عفونت ادراری در بارداری: علائم و درمان‌های مؤثر (به‌همراه راهکارهای پیشگیری)

عفونت ادراری در بارداری بسیار رایج است. البته عفونت ادراری در هر دوره‌ای از زندگی اتفاق می‌افتد، ولی شیوع آن در دوران بارداری بیشتر است. اگر در دوران بارداری دچار عفونت ادراری شوید، احتمال ابتلا به سایر عفونت‌های خطرناک‌تر بیشتر خواهد بود. بنابراین بهتر است که با علائم این عفونت آشنا شوید و درصورت ابتلا به آن برای درمان به‌موقع اقدام کنید. در ادامه با علل، علائم، روش‌های تشخیص و درمان و عوارض عفونت ادراری در بارداری بیشتر آشنا می‌شویم.

منظور از عفونت ادراری در بارداری چیست؟ + انواع

عفونت دستگاه ادراری (UTI) عفونتی است که می‌تواند در قسمت‌های مختلف دستگاه ادراری به وجود بیاید. دستگاه ادراری شامل بخش‌های زیر است:

• مجرای ادرار (لوله کوتاهی که ادرار را از مثانه به خارج از بدن می‌برد)؛
• مثانه؛
• حالب‌ها؛
• کلیه‌ها.

این سیستم وظیفه فیلترکردن و دفع آب زائد بدن به‌صورت ادرار را بر عهده دارد. معمولا باکتری‌ها از روده‌ها (سیستم گوارشی) به‌سمت دستگاه ادراری حرکت می‌کنند. باکتری‌های زیادی نیز در بیرون بدن وجود دارند که اگر وارد سیستم ادراری شوند، موجب عفونت می‌شوند.

هرکسی می‌تواند دچار عفونت ادراری شود، ولی این عفونت در زنان شایع‌تر است و بروز آن در دوران بارداری نیز نگران‌کننده‌تر است. معمولا عفونت در مثانه و مجرای ادرار ایجاد می‌شود ولی گاهی می‌تواند منجر به عفونت کلیه شود. در این صورت عفونت ادراری می‌تواند منجر به زایمان زودرس و کم‌وزنی نوزاد در زمان زایمان شود.

انواع عفونت ادراری در بارداری

چند نوع مختلف از عفونت ادراری می‌تواند بر سیستم ادراری اثر بگذارد:

• باکتریوری بدون علامت (ASB) معمولا ازطریق باکتری‌هایی ایجاد می‌شود که قبل از بارداری در بدن وجود داشته‌اند. این عفونت هیچ علامتی ندارد. بنابراین پزشکان معمولا با آزمایش ادرار در نخستین ویزیت دوران بارداری باکتریوری بدون علامت را غربالگری می‌کنند. اگر در ادرار باکتری وجود داشته باشد (حتی اگر علامتی نداشته باشید)، پزشک برای جلوگیری از بروز مشکل برای شما یا فرزندتان دارو تجویز می‌کند.
• التهاب پیشاب‌راه یا اورتریت (Urethritis) مجرای ادرار را درگیر می‌کند. مجرای ادرار لوله‌ای است که ادرار را از بدن خارج می‌کند.
• التهاب مثانه یا سیستیت (Cystitis) مثانه را درگیر می‌کند.
• پیلونفریت (Pyelonephritis) روی کلیه‌ها اثر می‌گذارد.

علت عفونت ادراری در بارداری

بروز عفونت ادراری در بارداری شایع‌تر است. این مسئله دلایل مختلفی دارد، ازجمله باکتری‌ها، تغییرات هورمونی و تغییرات ایجادشده در دوران بارداری در بدن.

باکتری‌ها

در حالت عادی دستگاه ادراری عاری از باکتری است ولی اگر باکتری‌ها وارد آن شده و تکثیر شوند، می‌توانند موجب عفونت ادراری شوند. بعضی از دلایلی که خطر ابتلا به عفونت ادراری بارداری را افزایش می‌دهند عبارت‌اند از:

• فعالیت جنسی بیش از ۳ بار در هفته (خطر حرکت باکتری‌ها در اطراف ناحیه تناسلی و ورود آنها به دستگاه ادراری را افزایش می‌دهد)؛
• وجود مشکل در تخلیه کامل مثانه؛
• ابتلا به دیابت (قند موجود در ادرار می‌تواند موجب تکثیر باکتری‌ها شود).

