کم خونی در بارداری | علائم، عوارض و راه‎های درمان

کم خونی در بارداری جزو مشکلات شایع این دوران است. کم خونی خفیف در این دوران اغلب مشکل خاصی ایجاد نمی‌کند؛ اما کم خونی شدید در بارداری می‌تواند سلامت مادر و جنین را تهدید کند. در این مقاله از مجله سلامت دکتر ساینا به بررسی علائم کم خونی در بارداری، عوامل خطر و روش‌های درمان و پیشگیری از آن می‌پردازیم.

کم خونی در بارداری

بدن زنان در دورة بارداری برای تغذیه و رشد دادن جنین تغییرات بسیاری می‌کند. از جملة این تغییرات افزایش حجم خون بدن مادر است؛ خون بدن زنان در دورة بارداری حدود بیست تا سی درصد افزایش پیدا می‌کند. برای تولید گلبول‌های قرمز، بدن به برخی مواد اولیه از جمله آهن و بعضی از ویتامین‌ها نیاز پیدا می‌کند. اگر این مواد به‌اندازه کافی به بدن نرسد، فرد دچار کم‌خونی می‌شود.

بسیاری از زنان در سه ماهة دوم و سوم بارداری دچار کم خونی در بارداری می‌شوند. این کم خونی ممکن است علت‌های مختلفی داشته باشد؛ ولی اغلب به دلیل کمبود آهن یا ویتامین ب-۱۲ است.

کم‌خونی خفیف در بارداری نسبتاً طبیعی است؛ زیرا بدن باید طی مدت کوتاهی مقدار زیادی خون تولید کند؛ ولی کم‌خونی شدید در بارداری می‌تواند برای مادر و جنین خطرناک باشد. کم‌خونی شدید در سه ماهة اول و دوم احتمال زایمان زودرس را نیز افزایش می‌دهد.

علائم کم خونی در بارداری چیست؟

کم‌خونی بارداری اغلب با علائم زیر بروز پیدا می‌کند:

• خستگی
• ضعف
• رنگ‌پریدگی
• ضربان قلب نامنظم
• نفس تنگی
• سرگیجه
• درد قفسة سینه
• سرد شدن دست‌ها و پاها
• سردرد

البته در نظر داشته باشید که برخی از علائم کم‌خونی در بارداری مشابه علائم عمومی بارداری هستند؛ به همین دلیل بهتر است حتی درصورت نداشتن علائم کم‌خونی، آزمایش‌های دوره‌ای خون را انجام دهید.

علت کم خونی در بارداری

بدن ما با استفاده از آهن، ویتامین‌ها و پروتئین‌های مختلف پروتئینی به نام هموگلوبین می‌سازد که وظیفة آن منتقل کردن گازهای تنفسی یعنی اکسیژن و دی‌اکسیدکربن است.

همان‌طورکه گفتیم حجم خون مورد نیاز در دورة بارداری افزایش پیدا می‌کند؛ یعنی بدن به مواد اولیة بیشتری برای ساخت سلول‌های خونی نیاز دارد. اصلی‌ترین دلیل کم خونی در بارداری کمبود این مواد اولیه خصوصاً آهن است.

کمبود فولات یا اسید فولیک نیز می‌تواند منجر به کم خونی بارداری شود. فولات یک ویتامین است که در ساخت گلبول‌های قرمز نقش مهمی دارد. ویتامین ب-۱۲ نیز از مهم‌ترین ترکیبات برای ساخت گلبول‌های خونی است و کمبود آن می‌تواند منجر به کم خونی در بارداری شود.

