علائم آپاندیس | همه چیز درباره محل درد، نشانه‌ها و تفاوت آن در زنان، مردان و کودکان

درد خفیف اطراف ناف که به‌سمت پایین شکم کشیده می‌شود و تهوع، بی‌اشتهایی و تب خفیف را به دنبال دارد، معنایش التهاب زائده آپاندیس است. این التهاب می‌تواند به‌سرعت به یک وضعیت اورژانسی پرخطر تبدیل شود، در‌حالی‌که با شناسایی سریع این علائم و مراجعه فوری به پزشک، می‌توان از پارگی آپاندیس و عوارض پرخطر آن مثل پریتونیت و سپسیس جلوگیری کرد و جان بیمار را نجات داد. در این صفحه از مجله سلامت دکترساینا درباره علائم آپاندیس، موقعیت دقیق و ویژگی‌های درد و جراحی برداشتن آپاندیس حرف می‌زنیم.

آپاندیس کجاست و در کدام سمت بدن قرار دارد؟

آپاندیس یک تکه بافت کوچک و لوله‌ای‌شکل با عملکرد نامعلوم در قسمت تحتانی شکم است. این عوض به روده بزرگ وصل می‌شود و مخاط تولید می‌کند. اگر دهانه آپاندیس به دلایل مختلف مثل تجمع مواد مدفوعی، تورم بافت لنفاوی، یا عفونت مسدود شود و مخاط راهی برای تخلیه پیدا نکنند، محیط درون آپاندیس تبدیل می‌شود به محل تجمع باکتری. دیواره آپاندیس متورم، ملتهب و دردناک و بیمار اصطلاحا دچار «آپاندیسیت» می‌شود.

آپاندیس در سمت راست یا چپ؟

آپاندیس یک کیسه کوچک و نازک در سمت راست قسمت پایینی شکم، جایی بین ناف و استخوان خاصره، قرار گرفته و معمولا به‌اندازه طول یک انگشت (۸ تا ۱۰ سانتی‌متر) است. 

تفاوت محل آپاندیس در زنان و مردان

محل قرارگیری آپاندیس در بدن زنان و مردان تقریبا تفاوتی ندارد؛ فقط ممکن است به‌دلیل تفاوت‌های آناتومیکی در لگن و اندام‌های تناسلی داخلی، جایگاه دقیق و علائم درد آپاندیسیت کمی متفاوت باشد. 

• آپاندیس مردان معمولا سمت راست قسمت پایینی شکم، نزدیک به دیواره خلفی قرار می‌گیرد.
• آپاندیس زنان به‌دلیل ساختار رحم و تخمدان‌ها، کمی پایین‌تر و مایل به موقعیت لگن است. 

موقعیت آپاندیس در کودکان و نوجوانان

در آناتومی بدن نوزادان، کودکان و نوجوانان، روده‌ها هنوز در جای درست و مشخص خود قرار نگرفته‌اند؛ به‌ همین‌ خاطر، موقعیت دقیق آپاندیس می‌تواند کمی بالاتر از حد معمول یا حتی نزدیک‌تر به مرکز شکم (اطراف ناف) باشد. با رشد بدن و تغییر جای روده‌ها، آپاندیس به‌مرور به محل طبیعی خود یعنی سمت راست قسمت پایینی شکم حرکت می‌کند.

علائم آپاندیس چیست؟

پزشکان دو نوع آپاندیسیت را به ما معرفی می‌کنند: حاد و مزمن.

• آپاندیسیت حاد: شایع‌ترین نوع آپاندیس که علائمش ناگهان شروع می‌شوند، فقط در عرض چند ساعت به اوج می‌رسند و فرد را از پا می‌اندازند.
• آپاندیسیت مزمن: آپاندیس ملتهب که معمولا علائم خفیف آن هفته‌ها، ماه‌ها یا حتی سال‌ها رفت‌و‌برگشت دارند.

علائم اولیه و خفیف آپاندیس

آپاندیسیت در مراحل اولیه علائمی مشابه مشکلات گوارشی دارد و تفاوت آن، تیزی، مداومت و شدت‌یافتن درد است.

