آتروفی واژن: همه‌چیز درباره علل، علائم و درمان | راهنمای جامع برای سلامت زنان

آتروفی واژن اغلب خانم‌هایی که در حال گذار به یائسگی هستند را تحت تأثیر قرار خواهد داد. در این وضعیت، پوشش واژن به‌دلیل کمبود استروژن، خشک‌تر و نازک‌تر خواهد شد. نکته مهم اینکه سوزش، خارش، درد حین رابطه جنسی، لکه‌بینی، ابتلا به عفونت‌های مجاری ادراری، بی‌اختیاری ادرار و تکرر ادرار از جمله علائم شایع آتروفی واژن هستند. در این مقاله از مجله سلامتی دکتر ساینا آتروفی واژن را بررسی می‌کنیم و از روش‌های درمانی هورمونی و غیرهورمونی خواهیم گفت.

آتروفی واژن یا سندرم تناسلی ادراری یائسگی چیست؟

دیواره‌های واژن با لایه‌‌ای نازک از مایعی شفاف، روان و مرطوب می‌شوند. هورمونی که باعث حفظ این مایع نرم‌کننده و مرطوب‌کننده می‌شود، استروژن است که پوشش واژن را سالم، انعطاف‌پذیر و ضخیم نگه می‌دارد. آتروفی واژن (Vaginal Atrophy) یا واژینیت آتروفی اغلب در دوره پیش از یائسگی و یائسگی یا زمانی رخ خواهد داد که تخمدان‌ها استروژن کمتری تولید می‌کنند؛ بنابراین با کاهش سطح استروژن، میزان رطوبت و خاصیت ارتجاعی واژن کاهش پیدا می‌کند و به‌عبارتی خشک می‌شود. آتروفی واژن علائم متعددی دارد که شایع‌ترین آن خشکی واژن، درد حین رابطه جنسی و خارش واژن است.

این مشکل ممکن است در هر سنی رخ دهد و می‌تواند رابطه جنسی را دردناک کرده و عوارض متعدد دیگری نیز داشته باشد ولی زمانی‌ در زنان جوان‌تر رخ می‌دهد که سطح هورمون استروژن آن‌ها به‌دلیل برداشتن تخمدان‌ها یا در زمان درمان برخی از سرطان‌ها کاهش پیدا می‌کند. زمانی‌که سطح هورمون کاهش پیدا کند، ممکن است علائم ناراحت‌کننده‌ای را تجربه کنید. این علائم می‌توانند روی کیفیت زندگی شما تاثیر بگذارند.

اخیرا اصطلاح آتروفی واژن با اصطلاح جدیدتری جایگزین شده که به آن «سندرم تناسلی ادراری یائسگی» می‌گویند. این اصطلاح جدید علاوه‌بر توصیف علائم واژینال، علائم ادراری که ممکن است براثر استروژن پایین رخ دهند را نیز توصیف می‌کند.

علائم آتروفی واژن چیست؟

همان‌طور که اشاره شد، زنانی که به آتروفی واژن مبتلا می‌شوند، بافت دیواره واژن آن‌ها خشک، ملتهب و نازک می‌شود. این زنان اغلب در حین رابطه جنسی و به‌دلیل درد، متوجه ابتلا به سندرم تناسلی ادراری یائسگی خواهند شد. از علائم آتروفی واژن در زنان می‌توان به موارد زیر اشاره کرد.

• خارش و سوزش واژن؛
• دیسپارونی یا درد هنگام رابطه جنسی؛
• لکه‌بینی یا خون‌ریزی به‌ویژه هنگام رابطه جنسی؛
• ترشحات غیرمعمول واژن به‌ویژه ترشحات زردرنگ؛
• خارش اطراف دستگاه تناسلی.

علائم آتروفی واژن در سیستم ادراری زنان

نکته مهم اینکه آتروفی واژن می‌تواند روی سیستم اداری زنان نیز تأثیر بگذارد که علائم آن به شرح زیر هستند:

• عفونت‌های مکرر دستگاه ادراری (UTIs)؛
• ادرار کردن بیش از حد معمول؛
• وجود خون در ادرار یا هماچوری؛
• بی‌اختیاری ادرار؛
• سوزش هنگام ادرار کردن؛
• ادرار دردناک.

علت آتروفی واژن چیست؟

در دوران یائسگی، بدن زنان میزان هورمون استروژن کمتری تولید خواهد کرد. بدون وجود این هورمون، دیواره واژن نازک‌تر شده و کش‌سانی کمتری نیز خواهد داشت. از طرفی کانال واژن می‌تواند باریک‌تر و کوتاه‌تر نیز شود.

