از نارسایی در سیستم گردش خون، قبل از رسیدن خون به کلیه‌ها رخ می‌دهد. علت اصلی آن نیز کم‌آبی بدن، از دست‌دادن خون یا ناراحتی قلبی خواهد بود. در این شرایط، کلیه‌ها از دریافت اکسیژن محروم خواهند شد.
• درونی: این نوع از نارسایی به‌دلیل وجود مشکلی در کلیه‌ها و معمولا براثر مصرف برخی از داروها، صدمات کلیه یا شرایط بهداشتی رخ داده و به کلیه‌ها آسیب می‌زند.
• پس‌کلیوی: این نوع نارسایی به‌دلیل وجود مشکلی در دستگاه ادراری است‌ و زمانی رخ می‌دهد که انسداد در دستگاه ادراری تحتانی باعث برگشت ادرار شده و فشار برگشتی روی کلیه‌ها اعمال می‌کند. این شرایط منجر به اختلال عملکرد کلیه یا همان نارسایی کلیه در نوزادان و کودکان خواهد شد.

جدول علل نارسایی کلیه در کودکان

علائم نارسایی کلیه در کودکان چیست؟

علائم نارسایی کلیه در کودکان به نوع حاد یا مزمن این بیماری بستگی دارد. موارد زیر از جمله شایع‌ترین علائم نارسایی حاد و مزمن کلیه هستند اما لازم است بدانید که هر کودک ممکن است علائم متفاوتی را تجربه کند:

علائم نارسایی حاد کلیه کودکان

• خون در ادرار؛
• تب؛
• کهیر؛
• اسهال خونی؛
• استفراغ شدید؛
• سردرد؛
• عدم خروج ادرار؛
• خروج ادرار زیاد؛
• سابقه عفونت اخیر؛
• پوست رنگ‌پریده؛
• احتباس مایعات و تورم بدن؛
• تورم بافت‌ها؛
• کاهش انرژی؛
• تاریخچه تروما؛
• التهاب چشم؛
• توده شکمی قابل‌تشخیص.

علائم نارسایی مزمن کلیه کودکان

• اشتهای کم؛
• استفراغ؛
• درد استخوان‌ها؛
• سردرد؛
• توقف رشد کودک؛
• بدحالی؛
• خروج ادرار زیاد؛
• عدم خروج ادرار؛
• عفونت‌های مکرر دستگاه ادراری؛
• بی‌اختیاری ادرار؛
• بوی بد دهان؛
• پوست رنگ‌پریده؛
• نقص شنوایی؛
• تحریک‌پذیری؛
• توده شکمی قابل تشخیص؛
• تورم بافت؛
• تغییر در هوشیاری ذهنی؛
• تون عضلانی ضعیف (انقباض ضعیف و پیوسته ماهیچه‌ها).

چه زمانی از پزشک کمک بگیریم؟

اگر کودک شما یکی از علائم نارسایی کلیه در کودکان را داشت یا با علائم جدیدی روبه‌رو شدید، باید به پزشک متخصص اورولوژی مراجعه کنید. این علائم در بخش‌ قبلی برای نارسایی حاد و مزمن کلیه بررسی شدند.

کدام کودکان در معرض بیماری نارسایی کلیوی هستند؟

اگر نوزاد یا کودک دارای یکی از شرایط زیر باشد، در معرض خطر ابتلا به بیماری حاد یا مزمن کلیوی قرار می‌گیرد:

کودکان در معرض بیماری نارسایی حاد کلیوی

• ازدست‌دادن خون به‌دلیل جراحی یا شوک؛
• انسداد در دستگاه ادراری؛
• مصرف برخی از داروها؛
• ایست قلبی؛
• برخی شرایط پزشکی با احتمال انسداد اکسیژن و خون کلیه‌ها؛
• سندرم همولیتیک اورمیک (انسداد عروق خونی کوچک)؛
• گلومرولونفریت.