• درد شکمی که از اطراف ناف شروع می‌شود و به سمت راست پایین شکم حرکت می‌کند. این درد هنگام حرکت، تنفس عمیق، سرفه یا عطسه طاقت‌فرسا می‌شود.
• حالت تهوع و استفراغی که ناشی از تحریک عصبی، التهاب و واکنش بدن به درد و عفونت است.
• بی‌اشتهایی و بی‌میلی ناگهانی به غذا که ناشی از تحریک عصبی گیرنده‌ها و تغییر اولویت از هضم به مقابله با التهاب است.
• تبی که معنایش تلاش بیشتر سیستم ایمنی برای مبارزه است. همچنین می‌تواند به‌معنای افزایش التهاب و گسترش عفونت باشد.
• نفخ و دفع گاز که اغلب با سوء هاضمه اشتباه گرفته می‌شود.

سایر علائم احتمالی آپاندیس

سایر علائم که به‌مرور و با پیشرفت آپاندیسیت ظاهر می‌شوند عبارت‌اند از:

• کسالت،‌ کمبود انرژی و بی‌انگیزگی از علائم احتمالی این عارضه است. 
• شکم نفخ می‌کند و متورم به نظر می‌رسد. این علامت می‌تواند نشان دهنده‌ پارگی آپاندیس باشد.
• فرد دچار تکرر ادرار می‌شود و این‌ به‌خاطر تحریک اعصاب متصل به مثانه است.
• حرکت روده متوقف می‌شود و فرد دچار یبوست می‌شود. حتی ممکن است قادر به دفع گاز روده نباشد.
• برخی با فعالیت بیشتر روده‌ها و معضل دفع مکرر مدفوع روبه‌رو می‌شوند. 

علائم آپاندیس در مردان

علائم آپاندیس در مردان به‌دلیل پیچیدگی کمتر اندام‌های لگنی و ثبات محل آپاندیس، معمولا واضح‌تر از زنان است. البته این درد می‌تواند تا بیضه راست یا کشاله ران انتشار پیدا کند، به‌خصوص اگر آپاندیس کمی پایین‌تر از حالت عادی قرار گرفته باشد. با‌این‌حال‌تشخیص بالینی علائم آپاندیس در مردان معمولا سریع‌تر و دقیق‌تر از زنان است.

این علائم عبارت‌اند از:

• درد شکمی نیز و مداوم که در اطراف ناف احساس می‌شود و به‌طرف زیرشکم حرکت می‌کند.
• سفتی ملموس در سمت راست زیرشکم که نسبت به لمس فوق‌العاده حساس و دردناک است.
• بی‌اشتهایی و تهوع که از نخستین نشانه‌های التهاب آپاندیس است.
• استفراغ خفیف تا متوسط که اغلب پس از شروع درد اتفاق می‌افتد.
• تب خفیف (۳۷.۵ تا ۳۸ درجه) که با پیشرفت التهاب افزایش می‌یابد.
• یبوست یا اسهال خفیف که به‌دلیل التهاب روده رخ می‌دهد.

علائم آپاندیس در زنان

• درد شکم که از اطراف ناف شروع می‌شود و به‌تدریج به ناحیه سمت راستی زیرشکم می‌رسد. برخی زنان این درد را در نواحی اطراف لگن یا کمر هم احساس می‌کنند.
• سمت راست زیر شکم به‌شدت دردناک و حساس می‌شود.
• تب خفیف تا متوسط که معمولا در همان چند ساعت ابتدایی ظاهر می‌شود.
• تهوع، استفراغ و بی‌اشتهایی که از شروع آپاندیسیت حاد در زنان خبر می‌دهد.
• تورم و سفتی شکم که از علائم درد آپاندیس در زنان و مربوط به مراحل پیشرفته‌ است.
• تغییر در حرکات روده که در قالب یبوست یا اسهال خفیف ظاهر می‌شود.
• حرکت درد به‌سمت بالا و ربع راستی شکم در سه‌ماهه اول بارداری که با درد کمر و پهلو همراه است.

