بررسی تخصصی برونشیت در کودکان؛ تشخیص، پیشگیری و درمان

برونشیت در کودکان یکی از بیماری‌های شایعی است که علت اصلی آن قرارگیری کودکان در محیطی آلوده است. عوارض برونشیت می‌تواند شدید و دائمی باشد؛ بنابراین والدین باید با علائم برونشیت آشنا شوند تا در صورت مشاهده آن‌ها، سریع‌تر به پزشک مراجعه کنند. اگر تشخیص درست انجام شود، عامل ویروسی یا باکتریایی بیماری مشخص شده و پزشک متخصص می‌تواند بهترین روش درمان را پیشنهاد دهد. باتوجه‌به آلودگی‌های زیاد صنعتی و شیمیایی، آلودگی هوا و گردوغبار شدید در شهرهای مختلف، در این مقاله از مجله سلامت دکترساینا به بررسی انواع مننژیت، علائم، عوارض، روش‌های تشخیص و درمان مننژیت در نوزادان و کودکان می‌پردازیم.

بیماری برونشیت در کودکان چیست؟

بیماری برونشیت در کودکان (Bronchitis) التهاب پوشش مخاطی داخلی لوله‌های برونش در ریه‌ها است. لوله‌های برونش مجراهای شاخه‌مانندی هستند که به‌ آنها برونچی نیز می‌گویند. این مجراهای شاخه‌مانند هوا را از نای به ریه‌ها منتقل می‌کنند. لوله‌های برونش بر اثر بیماری برونشیت، متورم و ضخیم شده و در صورت عفونت یا تحریک، جریان هوا را محدود خواهند کرد. لازم است بدانید که عفونت‌های ویروسی مسری شایع‌ترین علت ابتلای کودکان به برونشیت است.

سرفه‌های آزاردهنده یکی از شایع‌ترین علائم این بیماری است. سرفه‌ها معمولا به‌صورت خشک شروع شده اما در نهایت خلط ایجاد می‌شود که نفس کشیدن را برای کودکان بسیار سخت خواهد کرد.

در برخی موارد، برونشیت خودبه‌خود خوب می‌شود اما به‌صورت کلی، درمان این بیماری شامل داروها، روش‌های درمانی پزشکی و خانگی است. برونشیت ممکن است کوتاه‌مدت (حاد) یا طولانی‌مدت (مزمن) باشد. برای آشنایی بیشتر والدین با این بیماری، در ادامه عوامل ابتلا، عوارض و روش‌های درمانی بررسی خواهد شد.

انواع برونشیت در کودکان چیست؟

برونشیت دو نوع متفاوت دارد: حاد (کوتاه‌مدت) و مزمن (طولانی‌مدت).

۱. برونشیت حاد

برونشیت حاد یکی از شایع‌ترین انواع برونشیت در کودکان است. التهاب لوله‌های برونش در این بیماری موقتی است. اکثر کودکانی که سیستم ایمنی سالمی داشته و بیماری زمینه‌ای ندارند، تا ۱ هفته بهبود پیدا می‌کنند اما سرفه‌ها ممکن است تا ۴ هفته ادامه داشته باشند.

عامل اصلی ابتلای کودکان به برونشیت حاد، باکتری‌ها و ویروس‌ها هستند. از طرفی ممکن است کودکان به‌دلیل قرار گرفتن در برابر عوامل فیزیکی یا شیمیایی مانند گردوغبار، آلرژن‌ها، دودهای قوی و مواد شیمیایی پاک‌کننده یا حتی دود تنباکو نیز به این بیماری مبتلا شوند. در برونشیت حاد امکان حمله آسم نیز وجود دارد.

شایع‌ترین علت برونشیت حاد در کودکان، ویروس است. البته در کودکان بالای ۶ سال ممکن است باکتری‌ها نیز عامل این بیماری باشند. این نوع برونشیت معمولا در دسته بیماری‌های خفیف قرار می‌گیرد.