باکتری اشریشیا کلی (E. coli)، شایع‌ترین علت عفونت ادراری در بارداری است؛ این باکتری عامل ۸۰ تا ۹۰ درصد از موارد عفونت ادرار در بارداری است. باکتری ای کولای معمولا در مدفوع یافت می‌شود و به‌راحتی می‌تواند وارد مجرای ادرار شود. پاک‌کردن بدن از پشت به جلو (به‌جای جلو به عقب) می‌تواند موجب واردشدن باکتری ای کولای به مجرای ادرار شود.

انواع دیگر باکتری‌هایی که می‌توانند موجب عفونت ادراری شوند عبارت‌اند از:

• پروتئوس میرابیلیس (Proteus mirabilis)؛
• کلبسیلا پنومونیه (Klebsiella pneumoniae)؛
• استرپتوکوک گروه ب؛
• استافیلوکوکوس ساپروفیتیکوس (Staphylococcus saprophyticus).

بسیاری از زنان استرپتوکوک گروه ب را در روده بزرگ و واژن خود دارند. این باکتری می‌تواند موجب عفونت ادراری شود و ممکن است که مادر آن را به نوزاد خود منتقل کند. پزشک در حدود هفته‌های ۳۶ تا ۳۷ بارداری آزمایشی را برای بررسی وجود این باکتری تجویز می‌کند. اگر نتیجه آزمایش مثبت باشد و باکتری استرپتوکوک گروه ب داشته باشید، پزشک درحین زایمان به شما آنتی‌بیوتیک داخل وریدی تزریق می‌کند.

تغییرات هورمونی

یکی از دلایل عفونت ادراری در بارداری هورمون‌ها هستند. در دوران بارداری هورمون‌ها موجب تغییراتی در دستگاه ادراری می‌شوند و این موجب می‌شود که زنان بیشتر در معرض ابتلا به عفونت قرار بگیرند. تغییرات هورمونی همچنین می‌تواند منجر به ریفلاکس ادراری (vesicoureteral reflux) شود. ریفلاکس ادراری وضعیتی است که در آن ادرار از مثانه به کلیه‌ها برمی‌گردد. این وضعیت می‌تواند موجب عفونت ادراری شود.

تغییرات در بدن

تغییراتی که در طول بارداری در بدن رخ می‌دهد، ازجمله تغییر در ترکیب ادرار و سیستم ایمنی بدن، خطر ابتلا به عفونت ادراری را افزایش می‌دهد. در دوران بارداری قند، پروتئین و هورمون‌های بیشتری در ادرار وجود دارد. این تغییرات نیز شما را در معرض خطر بیشتر عفونت ادراری قرار می‌دهد. بارداری همچنین سیستم ایمنی بدن را سرکوب می‌کند. سیستم ایمنی سد دفاعی طبیعی بدن دربرابر بیماری‌هاست و سرکوب آن می‌تواند خطر ابتلا به عفونت‌ها ازجمله عفونت ادراری را افزایش دهد.

با رشد جنین و بزرگ‌شدن رحم فشار روی مثانه نیز افزایش می‌یابد. این موجب می‌شود که خروج تمام ادرار از مثانه سخت شود. ادرار باقی‌مانده در مثانه می‌تواند منبع عفونت باشد. لوله‌هایی که ادرار را از کلیه به مثانه می‌برند (حالب‌ها یا میزنای‌ها) نیز گشادتر می‌شوند که موجب می‌شود باکتری‌ها راحت‌تر به کلیه‌ها برسند.

علائم عفونت ادراری در بارداری

علائم عفونت ادراری در بارداری شبیه علائمی است که می‌تواند در هر زمان دیگری نیز به‌دلیل عفونت ادراری ایجاد شود. شایع‌ترین علائم و نشانه‌های عفونت ادراری در بارداری عبارت‌اند از:

• درد یا احساس سوزش هنگام خروج ادرار (دیسوریا یا dysuria)؛
• افزایش نیاز به دفع ادرار و نیاز فوری به ادرارکردن؛
• احساس پربودن مثانه حتی پس از ادرارکردن؛
• کدر، خونی یا بسیار بدبو بودن ادرار (خون در ادرار می‌تواند آن را قرمز، صورتی روشن یا قهوه‌ای تیره کند)؛
• درد در قسمت تحتانی شکم یا بالای استخوان شرمگاهی؛
• بی‌اختیاری ادرار (نشت ادرار)؛
• احساس درد هنگام رابطه جنسی.