نشانه‌های آپاندیس در کودکان و نوجوانان

علائم آپاندیس در کودکان و نوجوانان کمی متفاوت از بزرگ‌سالان است. بعضی از بچه‌ها این درد و حساسیت را نه در یک ناحیه به‌خصوص، بلکه در کل بدن احساس می‌کنند یا اصلا دچار درد نمی‌شوند. همچنین حرکات کمتر روده و بی‌نیازی به اجابت مزاج در این گروه سنی بسیار رایج است.

علائم پنهان آپاندیسیت

گاهی (به‌ویژه در کودکان، سالمندان و زنان) اوقات آپاندیسیت پنهان و خفیف می‌مانند یا تغییر می‌کنند و شباهتی به علائم اصلی این عارضه ندارند. پزشکان این حالت را آپاندیسیت غیرتیپیک یا پنهان (Atypical Appendicitis) می‌نامند. زنگ خطر‌های آپاندیسیت پنهان عبارت‌اند از:

• درد خفیف و مبهم در نواحی غیرعادی مثل وسط شکم، قسمت تحتانی لگن، پشت یا پهلو. برخی افراد فقط در ناحیه شکم احساس سنگینی یا فشار دارند.
• تهوع یا بی‌اشتهایی بدون درد واضح شکمی، بی‌آنکه خبری از ناراحتی عمومی باشد.
• تب خفیف در‌حالی‌که التهاب روزبه‌روز درحال پیشرفت است.
• نفخ، یبوست گذرا، اسهال خفیف یا تکرر ادرار.

درد آپاندیس چه ویژگی‌هایی دارد؟

درد آپاندیسیت در مراحل ابتدایی مبهم، خفیف و متمرکز است، با پیشرفت التهاب شدت می‌یابد و به دردی تیز، سوزاننده و ادامه‌دار تبدیل می‌شود. محل درد آپاندیس به لمس حساس است و کوچک‌ترین حرکت، عطسه و سرفه آن را تشدید می‌کند. این درد در کودکان و سالمندان می‌تواند ناگهانی و بدون محل دقیق باشد.

آیا درد آپاندیس قطع و وصل می‌شود؟

یکی از سؤالات پرتکرار افراد مشکوک به آپاندیس این است که آیا درد آپاندیس قطع میشود یا مداوم است.

این درد در مراحل اولیه التهاب و بروز عارضه معلق است و تا چند ساعت قطع‌و‌وصل می‌شود. این حالت می‌تواند چند ساعت طول بکشد و فرد آن را یک مشکل گوارشی ساده تلقی کند. پیشرفت التهاب آپاندیس را متورم می‌کند و تماس آن با پرده صفاق، تحریک اعصاب را به‌دنبال دارد. در این مرحله، بیمار درد ثابت و شدیدی احساس می‌کند که کاملا پیوسته و متمرکز است. 

 فرق درد آپاندیس با درد معده یا روده

عمده تفاوت علائم آپاندیس با درد معده یا روده به محل درد، شدت درد، نوع درد و سیر زمانی آن بستگی دارد. 

• درد معده معمولا در ناحیه فوقانی شکم (ناحیه اپی‌گاستر یا زیر جناغ سینه) احساس می‌شود، در‌حالی‌که درد آپاندیس از اطراف ناف شروع می‌شود و به زیر شکم می‌رسد.
• درد معده معمولا وابسته به غذا خوردن یا گرسنگی است و شاید بعداز مصرف داروهای ضداسید یا استراحت آرام شود. در‌حالی‌که درد آپاندیس به غذا یا وضعیت بدن وابسته نیست و به مرور زمان، به‌ویژه در ۶ تا ۱۲ ساعت اول، شدیدتر و مداوم‌تر می‌شود.
• در دردهای روده‌ای (مثل کولیت یا نفخ شدید)، درد به‌صورت انقباضی یا کولیکی است و با دفع گاز یا اجابت مزاج بهتر می‌شود؛ ولی درد آپاندیس حتی پس از دفع یا استفراغ بهبود نمی‌یابد.