برونشیت حاد در کودکان معمولاً بعد از سرماخوردگی یا سایر عفونت‌های ویروسی دستگاه تنفسی فوقانی رخ می‌دهد. عواملی مانند سینوزیت مزمن، آلرژی یا بزرگی لوزه‌ها و آدنوئیدها نیز می‌توانند کودک را مستعد ابتلا به این بیماری کنند و مدت یا شدت علائم را افزایش دهند.

۲. برونشیت مزمن

برونشیت مزمن باعث سرفه مداوم و خلط‌دار خواهد شد که حداقل ۲ سال متوالی و در بیشتر مواقع ۳ ماه در سال شایع است. این نوع برونشیت بسیار جدی بوده و یکی از شایع‌ترین بیماری‌های مزمن انسدادی ریه شناخته می‌شود. نکته بسیار مهم اینکه برونشیت مزمن پیش‌رونده بوده و تنفس را به‌شدت سخت خواهد کرد.

اگر برونشیت حاد به‌صورت مکرر عود کند، کودک به برونشیت مزمن مبتلا خواهد شد. کودکانی که به این بیماری دچار شده‌اند، در مقایسه با دیگران بیشتر مستعد ابتلا به عفونت‌های ریوی و حساسیت به آلاینده‌های هوا و آلرژن‌ها هستند. علائم برونشیت مزمن در کودکان در دوره‌هایی عود کرده و سپس فروکش می‌کند.

عوامل اصلی ابتلا به برونشیت در کودکان چیست؟

کودکان زمانی به برونشیت مبتلا می‌شوند که مجاری هوایی یا لوله‌های برونش در ریه‌های آن‌ها ملتهب شود. برونشیت حاد پس از سرماخوردگی و آنفولانزا یا سایر عفونت‌های ویروسی رخ می‌دهد. ویروس‌ها به لوله‌های برونش حمله کرده و باعث التهاب و سرفه خلط‌دار می‌شوند. عفونت باکتریایی باعث ابتلای کودکان به برونشیت حاد شده و کمتر از برونشیت مزمن شایع است.

اصلی‌ترین علل ابتلا به برونشیت به شرح زیر هستند:

• آلودگی هوا؛
• گردوغبار؛
• دود ماشین و تجهیزات صنعتی؛
• عطر و ادکلن؛
• گرده گل‌ها؛
• دود سیگار؛
• بخار مواد شیمیایی.

آسیب طولانی‌مدت به مجاری هوایی و ریه‌ها عامل اصلی ابتلای کودکان به برونشیت مزمن است؛ بنابراین کودکانی که به این نوع برونشیت مبتلا می‌شوند معمولا به‌صورت مداوم در معرض مواد محرک و خطرناک مانند آلودگی هوا، دود و بخارات سمی قرار گرفته‌اند.

عوامل خطر ابتلا به برونشیت مزمن

هر فردی ممکن است به برونشیت حاد یا مزمن مبتلا شود اما این بیماری در نوزادان، کودکان خردسال و افراد مسن، شایع‌تر است. علاوه‌براین، افرادی که در مناطق شلوغ و آلوده زندگی می‌کنند و مبتلا به آسم هستند نیز بیشتر در معرض ابتلا به برونشیت حاد قرار دارند.

عوامل خطر برونشیت مزمن به شرح زیر هستند:

سن

احتمال ابتلا به برونشیت مزمن در بزرگسالان و سالمندان بیشتر از کودکان و سایر افراد است.

کمبود آلفا-۱ آنتی‌تریپسین

نوعی بیماری ژنتیکی نادر است که خطر ابتلا به برونشیت مزمن و سایر بیماری‌های ریوی را افزایش می‌دهد.

سابقه خانوادگی

اگر یکی از اعضای خانواده به بیماری‌های ریوی از جمله برونشیت مزمن مبتلا باشند، احتمال ابتلای کودکان به این بیماری نیز افزایش پیدا می‌کند.

محرک‌های محیطی

آلودگی هوا، گردوغبار، دود ماشین‌ها و کارخانه‌های صنعتی و دود سیگار ممکن است احتمال ابتلا به برونشیت مزمن را افزایش دهد.