استروژن کمتر همچنین میزان مایعات یا ترشحات طبیعی واژن را کاهش داده و تعادل اسیدی واژن را تغییر خواهد داد. تمامی این عوامل در کنار یکدیگر باعث ظریف‌تر و نازک‌تر شدن بافت واژن شده و احتمال تحریک آن را بالا می‌برد.

لازم است بدانید که بدن زنان در طول اتفاقاتی غیر از دوران یائسگی نیز ممکن است هورمون استروژن کمتری تولید کند. به‌عنوان‌مثال، زنانی که در شرایط زیر قرار دارند به‌دلیل کمبود استروژن دچار آتروفی واژن خواهند شد:

• دوران شیردهی؛
• درمان سرطان (شیمی‌درمانی و پرتودرمانی)؛
• برداشتن تخمدان بنا به‌ دلایل مختلف؛
• مصرف داروهایی که خواص آنتی‌استروژن دارند، طبق دستور پزشک متخصص زنان و برای درمان؛
• مصرف قرص‌های ضدبارداری طبق دستور پزشک برای درمان بارداری ناخواسته یا جلوگیری از آن؛
• درمان سرطان سینه با روش‌های هورمونی؛
• مصرف سیگار.

نکته بسیار مهم اینکه زنانی که فعالیت جنسی کمتری داشته یا شریک جنسی ندارند ممکن است در معرض خطر ابتلا به آتروفی واژن متوسط تا شدید قرار گیرند. مطالعات نشان داده‌اند زنانی که رابطه جنسی بیشتری دارند در مقایسه با زنانی که رابطه جنسی ندارند، به موارد خفیف‌تری از آتروفی واژن مبتلا خواهند شد چون تحریک جنسی جریان خون به واژن را افزایش داده و بافت واژن را انعطاف‌پذیرتر خواهد کرد.

چه عواملی خطر ابتلا به آتروفی واژن را افزایش می‌دهند؟

برخی از زنان بیشتر از دیگران به واژینیت آتروفیک مبتلا خواهند شد. عواملی که خطر ابتلا به آتروفی واژن را افزایش می‌دهند به شرح زیر هستند:

• زنانی که هرگز زایمان واژینال نداشته‌اند بیشتر در معرض واژینیت آتروفیک هستند.
• زنانی که سیگار می‌کشند بیشتر از دیگران در معرض این بیماری قرار دارند چون سیگار گردش خون را مختل کرده و واژن و سایر بافت‌های بدن را از دریافت اکسیژن محروم خواهد کرد. نازک شدن بافت‌ها در شرایطی رخ می‌دهد که جریان خون کاهش یافته یا محدود شده است. نکته مهم اینکه افراد سیگاری کمتر به درمان با روش قرص استروژن پاسخ خواهند داد.

عوارض آتروفی واژن چیست؟

آتروفی واژن در زنان می‌تواند به‌صورت مستقیم روی کیفیت زندگی و کیفیت رابطه جنسی آن‌ها تأثیر گذاشته و عوارض جسمی و روحی داشته باشد.

عوارض فیزیکی یا جسمی آتروفی واژن

علائم فیزیکی و جانبی این بیماری در زنان به شرح زیر است:

• درد هنگام رابطه جنسی؛
• سوزش واژن؛
• خارش واژن؛
• نشت ادرار یا بی‌اختیاری ادرار.

عوارض روحی و جانبی آتروفی واژن

عوارض جانبی روحی این بیماری در زنان به شرح زیر است:

• کاهش تمایل به داشتن رابطه جنسی؛
• کاهش صمیمیت با شریک جنسی؛
• کاهش اعتمادبه‌نفس.

آتروفی واژن و تأثیر آن بر روابط جنسی

آتروفی واژن وضعیتی است که در آن پوشش واژن نازک‌تر و خشک‌تر خواهد شد. این مشکل می‌تواند منجر به سوزش، خارش و درد حین رابطه جنسی شود. در چنین شرایطی زنان مبتلا به آتروفی تمایلی به رابطه جنسی ندارند چون درد می‌کشند و همین موضوع باعث می‌شود روابط آن‌ها سرد شود. لازم است بدانید که نه‌تنها رابطه جنسی برای این دسته از زنان خطرناک نیست بلکه می‌تواند به افزایش ترشح مایع واژن که نقش نرم‌کنندگی واژن را دارد نیز کمک کند؛ بنابراین یکی از روش‌هایی که می‌توانید آتروفی واژن را بهبود دهید افزایش رابطه جنسی سالم خواهد بود.