عفونت کلیه می‌تواند موجب علائم زیر شود:

• تب (درجه‌حرارت بالاتر از ۳۷٫۷۷ سانتی‌گراد)؛
• لرز؛
• تغییرات ذهنی یا گیجی؛
• حالت تهوع؛
• استفراغ؛
• درد در پهلو.

درصورت مشاهده علائم عفونت کلیه فورا به پزشک مراجعه کنید. عدم درمان می‌تواند موجب ورود عفونت به جریان خون و ایجاد شرایطی شود که می‌تواند زندگی شما را تهدید کند.

تشخیص عفونت ادراری در بارداری

عفونت ادراری با آزمایش ادرار تشخیص داده می‌شود. پزشک همچنین درمورد علائم می‌پرسد و ممکن است که معاینه فیزیکی نیز انجام دهد.

برای تشخیص عفونت ادراری در بارداری از دو آزمایش استفاده می‌شود:

• آزمایش ادرار: در این آزمایش ادرار شما ازنظر گلبول‌های سفید، گلبول‌های قرمز و باکتری‌ها بررسی می‌شود. میزان گلبول‌های سفید و قرمز می‌تواند نشان‌دهنده عفونت باشد.
• کشت ادرار: در این آزمایش نوع باکتری‌های موجود در ادرار بررسی می‌شود. دانستن نوع باکتری‌های عامل عفونت به پزشک کمک می‌کند تا بهترین دارو را تجویز کند.

معمولا در اولین ویزیت دوران بارداری یا مدت کوتاهی پس از آن آزمایش ادرار به همه مادران توصیه می‌شود. در موارد زیر ممکن است که به تکرار آزمایش ادرار نیاز داشته باشید:

• در گذشته دچار عفونت ادراری شده‌اید؛
• علائم عفونت ادراری را دارید؛
• نمونه ادراری با نتیجه نامشخص دارید؛
• پزشک فکر می‌کند که در معرض خطر بالای ابتلا به عفونت ادراری قرار دارید.

اگر عفونت ادراری شما زیاد باشد، ممکن است که به آزمایش‌های بیشتری مانند سونوگرافی کلیه‌ها نیاز داشته باشید.

عوارض عفونت ادراری در بارداری

وجود باکتری در ادرار (حتی اگر درد یا علامت دیگری نداشته باشد) با بیماری به نام پره اکلامپسی مرتبط است. پره اکلامپسی از بیماری‌های جدی در بارداری است که موجب فشارخون بالا می‌شود و می‌تواند بر بسیاری از اندام‌های بدن مانند کبد، کلیه و مغز اثر بگذارد. اگر پره اکلامپسی درمان نشود، می‌تواند منجر به مشکلاتی جدی برای مادر و جنین شود، ولی درمان زودهنگام از این مشکلات جلوگیری می‌کند.

در دوران بارداری احتمال تبدیل‌شدن عفونت مثانه به عفونت کلیه یا پیلونفریت بیشتر است. به‌علاوه عفونت کلیه در دوران بارداری شدیدتر است و می‌تواند مشکلاتی را برای مادر و نوزاد ایجاد کند. عفونت کلیه می‌تواند موجب مشکلاتی مانند عفونت شدید (سپسیس)، مشکلات فشارخون و آسیب به کلیه‌ها شود.

پیلونفریت در دوران بارداری عوارض زیر را ایجاد می‌کند:

• زایمان زودرس؛
• عفونت شدید؛
• سندرم دیسترس تنفسی بزرگسالان؛
• کم‌خونی؛
• عفونت طولانی‌مدت.

تاثیر عفونت ادراری بر جنین

اگر در دوران بارداری در ادرار مادر باکتری وجود داشته باشد یا مادر دچار عفونت کلیه شود، خطر تولد زودرس یا کم‌وزنی نوزاد در هنگام تولد بیشتر خواهد بود. این خطر در عفونت مثانه وجود ندارد (مادامی که درمان شود). بهترین راه برای جلوگیری از ایجاد خطر برای نوزاد این است که تمام ویزیت‌ها و پیگیری‌های دوران بارداری را انجام دهید.