کودکان در معرض بیماری نارسایی مزمن کلیوی

• انسداد طولانی‌مدت دستگاه ادراری؛
• سندرم آلپورت (نوعی اختلال ژنتیکی)؛
• سندرم نفروتیک (یک بیماری رایج کلیوی در کودکان)؛
• بیماری کلیه پلی‌کیستیک (وجود کیست‌های پُر از مایع در کلیه‌ها)؛
• سیستینوز (اختلال ژنتیکی نادر)؛
• دیابت درمان‌نشده؛
• فشار خون بالای درمان‌نشده؛
• بیماری حاد کلیوی درمان‌نشده.

روش‌های تشخیص نارسایی کلیه در کودکان چیست؟

برای تشخیص نارسایی کلیه در نوزادان نارس، نوزادان و کودکان روش‌های مختلفی وجود دارد. زمانی‌که به پزشک اورولوژی مراجعه می‌کنید، پزشک ممکن است یک یا چند روش زیر را برای تشخیص دقیق بیماری پیشنهاد دهد:

معاینه فیزیکی

در این مرحله، پزشک متخصص اورولوژی ابتدا معاینه فیزیکی را انجام داده و از والدین درباره برخی از علائم و نشانه‌ها سؤال می‌کند.

بررسی سابقه پزشکی

پزشک در این مرحله سابقه ابتلا به بیماری نارسایی کلیه را در خانواده مادر و پدری کودک بررسی خواهد کرد.

آزمایش خون

پزشک برای تشخیص دقیق‌تر، آزمایش خون را تجویز می‌کند. در این آزمایش موارد زیر بررسی خواهد شد.

• تعداد سلول‌های خون؛
• سطح الکترولیت‌ها؛
• عملکرد کلیه‌ها.

آزمایش ادرار

در این آزمایش، میزان پروتئین و خون در ادرار بررسی خواهد شد.

اشعه ایکس قفسه سینه

اشعه ایکس قفسه سینه روشی تشخیصی است که در آن از انرژی الکترومغناطیسی نامرئی برای ایجاد تصاویری از بافت‌های داخلی، استخوان‌ها و اندام‌ها استفاده می‌شود.

سونوگرافی کلیه

سونوگرافی کلیه‌ها روشی بدون درد برای تشخیص نارسایی کلیه در کودکان است. در سونوگرافی کلیه‌ها از امواج صوتی برای ایجاد تصاویری از بافت کلیه استفاده شده و تصاویر آن در کامپیوتر نمایش داده می‌شود. در این روش، پزشک از ابزاری شبیه به دمبل استفاده کرده و آن را روی شکم و ناحیه کلیه‌های کودک قرار می‌دهد. در حین سونوگرافی، پزشک اندازه و شکل کلیه‌ها را بررسی کرده و از طرفی می‌تواند سایر مشکلات مانند سنگ و کیست و موارد مشابه را نیز تشخیص دهد.

الکتروکاردیوگرام

در این روش تشخیص نارسایی کلیه در کودکان، فعالیت الکتریکی قلب ثبت می‌شود چون یکی از علل نارسایی کلیه مشکلات قلبی کودک است. در این روش، ریتم‌های طبیعی (آریتمی) و ریتم‌های غیرطبیعی (دیس‌آریتمی) نشان داده خواهند شد که نشان از آسیب عضله قلب هستند.

سینتی‌گرافی کلیه

این روش تشخیص نارسایی کلیه در کودکان با استفاده از مواد رادیواکتیو انجام می‌شود. با استفاده از این مواد، عملکرد کلیه بررسی خواهد شد.

بیوپسی کلیه

این روش شامل برداشتن نمونه‌هایی از بافت کلیه کودک است. نمونه‌ها با استفاده از سوزن یا حین جراحی برداشته می‌شوند.