محل دقیق درد آپاندیس در شکم

محل دقیق درد آپاندیس سمت راست زیر شکم، جایی به اسم نقطه مک‌برنی (McBurney’s point) است، دقیقا روی یک‌سوم خط بین ناف و استخوان خاصره راستی. اغلب بیماران، اوج درد را در همین نقطه احساس می‌کنند. ولی این نقطه لزوما ثابت نیست و بسته به وضعیت قرارگیری آپاندیس در بدن، می‌تواند متفاوت باشد. اگر آپاندیس در موقعیت رتروسکال (پشت سکوم) قرار گرفته باشد، بیمار درد بیشتری در پهلوی سمت راست یا پشت احساس می‌کند. اگر هم کمی پایین‌تر در لگن قرار گرفته باشد، اوج درد در ناحیه تحتانی شکم یا در نزدیکی مثانه احساس می‌شود.

علائم ترکیدن آپاندیس

آپاندیس متورم اگر به‌سرعت تحت‌درمان قرار نگیرد، می‌ترکد و حفره شکم را پر از عفونت می‌کند. ترکیدن یا سوراخ شدن حدودا ۳۶ ساعت پس از شروع عفونت رخ می‌دهد و همراه با تمام علائم گفته‌شده، درد، اسهال، بی‌اشتهایی، تهوع و استفراغ، در شدیدترین حالت ممکن است. برخی بیماران با علائمی مثل ضعف و تب‌ولرز روبه‌رو می‌شوند و تصور می‌کنند ارتباطی با آپاندیسیت ندارد.

نشانه‌های هشدار ترکیدن آپاندیس

پارگی آپاندیس یک وضعیت تهدیدکننده است و نیاز به جراحی فوری و درمان آنتی‌بیوتیکی دارد. بدن در آخرین لحظات با این نشانه‌ها پارگی قریب‌الوقوع آپاندیس را هشدار می‌دهد:

• درد شکمی ناگهان شدت می‌گیرد و به‌شکل متمرکز یا منتشر در کل شکم، فرد را از پا می‌اندازد.
• تهوع شدید و استفراغ مکرر امان فرد را می‌برد.
• شکم به‌طرز عجیب سفت و متورم می‌شود و بیمار حتی نمی‌تواند تکان بخورد.
• در پاسخ به التهاب شدید و شروع انتشار عفونت، فرد با ضعف، بی‌حالی و تعریق شدید روبه‌رو می‌شود.
• کاهش فشار خون، تپش قلب سریع، تنفس سریع و سردی دست و پا می‌تواند نشانه شروع سپسیس (گندخونی) براثر پارگی آپاندیس باشد.

توجه داشته باشید که در صورت مشاهده چنین علائم حادی، زمان بسیار حیاتی است و باید فوراً به اورژانس مراجعه کنید؛ اما در مراحل اولیه یا برای اطمینان بیشتر، می‌توانید از خدمات ویزیت آنلاین 24 ساعته دکترساینا بهره ببرید تا راهنمایی‌های اولیه و حیاتی را دریافت کنید.

عوارض خطرناک و اورژانسی آپاندیس پاره‌شده

پارگی آپاندیس مساوی‌ست با انتشار عفونت در سراسر صفاق (پرده داخلی شکم) و ایجاد واکنش شدید التهابی است که علم پزشکی آن را پریتونیت (Peritonitis) می‌نامد، وضعیتی بسیار خطرناک و کشنده. این شایع‌ترین و خطرناک‌ترین عارضه آپاندیس پاره‌شده است که درد بسیار شدید، سفتی شکم، تب بالا و افت فشار خون را به‌دنبال دارد. درصورت غفلت، عوارض بعدی شامل نارسایی اندام‌ها و شوک سپتیک (septic shock) است.

