زایمان طبیعی بعد از سزارین (VBAC) امکان‌پذیر است؟ مزایا و معایب زایمان وی بک

بعضی از مادرانی که ناچار می‌شوند زایمان خود را به روش سزارین انجام دهند، به‌دلیل عوارض آن ترجیح می‌دهند که زایمان بعدی خود را به‌صورت طبیعی انجام دهند ولی آیا امکان زایمان طبیعی بعد از سزارین وجود دارد یا با یک بار سزارین ناچاریم که زایمان‌های بعدی خود را نیز به روش سزارین انجام دهیم؟ در ادامه با عوامل مهم در تصمیم‌گیری درمورد زایمان طبیعی بعد از سزارین و همچنین مزایا و معایب آن آشنا می‌شویم و اقدامات لازم برای آمادگی پیش از آن را بیان می‌کنیم. 

منظور از زایمان طبیعی بعد از سزارین (VBAC) چیست؟

زایمان طبیعی بعد از سزارین یا VBAC شرایطی است که در آن در بارداریِ پس از سزارین، فرزند خود را با زایمان طبیعی یا واژینال به دنیا می‌آورید. هدف از زایمان VBAC این است که مادرانی که قبلا سزارین شده‌اند بتوانند فرزند بعدی خود را با زایمان طبیعی به دنیا بیاورند.

پزشکان گاهی به VBAC زایمان آزمایشی بعد از سزارین (TOLAC) نیز می‌گویند. زایمان آزمایشی بعد از سزارین یعنی اگر زایمان طبیعی موفقیت‌آمیز باشد، نتیجه آن VBAC خواهد بود ولی اگر موفقیت‌آمیز نباشد، جراحی سزارین دیگری انجام خواهد شد.  

آیا زایمان طبیعی بعد از سزارین امکان‌پذیر است؟

در گذشته مادرانی که یک زایمان سزارین داشتند، مجبور بودند که تمام زایمان‌های بعدی خود را نیز به روش سزارین انجام دهند ولی امروزه بسیاری از زنان می‌توانند پس از سزارین، زایمان طبیعی داشته باشند. در بیشتر موارد زایمان طبیعی پس از سزارین موفقیت‌آمیز است. مطالعات نشان داده است که میزان موفقیت VBAC بین ۶۰ تا ۸۰ درصد است. البته شرایطی نیز وجود دارد که به‌دلیل مشکلات احتمالی برای مادر و فرزند زایمان طبیعی بعد از سزارین توصیه نمی‌شود. گاهی ممکن است که خطراتی مانند پارگی رحم و خون‌ریزی شدید ایجاد شود یا مادر در شرایطی قرار بگیرد که پزشک مجبور به انجام هیسترکتومی و برداشتن رحم شود.

اگر زمان کافی از بارداری و سزارین قبلی سپری شده باشد و برش‌های عمیق ناشی از سزارین قبلی به‌خوبی ترمیم و بازسازی شده باشند، به احتمال زیاد می‌توانید زایمان بعدی خود را به‌صورت طبیعی انجام دهید.

اهمیت نوع برش زایمان سزارین قبلی در موفقیت VBAC

برش سزارین انواع مختلفی دارد:

• برش افقی تحتانی (low transverse incision) کمترین خطر پارگی رحم را دارد. این برش افقی در قسمت پایین و نازک‌تر رحم ایجاد می‌شود.
• برش عمودی تحتانی (low vertical incision) نسبت به برش افقی تحتانی خطر پارگی بالاتری دارد. این برش عمودی در قسمت پایین و نازک‌تر رحم ایجاد می‌شود.
• برش عمودی فوقانی (high vertical incision) در قسمت بالایی رحم ایجاد می‌شود و بالاترین خطر پارگی رحم را دارد. جراحان از این نوع برش برای نوزادان نارس یا نوزادانی استفاده می‌کنند که در موقعیت مناسبی برای زایمان قرار ندارند.

محل و جهت برش بیرونی روی شکم نشان‌دهنده محل و جهت برش در رحم نیست. مثلا ممکن است که اسکار روی شکم افقی ولی اسکار روی رحم عمودی باشد. اطلاعات مربوط به محل و جهت برش روی رحم باید در پرونده پزشکی شما درج شده باشد. وقتی درمورد ایمن‌بودن زایمان طبیعی بعد از سزارین با پزشک خود صحبت می‌کنید مطمئن شوید که پزشک سوابق پزشکی و دلایل سزارین‌های قبلی شما را بررسی می‌کند.