شرایط سلامتی

مواردی مانند بیماری‌های زیر، ریه‌های کودکان را بیشتر در معرض ابتلا به برونشیت مزمن قرار می‌دهد:

• آسم؛
• برونشکتازی؛
• فیبروز کیستیک؛
• رفلاکس معده به مری.

سیگار کشیدن طولانی‌مدت والدین

والدینی که سیگار می‌کشند تصور می‌کنند که دود آن برای سایر افراد خطری ندارد اما متأسفانه والدین سیگاری خطر ابتلای فرزندان خود به برونشیت مزمن را افزایش می‌دهند.

عوارض برونشیت در کودکان چیست؟

برخی از افراد مانند نوزادان، کودکان خردسال و بزرگسالان مسن، بیشتر از سایر افراد در معرض عوارض ناشی از برونشیت حاد قرار دارند.

عوارض برونشیت حاد

• ذات‌الریه؛
• دیسترس تنفسی یا سندرم زجر تنفسی؛
• کاهش متوسط و شدید اکسیژن خون؛
• سرفه شدید؛
• غیبت از مدرسه.

عوارض برونشیت مزمن

کودکان مبتلا به برونشیت مزمن در معرض خطر بالایی بوده و عوارض شدیدتری خواهند داشت که به شرح زیر هستند:

• بدتر شدن عملکرد ریه؛
• مشکل در تنفس؛
• کاهش متوسط و شدید اکسیژن خون؛
• آسیب به پوشش مخاطی لوله‌های برونش؛
• سرفه شدید و طولانی‌مدت؛
• التهاب و تولید بیشتر خلط؛
• مسدود شدن مجاری هوایی؛
• افزایش خطر ابتلا به بیماری عروق کرونر قلب.

علائم برونشیت در کودکان چیست؟

علائم برونشیت در کودکان بسته به حاد یا مزمن بودن این بیماری ممکن است متفاوت باشد اما به‌صورت‌ کلی شامل موارد زیر است:

• سرفه همراه با خلط؛
• خستگی؛
• درد خفیف قفسه سینه؛
• تب پایین (زیر ۳۸ درجه سانتی‌گراد)؛
• تنگی نفس؛
• صدای خس‌خس یا سوت در ریه‌ها.

همان‌طور که اشاره شد، علائم برونشیت حاد با برونشیت مزمن متفاوت است؛ بنابراین در ادامه علائم هر بیماری به‌صورت جداگانه بررسی می‌شود تا دقیق‌تر بتوانید نوع بیماری را تشخیص دهید.

علائم برونشیت حاد

شایع‌ترین علائم برونشیت حاد، سرفه مداوم است که تا ۴ هفته ادامه پیدا می‌کند. سرفه‌ها ممکن است با خلط شفاف و لزج یا به رنگ‌ زرد مایل به سبز همراه باشند. برونشیت حاد اغلب زمانی رخ می‌دهد که کودک بیمار بوده یا در حال بهبودی از سرماخوردگی یا آنفولانزا است. در این شرایط علائم زیر شایع هستند:

• خستگی؛
• تب خفیف؛
• سردرد؛
• دردهای عضلانی؛
• آبریزش یا گرفتگی بینی؛
• عطسه؛
• سرفه؛
• گلودرد؛
• صدای خس‌خس سینه؛
• تنگی نفس با فعالیت بدنی؛
• ناراحتی سینه.

علائم برونشیت مزمن

اصلی‌ترین علائم برونشیت مزمن، سرفه مداوم است. از دیگر علائم این بیماری در کودکان می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• تنگی قفسه سینه؛
• تنگی نفس با فعالیت بدنی؛
• صدای جیرجیر یا سوت هنگام نفس کشیدن؛
• خلط غلیظ؛
• خس‌خس سینه.

کودکانی که به این نوع برونشیت مبتلا می‌شوند، بیشتر از دیگران در معرض عفونت‌های تنفسی مکرر قرار می‌گیرند. با پیشرفت بیماری، ممکن است به‌دلیل کمبود اکسیژن در خون، پوست کودک آبی شود.