• آبسه شکمی (Abscess formation): اگر بدن نتواند عفونت را به‌طور کامل کنترل کند، چرک و باکتری‌ها در بخشی از شکم تجمع کرده و حفره عفونی بسته‌‌ای تشکیل می‌دهند. این آبسه باعث تب مداوم، درد موضعی، تورم و بی‌حالی شدید می‌شود و باید با جراحی یا سوزن و مصرف طولانی‌مدت آنتی‌بیوتیک تخلیه شود.
• سپسیس (Septicemia): درصورت ورود باکتری‌ها به جریان خون و اصطلاحا گندخونی بیمار، بدن پاسخ التهابی شدید سیستمیک می‌دهد و فرد دچار تب بالا، تپش قلب، افت فشار خون، تنگی نفس و گیجی می‌شود. سپسیس اگر فوراً درمان نشود، چندساعته جان بیمار را می‌گیرد.
• انسداد روده (Bowel obstruction): التهاب و چسبندگی ناشی از پارگی آپاندیس می‌تواند باعث گیرکردن یا بسته‌شدن بخشی از روده شود. این وضعیت با نفخ، استفراغ، درد شکمی شدید و ناتوانی در دفع گاز و مدفوع همراه است و به جراحی اورژانسی نیاز دارد.

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟

حالا که می‌دانید آپاندیس کدام سمت است و علائم آپاندیس چیست، باید نسبت به علائم اولیه این التهاب هوشیار باشید. به‌محض احساس اولین درد در موقعیت آپاندیس و مشاهده علائم گفته‌شده، پزشک را در جریان وضعیت خود بگذارید تا بدن در معرض خطر مرگبار پخش عفونت نباشد. حتی می‌توانید برای تسریع روند، از طریق دکترساینا، یک ویزیت آنلاین فوری را با یک پزشک عمومی انجام دهید تا راهنمایی‌های لازم را در اسرع وقت دریافت کنید.

روش‌های تشخیص آپاندیسیت (آزمایش، سونوگرافی، سی‌تی‌اسکن)

تشخیص آپاندیسیت به‌دلیل علائم مشابه و مشترک با بیماری‌های کیسه صفرا، عفونت مثانه یا مجاری ادراری، بیماری کرون، گاستریت، سنگ کلیه، عفونت روده و مشکلات تخمدان چندان راحت نیست. معمولا روند تشخیص با یک جلسه معاینه لگن، رکتوم و شکم برای ارزیابی علائم جسمی مثل سفتی، درد و واکنش به فشار شروع می‌شود. مراحل بعدی شامل انجام آزمایش‌های تشخیصی است:

• آزمایش با سنجش تعداد گلبول‌های سفید خون یا تعداد پروتئین واکنشی C، وجود عفونت و التهاب در بدن را آشکار می‌کند.
• تست‌های تصویربرداری مثل سونوگرافی شکم یا سی‌تی‌اسکن، ورم آپاندیس را به‌خوبی نشان می‌دهند.
• آزمایش و سونوگرافی بارداری برای رد احتمال بارداری خارج از رحم تجویز می‌شود.
• پزشک درصورت نیاز برای رد احتمال عفونت ادراری آزمایش ادرار را تجویز می‌کند.

 عمل جراحی آپاندیس

دنیای پزشکی هنوز هیچ اطلاعی از کاربرد آپاندیس در بدن ندارد و برداشتنش را بی‌خطر می‌داند. به‌همین‌خاطر، رایج‌ترین راه برای درمان قطعی علائم، جراحی آپاندکتومی است که به ۲ روش انجام می‌شود: لاپاراسکوپی و جراحی باز.

• لاپاراسکوپی: این جراحی دقیق و به‌روز با یک برش کوچک انجام می‌شود؛ در نتیجه زمان بهبودی آن بسیار سریع است و آثار زخم کمتری به‌جا می‌گذارد. طی این جراحی بافت آپاندیس از یک برش ۱۰سانتی‌متری یا با لاپاراسکوپ خارج می‌شود و درصورت وقوع پریتونیت، محیط شکم از چرک و عفونت تخلیه می‌شود. 
• جراحی باز: اگر آپاندیس بیمار قبلا پاره شده یا بیمار سابقه جراحی باز شکمی داشته باشد، پزشک برش بزرگ‌تری در سمت راست زیرشکم ایجاد می‌کند، آپاندیس را تخلیه می‌کند، شکم را با آب و نمک می‌شوید و لوله‌ای برای تخلیه مایعات اضافه وارد شکم می‌کند. در این روش جراحی، بیمار دست‌کم یک هفته بستری می‌ماند.

سؤالات متداول