درمان نارسایی کلیه در کودکان چگونه است؟

درمان خاص برای نارسایی کلیه مطابق با موارد و شرایط زیر تجویز خواهد شد:

• سن کودک؛
• سلامت عمومی بدن کودک؛
• سابقه پزشکی کودک؛
• نوع بیماری نارسایی کلیه (حاد یا مزمن)؛
• تحمل کودک برای برخی از داروها، رویه‌ها و روش‌های درمانی خاص؛
• تشخیص پزشک متخصص.

بنابراین بسته به شرایط فوق ممکن است کودک به درمان‌های کوتاه‌مدت یا بلندمدت نیاز داشته باشد که بیشتر شامل دیالیز یا پیوند کلیه می‌شوند. از طرفی ممکن است کودک به روشی درمانی نیاز داشته باشد تا در آن علت ازکارافتادن کلیه‌ها به‌صورت کامل برطرف شود. در چنین شرایطی، پزشک متخصص اورولوژی ممکن است داروهایی را برای سرکوب سیستم ایمنی تجویز کند.

این موارد برای درمان نارسایی کلیه کودکان انجام می‌شوند:

۱. دیالیز

در این روش درمانی، خون کودک به‌صورت مصنوعی تمیز خواهد شد. بنابراین مواد زائد و آب اضافی خون فیلتر می‌شود تا کلیه‌ها دوباره کار کنند. به‌صورت‌کلی ۲ نوع دیالیز وجود دارد که به شرح زیر هستند.

• همودیالیز: در این روش از دستگاهی برای پمپاژ خون کودک از طریق فیلتر و سپس بازگشت خون به بدن کودک استفاده می‌شود. کودکان مبتلا به نارسایی کلیه باید چندین‌بار در هفته همودیالیز انجام دهند.
• دیالیز صفاقی: برخلاف همودیالیز، در این روش برای درمان نارسایی کلیه از پوشش داخلی شکم (صفاق) برای فیلتر کردن خون کودک استفاده می‌شود. در دیالیز صفاقی از محلول مخصوصی در شکم کودک استفاده می‌کنند که مواد زائد و مایعات اضافی را جذب می‌کند. سپس محلول مورد استفاده از شکم کودک خارج خواهد شد. فرایند افزودن و تخلیه محلول را می‌توان در خانه هم انجام داد.

۲. پیوند کلیه

در عمل پیوند کلیه، کلیه سالم و اهدایی داخل بدن کودک مبتلا به نارسایی کلیه قرار می‌گیرد. این کلیه می‌تواند از یک اهداکننده زنده یا از فردی که اخیرا فوت کرده دریافت شود. نکته مهم اینکه پس از پیوند کلیه، کودک باید برخی از داروها را مصرف کرده و تحت نظارت پزشک قرار گیرد تا کلیه به‌خوبی کار کند.

۳. درمان عوارض

پزشک متخصص اورولوژی ممکن است کودک را از نظر عوارض نارسایی کلیوی نیز تحت نظر قرار داده و در صورت لزوم آن‌ها را درمان کند. بنابراین به تیمی از متخصص اورولوژی، جراح پیوند کلیه، متخصص اطفال و غیره نیاز خواهد بود. پزشکان این تیم برای رفع هر کدام از عوارض زیر با یکدیگر همکاری خواهند داشت.

کم‌خونی

کلیه‌های آسیب‌دیده کودک ممکن است به‌اندازه کافی هورمون اریتروپویتین تولید نکنند. این هورمون به ساخت گلبول‌های قرمز کمک می‌کند. بنابراین ممکن است کودک شما برای جایگزینی این هورمون نیاز به تزریق اریتروپویتین داشته باشد.

مشکلات رشد

کلیه‌ها به تنظیم سطح کلسیم و فسفر در بدن کودک کمک می‌کنند که این امر روی رشد استخوان‌ها تأثیر می‌گذارد. در این موارد، تیم پزشکان برای رفع مشکلات رشدی کودک ممکن است تزریق برخی از داروها را تجویز کنند که به بهبود رشد و سلامت استخوان‌ها کمک خواهد کرد.