درمان عفونت ادراری در بارداری

عفونت ادراری با آنتی‌بیوتیک‌هایی درمان می‌شود که مصرف آنها در دوران بارداری بی‌خطر است. بسیاری از آنتی‌بیوتیک‌های رایج، مانند آموکسی‌سیلین، اریترومایسین و پنی‌سیلین، برای زنان باردار بی‌خطر هستند. پزشک آنتی‌بیوتیک‌های دیگر مانند سیپروفلوکساسین، سولفامتوکسازول، تتراسایکلین یا تری متوپریم را تجویز نمی‌کند زیرا می‌توانند بر رشد جنین اثر بگذارند.

پزشک براساس نوع باکتری‌های موجود در نمونه ادرار آنتی‌بیوتیک‌های مناسب را تجویز می‌کند. اگر پزشک نگران عفونت ادراری مادر باشد ممکن است که ابتدا با یک آنتی‌بیوتیک درمان را شروع کند و سپس آنتی‌بیوتیک را تغییر دهد (اگر باکتری‌ها با آنتی‌بیوتیک دیگری بهتر درمان می‌شوند).

به‌مدت ۳ تا ۷ روز یا طبق توصیه پزشک آنتی‌بیوتیک مصرف می‌کنید. اگر عفونت موجب ناراحتی شما شده است احتمالا پزشک قبل از دریافت نتیجه آزمایش ادرار درمان را شروع می‌کند. علائم باید ظرف ۳ روز از بین برود ولی در هر صورت تمام داروها را طبق دستور پزشک مصرف کنید. حتی اگر علائم عفونت برطرف شده‌اند مصرف داروها را قطع نکنید.

اگر عفونت‌های زیادی داشته باشید یا نمونه‌های زیادی وجود باکتری در ادرارتان را نشان دهند، ممکن است که پزشک برای جلوگیری از ایجاد عفونت‌های بیشتر مصرف منظم آنتی‌بیوتیک در دوران بارداری را تجویز کند. همچنین توصیه می‌شود که چند هفته پس از پایان درمان با آنتی‌بیوتیک آزمایش ادرار را تکرار کنید تا مطمئن شوید که عفونت از بین رفته است.

پیشگیری از عفونت ادراری در بارداری

با انجام کارهای زیر می‌توانید خطر ابتلا به عفونت ادراری در بارداری را کاهش دهید:

• نوشیدن مایعات زیاد به‌ویژه آب (شش تا هشت لیوان در روز)؛
• ادرارکردن در زمان نیاز و تخلیه‌کردن کامل مثانه؛
• ادرارکردن قبل و پس از رابطه جنسی؛
• پاک‌کردن بدن از جلو به عقب در توالت (برای جلوگیری از ورود باکتری‌های موجود در راست‌روده به مجرای ادراری) و تمیز و خشک نگه‌داشتن ناحیه تناسلی؛
• دوش‌گرفتن به‌جای حمام‌کردن در وان؛
• عوض‌کردن روزانه لباس زیر و پوشیدن لباس زیر نخی؛
• اجتناب از پوشیدن شلوار تنگ، ساق پا یا جوراب‌شلواری؛
• استفاده‌نکردن از صابون‌های خشن (حاوی عطر یا pH بالا)، دوش واژینال یا اسپری‌های بهداشتی واژن؛
• استفاده از روان‌کننده مبتنی بر آب در رابطه جنسی؛
• شستن ناحیه تناسلی با آب گرم قبل از رابطه جنسی؛
• خودداری از مصرف الکل، آب مرکبات، غذاهای تند و نوشیدنی‌های کافئین‌داری که می‌توانند مثانه را تحریک کنند؛
• صحبت با پزشک درمورد ویتامین‌ها و مکمل‌های مناسب دوران بارداری قبل از مصرف آنها. به‌طورکلی می‌توانید برای پیشگیری از عفونت ادراری روزانه دست‌کم ۲۵۰ تا ۵۰۰ میلی‌گرم ویتامین C، ۲۵ تا ۵۰ هزار واحد بین‌المللی بتاکاروتن و ۳۰ تا ۵۰ میلی‌گرم زینک مصرف کنید.

سؤالات متداول