چه زمانی از پزشک کمک بگیریم؟

بهترین زمان برای مراجعه به پزشک، زمانی است که یکی از علائم ذکرشده در بخش قبل را در کودک خود مشاهده کنید؛ بنابراین می‌توانید به‌موقع به پزشک مراجعه کرده و در نتیجه با تشخیص سریع‌تر بیماری توسط پزشک، روش‌های درمانی زودتر انجام شده و احتمال بهبودی افزایش پیدا می‌کند. در این شرایط و با درمان به‌موقع، شدت عوارض مننژیت نیز کاهش پیدا می‌کند.

پزشک چگونه برونشیت در کودکان را تشخیص می‌دهد؟

پزشک متخصص با ارزیابی علائم، برونشیت حاد و مزمن را تشخیص می‌دهد. پزشک برای انجام معاینه فیزیکی، گوشی پزشکی را روی سینه کودک قرار داده تا صدای خس‌خس سینه او را بشنود. نکته مهم اینکه، بسته به شدت علائم، پزشک ممکن است آزمایش‌های تشخیصی زیر را نیز تجویز کند:

آزمایش گاز خون شریانی

در این آزمایش میزان اکسیژن و دی‌اکسیدکربن موجود در خون کودک را اندازه‌گیری می‌کنند.

عکس‌برداری از قفسه سینه

این روش می‌تواند برونشیت حاد و مزمن را تشخیص داده و ابتلا به ذات‌الریه را رد کند چون ذات‌الریه علائمی مشابه برونشیت دارد.

پالس اکسیمتر

پزشک حسگر پالس اکسیمتر (حسگری کوچک مانند گیره) را به انگشت دست یا پای کودک متصل می‌کند تا سطح اکسیژن خون او را اندازه‌گیری کند. زمانی‌که دستگاه روشن است، نور قرمز کوچکی در حسگر دیده می‌شود؛‌ اما نگران نباشید، این روش بدون درد بوده و نور قرمز گرما ایجاد نمی‌کند.

اسپیرومتری یا تست عملکرد ریه

این آزمایش شامل دمیدن در یک لوله برای اندازه‌گیری عملکرد ریه است.

نمونه‌های بزاق، خلط و ترشحات بینی و کشت آن

با انجام این آزمایش، پزشک متخصص می‌تواند میکربی که باعث عفونت شده را تشخیص دهد.

روش‌های درمان برونشیت در کودکان چگونه است؟

روش‌های مختلفی برای درمان برونشیت حاد و مزمن وجود دارد که شامل داروها، اکسیژن درمان و درمان‌های خانگی هستند. در ادامه مؤثرترین روش درمانی ارائه خواهد شد.

داروهای برونشیت حاد

داروهایی که پزشک متخصص برای درمان برونشیت حاد تجویز می‌کند به شرح زیر هستند. توجه کنید که نباید از این داروها خودسرانه و بدون دستور پزشک استفاده کنید.

• آنتی‌بیوتیک‌ها: در بیشتر موارد برونشیت حاد، ویروس‌ها عامل بیماری هستند و آنتی‌بیوتیک‌ها کاربردی ندارند اما در صورت تشخیص پزشک و وجود عفونت باکتریایی، ممکن است آنتی‌بیوتیک تجویز شود؛ پس، از مصرف خودسرانه آن‌ها خودداری کنید.
• داروهای درمان سرفه: این داروها، سرفه خشک را درمان می‌کنند. اما نکته اصلی اینجاست که تنها در شرایطی داروهای سرکوب‌کننده سرفه تجویز خواهند شد که کودک شب‌ها با سرفه بیدار ‌شود. این دسته‌ از روش‌های درمان برونشیت در کودکان نباید برای کودکان زیر ۴ سال استفاده شود. بنابراین هرگز بدون دستور پزشک از داروهای درمان سرفه استفاده نکنید.
• داروهای خلط‌آور: داروهای خلط‌آور، مخاط موجود در مجاری هوایی کودک را رقیق می‌کنند. بنابراین خلط‌آور‌ها سرفه‌ کردن، بیرون آمدن آسان خلط و پاکسازی مجاری هوایی را آسان‌تر می‌کنند.
• داروهای استنشاقی گشادکننده برونش‌ها: داروهای استنشاقی با گشاد کردن برونش‌ها، خس‌خس سینه را تسکین می‌دهند.
• مسکن‌ها: از داروهای مسکن مانند داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی برای کاهش درد و ناراحتی کودک استفاده می‌شود اما نباید به کودکان زیر ۱۸ سال آسپرین داد؛ بنابراین بدون دستور پزشک از هیچ‌ نوع مسکنی استفاده نکنید.