تضعیف سیستم ایمنی کودک

وقتی مواد زائد در خون کودک جمع می‌شود، کودک دربرابر بیماری‌ها آسیب‌پذیرتر خواهد شد. در این شرایط واکسیناسیون می‌تواند از برخی عفونت‌ها جلوگیری کند.

مشکلات یادگیری

مواد زائد موجود در خون می‌تواند عملکرد اعصاب و مغز کودک را مختل کند. این موضوع روی تمرکز یا رشد برخی مهارت‌های خاص تأثیر می‌گذارد. درمان این مشکلات نیز در دستور کار پزشکان خواهد بود.

۴. تغییرات در رژیم غذایی

علاوه‌بر روش‌های درمانی که در بالا بررسی شدند، پزشک متخصص ممکن است رژیم غذایی ویژه‌ای برای کودک شما تنظیم کند که باید به آن پایبند باشید. در این موارد، پزشک کودک را به مصرف برخی مواد غذایی محدود خواهد کرد.

پروتئین

پروتئین برای رشد و تغذیه صحیح کودک حیاتی است اما ممکن است کلیه‌های کودکی که به نارسایی کلیه مبتلا است نتواند از شر مواد زائد ناشی از خوردن پروتئین زیاد خلاص شود. بنابراین پزشک متخصص مصرف میزان مشخصی از پروتئین را برای کودک توصیه خواهد کرد.

پتاسیم

پتاسیم ماده‌ای مغذی است، اما زمانی‌که کلیه‌ها به‌خوبی کار نمی‌کنند و کودک به نارسایی کلیه مبتلا است، میزان بیش‌ازحد آن می‌تواند در خون انباشته شود. بنابراین پزشک متخصص مصرف پتاسیم را برای این کودکان محدود خواهد کرد.

فسفر

کلیه‌ها به حذف فسفر از بدن کمک می‌کنند. زمانی‌که کلیه‌های کودکی به‌درستی کار نمی‌کند، فسفر بیش‌ازحد در جریان خون او انباشته خواهد شد که می‌تواند منجر به خروج کلسیم از استخوان‌ها و ضعف رشد کودک یا حتی شکستن استخوان‌ها شود. بنابراین پزشک متخصص مصرف برخی غذاهای حاوی فسفر را محدود خواهد کرد.

سدیم

رژیم غذایی کم‌سدیم می‌تواند به جلوگیری از احتباس مایعات در بدن کودک کمک کند؛ بنابراین پزشک متخصص میزان مصرف مجاز سدیم برای کودک مبتلا به نارسایی کلیه را تعیین خواهد کرد.

چگونه از نارسایی کلیه در کودکان پیشگیری کنیم؟

برای سالم نگه داشتن کلیه کودک خود اقدامات زیر را انجام دهید:

• میزان مصرف مایعات کودک را در طول شبانه‌روز بررسی کرده و در صورت نیاز از پزشک متخصص برای تعیین میزان مایعات مصرفی مناسب او کمک بگیرید.
• مطمئن شوید که کودک شما تمامی داروهای تجویزشده توسط پزشک متخصص را مصرف می‌کند. اگر مصرف برخی از داروها با عوارض جانبی همراه است، با پزشک متخصص مشورت کنید.
• رژیم غذایی متعادلی از پروتئین برای کودک خود برنامه‌ریزی کنید. در این موارد می‌توانید از دانش پزشک متخصص استفاده کنید.
• شرایطی را فراهم کنید تا فرزند شما فعالیت‌های فیزیکی کافی و منظم داشته باشد.
• میزان مصرف قند و نمک در غذای کودک را کاهش دهید.
• با راهنمایی پزشک متخصص تغذیه کودکان از اضافه‌وزن او جلوگیری کنید.
• به‌صورت‌ دوره‌ای آزمایش‌ها و معاینات لازم را طبق دستور پزشک متخصص اطفال انجام دهید.  

سؤالات متداول