عوامل مؤثر بر موفقیت زایمان طبیعی پس از سزارین

در شرایط زیر احتمال موفقیت زایمان VBAC افزایش می‌یابد:

• قبلا (یک یا دو) زایمان سزارین با برش افقی تحتانی داشته‌اید؛
• قبلا زایمان طبیعی داشته‌اید؛
• قبلا هیچ عمل جراحی رحم دیگری (مانند برداشتن فیبروم یا میومکتومی) انجام نداده‌اید؛
• سابقه پارگی رحم ندارید؛
• مشکلات پزشکی، مانند فیبروم یا مشکلاتی در محل جفت، که موجب خطرناک‌شدن زایمان طبیعی می‌شود، ندارید؛
• قبل از موعد زایمان، خودبه‌خود زایمان کنید.

اگر قبلا VBAC موفقی داشته‌اید (بدون عوارضی مانند پارگی رحم)، احتمال اینکه در آینده زایمان واژینال موفقی داشته باشید افزایش می‌یابد.

در شرایط زیر احتمال موفقیت VBAC کاهش می‌یابد:

• در گذشته به‌دلیل عدم پیش‌روی زایمان سزارین کرده‌اید، یعنی در طول زایمان واژینال دهانه رحم گشاد (dilate) یا کوتاه (efface) نشده است؛
• سن شما بیشتر از ۳۵ سال است؛
• چاق یا دچار اضافه‌وزن هستید:
• جنین بزرگ است یا چندقلو باردارید؛
• موعد زایمان گذشته است؛
• در ۱۸ ماه گذشته زایمان کرده‌اید (فاصله کوتاه میان بارداری‌ها)؛
• مبتلا به پره‌اکلامپسی هستید.

مزایای زایمان طبیعی بعد از سزارین

مزایای زایمان وی بک عبارت‌اند از:

• بهبودی سریع‌تر و بستری کوتاه‌تر در بیمارستان و بازگشت سریع‌تر به فعالیت‌های عادی روزمره؛
• عدم انجام جراحی شکم؛
• کاهش احتمال خطرات سزارین مانند خون‌ریزی شدید و عفونت؛
• پاک‌سازی بهتر مایع آمنیوتیک از ریه‌های نوزاد در زایمان واژینال (زیرا نوزاد باید از درون کانال زایمان عبور کند. پاک‌سازی بهتر ریه‌ها موجب می‌شود که نوزاد برای تنفس اکسیژن پس از تولد آمادگی بیشتری داشته باشد.)؛
• تقویت سیستم ایمنی نوزاد به‌دلیل عبور از کانال زایمان (نوزاد هنگام عبور از کانال زایمان باکتری‌های مفید را دریافت می‌کند و درنتیجه روده‌ها و سیستم ایمنی او عملکرد بهتری خواهند داشت)؛
• جلوگیری از بسیاری از خطرات زایمان سزارین مانند اسکار، هیسترکتومی، آسیب به اندام‌های مجاور مانند روده و مثانه، نیاز به انتقال خون (براثر خون‌ریزی شدید)، عفونت و مشکلات جفت غیرطبیعی (abnormal placenta)؛
• ترجیح شخصی: بعضی از مادران می‌خواهند تجربه زایمان طبیعی را داشته باشند؛
• افزایش احتمال داشتن فرزندان بیشتر در آینده: اگر قصد دارید در آینده فرزندان بیشتری را به دنیا بیاورید، زایمان طبیعی پس از سزارین موجب می‌شود که از خطرات زایمان‌های سزارین متعدد مانند مشکلات جفت جلوگیری کنید.