تشخیص آتروفی واژن چگونه است؟

برای تشخیص آتروفی واژن باید به پزشک متخصص زنان مراجعه کنید. پزشک می‌تواند این بیماری را با بررسی علائم فیزیکی یا جسمی و معاینه تشخیص دهد. بنابراین در این مرحله، معاینه لگنی برای بررسی واژن و دهانه رحم انجام خواهد شد.

زنان و زایمان

ویزیت آنلاین

از متخصصان این حوزه بپرسید

دریافت ویزیت آنلاین

معاینه لگن برای تشخیص آتروفی واژن

علائم آتروفی در معاینه لگن به شرح زیر هستند:

• واژن کوتاه یا باریک؛
• کمبود رطوبت، خشکی، تورم و قرمزی واژن؛
• ازبین‌رفتن خاصیت ارتجاعی و کش‌سانی طبیعی واژن؛
• کوتاه و سفت شدن کانال واژن؛
• تغییر رنگ واژن به رنگ سفید؛
• بریدگی‌های جزئی یا حتی پارگی در نزدیکی دهانه واژن؛
• کاهش اندازه لابیای کوچک و بزرگ؛
• پوشش صاف، براق و رنگ‌پریده واژن؛
• کشش بافت حمایت‌کننده واژن؛
• افتادگی اندام لگن شامل برآمدگی در دیواره‌های واژن؛
• شرایط پوستی، ضایعات و قرمزی فرج شامل برآمدگی عانه (استخوان شرمگاهی)، لابیای کوچک و بزرگ، کلیتوریس، واژن و مجاری ادراری زنان.

آزمایش‌ها برای تشخیص آتروفی واژن

• تست پاپ اسمیر؛
• آزمایش نمونه ادرار؛
• تست اسیدیته واژن؛
• آزمایش عفونت واژن؛
• آزمایش خون؛
• سونوگرافی.

درمان آتروفی واژن چگونه است؟

روش‌های مختلفی برای درمان آتروفی واژن وجود دارد که به ۳ دسته درمان‌های هورمونی، جایگزین هورمونی و غیرهورمونی تقسیم می‌شوند. این روش‌های درمانی به شرح زیر هستند:

۱. درمان‌های هورمونی

انواع درمان‌های هورمونی شامل استروژن‌درمانی و هیدروتراپی آندروسترون تنها روش‌های هورمونی درمان آتروفی واژن هستند.

روش‌های این شیوه درمانی به شرح زیر هستند:

الف. درمان آتروفی واژن با استروژن موضعی

استروژن موضعی واژینال می‌تواند علائم آتروفی واژن را بدون افزایش سطح استروژن در جریان خون زنان درمان کند. استروژن موضعی به‌صورت کرم واژینال، قرص واژینال و شیاف واژینال توسط پزشک متخصص تجویز خواهد شد.

نحوه مصرف انواع مختلف استروژن موضعی به شرح زیر است.

• کرم استروژن واژینال: این کرم باید با استفاده از اپلیکاتور وارد واژن شود. در بسیاری از موارد، پزشک متخصص با‌توجه‌به شرایط و شدت علائم بیماری ممکن است استفاده روزانه به‌مدت ۱ تا ۳ هفته کرم را تجویز کرده و بعد از مدتی آن را به ۲ تا ۳ بار در هفته کاهش دهد.

• قرص واژینال استروژن: این قرص باید با استفاده از اپلیکاتور داخل واژن قرار گیرد. نگران نباشید چون این قرص کوچک است و آسیبی نمی‌بینید. در ابتدای دوره درمان، پزشک استفاده روزانه از قرص واژینال را تجویز کرده و بعد از مدتی استفاده ۲ تا ۳ بار در هفته را توصیه می‌کند.
• شیاف استروژن واژینال: این شیاف‌ها دُز پایینی از استروژن را به‌مرور وارد ناحیه واژن می‌کنند. پزشک متخصص استفاده روزانه از شیاف را برای مدتی تجویز کرده و پس از آن نیز دفعات استفاده از شیاف واژینال را به دو بار در هفته کاهش می‌دهد.