کم خونی در بارداری چه عوارضی دارد؟

گفتیم که کم‌خونی خفیف در بارداری آن‌چنان نگران‌کننده نیست و در بسیاری از زنان باردار دیده می‌شود؛ ولی کم‌خونی فقر آهن شدید درصورت درمان نشدن می‌تواند عوارض جدی بر مادر و جنین برجای گذارد:

• زایمان زودرس یا وزن کم نوزاد هنگام زایمان
• نیاز به تزریق خون هنگام زایمان
• افسردگی پس از زایمان
• نوزاد مبتلا به کم‌خونی
• تأخیر تکاملی یا تأخیر رشد کودک

نوع دیگری از کم خونی در بارداری بر اثر کمبود ماده‌ای به نام فولات است. درمان نکردن این نوع از کم خونی نیز می‌تواند عوارض جدی مانند زایمان زودرس، وزن کم نوزاد هنگام زایمان یا تولد نوزاد با نقص مادرزادی شدید در ستون فقرات یا مغز به همراه داشته باشد.

نقص مادرزادی شدید در ستون فقرات یا مغز از عوارض کم‌خونی ناشی از کمبود ویتامین ب-۱۲ نیز هست.

چه زنانی بیشتر در معرض کم خونی در بارداری هستند؟

بعضی از زنان بیشتر از دیگران در معرض کم خونی در بارداری هستند:

• داشتن دو بارداری با فاصله زمانی کم
• بارداری دو یا چندقلو
• تجربه تهوع شدید در بارداری
• عدم مصرف آهن به میزان کافی
• داشتن خونریزی شدید در عادت‌های ماهانة قبل از بارداری

درمان کم خونی در بارداری

رایج‌ترین درمان کم خونی بارداری مصرف مکمل‌های آهن و ویتامین‌های مخصوص بارداری است. این داروهای مکمل به برطرف کردن کمبودها و نیازهای بدن کمک می‌کنند.

• اگر دچار کم خونی در بارداری هستید، احتمالاً پزشک‌تان از شما می‌خواهد که علاوه بر مصرف مکمل‌ها به‌طور مرتب آزمایش خون نیز انجام بدهید. پزشک از طریق نتیجة آزمایش‌ها، میزان اثربخشی داروها و حال عمومی شما را می‌سنجد.
• بعضی از غذاها نیز در درمان کم خونی بارداری مؤثر هستند. گوشت، مرغ، لبنیات، حبوبات و سبزیجات سبز تیره غنی از آهن و ویتامین هستند و می‌توانند به عنوان درمان کمکی کم خونی استفاده شوند؛ ولی نمی‌توانند جایگزین دارو باشند.

برای پیشگیری از کم خونی در بارداری چه بخوریم؟

بهترین راه برای جلوگیری از کم خونی در بارداری مصرف غذاها و مکمل‌های حاوی آهن است. داشتن یک رژیم غذایی متعادل و غنی به بدن شما کمک می‌کند در دورة بارداری با کمبود هیچ ماده‌ای روبه‌رو نشود. شما می‌توانید از غذاهای حاوی آهن در رژیم غذایی روزانه خود استفاده کنید:

• انواع گوشت قرمز و سفید
• سبزیجات سبز تیره و برگ‌دار مانند اسفناج و بروکلی
• دانه‌های غنی از آهن
• حبوبات مانند لوبیا، عدس و توفو
• آجیل و مغزها مانند گردو
• تخم مرغ

غذاهای غنی از ویتامین سی به جذب آهن و پیشگیری از کم خونی در بارداری کمک می‌کنند:

• مرکبات
• توت‌فرنگی
• گوجه‌فرنگی
• کیوی
• فلفل دلمه‌ای

کلام آخر دکترساینا

کم خونی در بارداری علی‌رغم شایع بودن، می‌تواند سلامت شما و فرزندتان را تهدید کند. دکتر ساینا به شما توصیه می‌کند در دوران بارداری رژیم غذایی مناسب و مغذی داشته باشید و برای اطمینان از سلامت خود و فرزندتان، در طول دوران بارداری تحت نظر یک دکتر زنان قرار بگیرید، پزشک را از هرگونه تغییر در وضع و حال خود مطلع کنید و با توصیه پزشک، آزمایش‌های لازم را برای اطمینان از سلامت خود و فرزندتان انجام دهید.

سؤالات متداول