چه کسانی می‌توانند VBAC را انجام دهند؟

این مسئله به عوامل زیادی بستگی دارد، برای نمونه:

• نوع برشی که در سزارین قبلی استفاده شده، مؤثر است. در بیشتر سزارین‌ها از برش افقی تحتانی استفاده می‌شود. زنانی که برش افقی یا عمودی تحتانی داشته‌اند معمولا می‌توانند زایمان وی بک را انجام دهند. اگر قبلا زایمان سزارینی با برش عمودی فوقانی داشته‌اید، زایمان وی بک برای شما توصیه نمی‌شود زیرا خطر پارگی رحم وجود دارد.
• اگر در گذشته دچار پارگی رحم شده‌اید، کاندیدای VBAC نیستید.  
• اگر در گذشته روی رحم خود جراحی‌های دیگری انجام داده‌اید (مانند برداشتن فیبروم)، به‌دلیل خطر پارگی رحم زایمان وی بک توصیه نمی‌شود.  
• دست‌کم یک بار زایمان طبیعی قبل یا بعد از سزارین قبلی احتمال موفقیت VBAC را افزایش می‌دهد.  
• اگر در گذشته بیش از دو زایمان سزارین داشته‌اید، بیشتر پزشکان زایمان وی بک را به شما توصیه نمی‌کنند.
• اگر کمتر از ۱۸ ماه پس از زایمان قبلی خود اقدام به زایمان وی بک کنید، خطر پارگی رحم افزایش می‌یابد؛ بنابراین فاصله زایمان VBAC با زایمان قبلی شما باید بیشتر از ۱۸ ماه باشد.
• بعضی از مشکلات سلامتی می‌توانند بر زایمان واژینال اثر بگذارند. اگر مشکلات جفتی داشته باشید، جنین در موقعیت غیرطبیعی قرار داشته باشد یا سه‌قلو یا چندقلو باردار باشید، ممکن است به شما سزارین توصیه شود.
• اگر به زایمان القایی نیاز داشته باشید، VBAC به شما توصیه نمی‌شود، زیرا القای زایمان احتمال موفقیت زایمان وی بک را کاهش می‌دهد.   

خطرات و عوارض زایمان طبیعی بعد از سزارین

فشار زایمان طبیعی می‌تواند موجب پارگی رحم در امتداد اسکار سزارین قبلی شود. پارگی رحم به‌ندرت اتفاق می‌افتد و اگر زایمان سزارین قبلی با برش افقی تحتانی انجام شده باشد خطر آن حدود ۰٫۹ درصد یا اندکی کمتر از یک درصد است ولی پارگی رحم عارضه‌ای جدی است که می‌تواند زندگی مادر و نوزاد را تهدید کند.

گاهی نیز پزشک ناچار به انجام جراحی برداشتن رحم (هیسترکتومی) می‌شود. اگر رحم برداشته شود، دیگر نمی‌توانید باردار شوید. اگر خطر پارگی رحم بالا باشد پزشک زایمان طبیعی بعد از سزارین را توصیه نمی‌کند. در این شرایط برای جلوگیری از عوارض مرگبار پارگی رحم سزارین انجام می‌شود.

سایر خطرات زایمان طبیعی بعد از سزارین عبارت‌اند از:

• خون‌ریزی شدید؛
• عفونت؛
• سزارین اورژانسی (که خطر آن از سزارین برنامه‌ریزی‌شده بیشتر است).

آمادگی‌های قبل از انجام VBAC

فرایند زایمان وی بک مشابه سایر زایمان‌های واژینال است، ولی به مراقبت‌هایی مانند نظارت بر ضربان قلب جنین، انجام سونوگرافی‌های مرتب (برای تعیین زمان زایمان)، پایین نگه‌داشتن فشارخون مادر (فشارخون بالا احتمال نیاز به سزارین را افزایش می‌دهد) و آمادگی برای سزارین اورژانسی نیاز دارد.

زایمان طبیعی می‌تواند فشار زیادی را بر عضلات و سایر بافت‌های اطراف وارد کند. آمادگی فیزیکی موجب بازسازی و تقویت عضلاتی می‌شود که در طول زایمان استفاده می‌شوند. این موجب آسان‌تر شدن فرایند زایمان برای مادر و نوزاد شده و زمان بهبودی پس از زایمان را نیز کوتاه‌تر می‌کند.

برای افزایش آمادگی جسمانی می‌توانید کارهای زیر را انجام دهید:

۱. انجام ورزش‌های پایه در دوران بارداری

حفظ فعالیت بدنی در دوران بارداری موجب آمادگی بیشتر برای زایمان طبیعی بعد از سزارین می‌شود. زنان بارداری که فعالیت بدنی منظمی دارند معمولا در طول زایمان شرایط بهتری دارند. بسیاری از اشکال ساده فعالیت بدنی مانند پیاده‌روی، حرکات کششی، یوگا، شنا و تمرین با وزنه می‌توانند موجب افزایش آمادگی جسمانی برای زایمان وی بک شوند.