ب. قرص استروژن خوراکی

پزشک متخصص زنان در دوره یائسگی، قرص استروژن خوراکی را برای بهبود علائم و درمان گُرگرفتگی و خشکی واژن تجویز خواهد کرد اما استفاده طولانی‌مدت از این دارو خطر ابتلا به سرطان را افزایش می‌دهد. به‌همین‌دلیل استروژن خوراکی برای زنانی که مبتلا به سرطان هستند تجویز نمی‌شود.

اگر قبلا سرطان درمان شده باشد، ممکن است پزشک متخصص علاوه‌بر استروژن، پروژسترون را نیز به‌شکل قرص یا پچ تجویز کند. زنانی که پروژسترون و استروژن مصرف می‌کنند ممکن است بعد از یائسگی کمی خون‌ریزی داشته باشند.

ج. حلقه واژینال استروژن

حلقه واژینال حلقه‌ای انعطاف‌پذیر و نازک است که پزشک متخصص زنان آن را در واژن قرار می‌دهد. حلقه واژینال طی مدت ۳ ماه دُز پایینی از استروژن را در واژن آزاد خواهد کرد. پس از اتمام دوره درمان، پزشک حلقه را از واژن خارج خواهد کرد.

۲. درمان جایگزین هورمونی

این نوع هورمون‌درمانی که به آن استروژن‌درمانی سیستماتیک نیز می‌گویند، ممکن است برای زنانی که علائم دیگر یائسگی مانند گُرگرفتگی شدید دارند نیز مفید واقع شود. این هورمون‌ها در دُزهای بالاتری تجویز می‌شود که علاوه‌بر واژن، سلول‌های دیگر بدن را نیز تحت تأثیر قرار می‌دهد.

اگر بیشتر از ۱۰ سال از یائسگی گذشته یا تنها خشکی واژن دارید، احتمالا پزشک متخصص زنان درمان موضعی را تجویز خواهد کرد. اگر این روش درمان آتروفی واژن توسط پزشک متخصص زنان تجویز شده باشد، مزایای زیر را خواهد داشت:

• بهبود سلامت واژن؛
• کیفیت خواب بهتر؛
• کاهش گُرگرفتگی؛
• بهبود خلق‌وخو.

۳. درمان‌های غیر هورمونی

پزشک متخصص زنان براساس علائم آتروفی واژن و شدت آن می‌تواند درمان‌های مؤثرتری را تجویز کند. درمان با استروژن و DHEA مؤثرترین روش‌های درمانی غیرهورمونی هستند. توجه کنید که این روش درمانی برای تمامی زنان مناسب نیست و باید توسط پزشک متخصص تجویز شود. از جمله روش‌های درمانی غیرهورمونی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

الف. روان‌کننده و مرطوب‌کننده واژن

انواع روان‌کننده‌ها و مرطوب‌کننده‌ها خشکی واژن را درمان خواهند کرد. این روش درمانی باعث افزایش راحتی هنگام رابطه جنسی می‌شود. این محصولات بر پایه روغن، آب یا سیلیکون هستند و اثرات کوتاه‌مدتی دارند.

مرطوب‌کننده‌های واژن به بافت واژن می‌چسبند تا به سلول‌های واژن در حفظ رطوبت کمک کنند. از این محصولات باید ۱ تا ۳ روز یک بار استفاده کرد چون تأثیر طولانی‌مدتی دارند. امکان استفاده از روغن‌های طبیعی مانند روغن نارگیل و روغن زیتون نیز وجود دارد اما باید در این‌باره با پزشک متخصص زنان مشورت کنید.

ب. داروی اوسپمیفن یا اسفنا

قرص اوسپمیفن و اسفنا توسط پزشک متخصص زنان تجویز می‌شود و باید هر روز مصرف شود. این دارو فوایدی مشابه استروژن دارد اما حاوی استروژن نیست. مصرف آن برای برخی از زنان ممکن است عارضه‌ای جدی و غیرمعمول مانند افزایش خطر لخته شدن خون رخ دهد. برخی از زنان نیز ممکن است گُرگرفتگی بیشتری را تجربه کنند.

ج. درمان آتروفی واژن با لیزر

درمان‌های غیرتهاجمی و غیرجراحی مانند لیزر CO۲ به بازسازی بافت واژن، بهبود استحکام و کشش واژن کمک خواهد کرد. البته دستگاه‌های لیزر CO۲ هنوز به تأیید سازمان غذا و داروی آمریکا نرسیده است و به تحقیقات بیشتری نیاز دارد. بنابراین حتما باید با مشورت و تجویز پزشک متخصص زنان این روش درمانی استفاده شود.