داروهای برونشیت مزمن

داروهایی که برای درمان برونشیت مزمن تجویز می‌شوند به شرح زیر هستند:

• آنتی‌بیوتیک‌ها: اگر علائم برونشیت ناشی از عفونت باکتریایی باشد، پزشک متخصص آنتی‌بیوتیک تجویز می‌کند.
• داروهای استنشاقی گشادکننده برونش: داروهای استنشاقی باعث گشاد شدن برونش‌ها شده که مجرای هوایی را باز کرده و تنفس را آسان‌تر می‌کنند.
• کورتیکواستروئیدهای استنشاقی: این داروها با سرکوب التهاب ریه‌ها، شعله‌ور شدن علائم برونشیت مزمن را کنترل می‌کنند.
• اکسیژن استنشاقی: اکسیژن استنشاقی میزان اکسیژن موجود در ریه‌ها و خون را افزایش داده و به تنفس بهتر کودک کمک می‌کند.

درمان خانگی برونشیت

برای درمان خانگی برونشیت روش‌های زیر را انجام دهید:

• نوشیدن آب‌گرم، عسل و لیمو: این نوشیدنی می‌تواند به بهبود بیمار کمک کند اما به‌‌دلیل خطر بوتولیسم که نوعی مسمومیت نادر است، به کودکان زیر ۱۰ سال عسل ندهید.
• استراحت کافی: خواب کافی به بدن کودک کمک می‌کند تا انرژی ازدست‌رفته خود را برای مبارزه با عفونت باکتریایی یا ویروسی، بازیابی کند. از طرفی، استراحت کافی عملکرد سیستم ایمنی را بهبود می‌دهد.
• مصرف مایعات: هیدراته ماندن به رقیق شدن خلط کمک خواهد کرد.
• تنفس با لب‌های جمع‌شده: این تکنیک به کنترل تنگی نفس کمک می‌کند. از کودک بخواهید به‌مدت ۲ ثانیه از طریق بینی نفس بکشد، لب‌ها را جمع کند و سپس هوا را خیلی آهسته بیرون دهد.
• استفاده از دستگاه بخور: دستگاه بخور می‌تواند خلط را رقیق کرده و خس‌خس سینه را تسکین دهد.

جلوگیری از برونشیت در کودکان چگونه است؟

اولین قدم برای جلوگیری از برونشیت در کودکان و نوزادان، محافظت از آن‌ها در برابر میکرب‌ها و مواد محرکی است که روی مجاری هوایی و ریه‌ها تأثیر می‌گذارند. برای پیشگیری از برونشیت می‌توانید اقدامات زیر را انجام دهید:

• کودکان را در مکانی بسته که دیگران سیگار می‌کشند، قرار ندهید.
• والدین باید به‌صورت جدی از کشیدن سیگار در خانه خودداری کنند.
• برای واکسیناسیون کودکان اقدام کنید. واکسن آنفولانزا و ذات‌الریه می‌تواند به محافظت از کودک در برابر ویروس‌ها و باکتری‌هایی که باعث ابتلا به برونشیت می‌شوند کمک کند.
• مرتب دست‌های خود و کودکان را بشویید.
• هنگام قرار گرفتن در معرض هوای آلوده، دود سیگار و دود کارخانه‌های صنعتی، بخارات سمی و شیمیایی و سایر مواد محرک مانند گرده گل و گردوغبار، با ماسکی مناسب، بینی و دهان کودک را بپوشانید.

سؤالات متداول