۲. تغذیه سالم

رژیم غذایی سالم و متعادل در دوران بارداری به داشتن زایمانی روان و موفق کمک می‌کند. بسیاری از زنانی که برای زایمان وی بک آماده می‌شوند متوجه شده‌اند که برخی تغییرات در رژیم غذایی می‌تواند به آمادگی بیشتر آنها برای زایمان طبیعی بعد از سزارین کمک کند. این تغییرات می‌تواند شامل مصرف فیبر بیشتر برای جلوگیری از یبوست، هیدراته ماندن و اجتناب از غذاهایی باشد که می‌توانند موجب سوزش سردل یا سوءهاضمه شوند.

۳. انجام تمرینات کف لگن

عضلات کف لگن (که از مثانه، رحم و راست‌روده محافظت می‌کنند) در طول بارداری و زایمان ضعیف می‌شوند. این مسئله می‌تواند منجر به مشکلاتی مانند بی‌اختیاری ادرار شود که معمولا از نگرانی‌های زنانی است که قبلا سزارین شده‌اند. تمرینات کف لگن یا کگل می‌توانند به تقویت عضلات کف لگن و آمادگی بدن برای زایمان وی بک کمک کنند.

برای انجام تمرین کگل تنها باید ماهیچه‌ای را که برای توقف جریان ادرار استفاده می‌کنید منقبض کنید، ۱۰ ثانیه نگه دارید و سپس رها کنید. این تمرینات را چند بار در روز انجام دهید تا پس از چند هفته اثر آن را مشاهده کنید.  

۴. انجام تمرینات کششی

تمرینات کششی به افزایش انعطاف‌پذیری، بهبود دامنه حرکتی و کاهش خطر آسیب کمک می‌کنند. تمرینات کششی فراوانی وجود دارد که برخی از آنها عبارت‌اند از:

• کشش‌های ساده کمر: به کاهش تنش در کمر (که در دوران بارداری رایج است) کمک می‌کند.
• حرکات بازکننده لگن: این حرکات کششی به بازشدن لگن کمک می‌کنند که می‌تواند در هنگام زایمان مفید باشد.
• کشش‌های چهارسرران: عضلات جلوی ران را هدف قرار می‌دهند و می‌توانند به تعادل و ثبات کمک کنند که در دوران بارداری بسیار مهم است.
• شیب لگن: انجام این حرکت در دوران بارداری استرس لگن را کاهش می‌دهد و فضای بیشتری را برای جنینِ درحال‌رشد ایجاد کند.

۵. مراجعه به متخصص کایروپراکتیک

روش عالی دیگر برای آمادگی جسمانی برای زایمان وی بک مراجعه به متخصص کایروپراکتیک در دوران بارداری است. مراقبت‌های کایروپراکتیک می‌تواند موجب ترازشدن ستون فقرات و لگن شود که منجر به بارداری راحت‌تر و زایمانی آسان‌تر می‌شود.

آیا زایمان طبیعی بعد از سزارین را انجام دهیم؟

در تصمیم‌گیری درمورد زایمان طبیعی بعد از سزارین باید به عواملی مانند موارد زیر توجه داشته باشید:

• نوع برش در جراحی سزارین قبلی؛
• تعداد سزارین‌های قبلی؛
• سابقه و شرایط پزشکی مادر؛
• بیماری‌های مادر؛
• موقعیت جنین در رحم؛
• شرایط پزشکی جنین.

پزشک درمورد خطرات و مزایای بالقوه زایمان طبیعی بعد از سزارین با شما صحبت خواهد کرد. سپس می‌توانید انتخاب کنید که آیا می‌خواهید زایمان بعدی خود را به‌صورت واژینال و طبیعی انجام دهید یا تمایل به انجام زایمان سزارین دیگری دارید. مطالعات نشان داده‌اند که تا ۷۵ درصد از کسانی که یک بار سزارین کرده‌اند در بارداری بعدی خود زایمان طبیعی موفقی دارند ولی اگر در گذشته دو یا چند زایمان سزارین داشته‌اید، احتمال موفقیت زایمان طبیعی بعد از سزارین به ۵۰ درصد کاهش می‌یابد.

سؤالات متداول