د. دیلاتور

دیلاتور یا گشاد‌کننده‌ها ابزاری برای گشاد کردن واژن هستند که از آن‌ها برای بهبود رابطه و افزایش راحتی زنان در رابطه جنسی استفاده می‌کنند. اغلب، مطابق با تجویز پزشک متخصص زنان، درمان آتروفی واژن با یک گشادکننده کوچک شروع می‌شود و به‌آرامی دیلاتور بزرگ‌تر خواهد شد.

هـ. لیدوکائین موضعی

لیدوکائین موضعی به‌شکل پماد یا ژل توسط پزشک متخصص زنان برای کاهش ناراحتی هنگام رابطه جنسی تجویز می‌شود. بهتر است از این پماد یا ژل حدود ۵ تا ۱۰ دقیقه قبل از رابطه جنسی استفاده کنید.

و. تغییر سبک زندگی

علاوه‌بر مصرف داروهای هورمونی و روش‌های غیرهورمونی برای درمان آتروفی واژن، پزشک متخصص پیشنهاد می‌کند که سبک زندگی خود را اصلاح کنید؛ بنابراین بهتر است توصیه‌های زیر را اجرا کنید:

• لباس‌زیر نخی و آزاد بپوشید: این نوع لباس‌ها گردش هوا اطراف اندام تناسلی زنان را بهبود بخشیده و محیطی ایدئال برای رشد باکتری‌های مفید واژن می‌سازند.
• رابطه جنسی فعال و منظم داشته باشید: رابطه جنسی باعث افزایش گردش خون در واژن و همچنین تحریک رطوبت طبیعی محیط واژن خواهد شد. رابطه جنسی تأثیری روی سطح استروژن ندارد اما با بهبود گردش خون واژن می‌تواند اندام‌های جنسی را مدت طولانی‌تری سالم نگه دارد. زنانی که به آتروفی مبتلا شده‌اند باید برای تحریک جنسی زمان بگذارند تا رابطه جنسی راحت‌تری داشته باشند.
• با مشورت پزشک متخصص زنان ورزش‌های مفید انجام دهید.
• طبق دستور و پیشنهاد پزشک، رژیم غذایی خود را بهبود دهید.

نکته مهمی که باید بدانید این است که آتروفی واژن به‌صورت کامل قابل‌درمان نیست اما با روش‌های فوق می‌توانید علائم آن را کاهش دهید.

جلوگیری از آتروفی واژن امکان دارد؟

کاهش سطح استروژن و از دست دادن آن بخشی از روند طبیعی پیری بدن است اما راهکارهایی برای جلوگیری از پیشرفت و بدتر شدن علائم آتروفی واژن وجود دارد. بهترین راهکار این است که از مصرف محصولاتی که واژن را تحریک می‌کنند خودداری کنید. این محصولات تحریک‌کننده شامل موارد زیر هستند:

• عطر؛
• رنگ مو؛
• شامپو؛
• مواد شوینده؛
• برخی از ژل‌ها.

لازم است بدانید که رابطه جنسی برای جلوگیری از آتروفی واژن و درمان آن بسیار مفید خواهد بود چون جریان خون در واژن را افزایش خواهد داد.

تفاوت آتروفی واژن و خشکی واژن

همان‌طور که اشاره شد، هورمون استروژن به‌عنوان روان‌کننده و مرطوب‌کننده طبیعی، واژن را نرم و مرطوب نگه می‌دارد. بنابراین زمانی که آتروفی واژن رخ می‌دهد اولین نشانه آن خشکی واژن خواهد بود. به‌همین‌دلیل آتروفی و خشکی واژن معمولا در منابع مختلف به‌جای یکدیگر استفاده می‌شوند.

اگر اصطلاح خشکی واژن (به انگلیسی: Vaginal Dryness) را در اینترنت جست‌وجو کنید، به آتروفی واژن خواهید رسید. خشکی واژن نیز همان علائمی را دارد که با ابتلا به آتروفی واژن به آن مبتلا خواهید شد. بهترین راه‌حل برای جلوگیری از خشکی واژن، رابطه جنسی منظم خواهد بود؛ بنابراین با مشورت پزشک متخصص زنان می‌توانید به‌جای شروع درمان‌های تهاجمی، رابطه جنسی خود را بیشتر کنید و در کنار آن، روش‌های درمانی تجویزی پزشک را نیز دنبال کنید.

سؤالات متداول